Η «δυαδική εξουσία» του δημοκρατικού κοινοτισμού
Ένα από τα αξιοσημείωτα, νέα ποιοτικά στοιχεία που σφραγίζουν την μεγάλη στροφή και ανάπτυξη του κουρδικού κινήματος κατά την τελευταία δεκαετία, είναι και μια απόπειρα γενικής ιδεολογικής αναθεώρησης που πραγματοποιήθηκε στο εσωτερικό του κινήματος, μετά την σύλληψη του Αμπντουλάχ Οτσαλάν. Καρπός αυτών των σημαντικών ιδεολογικών διεργασιών, η στροφή του κουρδικού ριζοσπαστισμού από τον μαρξισμό-λενινισμό σε νεο-κοινοτιστικές ιδέες. Αναδημοσιεύουμε σε αυτό το τεύχος του Άρδην μια εκτεταμένη συνέντευξη του Ερκάν Αϋμπόγα στην Τζάνετ Μπίελ, σύντροφο και συνεργάτιδα του Μάρεϋ Μπούκτσιν (τον Σεπτέμβριο του 2011), η οποία φωτίζει αυτές τις πλευρές.
Δημοσιεύτηκε στο Άρδην τ. 98
Κατά τα τελευταία πέντε χρόνια, οι Κούρδοι της νοτιοανατολικής Τουρκίας δημιούργησαν κοινοτιστικούς θεσμούς σε μια άνευ προηγουμένου κλίμακα παγκοσμίως. Νωρίτερα φέτος, στο “Χασάνκεϋφ: Μια Ιστορία Αντίστασης” περιέγραψα την μακρόχρονη κουρδική αντίσταση κατά του σχεδίου για ένα τεράστιο υδροηλεκτρικό φράγμα, η οποία συντονίστηκε από τον ηλικίας τριάντα έξι χρόνων Ερκάν Αϋμπόγκα.
Αφότου το άρθρο δημοσιεύτηκε, ο Ερκάν θέλησε να επικοινωνήσει με κοινοτιστές από άλλα μέρη του κόσμου και να τους γνωστοποιήσει το κουρδικό επίτευγμα της συνελευσιακής δημοκρατίας. Έτσι, συμφωνήσαμε για μια συνέντευξη. Αρχίσαμε την κουβέντα μας μέσω ηλ/κού ταχυδρομείου. Τότε, τον Σεπτέμβρη επισκέφτηκα το Ντιγιάρμπακιρ για το «Κοινωνικό Φόρουμ της Μεσοποταμίας», και μια ηλιόλουστη μέρα στο Πάρκο του Καλοκαιριού, καθίσαμε και συνεχίσαμε τη συνέντευξη. Η ήρεμη αποφασιστικότητα και η εγρήγορση του νου του με εντυπωσίασαν. Ξεκάθαρη ήταν η απόφαση του κουρδικού λαού να συνεχίσει τον αγώνα του για “δημοκρατική αυτονομία” έστω και υπό συνθήκες διώξεων.
Ο πόλεμος μεταξύ του τουρκικού κράτους και των ανταρτών του ΠΚΚ, που άρχισε το 1984, συνεχίζεται ως σήμερα. Το τουρκικό κράτος προγραμματικά δαιμονοποιεί τους ακτιβιστές της κουρδικής ελευθερίας ως “τρομοκράτες” ταυτίζοντάς τους με το ΠΚΚ. Δυστυχώς, τα ΜΜΕ των ΝΑΤΟϊκών χωρών, συμμάχων της Τουρκίας, σιωπούν στην καλύτερη περίπτωση, όχι μόνο για τη διαμάχη αλλά και για την ποινικοποίηση της κουρδικής πολιτικής δραστηριότητας. Η σιωπή πρέπει να σπάσει, και το αξιοσημείωτο κουρδικό επίτευγμα πρέπει να γίνει γνωστό στον κόσμο.
Τζάνετ Μπίελ
Ερκάν, ποιο είναι το παρελθόν σου; Πού ζεις; τι δουλειά κάνεις;
Πριν από σαράντα χρόνια περίπου, οι γονείς μου έφυγαν από το τουρκικό Κουρδιστάν στη Γερμανία, λόγω της άσχημης οικονομικής κατάστασης στην πατρίδα. Έτσι, μεγάλωσα στη Γερμανία, αλλά η σχέση μας με το Κουρδιστάν ποτέ δεν σταμάτησε, μια και το επισκεπτόμασταν κάθε δύο χρόνια. Ας πούμε ότι έχω δύο «ταυτότητες», πράγμα το οποίο θεωρώ ευκαιρία για να κατανοήσω τόσο μια δυτική όσο και μια ανατολική κοινωνία. Από τα δεκάξι μου, είμαι μονίμως ενεργός σε διάφορες αριστερές γερμανικές και κουρδικές οργανώσεις. Τα δυο σπουδαιότερα πεδία στα οποία έχω αφοσιωθεί είναι ο αγώνας του κουρδικού λαού για την ελευθερία, που άρχισε τη δεκαετία του ’80, και οι αριστερές οργανώσεις που αντιτίθενται στον πόλεμο, τις διακρίσεις κατά των μεταναστών και την κακομεταχείριση των εργατών τόσο στη Γερμανία όσο και την Τουρκία.
Αφού αποφοίτησα ως πολιτικός μηχανικός και υδρολόγος, δούλεψα για παραπάνω από δύο χρόνια στο δήμο της μεγαλύτερης πόλης του τουρκικού Κουρδιστάν, το Ντιγιάρμπακιρ (στα κουρδικά: Αμέντ). Μεταξύ του φθινοπώρου του 2004 και των αρχών του 2007, συμμετείχα ενεργά στην πραγματοποίηση μιας εκστρατείας κατά του μεγάλου σχεδίου για το φράγμα Ιλίσου στον Τίγρη ποταμό, το οποίο θα είχε βλαπτικές κοινωνικές, πολιτισμικές, οικολογικές και πολιτικές συνέπειες για πάρα πολλούς ανθρώπους. Από το 2007 δούλεψα γι’ αυτή την καμπάνια, με το όνομα «Πρωτοβουλία για να ζήσει το Χασάνκεϋφ», ως διεθνής συντονιστής από τη Γερμανία, αλλά περνούσα δυο με τρεις μήνες ετησίως στο Κουρδιστάν. Η Πρωτοβουλία είχε ως στόχο της όχι μόνο να εμποδιστεί το σχέδιο Ιλίσου, μα και να δημιουργηθεί, μέσα στην Τουρκία, μια συμμαχία των κινημάτων τα οποία επικρίνουν τη δημιουργία φραγμάτων και ασχολούνται με θέματα σχετικά με το νερό. Τότε άρχισα το διδακτορικό μου για την αποκατάσταση των ποταμών.
Οικονομική και κοινωνική πραγματικότητα του Κουρδιστάν
Είναι το τουρκικό Κουρδιστάν αγροτική κοινωνία; Σε ποιο βαθμό έχει εκβιομηχανιστεί;
Το Κουρδιστάν δεν είναι πια μια κλασική αγροτική κοινωνία. Στη δεκαετία του ‘60, το τουρκικό κράτος εισήγαγε την καπιταλιστική οικονομία στο τουρκικό Κουρδιστάν, και η εκβιομηχάνιση σαν κι αυτή της Ευρώπης και της Νότιας Αμερικής πραγματοποιείται τώρα, αλλά με μικρότερα βήματα. Ωστόσο, τα φεουδαλικά στοιχεία είναι ακόμη δυνατά στις μισές επαρχίες, και ο βιομηχανικός καπιταλισμός κυριαρχεί λιγότερο στο Κουρδιστάν απ’ ό,τι στις δυτικές επαρχίες της Τουρκίας.
Η τουρκική επικράτεια δεν έχει πολύ πετρέλαιο, αλλά όλο το πετρέλαιο που έχει βρίσκεται στο Κουρδιστάν. Τα πέντε μεγάλα υδροηλεκτρικά εργοστάσια του Ευφράτη στο Κουρδιστάν, παράγουν σημαντικό τμήμα του ηλεκτρισμού της χώρας. Όμως, ο τοπικός πληθυσμός δεν επωφελείται πολύ οικονομικά.
Η γεωργία για πρώτη φορά στην ανθρώπινη ιστορία αναπτύχθηκε στην περιοχή. Η γεωργία παραμένει η κύρια πηγή εισοδήματος, καθώς οι γεωργοί καλλιεργούν το έδαφος για να επιβιώσουν. Αλλά τώρα, η μεγαλύτερη παραγωγή βαμβακιού στην Τουρκία γίνεται εδώ, και το μεγαλύτερο μέρος του σκληρού σιταριού (για ζυμαρικά) προέρχεται από το Κουρδιστάν. Ως το 1990, η κτηνοτροφία αποτελούσε σημαντικό μέρος της οικονομίας, αλλά ο πόλεμος μεταξύ του τουρκικού στρατού και των ανταρτών του ΠΚΚ κατέστρεψε το μεγαλύτερο κομμάτι της. Ενώ κάποτε η Τουρκία εξήγε κρέας, τα τελευταία χρόνια εισάγει.
Στα τελευταία είκοσι χρόνια έγινε μια μεγάλη μεταβολή. Κατά την ένοπλη σύγκρουση ο τουρκικός στρατός κατέστρεψε τέσσερις χιλιάδες χωριά και βίαια μετακίνησε τουλάχιστον δύο εκατομμύρια κατοίκους. Σήμερα, περίπου το μισό των Κούρδων της Τουρκίας δεν ζουν πλέον στο Κουρδιστάν. Ο πόλεμος και οι οικονομικές αιτίες τούς ώθησαν στην Κωνσταντινούπολη και σε άλλες πόλεις. Οι κουρδικές πόλεις όπως το Ντιγιάρμπακιρ μεγάλωσαν απότομα (οι μισοί κάτοικοι ζουν στις πόλεις τώρα), και ένα μεγάλο φτωχοποιημένο λούμπεν προλεταριάτο έχει εμφανιστεί.
Οι ανατολικές (που αποτελούν συνολικά τα δύο τρίτα) περιοχές των επαρχιών που κατοικούνται κυρίως από Κούρδους είναι οι φτωχότερες στην Τουρκία. Τρεις επαρχίες στο δυτικό τουρκικό Κουρδιστάν, όπου ο αγώνας για την ελευθερία δεν είναι τόσο δυνατός και οι καταστροφές του πολέμου περιορισμένες, αποτελούν την εξαίρεση.
Σύμφωνα με πρόσφατες στατιστικές, οι Κούρδοι αποτελούν σχεδόν το μισό της τουρκικής εργατικής τάξης. Απασχολούνται κυρίως στους λιγότερο καλά αμειβόμενους τομείς της οικονομίας, όπως κατασκευές, εστιατόρια, τουρισμό και υφαντουργία. Δεν είναι καλά οργανωμένοι ως εργάτες και δεν έχουν δύναμη στις μεγάλες εργατικές ενώσεις.
Τα τελευταία χρόνια, η μεταλλευτική βιομηχανία μεγαλώνει στο τουρκικό Κουρδιστάν. Μεγάλες διεθνείς εταιρείες ενδιαφέρονται για το χρώμιο, τον άνθρακα και το χαλκό. Καθώς οι περισσότερες περιοχές είναι ορεινές, η εντατική μεταλλευτική εκμετάλλευση θα επηρέαζε αρνητικά τόσο τον πληθυσμό όσο και τη φύση.
Τι είδους επίδραση άσκησε ιστορικά το γεγονός ότι οι περιοχές είναι ορεινές;
Τα βουνά του Κουρδιστάν –το ανατολικό Τόρος και το δυτικό Ζάγρος, βροχερά, και εν μέρει δασωμένα– έχουν διαμορφώσει τον χαρακτήρα των Κούρδων, κάνοντάς τους επαναστατικούς, δυνατούς και πεισματάρηδες. Λαμβάνοντας υπόψη ότι οι Κούρδοι δεν είχαν ποτέ “το δικό τους” ισχυρό κράτος αλλά αντιθέτως έχουν βρεθεί εντός κυρίαρχων κρατών των άλλων (Τούρκων, Αράβων, Περσών), μπορούμε να πούμε ότι τα βουνά είναι ο κύριος λόγος που η κουρδική κουλτούρα επιβίωσε.
Αυτό αληθεύει ειδικά κατά τον εικοστό αιώνα, όταν η καταπίεση και οι προσπάθειες αφομοίωσης συστηματοποιήθηκαν. Από το ‘60 και το ‘70, οι Κούρδοι βασίστηκαν στον κλασικό βουνίσιο ανταρτοπόλεμο κατά του ιρακινού, του τουρκικού και του ιρανικού κράτους (στο μικρότερο τμήμα του Κουρδιστάν, στη Συρία, δεν υπάρχουν σχεδόν βουνά). Αν και υπέστησαν κάποιες ήττες, η αντίσταση ποτέ δεν καταπνίγηκε εντελώς, κι ούτε μπορεί να καταπνιγεί. Εάν οι Κούρδοι αποκτήσουν κάποια δικαιώματα, είναι τα βουνά που θα έχουν παίξει κρίσιμο ρόλο.
Άλλο ένα αποτέλεσμα του ορεινού χαρακτήρα της περιοχής είναι το γεγονός ότι σε μερικές περιοχές, η φυλετική σύνθεση της κουρδικής κοινωνίας ακόμη επικρατεί. Πριν από τα μέσα του εικοστού αιώνα, η κουρδική κοινωνία ήταν οργανωμένη βασικά σε φυλές. Οι περισσότεροι Κούρδοι έχουν ακόμη έντονο αγροτικά χαρακτηριστικά– σχεδόν κάθε Κούρδος γνωρίζει από ποιο χωριό προέρχεται και σε ποια φυλή ανήκει.
Είναι η κουρδική κοινωνία παραδοσιακά πατριαρχική; Πόσο ισχυρός είναι ο κουρδικός φεμινισμός;
Ως τη δεκαετία του ‘80, η κουρδική κοινωνία ήταν απολύτως πατριαρχική. Δεν υπήρχαν γυναικεία δικαιώματα ή ομάδες φεμινιστριών, ούτε καν στους πιο φιλελεύθερους αλεβίτες Κούρδους. Το κουρδικό απελευθερωτικό κίνημα κατέστη η σημαντικότερη αιτία για τη δυναμική που επέτρεψε να ξεπεραστούν οι πατριαρχικές δομές. Και χωρίς τη συμμετοχή των γυναικών, το κίνημα πιθανότατα δεν θα επιτύγχανε ευρεία λαϊκή υποστήριξη. Γύρω στο 1990, οι γυναίκες άρχισαν να συμμετέχουν ευρέως στο κίνημα, και ανάμεσα στο 1990 και το 1992 ηγούνταν σε διαδηλώσεις, οι οποίες άρχισαν να αλλάζουν σημαντικά την κατάσταση. Στα μέσα του ‘90, ξεκίνησε μια πλατιά ιδεολογική συζήτηση εντός του κινήματος, στην οποία υπέστησαν συστηματική κριτική οι πατριαρχικές δομές όλης της κοινωνίας. Από τότε, έχουν ιδρυθεί πολλές οργανώσεις γυναικών σε πολλούς τομείς.
Στη δεκαετία του 2000, οι πατριαρχικές δομές του μισού τμήματος της κουρδικής κοινωνίας –του τμήματος που επηρεαζόταν άμεσα από το απελευθερωτικό κίνημα– άλλαξαν σημαντικά. Οι γυναίκες είχαν πιο έντονη παρουσία στους δρόμους και τις οργανώσεις. Αντίθετα με ό,τι γινόταν είκοσι ή τριάντα χρόνια πριν, τώρα οι γυναίκες γίνονται αποδεκτές παντού και οι φόνοι γυναικών (με δολοφονίες τιμής) δεν γίνονται αποδεκτές. Το μεγαλύτερο μέρος από το υπόλοιπο μισό της κουρδικής κοινωνίας βρίσκεται επίσης σε διαδικασία αλλαγής.
Σήμερα, οι γυναίκες είναι παρούσες σε όλες τις πολιτικές δομές, σε κάθε επίπεδο, στο κουρδικό απελευθερωτικό κίνημα, πράγμα που είναι συνέπεια της μακράς συζήτησης για τα φύλα και του αγώνα των γυναικών εντός του κινήματος και μέσα στις δημοκρατικές συνελεύσεις. Για παράδειγμα, στο BDP, κάθε προεδρική θέση πρέπει να δίνεται σε έναν άντρα και μια γυναίκα, και απαιτείται ένα μίνιμουμ ποσοστό 40% για κάθε φύλο σε κάθε διαχειριστικό τομέα, δημόσια κοινοβούλια, και εκλεγμένα συμβούλια. Καθώς η “απελευθέρωση του φύλου” είναι μια από τις τρεις κύριες αρχές που χρησιμοποιούνται από το απελευθερωτικό κίνημα πέρα από τη “δημοκρατία” και την “οικολογία”, είναι αδιανόητη μια κοινωνική οπτική χωρίς την απελευθέρωση της γυναίκας.
Οι Κούρδοι και ο κοινοτισμός
Υπάρχουν ρίζες της συνελευσιακής δημοκρατίας στην κουρδική ιστορία;
Η συνελευσιακή δημοκρατία έχει περιορισμένες ρίζες στην κουρδική ιστορία και γεωγραφία. Όπως είπα, ο αγροτικός χαρακτήρας της κοινωνίας ήταν και είναι ακόμα αρκετά έντονος. Μερικά χωριά έχουν ιεραρχία και αγάδες (φεουδαλικούς μεγαλογαιοκτήμονες), αλλά σε άλλα, όπου απουσιάζουν αυτοί οι παράγοντες, τα χωριά οργάνωσαν κοινές συναντήσεις στο «κομ» (την κοινότητα του χωριού) στις οποίες παίρνουν αποφάσεις. Σε πολλές περιπτώσεις, οι μεγαλύτερες γυναίκες συμμετείχαν σε τέτοιες συναντήσεις, αλλά όχι οι νεότερες.
Κατά τους προηγούμενους αιώνες, οι φυλές ενίοτε συγκαλούσαν συνελεύσεις με αντιπροσώπους από κάθε οικογένεια (ή χωριό) για να συζητηθούν σημαντικά ζητήματα της φυλής ή της ευρύτερης κοινωνίας. Ο αρχηγός της φυλής εκτελούσε τις αποφάσεις που αποδεχόταν η συνέλευση.
Στη μακρά τους ιστορία, οι κουρδικές φυλές ήταν συνηθισμένες, κατά καιρούς και κατά περιοχές, σε μια συνομοσπονδιακή οργανωτική δομή για την αντιμετώπιση πολιτικών και κοινωνικών προκλήσεων. Αυτή ήταν εθελοντική, κι έτσι δεν συμμετείχαν όλες οι φυλές στην συνομοσπονδιακή δομή. Αλλά στο μεγαλύτερο μέρος του Κουρδιστάν, πολλές μη κουρδικές φυλές ή κοινότητας δεν είχαν εμπλακεί ιδιαίτερα στο συνομοσπονδιακό σύστημα.
Στη δεκαετία του ‘90, καθώς δυνάμωνε το κουρδικό απελευθερωτικό κίνημα, έγινε προσπάθεια να δημιουργηθούν συνελεύσεις σε απελευθερωμένα χωριά. Οι αντάρτες του ΠΚΚ προωθούσαν συνελεύσεις χωριών, και σε χωριά όπου οι αντάρτες ήταν ισχυροί, οι περισσότεροι κάτοικοι τις αποδέχονταν. Αλλά καθώς αυτό το φαινόμενο αναδυόταν, ο τουρκικός στρατός κατέστρεψε τέσσερις χιλιάδες χωριά και τις πολιτικές δομές τους. Έκτοτε, η καταπίεση εντατικοποιήθηκε. Από το 2005, σε μερικά χωριά τα οποία ήταν κοντά στο απελευθερωτικό κίνημα, η ιδέα αυτή αναπτύχθηκε ξανά. Μερικά χωριά οργανώνουν τακτικές δημοκρατικές συνελεύσεις, συμπεριλαμβάνοντας πλήρως τις γυναίκες και όλα τα τμήματα της κοινωνίας.
Πώς οι κοινοτιστικές ιδέες έγιναν γνωστές στους Κούρδους; Πόσο σημαντικά είναι τα γραπτά του Μπούκτσιν; Έχει άλλες διανοητικές πηγές ο κοινοτισμός;
Το κουρδικό απελευθερωτικό κίνημα έχει τις ιδεολογικές αναφορές του στο φοιτητικό κίνημα του 1968 και τις μαρξιστικές-λενινιστικές, σταλινικές, μαοϊκές, τροτσκιστικές και άλλες κομουνιστικές θεωρίες της τουρκικής Αριστεράς. Στα τέλη του ‘80, το κουρδικό απελευθερωτικό κίνημα άρχισε την κριτική στο υπαρκτό κρατικό σοσιαλιστικό μοντέλο, και αυτή η κριτική επιτάθηκε στα επόμενα χρόνια. Η κριτική αυτή στη δεκαετία του 1990 υποστήριζε, μεταξύ άλλων, ότι είναι σημαντικό να αλλάξουν τα άτομα και η κοινωνία προτού γίνει ανάληψη της εξουσίας σε κάθε κράτος, και ότι η σχέση μεταξύ ατόμων και κράτους πρέπει να οργανωθεί ξανά, καθώς και ότι αντί για μεγάλες γραφειοκρατικές-τεχνοκρατικές δομές, πρέπει να αναπτυχθεί μια πλήρης δημοκρατία
Στα 1999, όταν ο ηγέτης του ΠΚΚ Αμπντουλάχ Οτζαλάν συνελήφθη και οι αντάρτες αποσύρθηκαν στο ιρακινό Κουρδιστάν, το απελευθερωτικό κίνημα εισήλθε σε μια διαδικασία έντονης στρατηγικής αλλαγής. Δεν εγκατέλειψε την ιδέα του σοσιαλισμού, αλλά απέρριψε την υπαρκτή μαρξιστική-λενινιστική δομή ως υπερβολικά ιεραρχική και όχι αρκετά δημοκρατική. Ο πολιτικός και δημόσιος αγώνας αντικατέστησε τον ένοπλο αγώνα στον πυρήνα του κινήματος. Από το 2000, προωθούσε τη δημόσια ανυπακοή και αντίσταση (η Ιντιφάντα στην Παλαιστίνη ήταν επίσης πηγή έμπνευσης).
Επιπλέον, το κίνημα παραιτήθηκε από το στόχο της δημιουργίας ενός κυρίαρχου κουρδικού κράτους, λόγω των δύσκολων πολιτικών συνθηκών στη Μ. Ανατολή και τον κόσμο. Αντί γι’ αυτό, προώθησε μια μακροπρόθεσμη λύση για το κουρδικό ζήτημα μέσα στα τέσσερα κράτη της Τουρκίας, του Ιράν, του Ιράκ και της Συρίας: το δημοκρατικό συνομοσπονδισμό. Θεωρεί τώρα σημαντικότερο να υπάρχει μια δημοκρατική, κοινωνική και ανεκτική κοινωνία από το να έχει κανείς το δικό του κράτος. Για την Τουρκία, έχει προτείνει την ίδρυση μιας δεύτερης ή λαϊκής δημοκρατίας.
Κατά τη διαδικασία αυτής της στρατηγικής αλλαγής, οι ακτιβιστές του απελευθερωτικού κινήματος μελετούσαν και συζητούσαν μια νέα βιβλιογραφία που το υποστήριζε και μπορούσε να συνεισφέρει σε αυτό. Ανέλυαν βιβλία και άρθρα φιλοσόφων, φεμινιστών, (νεο)αναρχικών, ελευθεριακών κομμουνιστών, κοινοτιστών και κοινωνικών οικολόγων. Έτσι, συγγραφείς όπως ο Μπούκτσιν, ο Φουκώ και ο Βαλλερστάιν μπήκαν στο επίκεντρο της προσοχής τους.
Το κουρδικό απελευθερωτικό κίνημα ανέπτυξε την ιδέα του δημοκρατικού συνομοσπονδισμού (η κουρδική εκδοχή του κοινοτισμού) όχι μόνο από τις ιδέες των κοινοτιστών διανοητών αλλά και από κινήματα όπως αυτό των Ζαπατίστας, από την κουρδική ιστορία, που είναι επηρεασμένη από τα χωριά, από την μακρά, τριακονταπενταετή εμπειρία πολιτικού και ένοπλου αγώνα, από τις έντονες αντιπαραθέσεις εντός των τουρκικών δημοκρατικών-σοσιαλιστικών-επαναστατικών κινημάτων, και από την συνεχή ανάπτυξη, από τη μεριά του κινήματος, διαφανών δομών για τον ευρύτερο πληθυσμό.
Οδήγησαν αυτοί οι παράγοντες και η διακήρυξη του κουρδικού συνομοσπονδισμού, δημοσιευμένη τον Μάρτιο του 2005, στη δημιουργία δημοκρατικών συνελεύσεων που λαμβάνουν αποφάσεις;
Η διακήρυξη αυτή ήταν το πρώτο βήμα για την ανάπτυξη του κοινοτισμού στο Κουρδιστάν. Έκτοτε, ο Οτζαλάν έγραψε τρία εκτενή κείμενα υπερασπιζόμενός την. το πρώτο κείμενο το 2001 σε δυο τόμους, το δεύτερο στο 2004, και ένα τελευταίο και πιο εκτεταμένο, το 2009 σε πέντε τόμους, οι οποίοι ανέπτυσσαν περαιτέρω το περιεχόμενο της ιδέας του κοινοτισμού.
Πιστεύουμε ότι ο κοινοτισμός θα αναπτυχθεί πρώτα στο τουρκικό Κουρδιστάν. Από το 2007, το απελευθερωτικό κίνημα δημιούργησε δημοκρατικές συνελεύσεις, που λαμβάνουν αποφάσεις, σε γειτονιές πόλεων στις οποίες είναι ισχυρό, ειδικά στις επαρχίες του Χακκάρι, Σιρνάρ, Σιρτ, Μαρντίν, Ντιγιάρμπακιρ, Μπάτμαν και Βαν. Οι συνελεύσεις καθιερώθηκαν ώστε να παίρνονται αποφάσεις για κάθε κοινό πρόβλημα, πρόκληση, και σχέδιο της αντίστοιχης γειτονιάς, σύμφωνα με τις αρχές μιας δημοκρατίας από τη βάση -όλος ο πληθυσμός δικαιούται να συμμετέχει. Σε μερικές από τις συνελεύσεις, συμμετέχουν μη Κούρδοι, όπως Αζέροι και Αραμαίοι Στο Ντιγιάρμπακιρ, τη μεγαλύτερη πόλη του τουρκικού Κουρδιστάν, γίνονται συνελεύσεις σχεδόν παντού. Είναι ισχυρότερες στην πόλη από ό,τι στις αγροτικές περιοχές. Υπάρχουν συνελεύσεις ακόμη και στην Κωνσταντινούπολη.
Γίνονται συνελεύσεις σε διάφορα επίπεδα. Στη βάση, υπάρχουν οι συνελεύσεις των γειτονιών. Επιλέγουν τους εκπρόσωπους που συνιστούν τη συνέλευση της πόλης. Στο Ντιγιάρμπακιρ, οι ιδέες συζητούνται στη συνέλευση της πόλης, της οποίας το δημοτικό συμβούλιο είναι τμήμα – όχι επίσημα, όχι νόμιμα, αλλά στο σύστημά μας. Αν η συνέλευση της πόλης λάβει μια ορισμένη απόφαση για ένα θέμα, τότε τα μέλη του δημοτικού συμβουλίου τα οποία ανήκουν στη συνέλευση της πόλης, θα την προωθήσουν (όμως, το δημοτικό συμβούλιο έχει μέλη από άλλα κόμματα, όπως το κυβερνόν AKP, που δεν συμφωνούν μαζί του). Το δημοτικό συμβούλιο έχει την νομική εξουσία για να παίρνει αποφάσεις οι οποίες γίνονται νόμοι. Αλλά για τον κόσμο, η συνέλευση της πόλης είναι το νομιμοποιημένο σώμα.
Όταν πρέπει να ληφθούν αποφάσεις σε μεγαλύτερη κλίμακα, οι συνελεύσεις πόλης και χωριού μιας επαρχίας ενώνονται. Στις επαρχίες του Χακκάρι και του Σιρνάκ, η εμπειρία έδειξε πολύ θετικά αποτελέσματα. Η κρατική εξουσία δεν επηρεάζει τον πληθυσμό -ο κόσμος δεν την αποδέχεται. Υπάρχουν δυο παράλληλες εξουσίες, εκ των οποίων η δημοκρατική συνομοσπονδιακή δομή είναι στην πράξη ισχυρότερη.
Στην κορυφή του μοντέλου βρίσκεται το DTK (Κογκρέσο της Δημοκρατικής Κοινωνίας), που συνενώνει όλους τους Κούρδους στην Τουρκική Δημοκρατία. Αποτελείται από περισσότερες από πέντε χιλιάδες κοινωνικές οργανώσεις, εργατικά σωματεία και πολιτικά κόμματα – που αποτελούν το 40% των μελών του. Το 60% των μελών τους είναι εκπρόσωποι από συνελεύσεις χωριών.
Οι περιφερειακές συνελεύσεις του DTK ήταν σημαντικές για την εκλογή υποψηφίων για το τουρκικό κοινοβούλιο στο νόμιμο φιλοκουρδικό κόμμα, το BDP (Κόμμα ειρήνης και δημοκρατίας). Για τις τελευταίες εκλογές, η περιφερειακή συνέλευση του Ντιγιάρμπακιρ αποφάσισε υπέρ έξι υποψηφίων που προτιμήθηκαν από το DTK –όσοι επιλέχτηκαν, κατέβηκαν ως υποψήφιοι για τη Βουλή με το BDP. (Έξι από τους 36 εκλεγμένους υποψηφίους είναι στη φυλακή τώρα – το δικαστήριο δεν τους απελευθέρωσε. Δεν ξέρουμε πότε ή εάν θα απελευθερωθούν).
Αργά αλλά σταθερά, ο δημοκρατικός συνομοσπονδισμός κερδίζει την αποδοχή όλο και περισσότερων Κούρδων της Τουρκίας. Πρόσφατα, το DTK παρουσίασε ένα κείμενο για την δημοκρατική αυτονομία στο τουρκικό Κουρδιστάν. Σε μια μεγάλη συνάντηση στο Ντιγιάρμπακιρ στις 14-7-2011, το DTK τάχθηκε υπέρ της “δημοκρατικής αυτονομίας”. Ζητά να πραγματοποιήσει την δημοκρατική αυτονομία βήμα-βήμα, με τις δυνάμεις των ίδιων των Κούρδων, και ειδικά όπου το κουρδικό απελευθερωτικό κίνημα είναι ισχυρό. Το μεγαλύτερο τμήμα της κουρδικής κοινωνίας συγκατατέθηκε, αλλά η ιδέα είναι αμφιλεγόμενη στην τουρκική κοινωνία.
Τι είναι τα χωριά της ειρήνης;
Ένα αποτέλεσμα των συζητήσεων του δημοκρατικού συνομοσπονδισμού ήταν ο στόχος να ιδρυθούν νέα χωριά στη βάση της κοινοτιστικής ιδέας ή να μετατραπούν τα υπαρκτά χωριά στα οποία οι συνθήκες είναι κατάλληλες γι’ αυτό. Τέτοια χωριά θα είναι δημοκρατικά, οικολογικά, με ισότητα των φύλων και/ή ακόμη και χωριά της ειρήνης. Η “ειρήνη” δεν αναφέρεται μόνο στην ένοπλη σύγκρουση, αλλά εκφράζει τις σχέσεις μεταξύ των κατοίκων και τις σχέσεις με τη φύση. Οι συνεταιρισμοί είναι η οικονομική και υλική βάση των χωριών αυτών.
Τα πρώτα χωριά της ειρήνης εμφανίστηκαν κατά το 2010. Στην επαρχία του Χακκάρι, που συνορεύει με το Ιράν και το Ιράκ, και όπου το απελευθερωτικό κίνημα είναι πολύ ισχυρό, ορισμένα χωριά αποφάσισαν να αναπτύξουν μια συνεργατική οικονομία. Η νέα πολιτική και κοινωνική σχέση του πληθυσμού και της οικονομίας είναι κατάλληλη γι’ αυτό, καθώς εκεί το απελευθερωτικό κίνημα είναι πολύ ισχυρό, με άμεση υποστήριξη από το 90% της κοινωνίας. Δίπλα στην πόλη του Βερανσάχ (Βιρανσεχίρ), μόλις ξεκίνησε η δημιουργία ενός νέου χωριού με εβδομήντα νοικοκυριά βασισμένη στην ιδέα των χωριών της ειρήνης. Στην επαρχία Βαν, οι ακτιβιστές αποφάσισαν να φτιάξουν ένα νέο οικολογικό χωριό των γυναικών, που θα είναι κάτι ιδιαίτερο. Αυτό θα ενδυνάμωνε το ρόλο των γυναικών στην κοινωνία. Οι γυναίκες που έπεσαν θύματα βίας στο σπίτι θα γίνονται δεκτές. Αυτές οι μικρές κοινότητες θα εφοδιάζονται μόνες τους με σχεδόν όλη την απαραίτητη ενέργεια.
Η κρατική καταστολή
Πόσο έχουν εξαπλωθεί οι συνελεύσεις στο τουρκικό Κουρδιστάν;
Στην πραγματικότητα, για αρκετούς λόγους το μοντέλο της συνέλευσης δεν έχει αναπτυχθεί ευρέως. Πρώτον, σε μερικά μέρη το κουρδικό απελευθερωτικό κίνημα δεν είναι τόσο ισχυρό. Σχεδόν ο μισός πληθυσμός στις κουρδικές περιοχές της Τουρκίας ακόμη δεν το υποστηρίζει ενεργά. Σ’ αυτά τα μέρη υπάρχουν λίγες ή καθόλου συνελεύσεις.
Δεύτερον, οι συζητήσεις μεταξύ Κούρδων για τον δημοκρατικό συνομοσπονδισμό δεν προχώρησαν παντού τόσο όσο θα έπρεπε. Και τρίτον, η καταπίεση από το τουρκικό κράτος καθιστά πολύ δύσκολη την επιπλέον ανάπτυξη τους. Περίπου 3500 ακτιβιστές έχουν συλληφθεί τα τελευταία δυόμισι χρόνια, από το 2009, πράγμα το οποίο εξασθένισε σημαντικά, σε πολλές περιοχές, τις δομές του δημοκρατικού συνομοσπονδισμού. Έχουν γίνει δίκες επί δυο χρόνια. Οι στρατιωτικές συγκρούσεις μεταξύ του τουρκικού στρατού και των Κούρδων ανταρτών αυξάνονται ξανά. Επτά μέρες πιο πριν (στις 20 Σεπτεμβρίου) συνελήφθησαν εβδομήντα άτομα από μια συνέλευση πόλης σε μια επαρχία κοντά στα ιρακινά σύνορα. Το κράτος απλώς λέει ότι οι συνελεύσεις αυτές διευθύνονται από το KCK (Ένωση των Κοινοτήτων του Κουρδιστάν), την οργανωτική ομπρέλα του αριστερίστικου κουρδικού απελευθερωτικού κινήματος στη Μ. Ανατολή, της οποίας είναι μέλος το ΠΚΚ, το οποίο είναι παράνομη οργάνωση, και όλο αυτό συνιστά πρόφαση για τη σύλληψή τους.
Ρισκάρεις πολύ, με την απλή συμμετοχή σου.
Έχουν συλληφθεί άνθρωποι η μόνη δραστηριότητα των οποίων ήταν η συμμετοχή σε συνέλευση πόλης. Τους πρόσφατους έξι μήνες, 1650 άτομα έχουν συλληφθεί ως μέλη του KCK.
Τι παθαίνουν όσοι συλληφθούν;
Φυλακίζονται. Τελικά περνούν από δίκη, με μια κατηγορία την οποία το κράτος κατασκευάζει. Αλλά οι καθυστερήσεις είναι μεγάλες. Και δεν μπορούν να μιλήσουν κουρδικά στο δικαστήριο επειδή το κράτος δεν αποδέχεται τη γλώσσα αυτή.
Αθωώνονται κι απελευθερώνονται καμιά φορά;
Από τις χιλιάδες συλληφθέντες και κατηγορούμενους ως μέλη του KCK τα πρόσφατα χρόνια, μόνο ένας έχει απελευθερωθεί. Όλοι οι άλλοι είναι στη φυλακή.
Έχετε επεκτείνει τον κοινοτισμό περισσότερο από όσο έκανε οποιοσδήποτε άλλος στον κόσμο –και αυτό κάτω από τεράστιες αντιξοότητες. Ωραία. Τι σκέφτεται το απελευθερωτικό κίνημα για την υπόλοιπη Ανατολία, τις μη κουρδικές περιοχές της Τουρκίας;
Οι Κούρδοι είναι μια μεγάλη εθνοτική κουλτούρα στην Δημοκρατία της Τουρκίας – 25 με 30% του συνολικού πληθυσμού. Ήταν το ένα από τα δυο ιδρυτικά πολιτισμικά στοιχεία της δημοκρατίας, αλλά στα χρόνια μετά το 1924 εξαπατήθηκαν και καταπιέστηκαν. Η τουρκική κυβέρνηση έχει προ πολλού απορρίψει κάθε βασικό και αυτόνομο δικαίωμα για τους Κούρδους. Ακόμη και η γλώσσα τους είχε απαγορευτεί να μιλιέται στο δρόμο.
Αλλά επί χίλια χρόνια πριν από το 1924, η σχέση μεταξύ των Τούρκων και των Κούρδων ήταν συνήθως φιλική, γεγονός που δείχνει τη βαθιά σχέση μεταξύ των δυο πολιτισμών. Αυτό πρέπει να γίνει το θεμέλιο για την αναδιοργάνωση μιας ισότιμης σχέσης.
Το νόμιμο κόμμα των Κούρδων της Τουρκίας, το BDP, προτείνει μια “δημοκρατική αυτονομία” για ολόκληρο το κράτος. Ετοίμασε ένα κείμενο μ’ αυτόν τον τίτλο στα τέλη του 2010. Γενικά, οραματίζεται έναν ριζικό εκδημοκρατισμό της πολιτικής και διοικητικής δομής της Τουρκίας, κατορθώνοντάς τον μέσω της δημοκρατικής συμμετοχής με το να ενσωματώσει τους ανθρώπους σε διαδικασίες λήψης αποφάσεων. Το βασικό όραμα δεν είναι η δημιουργία μικρότερων δομών με χαρακτηριστικά έθνους-κράτους. Απεναντίας, οι δημοκρατικές δομές λήψης αποφάσεων στις κοινωνίες πρέπει να αναπτυχθούν μέσω ενός συνδυασμού δημοκρατίας από τη βάση και δημοκρατίας των συμβουλίων.
Κι αντί για μια καθαρά εθνική και εδαφική σύλληψη, η δημοκρατική αυτονομία προτείνει μια περιφερειακή και τοπική δομή μέσα από την οποία οι πολιτισμικές διαφορές μπορούν να εκφράζονται ελεύθερα. Έτσι, προτείνει τη δημιουργία είκοσι με τριάντα περιοχών στην Τουρκία με σημαντικά δικαιώματα αυτονομίας. Αυτές οι αυτόνομες περιοχές και οι συνελεύσεις τους θα αναλάβουν σημαντικές αρμοδιότητες σε τομείς όπως η εκπαίδευση, η υγεία, ο πολιτισμός, η γεωργία, η βιομηχανία, οι κοινωνικές υπηρεσίες και η ασφάλεια, οι γυναίκες, η νεολαία και ο αθλητισμός. Η κεντρική διοίκηση θα συνεχίσει να χειρίζεται τις διεθνείς σχέσεις, την οικονομία και τις εξωτερικές αμυντικές υπηρεσίες.
Επιπρόσθετα, το κουρδικό απελευθερωτικό κίνημα απαιτεί να ελέγχει το τουρκικό Κουρδιστάν την δική του “ασφάλεια” ή αυτο-προστασία, και το δικαίωμα να διαχειρίζεται το φυσικό περιβάλλον και τις φυσικές πηγές. Ταυτόχρονα, απαιτεί το τουρκικό Κουρδιστάν να είναι ικανό να καθιερώσει ειδικούς κοινωνικούς, πολιτισμικούς, οικονομικούς και πολιτικούς δεσμούς με τα άλλα τρία τμήματα του Κουρδιστάν, στο Ιράν, το Ιράκ και τη Συρία.
Οι Κουρδοι του Ιράκ, της Συρίας και του Ιράν
Βρίσκουν υποστηρικτές οι ιδέες αυτές στις κουρδικές περιοχές του Ιράν, του Ιράκ και της Συρίας;
Στην Τουρκία, το κουρδικό απελευθερωτικό κίνημα βρίσκεται σε στάδιο υλοποίησης, αλλά στα άλλα τρία τμήματα, οι Κούρδοι βρίσκονται στο πρώτο στάδιο, της συζήτησης για τον δημοκρατικό συνομοσπονδισμό. Τα υπαρκτά κουρδικά κόμματα και οργανώσεις που δεν ανήκουν στο κουρδικό απελευθερωτικό κίνημα δεν δίνουν σημασία. Είτε υποστηρίζουν την πλήρη ανεξαρτητοποίηση του Κουρδιστάν είτε ένα κλασικό μοντέλο αυτονομίας και ομοσπονδίας.
Όμως, οι οργανώσεις που είναι τμήμα του KCK ή βρίσκονται κοντά του, και οι διανοούμενοι και μικρές ομάδες, προωθούν τον δημοκρατικό συνομοσπονδισμό καθώς και το πρόγραμμα της δημοκρατικής αυτονομίας του DTK. Οι 3500 συλληφθέντες ακτιβιστές μετά το 2009 ήταν μέλη του KCK, το οποίο είναι παράνομη οργάνωση. Κάθε δυο χρόνια συναντώνται με αντιπροσώπους από τις τέσσερις χώρες –συναντιόνται κρυφά– στα βουνά.
Στο ιρανικό Κουρδιστάν το PJAK (Κόμμα για την Eλεύθερη Zωή στο Κουρδιστάν), που είναι τμήμα του KCK, προάγει τον δημοκρατικό συνομοσπονδισμό. Ειδικά οι νεαροί Κούρδοι έχουν ξεκινήσει να συζητάν την ιδέα αυτή, καθώς διαφέρει από τις παλαιές αντιλήψεις για ένα ανεξάρτητο κράτος ή ομοσπονδία. Το Ιράν, με την πολύ πλούσια πολιτισμική ποικιλομορφία του (εδώ δεν έγιναν σφαγές ή εκτοπίσεις όπως στην Τουρκία), είναι ένα κράτος όπου το συνομοσπονδιακό σύστημα θα φαινόταν αρκετά λογικό. Περισσότερο από ό,τι τα άλλα κράτη, η ιρανική κοινωνία είναι έτοιμη για μια τέτοια πολιτική δομή,
Στο συριακό Κουρδιστάν, το Δημοκρατικό Ενωτικό Κόμμα (PYD), επίσης μέλος του KCK, προάγει τον δημοκρατικό συνομοσπονδισμό. Πολλοί Κούρδοι της Συρίας υποστήριξαν το απελευθερωτικό κίνημα από το ‘80 και τώρα προωθούν την ιδέα της συνομοσπονδίας. Το PYD δραστηριοποιήθηκε πολιτικά τα τελευταία πέντε με έξι χρόνια. Από την αρχή των μαζικών διαμαρτυριών στη Συρία τον Μάρτιο του 2011, η προοπτική αυτή κατέστη πολύ ισχυρή. Οι Κούρδοι συμμετέχουν στις διαμαρτυρίες και έγιναν σημαντικός παράγοντας για όλο τον αγώνα. Απαιτούν όχι απλώς αυτονομία αλλά και δημοκρατία για όλη τη Συρία, και δημοκρατική αυτονομία για τις κουρδικές επαρχίες, καθώς και το δικαίωμα να οργανώνονται και να υπερασπίζονται τον εαυτό τους από επιθέσεις.
Το ιρακινό Κουρδιστάν έχει επίσης ένα κόμμα τμήμα του KCK, το Κόμμα για Δημοκρατική Λύση στο Κουρδιστάν (PCDK). Αλλά το κόμμα αυτό είναι παράνομο, καθώς μερικά χρόνια πριν η τοπική κουρδική κυβέρνηση το απαγόρευσε. Έτσι, ο δημοκρατικός συνομοσπονδισμός συζητείται λιγότερο από τους διανοουμένους, τα ΜΜΕ και τον πληθυσμό, και ακόμη δεν έχει γίνει πρωταρχικό ζήτημα. Μόνο στις περιοχές κοντά στα σύνορα, που ελέγχονται από τους αντάρτες του ΠΚΚ, συζητείται δημόσια και εκτενώς ο δημοκρατικός συνομοσπονδισμός.
Αλλά το ιρακινό Κουρδιστάν έχει το δικό του σύνταγμα και κοινοβούλιο – ένα λίγο-πολύ αυτόνομο κράτος ιδίω δικαιώματι. Το ιρακινό Κουρδιστάν δεν έχει στοιχεία κοινοτισμού επειδή η τοπική κυβέρνηση είναι συντηρητική, αυταρχική και μη οικολογική, και δεν υποστηρίζει τα δικαιώματα των γυναικών. Έχει μια επιφανειακή αντιπροσωπευτική δημοκρατία, αλλά στην πραγματικότητα το Κουρδικό Δημοκρατικό Κόμμα (PDK) και η Πατριωτική Ένωση του Κουρδιστάν (YNK) μοιράζονται πεντήντα-πενήντα την εξουσία και είναι πολύ διεφθαρμένα. Από την αμερικανική εισβολή στο Ιράκ το 2003, κάθε προοδευτικό στοιχείο των κομμάτων αυτών εξαφανίστηκε.
Ωστόσο, στις ορεινές περιοχές του ιρακινού Κουρδιστάν, οι αντάρτες του KCK/PKK –που ελέγχουν τις περιοχές εκείνες– έφεραν μια πολύ διαφορετική αντίληψη. Σήμερα, στα εξήντα με εβδομήντα χωριά όπου κυριαρχούν οι αντάρτες, ο πληθυσμός άρχισε να ιδρύει δημοκρατικές συνελεύσεις που συμπεριλαμβάνουν τις γυναίκες. Ο κόσμος άρχισε να μαθαίνει πώς να οργανώνεται με τα δικά του μέσα και να λαμβάνει αποφάσεις βασιζόμενες σε συγκεκριμένες δημοκρατικές διαδικασίες.
Ως αποτέλεσμα υπάρχει μια πολύ αντιφατική κατάσταση. Η κυβερνώμενη από το PDK και το YNK περιοχή δεν διαθέτει ούτε καν τα βασικά στοιχεία μιας τυπικής δυτικής αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας, και στην ελεγχόμενη από το ΠΚΚ περιοχή αναπτύσσονται στοιχεία δημοκρατικού συνομοσπονδισμού.
Οι πολιτικές εξελίξεις στο ιρακινό Κουρδιστάν δείχνουν ότι ακόμα και σε μια καταπιεσμένη κουλτούρα, ένας ευρύς, αμεσο-δημοκρατικός οργανισμός είναι απαραίτητος. Δεν θα βοηθήσει πολύ τους Κούρδους να αποκτήσουν το δικό τους κράτος ή ακόμη και την αυτονομία εάν η δημοκρατία, η συμμετοχή, η ανοχή και ο οικολογικός προσανατολισμός απουσιάζουν από τις πολιτικές δομές και τις διαδικασίες λήψεις αποφάσεων.
Τι θα συνέβαινε εάν η λαϊκή δημοκρατία που γεφυρώνει τα σύνορα των καθιερωμένων κρατών αποφασίζει κάτι που συγκρούεται με ένα από τα τέσσερα έθνη-κράτη;
Το κουρδικό απελευθερωτικό κίνημα έχει διακηρύξει ότι δεν αντιτίθεται στα υφιστάμενα κρατικά σύνορα και δεν επιθυμεί να τα μεταβάλει. Όμως ταυτόχρονα, το κίνημα αναμένει ότι τα κράτη θα σεβαστούν τις αποφάσεις του πληθυσμού. Το κίνημα κάνει λόγο για δυο εξουσίες, μια κρατική και μια λαϊκή. Στον δημοκρατικό συνομοσπονδισμό, δύο διαφορετικές περιοχές γειτονικών κρατών μπορούν να έρθουν κοντύτερα, για παράδειγμα σε ζητήματα κουλτούρας, εκπαίδευσης χωρίς να προκαλούν τα υφιστάμενα κράτη. Αλλά σε ένα σύστημα δημοκρατικού συνομοσπονδισμού, οι Κούρδοι διαφορετικών κρατών ή κάθε άλλη καταπιεζόμενη κουλτούρα βρισκόμενη σε περισσότερα από δύο κράτη θα έρθουν εγγύτερα μετά από δεκαετίες διαχωρισμού. Αυτή η διάσταση δεν έχει ακόμη καθοριστεί επαρκώς και πρέπει να συζητηθεί βαθύτερα.
Τι σκέφτεται το κίνημα για την ευρύτερη Μ. Ανατολή;
Το κουρδικό απελευθερωτικό κίνημα προτείνει τον δημοκρατικό συνομοσπονδισμό για όλες τις χώρες και τις κουλτούρες τις Μ. Ανατολής, καθώς αυτός είναι πιο κατάλληλος απ’ ό,τι οι υφιστάμενες συγκεντρωτικές, ημισυγκεντρωτικές ή ολοκληρωτικές πολιτικές δομές εκεί. Πριν από την ίδρυση εθνικών κρατών κατά τον εικοστό αιώνα, οι δομές δεν έλεγχαν σε βάθος τις κοινωνίες, οι διαφορετικές περιοχές είχαν ορισμένες ελευθερίες και αυτοκυβέρνηση, και οι φυλετικές δομές κυριαρχούσαν. Εδώ, πολλές τοπικές δομές είναι ακόμη ισχυρές και ανθίστανται στην επίδραση του κράτους.
Επιπλέον, στη Μ. Ανατολή η ποικιλομορφία των πολιτισμών είναι τόσο μεγάλη ώστε μια κοινοτιστική κοινωνία θα μπορούσε να τα αντιμετωπίσει αυτόν τον πλούτο αποτελεσματικότερα. Θα επέτρεπε σε εθνοτικά ή θρησκευτικά μη κυρίαρχες ομάδες να αυτό-οργανωθούν και να συνεισφέρουν σημαντικά σε μια δυναμική πολιτισμική ποικιλία. Κι εδώ οι άμεσο-δημοκρατικές δομές ίσως έχουν νόημα: στις πρόσφατες εξεγέρσεις σε πολλές χώρες, γεννήθηκαν ή ενδυναμώθηκαν νέα δημοκρατικά κινήματα. Θέλουμε να αμφισβητήσουμε τις απόψεις ότι οι Άραβες ή άλλοι πληθυσμοί είναι ανίκανοι να σκεφτούν δημοκρατικά.
