Οι διακεκαυμένες αλήθειες ενός «μύθου»

831

του Γιώργου Βιδάλη από την Ελευθεροτυπία

«Το πρώτο βήμα για να εξοντώσεις ένα έθνος, είναι να διαγράψεις τη μνήμη του. Να καταστρέψεις τα βιβλία του, την κουλτούρα του, την ιστορία του. Μετά να βάλεις κάποιον να γράψει νέα βιβλία, να κατασκευάσει μια νέα παιδεία, να επινοήσει μια νέα ιστορία. Δεν θα χρειαστεί πολύς καιρός για να αρχίσει αυτό το έθνος να ξεχνά ποιο είναι και ποιο ήταν».
Μίλαν Κούντερα

Ο κλασικός πίνακας του Νικόλαου Γύζη «Κρυφό σχολειό». Δεξιά, το εξώφυλλο του βιβλίου Τα τελευταία είκοσι χρόνια διάφοροι επιστήμονες, ιστορικοί, φιλόλογοι, δημοσιογράφοι, με βιβλία ή άρθρα τους, προσπαθούν να αναθεωρήσουν και να «εκσυγχρονίσουν» την ελληνική ιστορία για το καλό μας. Κάτι χρήσιμο εφ’ όσον χρησιμοποιούν νέες πηγές που φωτίζουν το παρελθόν. Συνήθως όμως επιχειρούν τη διαστρέβλωση και αποσιώπηση της ιστορικής αλήθειας (από το… συνωστισμό της Σμύρνης, διά χειρός Μαρίας Ρεπούση, έως τις… απωθούμενες Σουλιώτισσες στην άκρη του γκρεμού του Ζαλόγγου, διά χειρός Βάσως Ψιμούλη).

Κορυφαίο παράδειγμα συστηματικής αποδόμησης, το Κρυφό Σχολειό που θεωρείται σήμερα… μύθος, με την αγαστή συνεργασία των ΜΜΕ. Περιληπτικά τα επιχειρήματα της «σχολής» αυτής: Δεν υπήρξε η ανάγκη του, αφού ποτέ δεν διώχτηκε η παιδεία των υπόδουλων Ελλήνων. Δεν υπάρχουν σχετικές πηγές. Η Εκκλησία το χρησιμοποίησε για να θεωρείται ευεργέτιδα του έθνους. Η ενδελεχής μελέτη του Γιώργου Κεκαυμένου «Το Κρυφό Σχολειό – το χρονικό μιας ιστορίας» (κυκλοφόρησε τον περασμένο Δεκέμβριο από τις «Εναλλακτικές Εκδόσεις») διαθέτει:

Πληθώρα πρωτότυπων ιστορικών πηγών για τη διωκόμενη παιδεία των υποδούλων σχεδόν σ’ όλη την περίοδο της Τουρκοκρατίας. Μαρτυρίες ξένων περιηγητών, όπως και επιφανών ιερωμένων πριν από την Επανάσταση του 1821 (εντυπωσιακό όταν μιλούν οι τελευταίοι για «γένος των Ελλήνων», «εράσμιον φωνήν ελληνικήν», «αδιατίμητον ελευθερία», «καθωμιλημένη κοινή των Ελλήνων γλώσσα»). Μαρτυρίες για κρυφά σχολειά αλλά και για κρυφές εκκλησιές. Παράλληλα, ο ερευνητής συγγραφέας παραθέτει συνοπτικά τις απόψεις των αναθεωρητών ιστορικών, αντικρούοντάς τες νηφάλια και τεκμηριωμένα με τα στοιχεία που καταθέτει. Ητοι:

** Δεκαεπτά μαρτυρίες για την απαγόρευση της παιδείας και της θρησκευτικής ελευθερίας από τους Τούρκους. Ο αρχιγραμματέας του Οικουμενικού Πατριαρχείου Θεοδόσιος Ζυγομαλάς (1580), ο Αγγλος περιηγητής Τζορτζ Σάντις (1610), ο Οικουμενικός Πατριάρχης Κύριλλος Λούκαρης (1620), ο Ιησουίτης ιερωμένος Φρανσουά Ρικό (1650), ο Αγγλος διπλωμάτης Πολ Ρικό (1678), ο επίσκοπος Καλαβρύτων Ηλίας Μηνιάτης (1688), ο Αδαμάντιος Κοραής (1801), Κρήτες επαναστάτες (1866) κ.ά.

** Πέντε πηγές για κλεισίματα σχολείων από τους Τούρκους. Ενδεικτικά ο λόγιος και αγαπημένος μαθητής του Κοραή, Κωνσταντίνος Κούμας, γράφει σε τρίτο πρόσωπο το 1828 για τα παιδικά του χρόνια στη Λάρισα: «Δεκαετής έγινε χωρίς να ίδη ούτε εκκλησίαν (την είχαν κρημνίσει οι Τούρκοι) ούτε κοινόν σχολείον, διότι εφυλάττετο έγκλειστος, διά τον φόβον των Γιανιτσάρων… Πολλοί έπιπταν θύματα των Γιανιτσάρων ατιμωρητί εις τους δρόμους… Η τιμή των αρρένων εθυσιάζετο εις τα άγρια πάθη των».

** Εννιά μαρτυρίες για κρυφό σχολειό πριν από το 1821, αλλά και μετά έως την απελευθέρωση: Ευγένιος Βούλγαρης (1771), Μάρκος Δραγούμης (1785), Κωνσταντίνος Οικονόμος (1821), Στέφανος Κανέλλος (1822) κ.ά. (ορισμένα αποσπάσματα στο επάνω κείμενο).

Ο συγγραφέας δημοσίευσε την πρώτη μορφή της μελέτης του στο κοινωνικό-πολιτικό διαδικτυακό σάιτ Antivaro.gr και την ολοκλήρωσε με το βιβλίο αυτό. Συνοψίζοντας, τονίζει:

Οι Τούρκοι επέβαλλαν στους Ελληνες ένα συνεχή και καθολικό περιορισμό, ενίοτε και απαγόρευση της παιδείας. Τυπικά η κεντρική διοίκηση δεν επέβαλλε περιορισμούς κι απαγορεύσεις στους Ελληνες, όμως ανενόχλητα ασκούσαν τυραννική καταπίεση οι τοπικοί Τούρκοι διοικητές, οι γενίτσαροι και ο τούρκικος όχλος με τη σιωπηρή ανοχή ή αδιαφορία της Υψηλής Πύλης.

Ως «κρυφό σχολειό» θεωρείται κάθε σχολείο που λειτουργούσε κρυφά από τους Τούρκους είτε σε απόμερες εκκλησίες και μοναστήρια αλλά και μαθήματα σε σπίτια, που γίνονταν μυστικά από τους Τούρκους. Το κρυφό σχολειό δεν αφορά μόνο την πρώτη σκοτεινή Τουρκοκρατία, αλλά φτάνει έως το πρώτο μισό του 19ου αιώνα και μέχρι τις παρυφές του 20ού.

Πλούσια η βιβλιογραφία στο τέλος με τουλάχιστον πενήντα πηγές και διακόσιες αναφορές σε σχετικές μελέτες και άρθρα.

* Την Τετάρτη στις 7.30 μ.μ. θα γίνει παρουσίαση του βιβλίου με ομιλητές τους Απόστολο Διαμαντή, Γιώργο Καραμπελιά και Κωνσταντίνο Χολέβα στο χώρο του «Αρδην» (Ξενοφώντος 4, 6ος όρ., πλ. Συντάγματος).

Ζωή… χαρισάμενη επί Τουρκοκρατίας

* «Την ελληνικήν γλώσσαν ανά κράτος αφανίσαι ηβουλήθησαν… ότι ημάς της πατρίου φωνής μικρού απεξένωσαν, τω τε κωλύειν τα ελληνικά μαθήματα ελληνιστί παραδίδοσθαι και τω τας βίβλους ημών αφανίσαι τε και κατακρύψαι». Πατριάρχης Αλεξανδρείας Μητροφάνης (1627).

* «Ευρίσκομαι χρεώστης εις εσένα, τέκνον, όπου μήτε ελληνικήν, μήτε λατινικήν έλαβες μάθησιν. Εμαθες να διαβάζης ελευθέρως, ίσως μήτε ελευθέρως, εις τα απλά της εκκλησίας μας βιβλία». Μακάριος Χριστιανόπουλος, ιεροκήρυκας του Οικουμενικού Πατριαρχείου (1743)

* «Η μεν προ υμών νεολαία, εις ην ανήκομεν ημείς, οι ήδη παλιοί, εις δούλην την Ελλάδα εξεπαιδεύετο… Εδιδάσκετο λαθραίως εν υπογείοις και εν ταις οπαίς της γης, τον τύραννον διαφεύγουσα». Ο πανεπιστημιακός καθηγητής Νομικής Γεώργιος Μαυροκορδάτος, κατά την ανάληψη της πρυτανείας (1849).

* «Μόνοι των οι Ελληνες εφρόντιζαν διά την παιδείαν, η οποία εσυνίστατο εις το να μανθάνουν τα κοινά γράμματα και ολίγην αριθμητικήν ακανόνιστον. Εν ελλείψει δε διδασκάλου, ο ιερεύς εφρόντιζε περί τούτου. Ολα αυτά εγίνοντο εν τω σκότει και προφυλακτά από τους Τούρκους». Ο πρώτος υπασπιστής του Κολοκοτρώνη Φώτιος Χρυσανθόπουλος ή Φωτάκος στα «Απομνημονεύματά» του (1873).

* «Κανένα βιβλίο τυπωμένο στην Αθήνα δεν γινόταν δεκτό στα σχολεία της Ηπείρου. Ηταν επιβεβλημένο να τα προμηθεύονται όλα από την Κωνσταντινούπολη. Η ελληνική Ιστορία ήταν απαγορευμένη. Στην περίπτωση αυτή λειτουργούσαν πρόσθετα κρυφά μαθήματα … Ο νεαρός Ηπειρώτης μάθαινε για τη μητέρα Πατρίδα, διδασκόταν τον Εθνικό της Υμνο, τα ποιήματά της, τους ήρωές της. Οι μαθητές κρατούσαν στα χέρια τους τη ζωή των δασκάλων τους. Μια ακριτομυθία, μια καταγγελία ήταν αρκετή». Ο Γάλλος δημοσιογράφος Ρενέ Πιό περιηγούμενος την Ηπειρο, που μόλις είχε απελευθερωθεί από τον ελληνικό στρατό (1913).