Αρχική » Από τον σιωνισμό στον εβραϊκό φονταμενταλισμό

Από τον σιωνισμό στον εβραϊκό φονταμενταλισμό

από Άρδην - Ρήξη

της Σύνταξης

Έχουμε επανειλημμένα τονίσει πως η νεώτερη δυτική σκέψη, τις τελευταίες δεκαετίες του 20ού αιώνα, εισήλθε σε μια παρατεταμένη κρίση. Ένα μέρος της Αριστεράς και ίσως η πλειοψηφία των αριστερών και φιλελεύθερων διανοουμένων θα μεταβληθούν σε κατ’ εξοχήν ιδεολογικούς εκπροσώπους και φορείς της νέας παγκοσμιοποιητικής και ισοπεδωτικής ιδεολογίας του ιμπεριαλισμού. Στην ίδια κατεύθυνση –και εξίσου σημαντική και βαρύνουσα για το μέλλον της Δύσεως– είναι η εξάντληση του ιουδαϊκού επαναστατικού μεσσιανισμού και η εκτεταμένη ταύτισή του με τον σιωνισμό, που, μόλις πριν μερικές δεκαετίες, αποτελούσε ένα ρεύμα και μόνο της εβραϊκής σκέψης.

Ο εβραϊκός λαός, μέσα από την εξορία του, μεταβλήθηκε σε ένα ιδιότυπο “έθνος”, που διατηρούσε την ενότητά του μέσα από την πίστη σε μια θρησκεία και μία παράδοση, έστω και αν τα μέλη του ήταν διασκορπισμένα στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα. Είναι γνωστές οι διώξεις που έχουν υποστεί οι Εβραίοι στη μακραίωνη ιστορική τους διαδρομή με αποκορύφωμα το ναζιστικό Ολοκαύτωμα. Κατά συνέπεια, η προσδοκία ενός Μεσσία, που ακόμα δεν έχει έλθει –μια και ο Εβραίος, από την άποψη της καταγωγής, Χριστός συνδέθηκε με την ελληνορωμαϊκή οικουμενικότητα και απορρίφθηκε από το εβραϊκό έθνος– καθώς και οι διώξεις εναντίον των Εβραίων, τους μετέβαλαν σε ένα λαό που αναζητούσε αενάως τη λύτρωση στη σφαίρα του μέλλοντος. Αυτή η λύτρωση, μέχρι τον 18ο αιώνα, θα παραμένει αποκλειστικά εβραϊκή, μέσα από κοινότητες που διατηρούσαν, με μια φοβερή εσωτερική ιεραρχία και πειθαρχία, τη συνοχή τους, γεγονός που τους επέτρεπε να επιβιώνουν παρά τις διώξεις, τις μετακινήσεις, τα πογκρόμ. Οι εβραϊκές κοινότητες ήταν αυτοδιοικούμενες και συχνά διέθεταν δικαιώματα ζωής ή θανάτου έναντι των μελών τους.1

Ωστόσο, μετά τον 18ο αιώνα, με τη συγκρότηση των εθνικών κρατών και την επέκταση των ατομικών δικαιωμάτων, οι αποκλειστικά εβραϊκές κοινότητες θα αποσυντεθούν μέσα στα νέα κράτη. Και θα εγκαινιαστεί η καταπληκτική εβραϊκή εποποιία του 19ου και του 20ού αιώνα. Οι Εβραίοι, απελευθερωμένοι από το βάρος της κλειστής κοινότητας, θα “εξαγάγουν” την ουτοπία τους από τα στενά εβραϊκά πλαίσια της Τορά και του Ταλμούδ σε ένα καθολικό ή τουλάχιστον πανευρωπαϊκό πεδίο. Η εβραϊκή “ουτοπία” δεν μπορούσε πλέον να είναι στενά εβραϊκή ούτε “εθνική” –στα καθ’ έκαστα έθνη όπου ζούσαν οι Εβραίοι αυτής της γενικευμένης διασποράς– αλλά μάλλον οικουμενική, κοινωνική και πνευματική2. Έτσι θα αποτελέσουν έναν από τους σημαντικότερους παράγοντες διαμόρφωσης της ευρωπαϊκής υπερεθνικής ταυτότητας, των πνευματικών αναζητήσεων, της καθολικότητας. Ο ρόλος τους στην ανάπτυξη του εμπορίου, της επιστήμης, των πνευματικών ανταλλαγών, της φιλοσοφίας, θα είναι χωρίς προηγούμενο. Αρκεί να αναφερθούμε σε ελάχιστα ονόματα, Σπινόζα, Χάινε, Μαρξ, Φρόυντ, Αϊνστάιν, Σαγκάλ.

Μεσσιανισμός και σιωνισμός Όσοι όμως, σαν συνέπεια και του πάντα παρόντος αντισημιτισμού, νοσταλγούσαν την εβραϊκή κοινότητα, δεδομένου ότι δεν ήταν πλέον εφικτή η επιστροφή σ’ αυτή, θ’ αρχίσουν να προσανατολίζονται προς τον σιωνισμό, με την επιστροφή στα “πατρογονικά εδάφη” και τη μεταβολή του οιονεί εβραϊκού έθνους σε ένα “κανονικό” έθνος-κράτος –έστω και αν θα έπρεπε να εκδιώξουν τους Άραβες που κατοικούσαν εκεί για χιλιάδες χρόνια.

Ο εβραϊκός κοσμικός μεσσιανισμός αντιπαρέθετε στο σιωνιστικό όνειρο μια πανανθρώπινη απελευθέρωση, και μέσω αυτής την απελευθέρωση των Εβραίων3. Η “αριστερή πτέρυγα” του σιωνισμού, που θα εγκαινιάσει και το κίνημα των κιμπούτζ (των αγροτικών κοινοτήτων-κοινοβίων), ήδη από τις αρχές του αιώνα, θα συγκροτηθεί κατά μεγάλο ποσοστό από αριστερούς επαναστάτες που εγκατέλειψαν την οπτική της παγκόσμιας απελευθέρωσης και στρατεύτηκαν σε μια πιο συγκεκριμένη εθνική και κοινωνική αποκατάσταση, σε συμβίωση –σύμφωνα με την αρχική τους άποψη– με τον γηγενή αραβικό πληθυσμό.

Μέχρι τη δεκαετία του 1930, ο σιωνισμός παρέμενε ένα κίνημα σχετικά περιθωριακό και μειοψηφικό, στα πλαίσια του διεθνούς ιουδαϊσμού. Παρά το ότι οι πρώτες κοινότητες στην Παλαιστίνη είχαν χρηματοδοτηθεί από τον βαρόνο Εδμόνδο Ρότσιλντ4, ενώ στη συνέχεια, ως αντίδραση στα μεγάλα πογκρόμ του 1903-1905 στη Ρωσία, τον ενστερνίστηκε και ένα μέρος των σοσιαλιστών Εβραίων, στα 1930 δεν υπήρχαν περισσότεροι από 100.000 Εβραίοι στην Παλαιστίνη. Όμως η άνοδος του αντισημιτικού ναζισμού στη Γερμανία και ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος θα έχουν καταλυτικές επιπτώσεις. Το Ολοκαύτωμα, που ξερίζωσε τους Εβραίους από την περιβόητη Γίντισλαντ, τον εβραϊκό “χώρο” που άρχιζε από την Εσθονία και τη Μόσχα και έφθανε έως τη Θεσσαλονίκη, νότια, και έως το Βερολίνο και τη Βιέννη, δυτικά, μετέβαλε τα πληθυσμιακά και ιδεολογικά δεδομένα: Ο σιωνισμός και η δημιουργία μιας κρατικής εθνικής εστίας –έστω και εάν η Παλαιστίνη κατοικούνταν ήδη από έναν άλλο λαό– παράλληλα με τη μετανάστευση στην Αμερική, θα εμφανιστεί ως η μόνη διέξοδος5. Δύο θα γίνουν πλέον τα επίκεντρα του εβραϊκού κόσμου, οι ΗΠΑ και το Ισραήλ: Οι μεν ΗΠΑ ήταν μια χώρα πρώην μεταναστών που περνούσε στην πλανητική ηγεμονία, με διακηρυγμένο όραμα την υποταγή, ει δυνατόν, όλου του κόσμου σε ένα νέο imperium, αντίστοιχο με εκείνο της Ρώμης. Το δε Ισραήλ είναι, ίσως, η πιο αποκλειστική χώρα του κόσμου, όπου αρκεί η θρησκεία για την απόκτηση της υπηκοότητας και το έθνος-κράτος συγκροτείται μέσω της σταδιακής εκδίωξης και παραγκωνισμού των αυτοχθόνων –θα έλεγε κανείς ο αντίποδας των ΗΠΑ.

Πώς λοιπόν ο εβραϊκός –και αμερικανικός– οικουμενισμός θα συμβίωνε με την ισραηλινή αποκλειστικότητα; Για αρκετά χρόνια, η αντίφαση θα είναι πραγματική. Ιδιαίτερα στη Γαλλία, αλλά και στις ΗΠΑ, αρκετοί φιλελεύθεροι και οι αριστεροί Εβραίοι διανοούμενοι, πιστοί στην παράδοση του οικουμενισμού, θα υποστηρίζουν τους Παλαιστινίους και τους Άραβες απέναντι στον Νταγιάν και την Γκόλντα Μέιρ. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της γαλλικής εξωκοινοβουλευτικής Αριστεράς, στην οποία οι Εβραίοι διανοούμενοι θα παίξουν καθοριστικό ρόλο.

Ωστόσο η εβραϊκή οικουμενικότητα ήταν πάντα –και ίσως εξ ανάγκης μια και οι Εβραίοι απορρίπτονταν από τις πλειοψηφικές θρησκείες– μια “αποκλειστική οικουμενικότητα” διότι αναφερόταν πάντα σε έναν “περιούσιο λαό”. Ο Μεσσίας θα έλθει γι’ αυτόν (απ’ αυτόν) τον λαό. Μπορεί στην επαναστατική εκδοχή να επρόκειτο για το προλεταριάτο ή, έστω για τους διανοουμένους, όμως το στοιχείο της αποκλειστικότητας παραμένει. Ως προς την ιδιαιτερότητα του εβραϊκού μεσσιανισμού, είναι απολύτως χαρακτηριστική και συμβολική η περίπτωση του Μόζες Χές (Moses Hess -1812-1875). Ο Χες, που για ένα διάστημα υπήρξε ο μέντορας του νεαρού Μαρξ στην πορεία του από τον αριστερό εγελιανισμό στον κομμουνισμό, στη δεκαετία του 1850, με μια “στροφή”, εγκαινίασε πρώιμα τον σύγχρονο σιωνισμό στη διαπλοκή του με το σοσιαλισμό και εξέδωσε το 1862 το πρώτο σύγχρονο σιωνιστικό βιβλίο, Ρώμη και Ιερουσαλήμ, Το τελευταίο εθνικό ζήτημα6.

Αν λοιπόν ο μεσσιανισμός, από επαναστατικός και αντικαθεστωτικός, περάσει στην “υπεράσπιση της Δύσης”, μπορεί ευκολότατα να μεταβληθεί σε ένα ακόμα όχημα του νέου περιούσιου λαού, των Αμερικανών7. Γι αυτό και θα είναι οι Εβραίοι της Αμερικής που θα πραγματοποιήσουν με μεγαλύτερη ευκολία τη σύνδεση ανάμεσα στην πλανητική ηγεμονία και τον παγκοσμιοποιητικό οικουμενισμό, από τη μια, και το κράτος του Ισραήλ, από την άλλη, τον μεσανατολικό χωροφύλακα των συνολικών συμφερόντων του “πολιτισμένου κόσμου” –εν μέσω των “βαρβάρων”–, συμφερόντων που αποπνέουν την οσμή του πετρελαίου. Από τη δεκαετία του ’80 και στο εξής, κάτι ανάλογο θα συμβεί και στην Ευρώπη. Η κοινωνική άνοδος των Εβραίων, η κρίση των σοσιαλιστικών ιδεολογιών και η εξάντληση κάθε οραματικού στοιχείου του δυτικού πολιτισμού θα επιταχύνουν τη διαδικασία. Ο εβραϊκός επαναστατικός μεσσιανισμός θα υποκατασταθεί από τον σιωνισμό, ή μάλλον ακόμα χειρότερα το Ισραήλ, και ο μεγάλος του προστάτης, οι ΗΠΑ, θα υποκαταστήσει την προσμονή της έλευσης του Μεσσία. Το Ισραήλ θα είναι ο επί τέλους επελθών Μεσσίας και η ρομφαία των πυρηνικών του όπλων –μαζί με την αμερικανική ομπρέλα παρεμπιπτόντως– θα παίρνει εκδίκηση για χιλιετίες διώξεων, από τους Αιγυπτίους και τους Ασσυρίους έως τον Χίτλερ. Μόνο που θα παίρνει αυτή την εκδίκηση στρεφόμενο κατά των θυμάτων της νέας τάξης, στο πλευρό των θυτών τους.

Τα δεδομένα θα αντιστραφούν. Κατά τον ίδιο τρόπο που ο μαρξιστικός διεθνισμός θα χρησιμοποιηθεί από την ιδεολογία της παγκοσμιοποίησης έτσι και ο εβραϊκός οικουμενισμός θα γίνει ένα ιδεολογικό όπλο στα χέρια της πλανητικής υπερδύναμης. Το εβραϊκό έθνος έπαψε να είναι ο παρίας αυτού του κόσμου, έπαψε να είναι ο “περιπλανώμενος Ιουδαίος” και οι Εβραίοι αντικαταστάθηκαν από… τους Παλαιστίνιους, τα θύματά τους. Η τετριμμένη αλλά πραγματική “αποκατάσταση” του εβραϊκού έθνους σκότωσε τον επαναστατικό μεσσιανισμό του. Και το γεγονός ότι Εβραίοι διανοούμενοι, όπως ο Τσόμσκι και πολλοί άλλοι ακόμα, που επιχειρούμε να παρουσιάσουμε σε αυτό το τεύχος, συνεχίζουν στον επαναστατικό δρόμο της παλιάς εβραϊκής παράδοσης, δεν αποτελεί πλέον κάποια ιδιαιτερότητα, ωστόσο μας προφυλάσσει από οποιονδήποτε πρωτόγονο αντιεβραϊσμό και από οποιαδήποτε μετατροπή του αντισιωνισμού σε αντισημιτισμό. Απλούστατα, οι Εβραίοι έγιναν δυτικοί όπως οι άλλοι και, σε μια αρνητική συγκυρία για οποιοδήποτε απελευθερωτικό πρόταγμα, παύουν να βρίσκονται στην πρωτοπορία της παγκόσμιας απελευθερωτικής σκέψης, όπως συνέβαινε από τα μέσα του 19ου μέχρι τα μέσα του 20ου αιώνα.

Η άνοδος του φονταμενταλιστικού σιωνισμού Αυτή η μεταστροφή της εβραϊκής διανόησης από την Αριστερά στον σιωνισμό, και κατά συνέπεια στην υποστήριξη της πολιτικής του κράτους του Ισραήλ και των ΗΠΑ, κατέστρεψε την παραδοσιακή φιλελεύθερη και προοδευτική παράδοση των Αμερικανών και Γάλλων Εβραίων8. Η μετατροπή του Ισραήλ από εθνική εστία των καταδιωκόμενων Εβραίων (έστω και παραβιάζοντας τα δικαιώματα των Παλαιστινίων) σε μια αλαζονική πυρηνική ακροδεξιά υπερδύναμη, παράλληλα με τη συνολική ενσωμάτωση της παραδοσιακής Αριστεράς σε όλες τις δυτικές κοινωνίες, συμπαρέσυρε και την εβραϊκή φιλελεύθερη παράδοση. Το τίμημα της επιτυχίας για τους Εβραίους και το Ισραήλ υπήρξε πολύ ακριβό, τους μετέβαλε από θύματα σε θύτες, από διωκόμενους σε διώκτες, και τροφοδοτεί υποδόρια τον κίνδυνο εμφάνισης ενός νέου κύματος γενικευμένου αντι-σημιτισμού. Κάτι τέτοιο έχει ήδη γίνει στις μουσουλμανικές χώρες, όπου δύσκολα μπορεί να υπάρξει πλέον διάκριση ανάμεσα στους Εβραίους και τους σιωνιστές. Χαρακτηριστική είναι και η εξέλιξη του σιωνιστικού κινήματος τα τελευταία είκοσι χρόνια: Η καρδιά του σιωνισμού δεν είναι πια τα αριστερά (το Εργατικό Κόμμα θα χάσει για πρώτη φορά τις εκλογές το 1977), αλλά τα θρησκευτικά κόμματα. Οι έποικοι στα κατεχόμενα δεν θα είναι μέλη των αριστερών οργανώσεων που δημιούργησαν τα κοινόβια των Κιμπούτζ, αλλά, στη συντριπτική τους πλειοψηφία, οι θρησκευτικοί φονταμενταλιστές, του Γκους Εμουνίμ. Όπως τονίζουν οι αντισιωνιστές Εβραίοι διανοούμενοι και αγωνιστές, αν δεν εμφανιστεί ένα ισχυρό αντισιωνιστικό ρεύμα στο εσωτερικό του εβραϊκού λαού, ο κίνδυνος μιας ευρύτερης ανάφλεξης θα έρχεται όλο και πιο κοντά.

Σημειώσεις

1. Βλέπε Professor Israel Sahak, Jewish History, Jewish Religion, The Weight of Three Thousand Years, Pluto Press, Λονδίνο 2. Η τελευταία μεγάλη απόπειρα για μια εγκόσμια, οιονεί “εθνική” και μεταφυσική απελευθέρωση των Εβραίων, το κίνημα του “Μεσσία” Σαμπατάι Τσέβι στον 17ο αιώνα στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Ο “σαμπαταϊσμός” αφού ξεσήκωσε όλες τις Εβραϊκές κοινότητες της Ευρώπης, θα καταλήξει σε παταγώδη αποτυχία, μετά την φυλάκισή του “Μεσσία” από τους Τούρκους και κυρίως μετά την αποστασία του καθώς και αρκετών οπαδών του στον μουσουλμανισμό (ντονμέδες). [Βλέπε Σάββα Μιχαήλ (Σαμπετάϊ Μάτσα) Μορφές του Μεσσιανικού, Άγρα, 1999 και Gershom Scholem, Sabbatai Sevi, Prin-ceton Univ Pr; 1976.] 3. Χαρακτηριστική υπήρξε η αντίθεση του Λένιν –αλλά και των Εβραίων αντισιωνιστών, όπως ο Τρότσκυ και η Λούξεμπουργκ– με την αντίληψη μιας χωριστικής και χωριστής οργάνωσης των Εβραίων εργατών στα πλαίσια του ρωσικού εργατικού κινήματος. Η “Μπουντ”, η πανίσχυρη για τα μέτρα της εποχής εβραϊκή εργατική οργάνωση, διεκδικούσε τη διατήρηση χωριστών οργανώσεων για τους Εβραίους εργάτες μέσα στο υπό συγκρότηση Ρωσικό Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα. Στη συνέχεια, μεγάλο μέρος των στελεχών της πέρασε στο αριστερό σιωνιστικό κίνημα και μετανάστευσαν στην Παλαιστίνη Dictionnaire encyclopιdique du Judaοsme, Bouqins, Cerf/Robert Laffont, σσ.1195-98. 4. Amos Elon, The Israelis, Founders and Sons, ό.π. σ. 59. 5. Μέχρι το 1989, ένα σημαντικό μέρος τους θα παραμείνει στη Σοβιετική Ένωση, ενώ στη Δυτική Ευρώπη η μόνη σημαντική κοινότητα, περίπου 1% του συνολικού πληθυσμού της χώρας, θα συνεχίσει να ζει στη Γαλλία. 6. Βλέπε Isaiah Berlin, “Τhe life and opinions of Moses Hess”, στο Against the Current, Essays in the History of Ideas , Oxford University Press, Λονδίνο 1981, σσ. 213-251. 7. Δεν είναι τυχαίο πως τα δύο κυρίαρχα λόμπι των ΗΠΑ, το προτεσταντικό (βλέπε Χάντιγκτον) και το εβραϊκό (βλέπε Κίσινγκερ) αναφέρονται εξίσου στην Παλαιά Διαθήκη και την εξολόθρευση των αλλοφύλων και διαπνέονται από ένα παρόμοιο αυτοκρατορικό-θρησκευτικό παραλήρημα 8. Χαρακτηριστική είναι η εκλογική συμπεριφορά των Αμερικανοεβραίων που σχεδόν πάντα στήριζαν το Δημοκρατικό Κόμμα και τις πιο προοδευτικές του μερίδες. Έτσι, από το 1932 έως το 1944, υπερψήφισαν για 4 συνεχόμενες εκλογές τον Ρούζβελτ με ποσοστά από 82%-90% , όταν στο συνολικό εκλογικό σώμα έπαιρνε από 53%-62%. Το 1962 έκριναν την εκλογή του Κένεντυ με 82% των ψήφων ενώ στο συνολικό εκλογικό σώμα είχε λάβει μόλις 51%. Ακόμα και το 1988 υποστήριξαν κατά 64% τον Δουκάκη που έχασε με 45% στο σύνολο. Ωστόσο τα λόμπι των Εβραίων στο Κογκρέσο και τη Γερουσία στήριζαν στην πλειοψηφία των περιπτώσεων όλες τις επιλογές αντιδραστικής κατεύθυνσης στην εξωτερική πολιτική.[Βλέπε J.J. Goldberg, Jewish Power, Inside the American Jewish Establishment, Perseus Books, Ρήντινγκ Μασαχουσέτη, 1966. σ. 34.]

ΣΧΕΤΙΚΑ

ΑΦΗΣΤΕ ΕΝΑ ΣΧΟΛΙΟ