«Έγκλημα και Τιμωρία» σε σκηνοθεσία Όλιας Λαζαρίδου
του Κώστα Σαμάντη
Ο Φιόντορ Μιχαήλοβιτς Ντοστογιέφσκι είναι αναμφίβολα ένας από τους σημαντικότερους εκπρόσωπους της ρώσικης λογοτεχνίας. Καθόλου τυχαία θεωρείται ένας από τους μεγαλύτερους μυθιστοριογράφους με παγκόσμια αναγνώριση. Στο έργο του διεισδύει στην ανθρώπινη ψυχολογία σε μια περίοδο πολυκύμαντη, ταραγμένη και κυοφορούσα πολιτικές ανησυχίες, όπως ήταν η Ρωσία του 19ου αιώνα. Ακόλουθος, για ένα χρονικό διάστημα, των ιδεών του Σαρλ Φουριέ για τον ουτοπικό σοσιαλισμό, διακατέχεται από θρησκευτικές και πνευματικές αναζητήσεις, αλλά και διλήμματα. Αυτές ακριβώς οι αναζητήσεις είναι που χαρακτηρίζουν και τα τέσσερα κορυφαία έργα του, Έγκλημα και Τιμωρία (1866), Ο Ηλίθιος (1869), Οι Δαιμονισμένοι (1872) και το κύκνειο άσμα του, Αδελφοί Καραμαζόφ (1880).
Στο Έγκλημα και Τιμωρία, πρωταγωνιστής του είναι ο Ροντιόν Ρομάνοβιτς Ρασκόλνικοφ, νεαρός φοιτητής της Νομικής στην Αγία Πετρούπολη. Ταγμένος στην ειλικρινή επιθυμία του ν’ αλλάξει τον κόσμο, προχωρά στη δολοφονία μιας γριάς τοκογλύφου και της αδελφής της. Στο κατόπι του θα ριχθεί ο Πορφύριος Πετρόβιτς, ανακριτής του αστυνομικού τμήματος, ο οποίος είναι πεπεισμένος για την ενοχή του ήρωά μας και βαθμιαία πιέζει, ολοένα και περισσότερο, τον Ρασκόλνικοφ, προς την ομολογία. Στο ενδιάμεσο της καταδίωξής του, ο δράστης θ’ αγαπήσει τη Σόνια, μια νεαρή πόρνη, η οποία ασκεί το επάγγελμα αυτό προσπαθώντας να επιβιώσει και να θρέψει τα μικρότερα αδέλφια της και τη μητριά της. Ο Ρασκόλνικοφ θα ενδώσει, τόσο στη συναισθηματική πίεση της Σόνιας, όσο και στην αμείλικτη πίεση του ανακριτή, θα ομολογήσει το έγκλημά του και θα οδηγηθεί στη Σιβηρία ως τελική πράξη εξιλέωσης. Οι ρομαντικές ιδέες που τον χαρακτήριζαν θα συντριβούν στις συμπληγάδες μιας αμείλικτης πραγματικότητας, αλλά και στις συνέπειες μιας υπερφίαλης πράξης, η οποία ξεπερνούσε κατά πολύ το ανθρώπινο και κοινωνικό μέτρο: τη διπλή δολοφονία την οποία διέπραξε.
Η διασκευή ενός κλασικού λογοτεχνικού έργου σε θεατρικό είναι μια επικίνδυνη υπόθεση. Όταν μάλιστα είναι έμφορτο φιλοσοφικών, μεταφυσικών, αλλά και υπαρξιακών διλημμάτων, η προσπάθεια ενέχει στοιχεία ακροβασίας. Η Μαίριλιν Κάμπελ και ο Κερτ Κολόμπους θα το αποπειραθούν. Το 2003, θα συνεργαστούν στη θεατρική διασκευή του μνημειώδους Έγκλημα και Τιμωρία και θα βραβευτούν για αυτή την απόπειρα. Θα δημιουργήσουν ένα θεατρικό έργο το οποίο στηρίζεται στα τρία προαναφερόμενα πρόσωπα, κάθε ένα εκ των οποίων αντιπροσωπεύει τρεις διαφορετικούς κόσμους. Ο Ρασκόλνικοφ είναι ο νεαρός ρομαντικός επαναστάτης, ο οποίος επιδιώκει την υπέρβαση τόσο την προσωπική, όσο και την κοινωνική. Ο ανακριτής Πορφύριος εκπροσωπεί το σιδερένιο χέρι μιας εξουσίας η οποία επικρέμαται πάνω από κάθε δράση και επιθυμία. Η ορφανή πόρνη, παρά το περιθωριακό επάγγελμα το οποίο ασκεί, είναι ουσιαστικά αυτή που αντιπροσωπεύει την άσβεστη επιθυμία για ζωή και χαρακτηρίζεται από την ανιδιοτέλεια, την προσφορά και την άδολη αγάπη που τη συνοδεύει. Επικεντρωμένη η διασκευή σε αυτά τα τρία πρόσωπα αναδεικνύει τα κύρια σημεία όπου εκδηλώνονται τα διλήμματα και οι αντιθέσεις και κατορθώνει να κερδίσει το στοίχημα.
Η Όλια Λαζαρίδου αναλαμβάνει την εξίσου κρίσιμη ευθύνη της σκηνοθεσίας ενός εσωτερικού, κατ’ ουσίαν, πνευματικού έργου. Ως «διευθυντής ορχήστρας» πρέπει να υπηρετήσει τις αυτόνομες παρουσίες των τριών κυρίως προσώπων, αλλά και να κεντήσει τις σχέσεις που αναπτύσσονται ανάμεσά τους. Οι ισορροπίες των πρωταγωνιστών και των σχέσεων που αναπτύσσουν είναι λεπτές, πολλώ δε μάλλον όταν η σκηνοθεσία έχει να μεταφέρει και τις πνευματικές αναζητήσεις του συγγραφέα. Σε αυτό το καθόλου εύκολο εγχείρημα κατορθώνει, -από την πλευρά της- να εκπληρώσει το δικό της χρέος.
Ο Ρασκόλνικοφ του Νικόλα Μίχου, είναι μια ειλικρινής και καθαρή πρόταση από πλευράς του. Μ’ έναν ευθύ τρόπο μεταφέρει την αμφίσημη σχέση του με τον Πορφύριο και τη μετέωρη σχέση του με τη Σόνια. Η Χριστίνα Τασκασαπίδου ερμηνεύει τη Σόνια ως τη νεαρή πόρνη, η οποία χαρακτηρίζεται από μία ειλικρινή και αφοπλιστική αφέλεια απέναντι στα διλήμματα της ζωής. Αν και η αφέλειά της, σε πρώτο επίπεδο, μπορεί να χαρακτηριστεί παιδική, εν τούτοις κατορθώνει και την μετουσιώνει σε μια καταφατική πρόταση για τη ζωή. Δύσκολος συνδυασμός, αλλά επιτυχημένος στη συγκεκριμένη περίπτωση.
Ο Κωνσταντίνος Μπλάθρας, στον ρόλο του Πορφύριου Πετρόβιτς, αποδεικνύει ότι έχει εντρυφήσει τόσο στον συγκεκριμένο ρόλο, όσο και στο έργο του Ντοστογιέφσκι. Ο ανακριτής του είναι παιγνιώδης, υπαινικτικά σαρκαστικός, κυρίαρχος, όσο και γεμάτος αυτοπεποίθηση. Γνωρίζει από την αρχή τους κανόνες του παιχνιδιού και στήνει με πλάγιο τρόπο τον ιστό στον οποίο παγιδεύει σταδιακά τον Ρασκόλνικοφ. Με εσωτερικό και υπαινικτικό τρόπο η εξουσία, την οποία εκπροσωπεί, δείχνει αδιαμφισβήτητη και επικρατούσα. Αναμφισβήτητα υπέροχος στον ρόλο του. Εξίσου ουσιαστικός και στον ρόλο του Σεμιόν Ζαχάριτς, του πατέρα της Σόνιας.
Στην παράσταση συμμετέχει με ζωντανή μουσική από σκηνής η Ελένη Φουρλάνου (βιόλα).
Το σκηνικό του Χρήστου Μποκόρου έρχεται να συμπληρώσει την παλέτα της παράστασης. Η κατασκευή του, ευέλικτη και ευρηματική, κυριαρχεί στο κέντρο της σκηνής. Υποβοηθά το κείμενο και την παράσταση, ειδικά δε σε κάποιες περιπτώσεις, από μόνη της, στέκεται ιδανικά στην ανάδειξη της πνευματικότητας του κειμένου. Είναι τα σημεία στα οποία τα γνωστά κεριά από το ζωγραφικό του έργο, μετατρέπουν το σκηνικό σε μια αυθύπαρκτη υπερβατική κατάσταση.
Η παράσταση ανέβηκε μέχρι τις 6 Φεβρουαρίου στη νέα θεατρική σκηνή «ΕΛΕΡ» και ήταν μια πνευματική ανάσα για τους θεατές που κατάφεραν να την παρακολουθήσουν. Μακάρι να φιλοξενηθεί και σε άλλες θεατρικές σκηνές.
Ταυτότητα Παράστασης
Διασκευή: Μαίριλιν Κάμπελ και Κερτ Κολόμπους
Μετάφραση: Στέλιος Βαφέας
Σκηνοθεσία: Όλια Λαζαρίδου
Σκηνογραφία: Χρήστος Μποκόρος
Φωτισμοί: Ζαφείρης Επαμεινώνδας, Θωμάς Οικονομάκος
Φωτογραφίες παράστασης: Χριστίνα Γεωργιάδου
Hθοποιοί: Νικόλας Μίχας, Κωνσταντίνος Μπλάθρας, Χριστίνα Τασκασαπίδου
