Λειτουργία και χαρακτηριστικά του Κινήματος 5 Αστέρων που έκανε την μεγάλη έκπληξη στην Ιταλία και στην υπόλοιπη Ευρώπη
του Τιτσιάνο Τονιούτι από τη Ρήξη φ. 91
Πάνω από οκτώ εκατομμύρια ψήφοι, 109 έδρες στη Βουλή και 54 στη Γερουσία. Η οργάνωση του Κινήματος Πέντε Αστέρων, από τις ομάδες της βάσης έως την κορυφή. Η διοίκηση και το όραμα του Καζαλέγγιο, συνιδρυτή της πλατφόρμας. Και, πάνω απ’ όλα, το διαδίκτυο και η ανανέωση των πολιτικών γενεών.
Μπέπε Γκρίλο (καρέ):«Το διαδίκτυο είναι περισσότερο μία κοινωνική παρά μία τεχνική καινοτομία». Το είπε ο Τιμ Μπέρνερς Λι, ο πατέρας του Παγκόσμιου Ιστού, μία από τις μορφές του διαδικτύου όπως το γνωρίζουμε σήμερα. Μία διατύπωση συγκρίσιμη χωρίς δυσκολία με εκείνην του Κινήματος Πέντε Αστέρων του Μπέπε Γκρίλο και του Τζιανρομπέρτο Καζαλέγγιο. Και των περισσότερων από οκτώ εκατομμύρια ψηφοφόρων που έχουν υπογράψει την προτίμησή τους για την είσοδο του πρώτου μη κόμματος με τέτοιον μαζικό τρόπο στο Κοινοβούλιο. Και που ζητούν έναν επαναπροσδιορισμό των θεμελίων της δημοκρατικής συμμετοχής στη ζωή της χώρας, που να υπερβαίνει την εκπροσώπηση που προσφέρεται από τα κόμματα, εφαρμόζοντας τη θεμελιώδη «άμεση δημοκρατία», οριζόντια και όχι πλέον κάθετη. Παρεμβαίνοντας στην πολιτική δραστηριότητα της Βουλής «ως πολίτες και όχι ως βουλευτές», μέσω της διαβούλευσης στο διαδίκτυο και του έργου των εκπροσώπων του λαού στα θεσμικά όργανα.
Πώς λειτουργεί: Το προηγούμενο που θα δημιουργήσει η είσοδος του Κινήματος Πέντε Αστέρων στο Κοινοβούλιο είναι σημαντικό. Πρώτα απ’ όλα, το Κίνημα Πέντε Αστέρων δεν είναι κόμμα και βασίζεται πάνω σε ένα μη καταστατικό, δημοσιευμένο στην ιστοσελίδα του Μπέπε Γκρίλο. Εντούτοις, κάθε δραστηριότητα του Κινήματος παραπέμπει σε αυτό το έγγραφο, όπως και στο πολιτικό πρόγραμμα του Κινήματος. Το μη καταστατικό περιέχει τις βασικές αρχές του Κινήματος Πέντε Αστέρων, συμπεριλαμβανομένης της έλλειψης μίας φυσικής έδρας (αντικαταστάθηκε από μία εικονική, το μπλογκ του Γκρίλο). Αλλά, πέρα από την υποδομή, την οποία αποτελεί το διαδίκτυο, πάνω απ’ όλα το Κίνημα καθορίζεται από τη δομή της βάσης: Αυτή που αποτελείται από τους πιστοποιημένους καταλόγους των πολιτών και από τα Meetup, τις ψηφιακές κοινότητες που διοργανώνουν συναντήσεις και δραστηριότητες στην επικράτειά τους. Ανοικτές στον καθένα, αρκεί να εγγραφεί κανείς στην ιστοσελίδα για να ενημερώνεται για τα θέματα και τις δραστηριότητες στην περιοχή του. Ένα «υπερτοπικό» πολιτικό όραμα, που αντικαθιστά αποτελεσματικά τις περιφέρειες και τις τοπικές οργανώσεις, διαδίδοντας τις δραστηριότητες των μεμονωμένων κυττάρων σε συνολικό επίπεδο και επιδρώντας περιμετρικά στις γειτονιές και στις συνοικίες. Ο μύθος της ψηφιακής αγοράς, της τηλεπληροφορικής ή, πιο απλά, το δίκτυο όπως λειτουργεί σε επίπεδο χώρου, μέσω του διαδικτύου και των κινητών εφαρμογών, έτσι ακριβώς γίνεται και με τη διαχείριση των Meetup. Και πώς αλλιώς θα μπορούσε να ασκείται η πολιτική τα επόμενα χρόνια: μία κοινωνική εφαρμογή –στην οικονομία, στην ενέργεια, στην εργασία, στην υγεία– σε έναν κόσμο που ενημερώνει τις εφαρμογές όταν είναι έτοιμες νέες εκδοχές τους, όπως συμβαίνει με τα σμαρτφον. Ένα όραμα, το οποίο στη συνέχεια θα πρέπει να αντέξει στη δοκιμασία των γεγονότων και στην καθημερινή ζωή μίας χώρας.
Η διακυβέρνηση στην Κυβέρνηση Κινήματος Πέντε Αστέρων. Όσον αφορά τις κοινοβουλευτικές δραστηριότητες, το πείραμα του Κινήματος πιθανότατα θα ακολουθήσει τους ίδιους κανόνες που έχουν καθορίσει στις τοπικές εκλογές και στην εκλογή των υποψηφίων. Ένα πείραμα που έχει γίνει με τους υποψηφίους για τη Βουλή και τη Γερουσία, οι οποίοι δημοσιεύουν κείμενα και βίντεο στο διαδίκτυο, ούτως ώστε να υποβληθούν στη συνέχεια στον έλεγχο των μελών του Κινήματος. Μία επιλογή που έχει προκαλέσει αμφιβολίες για τη μέθοδο διαχείρισης: Οι υποψήφιοι πρέπει οπωσδήποτε να έχουν συμμετάσχει σε προηγούμενες εκλογές για το Κίνημα, κάτι που κλείνει την πόρτα για κάποιους. Για το Κοινοβούλιο τα πράγματα θα μπορούσαν να λειτουργήσουν με παρόμοιο τρόπο. Είτε μέσα από την καταγραφή των πολιτών που ενδιαφέρονται να εκφράσουν τις απόψεις τους στην ιστοσελίδα του Κινήματος, στην οποία κατά πάσα πιθανότητα θα υπάρχουν ανοικτοί χώροι για προτεινόμενες πληροφορίες και συζητήσεις σχετικά με το τι συμβαίνει στο Κοινοβούλιο. Μέσω αυτής της πλατφόρμας, ο πολίτης-χρήστης θα εμπλέκεται άμεσα στις πολιτικές αποφάσεις, τις οποίες στη συνέχεια οι βουλευτές και οι γερουσιαστές (με μια λέξη οι εκπρόσωποι) του Κινήματος θα προβάλλουν στο Κοινοβούλιο.
Εκλεγμένοι αξιωματούχοι, πολίτες και «citoyens»: Αλλά ποιοι είναι οι βουλευτές στο Κίνημα Πέντε Αστέρων και πόση πείρα διακυβέρνησης έχουν; Για το δεύτερο ερώτημα, η απάντηση είναι «καμία». Ωστόσο, υπάρχουν ορισμένες περιφέρειες, όπως η Πάρμα και το Παλέρμο, όπου έχουν προχωρήσει πέρα από ένα εργαστηριακό πείραμα στη σύνθεση μεταξύ του οράματος του Κινήματος Πέντε Αστέρων και της πραγματικότητας. Η Σικελία, πιο συγκεκριμένα, φαίνεται να είναι μία περίπτωση δοκιμής, με τον κυβερνήτη Κροτσέτα, που έχει δηλώσει, «Με τον Γκρίλο μπορεί κανείς να κυβερνήσει», και με τους εκπρόσωπους του Κινήματος που συμμετέχουν ενεργά στη διοίκηση της περιφέρειας. Ένα σενάριο που θα μπορούσε να αναπαραχθεί σε εθνικό επίπεδο, υπό το φως των εκλογικών αποτελεσμάτων. Τα προφίλ των εκλεγμένων –ή, μάλλον, των «πολιτών», όπως οι Γάλλοι επαναστάτες του 1789– ήδη διακρίνεται ανάλογα με την ηλικία, με τον μέσο όρο ηλικίας των εκλεγμένων να κυμαίνεται γύρω στα 37 χρόνια (33 στη Βουλή και 46 στη Γερουσία). Υπάρχουν πολλές γυναίκες, όλες νέα ονόματα. Από την πιο δημοφιλή σε ψήφους στην Ιταλία, την Πάολα Καρινέλι, από το Μιλάνο, 32 ετών και εργαζόμενη, μέχρι την αγαπημένη στην Αιμιλία Ρομάνα, Τζούλια Σάρτι. Και, βέβαια, η Φεντερίκα Ντάγκα, η πρώτη σε ψήφους στο Λάτσιο. Υπάρχει η Ρωμαία «ποιήτρια» Πάλα Ταβέρνα, η οποία ζει στο Τόρε Μάουρα. Η Ρομπέρτα Λομπάρντι, Ρωμαία, εργάζεται στα είδη πολυτελείας «made in Italy». Και, στη συνέχεια, ο συγγραφέας του Μισθοφόροι με 5 ευρώ, Αλεσάντρο ντι Μπατίστα (έρευνα για τους πληρωμένους δολοφόνους της Κεντρικής Αμερικής). Επίσης, η περίπτωση των Ιβάνα Σιμεόνι και Κριστιάν Ιανοούτσι, μητέρα και γιος αντίστοιχος, από τους οποίους η πρώτη εξελέγη στη Γερουσία και ο δεύτερος στη Βουλή.
Η ηγεσία: Ο ρόλος του διαδικτύου στην οργάνωση του Κινήματος Πέντε Αστέρων φτάνει μέχρι την ηγεσία, που αντιπροσωπεύεται από το δίδυμο Γκρίλο-Καζαλέγγιο. Στο διαδίκτυο το μη καταστατικό τούς αναγνωρίζει κάποιο ρόλο ως προς την «τήρηση των αρχών του Κινήματος, τη διαβούλευση, τη συζήτηση, των αποφάσεων και των εκλογών» από τους αντιπροσώπους, οι οποίοι, σύμφωνα με το κείμενο, αποτελούν την αρχή και το τέλος του Κινήματος. Η ηγεσία αναλαμβάνει στο μη καταστατικό έναν ρόλο καθαρά τυπικό, με εξαίρεση τα ζητήματα που αφορούν στην ιδιοκτησία του εμβλήματος του Κινήματος, που είναι γραμμένο στο όνομα του Μπέπε Γκρίλο. Μία πτυχή η οποία παραπέμπει σε «μάνατζερ επιχειρήσεων», και η οποία έχει προκαλέσει έντονη κριτική. Αυτό που συμβαίνει με το «έμβλημα» μπορεί να σημαίνει στην πραγματικότητα μια αντίληψη πατερναλιστικής διαχείρισης του Κινήματος: Σε αυτό το επίπεδο οι Γκρίλο και Καζαλέγγιο έχουν ελεύθερα τα χέρια τους να κάνουν και να αναιρούν τα πάντα. Αυτό είναι ένα από τα πιο αμφιλεγόμενα ζητήματα, που εν μέρει επιλύεται από εκείνα που γράφει το μη-καταστατικό, ότι δηλαδή το Κίνημα Πέντε Αστέρων «δεν είναι ένα πολιτικό κόμμα ούτε προβλέπεται ότι θα γίνει στο μέλλον». Πρόκειται για μία διαδικτυακή πλατφόρμα, με έναν ιδιοκτήτη, έναν πολιτικό ηγέτη και μια ομάδα που τη διαχειρίζεται. Μία επιστροφή στη γραφειοκρατική πραγματικότητα, δίπλα στο επαναστατικό όραμα για τη χώρα, που προσφέρεται από το πρόγραμμα του Κινήματος. Ένα επιχείρημα το οποίο η νέα πολιτική ταυτότητα που ανέλαβε το Κίνημα θα πρέπει να αντιμετωπίσει. Και, για το θέμα αυτό, το διαδίκτυο προσφέρει ειρωνεία και σάτιρα. Ο πρώτος στόχος είναι φυσικά ο «γκουρού» Μπέπε Γκρίλο, ή «Πέππε». Και οι θρησκευτικές πτυχές του Κινήματος Πέντε Αστέρων, με τους ακτιβιστές που παρουσιάζονται ως εραστές μιας νέας ψηφιακής Εκκλησίας, που καταπιάνονται με προβλήματα όπως οι αεροψεκασμοί και η αποτελεσματικότητα του Biowashball [νέο, «πράσινο» προϊόν διαρκείας, που υποτίθεται ότι υποκαθιστά όλα τα απορρυπαντικά πλυσίματος ρούχων], τα οποία υπονοούν ότι υπάρχουν πιο σοβαρά θέματα που θα έπρεπε να απασχολήσουν την πολιτική τους σκέψη.
Καζαλέγγιο: Ο Τζιανρομπέρτο Καζαλέγγιο είναι ο συνιδρυτής του Κινήματος Πέντε Αστέρων και ο πρώτος τη τάξει στην Casaleggio Associati, μία εταιρεία που ασχολείται με τις διαδικτυακές στρατηγικές. Θεωρείται ο ιδεολογικός εκπρόσωπος του Κινήματος. Το επιχειρηματικό σχήμα του Καζαλέγγιο γεννήθηκε με την έκρηξη της νέας οικονομίας και άλλαξε μετά το σκάσιμο της «φούσκας». Ξεκινώντας από την Ολιβέτι και, στη συνέχεια, διαχειριστής της Τέλεκομ και διευθυντής του Webegg, ο Καζαλέγγιο, παρά τη μεγάλη δραστηριότητά του στο διαδίκτυο, δεν είναι μία μορφή που εμφανίζεται πολύ σε αυτό. Πολλές φορές, όμως, παρουσιάζεται ανοικτά ως μία προσωπικότητα του Κινήματος Πέντε Αστέρων, όπως την τελευταία φορά, στην Πιάτσα Σαν Τζοβάνι της Ρώμης κατά την ημέρα ολοκλήρωσης της Περιοδείας-Τσουνάμι του Γκρίλο, και άλλες φορές σε συνεντεύξεις και σε επιστολές στις εφημερίδες. Η προσοχή μας στράφηκε σ’ αυτόν όταν βγήκαν στη δημοσιότητα πληροφορίες για τις σχέσεις του με τον Ενρίκο Σασούν, πρώην μέλος του διοικητικού συμβουλίου της Casaleggio Associati και πρόσωπο με σημαντική παρουσία στις διεθνείς σχέσεις: Πρόεδρος της Επιτροπής Οικονομικής Πολιτικής του Αμερικανικού Εμπορικού Επιμελητηρίου στην Ιταλία, με καριέρα στην Πιρέλι και στη διεύθυνση του περιοδικού Affari Internazionali (Διεθνείς Υποθέσεις). O Σασούν έφυγε από το διοικητικό συμβούλιο της Casaleggio μετά από καταγγελίες για την παρουσία του στις συνεδριάσεις της λέσχης Μπιλντεμπεργκ, στις οποίες συμμετέχουν τα πιο βαριά ονόματα στον τομέα της οικονομίας και των χρηματιστηρίων παγκοσμίως.
Όμως, η συμβολή του Καζαλέγγιο (που αποτέλεσε την έκπληξη του Γκρίλο πάνω στη εξέδρα του Σαν Τζιοβάνι) φαίνεται πιο περίπλοκη από εκείνην που προσφέρουν οι δημοσιογραφικές κατασκευές: ο άνθρωπος αυτός είναι ο δημιουργός κειμένων και πολυμέσων για υποθετικά σενάρια που αφορούν τον κόσμο και το διαδίκτυο. Ένα πρόσωπο που, σε έναν κόσμο χωρίς έθνη και πολιτισμικά εμπόδια, θα μπορούσε πολύ εύκολα να τοποθετηθεί δίπλα στον εφευρέτη του WEB, Τιμ Μπέρνερς Λι. Δεν είναι ένας γκουρού ούτε ένας ιδεολόγος, αλλά ένας «υφαντής» εκείνου του διαδικτύου που είναι περισσότερο κοινωνικό παρά τεχνικό. Ή, πιο απλά, ένας σιωπηλός αναλυτής του μέλλοντος. Ένα στοιχείο που δεν κατονομάζεται ποτέ, αλλά είναι περισσότερο παρών από ποτέ στα προγραμματικά όνειρα του Κινήματος Πέντε Αστέρων.
Δημοσιεύθηκε στην La Reppublica
Μετάφραση: Ιόλη Μιχαηλίδου
