Συγγραφέας: Γιάννης Ταχόπουλος
Πρόλογος: Γιώργος Καραμπελιάς
Έτος έκδοσης 2012
Σελ. 173
Το βιβλίο του Γιάννη Ταχόπουλου αποτελεί την πρώτη εμπεριστατωμένη κριτική των απόψεων που, με αφετηρία το βιβλίο του Μαρκ Μαζάουερ, Θεσσαλονίκη: πόλη των φαντασμάτων», έχουν κυριαρχήσει την τελευταία περίοδο στην ακαδημαϊκή και πνευματική σκηνή σχετικά με τη Θεσσαλονίκη.
Σύμφωνα με αυτές, η Θεσσαλονίκη δεν είναι μια ελληνική πόλη, η οποία αφελληνίστηκε βίαια το 1430 μετά την κατάληψή της από τους Τούρκους και μια δεύτερη φορά με τη μεγάλη σφαγή του 1821. Όχι, υποστηρίζει ο Μαζάουερ και οι συν αυτώ, πρόκειται για μια «οθωμανική πόλη» η οποία απλώς «επανελληνίστηκε» μετά την απελευθέρωσή της το 1912, καταστρέφοντας μια «πολυπολιτισμική» πόλη πέντε αιώνων. Η Θεσσαλονίκη παύει να είναι μια ελληνική πόλη δύο χιλιάδων τριακοσίων χρόνων, και μεταβάλλεται σε μια πόλη των οθωμανικών φαντασμάτων.
Ο Γιάννης Ταχόπουλος με τη συστηματική μελέτη του καταδεικνύει όλες τις ανακρίβειες και τα κενά ενός έργου που αποτελεί μάλλον «ιστορικό αφήγημα» και όχι ιστορία. Καταδεικνύει ταυτόχρονα τη σκανδαλώδη παραίτηση της λεγόμενης «νέας ιστορίας», ακόμα και από τη στοιχειωδέστερη κριτική αποτίμηση ενός εμφανώς προβληματικού έργου, όπως το βιβλίο του Μαζάουερ, γεγονός το οποίο συνδέεται με την κυριαρχία των εθνοαποδομητικών απόψεων στην ιστοριογραφία.
Το βιβλίο το Ταχόπουλου αποτελεί παράλληλα φόρο τιμής στα εκατό χρόνια από την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης τη στιγμή που αναπτύσσεται μια συνολικότερη στρατηγική απομάκρυνσης τη Θεσσαλονίκης από την ελληνική ταυτότητα της, προετοιμάζοντας, ηθελημένα ή αθέλητα, ένα «μεταεθνοτικό», νεοθωαμανικό μέλλον.
για περισσότερες πληροφορίες επισκεφτείτε την σελίδα των Εναλλακτικών Εκδόσεων
5 ΣΧΟΛΙΑ
Οι προσπαθειες αφελληνισμου της Θεσσαλονικης εχουν αρχισει πριν την οθωμανικη κατακτηση ,ηδη απο την εποχη του Θεοδοσιου που εσφαξε αρκετους κατοικους της πολης στον Ιπποδρομο με τον στρατο του που αποτελουνταν απο γοτθους μισθοφορους.Ακολουθησε ο Ιουστινιανος(Γιουτπραδα) που αντιπαθουσε πολυ τους Ελληνες χαρακτηριζοντας τους ”μυαρούς”.
Αργοτερα οι βυζαντινη αυτοκρατορια απεκρουσε πολυαριθμες εισβολες βαρβαρων(Σλαβων,βουλγαρων κλπ) μεχρι και την βασιλεια του Λεοντα του Σοφου.
Χωρις να διεκδικω οσκαρ ιστοριας εχω την εντυπωση οτι με τον εκχριστιανισμο των σλαβων ειχαμε επικοισμο της περιοχης της Θεσσαλονικης.Το σημαντικο ειναι οτι η οθωμανικη κατακτηση βρισκει ηδη την Θεσσαλονικη μωσαικο εθνοτητων που ομως ειχαν κοινη θρησκεια(χριστιανικη).Οι Εβραιοι ερχονται δυομιση αιωνες αργοτερα….
ΑΣΚΗΣΗ: Συλλάβετε την αντίφαση που υπάρχει στην παρακάτω πρόταση. Θα μπορούσαν να ισχύουν και η μία θέση και η άλλη; Και αν ναι, γιατί πιστεύετε ότι στο μυαλό όποιου έγραψε την παρουσίαση του βιβλίου (λέγε με Γιώργο;) θεωρείται ότι αντιτίθενται απόλυτα;
“Σύμφωνα με αυτές, η Θεσσαλονίκη δεν είναι μια ελληνική πόλη, η οποία αφελληνίστηκε βίαια το 1430 μετά την κατάληψή της από τους Τούρκους και μια δεύτερη φορά με τη μεγάλη σφαγή του 1821. Όχι, υποστηρίζει ο Μαζάουερ και οι συν αυτώ, πρόκειται για μια «οθωμανική πόλη» η οποία απλώς «επανελληνίστηκε» μετά την απελευθέρωσή της το 1912, καταστρέφοντας μια «πολυπολιτισμική» πόλη πέντε αιώνων”
Σωστή απάντηση:
Α) προφανώς και τα δύο μπορούν να είναι σωστά (με την επιφύλαξη της απάντησης του Γιάννη Μακρίδη πάνω, και μάλλον και με αρκετές άλλες επιφυλάξεις): μια πόλη μπορεί να είχε άλλον χαρακτήρα το 1430 και άλλον το 1912, ιστορία σημαίνει αλλαγή.
Β) για τον συντάκτη δεν υπάρχει πολυπολιτισμική πόλη, μόνο εθνική. Τον εθνικό της χαρακτήρα η πόλη τον αποκτά μια για πάντα: ήταν ελληνική το 300 πχ; ε θα είναι και το 1700, όποιος κι αν κατοικεί σ’ αυτή. Η πλειοψηφία των κατοίκων είναι Εβραίοι; ναι αλλά η Θεσσαλονίκη είναι δικιά μας, πάντα ήταν.
Εντάξει ρε παιδιά, κολλημένοι εθνικιστές είστε, αλλά τόσο πολύ πια που να μην κουκουλώνετε λιγάκι τις αντιφάσεις σας;
@Νίκο Πι
Πέρα από την ιδεολογικοποίηση υπάρχουν και τα ιστορικά γεγονότα.
Κανείς δεν αρνείται ότι η Θεσσαλονίκη υπήρξε πολυεθνική πόλη. Σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό,δε,θα μπορούσαμε να πούμε ότι και η Βυζαντινή Θεσσαλονίκη ήταν μια κοσμοπολίτικη πόλη.
Ούτε στο κείμενο του Ταχόπουλου, ούτε στην εισαγωγή, υπάρχει άρνηση του πολυεθνικού χαρακτήρα.
Το πρόβλημα έγκειται στο γεγονός ότι ο συγκεκριμένος χαρακτήρας της Οθωμανικής περιόδου, συντελέστηκε σ’ ένα πλαίσιο καταπίεσης, υποβάθμισης και εξαθλίωσης. Η Οθωμανική Θεσσαλονίκη ήταν μια κατεχόμενη πόλη, και είχε την όψη μιας κατεχόμενης πόλης -όπως επιβεβαιώνουν οι περιηγητές. Στην μεγαλύτερη περίοδο της Οθωμανικής Θεσσαλονίκης, οι κάτοικοι ζούσαν μέσα στα σκατά, σε κάτι παραπήγματα, και αντιμετώπισαν συχνά χολέρες, πυρκαγιές -όλα τα καλά μιας κατεχόμενης πόλης.
Η πόλη άρχισε να συνέρχεται σταδιακά, καθώς η αυτοκρατορία έμπαινε σε κρίση, και αδυνάτιζαν οι μηχανισμοί της Οθωμανικής κατοχής. Κι αυτό το συμπέρασμα συνάγεται αβίαστα από τα γεγονότα.
Όπως καταλαβαίνεις, το πρόβλημα δεν έγκειται στον πολυεθνικό χαρακτήρα της Θεσσαλονίκης, αλλά στο Οθωμανικό καθεστώς υπό το οποίο τελεί.
Ο Μαζάουερ ισοπεδώνει τα ιστορικά γεγονότα για να αποσιωπήσει το ευρύτερο πολιτικό και κοινωνικό πλαίσιο (την κατοχή), για να φτιάξει ένα αφήγημα το οποίο εστιάζει στις μικρές στιγμές της συνύπαρξης που αναπόφευκτα προκύπτουν υπό κάθε συνθήκη.
Μας καλεί να ξεχάσουμε την σκλαβιά, και να εστιάσουμε στην διαπολιτισμική κουζίνα, στην κοινή λαϊκή θρησκευτικότητα, και στα πολυεθνικά μπουρδέλα της πόλης. Είναι πολύ σαφές: Η ματιά του, είναι ματιά ενός οριενταλιστή, αποικιοκράτη τυχοδιώκτη.
Ωραία, αυτή είναι μια καλύτερη βάση για συζήτηση. Βάζει, πολύ σωστά, το ζήτημα των σχέσεων εξουσίας και καταπίεσης. Απ’ όσο ξέρω υπάρχει μια τάση στην τουρκική ιστοριογραφία που κάνει μια εξιδανικευμένη προβολή αρμονικής συνύπαρξης των λαών υπό τον δίκαιο σουλτάνο κλπ. Δεν έχω διαβάσει το βιβλίο του Μαζάουερ και δεν ξέρω αν αντλεί από αυτήν την τάση (η οποία τάση, πάντως, ας συνυπολογίσουμε ότι αντιτίθεται στις χειρότερες στιγμές του τουρκικού εθνικισμού, με τις εθνικές εκκαθαρίσεις των Αρμενίων κλπ). Μάλλον δεν το έχουν μόνο οι συγκεκριμένοι Τούρκοι αυτό το πρόβλημα: συχνά η πολυπολιτισμικότητα γίνεται αντιληπτή με όρους κοινωνικού κενού, χωρίς να σχετίζεται με τις ταξικές και άλλες κοινωνικές ανισότητες, τις ρατσιστικές ιεραρχίες, πιο έμμεσες μορφές καταπίεσης από το κυρίαρχο έθνος-κράτος, αλλά και την καταπίεση από την κρατική εξουσία εν γένει πολιτών που μπορεί να ανήκουν στο “σωστό” έθνος κλπ.
Όμως: το να μιλάς για κατοχή, στην προκειμένη περίπτωση, είναι λάθος. Πόσο μάλλον για “όψη κατεχόμενης πόλη”. Όταν μιλάμε για “κατεχόμενη πόλη” εννοείται σχετικά περιορισμένη χρονική διάρκεια, όχι 5 αιώνες. Η Θεσσαλονίκη ήταν μια από τις σημαντικότερες πόλεις της πολυεθνικής αυτοκρατορίας του Βυζαντίου, και έγινε μια από τις σημαντικότερες πόλεις της πολυεθνικής Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Υπό την κατοχή των Βυζαντινών, υπό την κατοχή των Οθωμανών, και τώρα υπό την κατοχή των Ελλήνων. Δεν έχω καμία πρόθεση να υπερασπιστώ την Οθωμανική Αυτοκρατορία, ούτε να προπαγανδίσω τα καλά μιας μεταεθνικής ιμπεριαλιστικής κυριαρχίας. Αλλά δεν συμμερίζομαι την οπτική του έθνους-κράτους, που βλέπει ανιστορικά “κατοχή” (“σκλαβιά” υπό τους Τούρκους είναι η πιο κλασική ορολογία) ενός έθνους που δεν υπήρχε ακόμα, αντί να δει ανθρώπους με διάφορες γλώσσες και θρησκείες και κουλτούρες που καταπιέζονταν από τις συγκεκριμένες σχέσεις εξουσίας της εποχής τους. Δεν καταπιέζονταν όλοι, βέβαια: κάποιοι βρίσκονταν από την πλευρά των καταπιεστών, και οι πλειοψηφία τους στην Οθωμανική αυτοκρατορία ήταν Τούρκοι, καμιά αντίρρηση.
Όσο για το τι λένε οι περιηγητές και την εικόνα “κατεχόμενης πόλης”: Η μεγαλύτερη πυρκαγιά στη Θεσσαλονίκη πρέπει να ήταν αυτή του 1917, όταν αποτελούσε μέρος της Ελλάδας (δηλαδή επί ελληνικής “κατοχής”, αν το δεις με δικούς σου όρους με τα μάτια των Τούρκων και Εβραίων κατοίκων της, δηλαδή της συντριπτικής πλειοψηφίας των κατοίκων της). Επιδημίες, επίσης, είχαμε πολλές και σε μη “κατεχόμενες” πόλεις: η πρώιμη νεότερη περίοδος και το τέλος του μεσαίωνα γνώρισαν πολλές επιδημίες, εξίσου θανατηφόρες σε όλες τις πόλεις του κόσμου, όχι μόνο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Μέσα στα σκατά ζούσε η συντριπτική πλειοψηφία των ανθρώπων μέχρι πρόσφατα: μάλιστα οι Τούρκοι ήταν από τους πλέον καθαρούς, με μεγάλη αγάπη για το νερό. Όσο για τα παραπήγματα, προφανώς οι λαϊκές τάξεις ζούσαν άθλια και οι αριστοκράτες και αστοί σε σπιταρώνες, γιατί νομίζεις ότι σε άλλες πόλεις πλην Θεσσαλονίκης τα πράγματα ήταν αλλιώς;
Τέλος, έχω την εντύπωση ότι είναι λάθος μια αφήγηση του τύπου “η πόλη άρχισε να συνέρχεται καθώς η αυτοκρατορία έμπαινε σε κρίση”: νομίζω ότι μια καινούρια σελίδα ακμής της Θεσσαλονίκης ξεκίνησε όταν οι Τούρκοι δέχτηκαν στα εδάφη τους τους Εβραίους που έδιωξαν οι Ισπανοί. Ακμής με όρους δημογραφικούς και οικονομικούς, δεν λέω ότι οι άνθρωποι έγιναν απαραίτητα πιο ευτυχισμένοι. Έχε υπόψη ότι η Οθωμανική κατάκτηση σήμαινε για τα Βαλκάνια του 14ου-15ου αιώνα ανάπτυξη από άποψη οικονομική και δημογραφική, ιδίως για τις αγροτικές περιοχές που είχαν υποφέρει από επιδημίες, πολέμους και καταλήστευση από τους Βαλκάνιους ευγενείς. Αυτό δεν βλέπω γιατί πρέπει να μας κάνει να επευφημούμε την Οθωμανική κατάκτηση, όπως δεν βλέπω γιατί όποιος θεωρεί κακό πράγμα να σε κατακτάνε πρέπει να το προβάλλει ως οπισθοδρόμηση σε κάθε περιοχή του επιστητού
Το βιβλίο του Ταχόπουλου απαντά με αναφορές σε συγκεκριμένες πηγές σε πολλά από τα οποία θέτεις.
Κατ’ αρχάς, οι ίδιες Οθωμανικές ελίτ αυτοπροσδιορίζονταν ως ‘κατακτητές’. Και εξίσου, ο τουρκοκρατούμενος ελληνισμός έβλεπε τον εαυτό του ως κατεκτημένο. Ακόμα και οι ‘υποκειμενικές’ ματιές των ενεργών ιστορικών παραγόντων, έτσι ερμήνευαν την κατάσταση. Άρα…
Δεύτερο, στο βιβλίο αναφέρεται συστηματικά, με αναφορά σε πληθυσμιακά μεγέθη, την πολεοδομία της Βυζαντινής πόλης, την κοινωνική και πνευματική της ζωή. Όλα αυτά τα δεδομένα, συνηγορούν στο να συμπαιράνουμε ότι η πόλη είχε μεγαλύτερη ανάπτυξη, και ήταν σε πολύ καλύτερη κατάσταση τότε.
Αντίθετα, η οθωμανική κατάκτηση σφράγισε την υποβάθμιση της πόλης. Και τούτο φαίνεται και από τον ρόλο της, όπου στην Οθωμανική περίοδο παύει να είναι ‘συμβασιλεύουσα’, και άλλες πόλεις την ξεπερνούν σε μέγεθος και ισχύ.
Όσο για τους Εβραίους… Κατ’ αρχάς, στο βιβλίο αναφέρεται η άποψη του Νεχαμά, ο οποίος υποστηρίζει ότι οι εκδιωχθέντες Εβραίοι άρχισαν να έρχονται στην Θεσσαλονίκη το 1375, πολλές δεκαετίες πριν την Οθωμανική κατάκτηση.
Για την δημογραφική ακμή, που υποστηρίζεις, θα αναφέρω στοιχεία. Η πόλη στα τέλη του 8ου-9ου αι. είχε περίπου 200.000 κατοίκους, ενώ στα μέσα του 14ου αι. είχε 50 με 100 χιλιάδες. Στα 1519 είχε 28 χιλιάδες και το 1613, 18 χιλιάδες. Και πάλι τα νούμερα αντλούνται από το βιβλίο του Ταχόπουλου.
Δεν θα αναφερθώ στην πολιτιστική ακτινοβολία της πόλης, και στα λοιπά, τα ιστορικά στοιχεία υπάρχουν ελεύθερα στο διαδίκτυο και είναι πολύ εύκολα να τα βρεί κανείς.
Τέλος, ένα ακόμη σχόλιο. Η Οθωμανική εξουσία, πολύ συχνά υιοθετούσε μια πολιτική που επίτηδες έστρεφε την μία εθνότητα εναντίον της άλλης, στο πλαίσιο της τακτικής του διαίρει και βασίλευε. Ύστερα είναι γνωστό, και το αναλύει πολύ συστηματικά ο ιστορικός Χαλίλ Ιναλτσίκ, ότι οι μετακινήσεις πληθυσμών και η εθνολογική τους αλλοίωση, αποτέλεσε κρίσιμο εργαλείο στα χέρια των Σουλτάνων για την οργάνωση του ελέγχου της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, σαν κατέκτησε την βαλκανική.