Έρευνα για τον νεότερο και σύγχρονο αραβικό κόσμο στην Ελλάδα

728

Oμιλία του τ. προέδρου του Κυπριακού Κοινοβουλίου Βάσου Λυσσαρίδη σε Επιστημονική ημερίδα (12.4.2013) στη Γαλλική Σχολή Αθηνών με θέμα:

«Η έρευνα για τον νεότερο και σύγχρονο αραβικό κόσμο στην Ελλάδα»

Ομολογώ ότι δεν έχω οποιαδήποτε ειδικότητα για επιστημονική ανάλυση είτε των ιστορικών δεσμών που συνέδεαν από αρχαιοτάτων χρόνων τον Ελληνισμό με τον Αραβικό κόσμο ή, με βάση επιστημονικά δεδομένα, την ανάλυση συγκεκριμένων παραμέτρων των ελληνο-αραβικών σχέσεων. Υπάρχουν εδώ αξιόλογοι ειδικοί, οι οποίοι έχουν αναλάβει αυτό το έργο.

Θα αναφέρω μόνο το αυτονόητο. Ότι η γεωγραφική γειτνίαση, οι ανταλλαγές, η νευραλγική σημασία της περιοχής λόγω παραγωγικών πόρων και συγκοινωνιακών δυνατοτήτων συνέβαλαν στη συνεργασία με τις φυσιολογικές κατά καιρούς αντιθέσεις που δεν μετέβαλαν την ποιότητα σχέσεων.

Θα περιορισθώ μόνο στην προσωπική μου εμπειρία από σχέσεις με πρωταγωνιστές των πρόσφατων εξελίξεων στον Αραβικό κόσμο. Τις ευκαιρίες που δημιουργήθηκαν για πολύμορφη συνεργασία που θα αναβάθμιζε τον ρόλο του Ελληνισμού στην περιοχή με ευεργετικές πολιτικές και οικονομικές επιπτώσεις.

Δυστυχώς οι σχέσεις και οι πιθανότητες παρέμειναν εν πολλοίς ορφανές.

Άλλη ίσως θα ήταν η σημερινή κατάσταση στην Ελλάδα αν είχε έγκαιρα αξιοποιηθεί αυτός ο παράγοντας επαρκώς. Ένας αναβαθμισμένος ρόλος πολιτικός, οικονομικός και πολιτισμικός στη Μ. Ανατολή και στη Βόρεια Αφρική θα έδινε άλλη διάσταση και στις ευρω-ελληνικές σχέσεις και στον ρόλο του Ελληνισμού ευρύτερα, αλλά και στη δημιουργία πολύ πιο ευνοϊκών συνθηκών για επίλυση των εκκρεμοτήτων μας που τώρα προσλαμβάνουν επικίνδυνες διαστάσεις με προσπάθεια επιβολής μεταποικιοκρατικών μορφωμάτων υπό την κηδεμονία της χρηματοκρατίας. Παρενθετικά θα προσθέσω ότι επίσης δεν έγινε η σωστή αξιοποίηση των ελληνικών κοινοτήτων σ’ ολόκληρη την Αφρική μετά το τέλος της αποικιοκρατίας.

Αίγυπτος

Στην Αίγυπτο άνθισε ο ελληνικός πολιτισμός με φυσιογνωμίες παγκόσμιας εμβέλειας (Καβάφης) μεταξύ των οποίων και αξιόλογοι Κύπριοι.

Ο συγγραφέας Νίκος Νικολαΐδης (1884-1956). Ο ποιητής Θεοδόσης Πιερίδης (1908 – 1968) και ο αδελφός του, επίσης λογοτέχνης, Γιώργος Φιλίππου Πιερίδης (1904- 1999).

Ο φιλόλογος και παιδαγωγός Χρίστος Πετρώνδας (1911- 2003).

Η λογοτέχνης και εκπαιδευτικός Ευγενία Παλαιολόγου Πετρώνδα (1911-1997) με τους οποίους είχα την ευκαιρία να συνδεθώ στενά και να γνωρίσω την ποιότητα και την προσφορά τους στο ευρύτερο πολιτισμικό γίγνεσθαι. Σ’ αυτή την αναφορά είναι φυσικό να αρχίσω με τον Νάσσερ ως πρωταγωνιστή των νεώτερων αραβικών εξελίξεων, αλλά και γιατί συνδέθηκα με στενή προσωπική φιλία μαζί του.

Ο Νάσσερ παρά τις οποιεσδήποτε παρεκκλίσεις που είναι σχεδόν αναπόφευκτες σε κάθε κίνημα και κίνηση ριζοσπαστικής αλλαγής, αποκατάστησε το αίσθημα της αξιοπρέπειας και εθνικής περηφάνιας που είχε ποδοπατηθεί από τις εξωτερικές επεμβάσεις και από τα υπερπρονόμια που είχαν οι ξένοι έναντι των γηγενών.

Η αλλαγή στην Αίγυπτο το 1952 δεν επέφερε μια κοσμογονική διαφοροποίηση μόνο στο Αραβικό επίπεδο, αλλά στο παγκόσμιο.

Το Κάϊρο μετατράπηκε σε πολιτική πρωτεύουσα των εθνικο- απελευθερωτικών κινημάτων της Αφρικής με πλείστους αυτοεξόριστους ηγέτες να διευθύνουν τις εσωτερικές επιχειρήσεις από το Κάϊρο. Έγινε επίσης η έδρα του Κινήματος Αφρικανοασιατικής Αλληλεγγύης που εξασφάλιζε πολιτική συμπαράσταση και όχι μόνο στα αφρικανικά κινήματα. Με παραρτήματα σ’ όλες τις χώρες της Αφρικής, αλλά και αρκετές της Ασίας και της Λατινικής Αμερικής και της Ευρώπης συντόνιζε τις πολιτικές δραστηριότητες σαν μια μορφή λαϊκής έκφρασης του κινήματος των Αδεσμεύτων που διαδραμάτισε τότε σημαντικό ρόλο στις παγκόσμιες εξελίξεις.

Εκατοντάδες οι εκδηλώσεις σε πολλές χώρες της Αφρικής, Ασίας, Λατινικής Αμερικής και Ευρώπης. Το κίνημα σε συνδυασμό με το Κίνημα Ειρήνης και την συμμετοχή όλων των αρχηγών των εθνικοαπελευθερωτικών κινημάτων ίδρυσαν την ICSA (International Committee of Solidarity to the Peoples of Southern Africa) για συντονισμό του αγώνα ενάντια στο apartheid και ενίσχυση του αγώνα των λαών της νότιας Αφρικής για δημοκρατία και για την απελευθέρωση του Μαντέλα. Είχα την τιμή να προΐσταμαι αυτού του κινήματος με πλούσια πολιτική και πρακτική δράση.

Οι δεσμοί της Αιγύπτου με τον Ελληνισμό (παρέμειναν) στενοί και λόγω της βοήθειας που πρόσφεραν οι Έλληνες πιλότοι μετά την εθνικοποίηση της διώρυγας του Σουέζ το 1956. Οι Αιγύπτιοι δεν λησμόνησαν αυτή τη χειρονομία. Η εθνικοποίηση υπήρξε ένα μεγάλο άλμα στην αυτοδύναμη αξιοποίηση εθνικών πόρων με επόμενο βήμα το φράγμα Ασουάν.

Ο Νάσερ παρά την αρχική του αντικομμουνιστική προσέγγιση δεν δίστασε να στραφεί προς τη Σοβιετική Ένωση με βάση την αξιοποίηση των εμπλεκομένων συμφερόντων. Υπήρξε φιλία μεταξύ Νάσερ και Μακαρίου και να μου επιτραπεί να προσθέσω μεταξύ Νάσερ και εμού, με πολύ συχνές επισκέψεις στο Κάϊρο. Επειδή δεν ήμουν Άραβας, (ο Νάσσερ) με θεωρούσε κατάλληλο να έχω μια πιο ανεξάρτητη γνώμη.

Μετά την απελευθέρωση του Μακαρίου από τις Σεϋχέλλες ο Νάσσερ πρόσφερε φιλοξενία στον Μακάριο στο Κάϊρο. Όμως ο Μακάριος ορθώς προτίμησε την εγκατάστασή του στην Αθήνα για συντονισμό ενεργειών με τη μητρική κυβέρνηση του μητροπολιτικού Ελληνισμού. Η προσπάθεια ενοποίησης του Αραβικού κόσμου με πρώτο βήμα την Η.Α.Δ. δεν πέτυχε.

 

Σχέσεις με άλλες αραβικές χώρες

Στο Κυπριακό πλείστες Αραβικές χώρες υπήρξαν συμπαραστάτες αλλά και πρακτικοί υποστηρικτές, ακόμα και στον στρατιωτικό τομέα.

Άριστες σχέσεις υπήρχαν και με Συρία, Λίβανο, Λιβύη αλλά και σε μικρότερο βαθμό με άλλες Αραβικές χώρες.

Ο Χάφεζ αλ-Άσαντ θεωρούσε ότι δεν υπάρχουν ξεχωριστά προβλήματα. Κυπριακό Πρόβλημα, πρόβλημα Γκολάν, Παλαιστινιακό Πρόβλημα αλλά κοινό Πρόβλημα.

Βόρεια Αφρική

Το οικονομικό θαύμα της Κύπρου μετά την εισβολή οφείλεται εν πολλοίς στην οικονομική υποστήριξη που έδωσε τότε η Λιβύη που αγόραζε ένα μεγάλο ποσοστό της Κυπριακής παραγωγής με τον τότε Πρέσβυ Ζιντάνι να διαδραματίζει άκρως εποικοδομητικό ρόλο. Αυτό δείχνει πόσο η αξιοποίηση ευκαιριών θα μπορούσε να αποφέρει αποτελέσματα ευρύτερα. Οι σχέσεις είναι με τους λαούς και τα προβλήματα τους. Έτσι είμαι ευτυχής, γιατί υπήρξα ένας από τους πρώτους προσκεκλημένος του νέου καθεστώτος στη Λιβύη.

Οι φιλικές σχέσεις δημιουργήθηκαν όταν ο Μακάριος μ’ έστειλε στη Λιβύη πριν ακόμα εδραιωθεί η Επανάσταση, με μια επιστολή από τον Νάσσερ, για να συναντήσω κάποιον που ονομαζόταν Καντάφι. Ήταν η πρώτη επαφή της Κύπρου με την Λιβύη μετά από την Επανάσταση και η πρώτη επίσκεψη εκπροσώπου ξένης χώρας. Πολλοί στρατιωτικοί εκπαιδεύτηκαν στην Ελλάδα και στην Κυρηναϊκή υπάρχει μια μειονότητα που κάπως μιλάει ελληνικά.

Επαφές υπήρξαν με τον πρόεδρο του FLN και πρώτο Πρόεδρο της Αλγερινής Δημοκρατίας Άχμεντ Μπεν Μπέλα που εκθρονίστηκε νωρίς. Ήταν επικεφαλής της επιτροπής για την Κύπρο στο κίνημα των Αδεσμεύτων για ένα διάστημα.

Στο Μαρόκο ένας φίλος μας, παντρεμένος με Ελληνίδα, υπήρξε Πρωθυπουργός, ο Υουσουφί (ένας από τους ηγέτες του απελευθερωτικού κινήματος (1953-1956) και αντιπρόεδρος του Αφροασιατικού Κινήματος, όπως ήμουνα και εγώ. Συνεργασία υπήρξε και με τον (Μέχντι) Μπεν Μπάρκα. Όταν έγινε η Tricontinentale ήταν επικεφαλής. Επισκέφθηκε κατ’ επανάληφη και την Κύπρο.

Το υπόβαθρο υπήρχε για πρακτική συνεργασία Ελληνικού και Αραβικού κόσμου. Δεν υπήρξε οργανωμένος συντονισμός για επαρκή παρουσία στον ευρύτερο Αραβικό χώρο. Πολιτικός, οικονομικός και πολιτισμικός. Χάθηκαν ευκαιρίες. Τώρα δημιουργούνται νέες. Αυτή τη φορά δεν πρέπει να χαθούν.

 

 Παλαιστινιακό και Αραφάτ

Το κύριο πρόβλημα για τους Άραβες ήταν και είναι το Παλαιστινιακό και η άρνηση του Ισραήλ να αποδεχθεί την ύπαρξη ενός πραγματικά ελεύθερου Παλαιστινιακού κράτους και όχι ενός μεταποικιοκρατικού μορφώματος. Και η επιστροφή των υψωμάτων Γκολάν.

Ελλάδα και Κύπρος κράτησαν μια συνεπή στάση προάσπισης των δίκαιων αυτών αιτημάτων.

Η Κύπρος υπήρξε σε μερικές περιπτώσεις γέφυρα για τους εν απομονώσει Παλαιστινίους, η δε Ελλάδα βοήθησε για τον απεγκλωβισμό της Παλαιστινιακής ηγεσίας.

Η πρώτη τυπική επαφή μου με το παλαιστινιακό κίνημα (ήταν) με τον πρώτο Πρόεδρο της PLO, τον Αχμεντ αλ- Σουκάιρι.

Η ουσιαστική επαφή έγινε στο Αραβικό Συνέδριο το 1964 για την υποστήριξη των αραβικών υποθέσεων στο Κάϊρο. Με επισκέφθηκαν δυο νεαροί, μιλώντας άπταιστα αγγλικά, για να μου πουν να εμπλακώ με το Παλαιστινιακό Κίνημα, με τη Φατάχ. Ζήτησα τη γνώμη του Νάσσερ και έκπληκτος πήρα την απάντηση: «Εγώ τους έστειλα». Και έτσι, μέσω του Νάσσερ, ήρθα σε επαφή και με την Φατάχ, με τον (Φαρούκ) Καντούμι πρώτα και τον Αραφάτ. Και, αργότερα, με τον Αμπού Ζιχάντ και τα άλλα στελέχη.

Συνδέθηκα με στενή φιλία με τον Αραφάτ, αλλά και με το σύνολο της Παλαιστινιακής ηγεσίας. Με τον Αραφάτ όχι μόνο να εγκρίνει, αλλά να παροτρύνει να έχω φιλικές σχέσεις με τα άλλα παλαιστινιακά κινήματα με τα οποία μπορούσε να υπάρχει κάποια αντιδικία κατά καιρούς. Με την ενθάρρυνση του Αραφάτ ενός μεγάλου τακτικιστή και γνήσιου εθνικού ηγέτη με σεβασμό προς όλους του λαούς και τον Ισραηλινό.

Η τελευταία μου επαφή με τον Αραφάτ ήταν όταν είχα την τιμή να μου απονεμηθεί το ανώτατο παράσημο της Παλαιστινιακής Αρχής. Η επίσκεψη μου στη Ραμάλα έγινε αμέσως μετά την απαγόρευση εισόδου στο Ισραήλ της επίσημης Κυπριακής Κοινοβουλευτικής αντιπροσωπείας.

 

Ποιες ήσαν οι άλλες Παλαιστινιακές οργανώσεις

Υπήρξαν επαφές και με άλλες Παλαιστινιακές οργανώσεις:

Το Λαϊκό Μέτωπο για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης- Γενική Διοίκηση (PFLP-GC) του Ahmed Jibril, το Λαϊκό Μέτωπο για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης (PFLP) του Georges Habbache, το Δημοκρατικό Μέτωπο για την

Απελευθέρωση της Παλαιστίνης (DFLP) του Nayef Hatwatmeh.

Υπήρχε μεταξύ και αραβικών κυβερνήσεων κατανόηση για φιλοπαλαιστινιακή προσέγγιση και όταν ακόμα υπήρχαν αντιδικίες. Έτσι το γεγονός ότι όταν υπήρχαν με αραβικές χώρες προβλήματα, και στήριζα τις παλαιστινιακές θέσεις και αυτό δεν επηρέαζε τις σχέσεις μου με τον Αραβικό κόσμο.

Συχνά η Παλαιστινιακή ηγεσία υπήρξε η φωνή της Κύπρου σε περιφερειακά συνέδρια, αλλά και η Κύπρος η διέξοδος σωτηρίας για το Παλαιστινιακό.

Ο Αραφάτ, μια μορφή αρχαιοελληνικού τραγικού ήρωα, κατόρθωσε να συγκρατεί την ενότητα.

Είναι συχνό φαινόμενο η δημιουργία εντυπώσεων που δεν αντανακλούν την πραγματικότητα.

* Όταν για πρώτη φορά αναφέρθηκα στο σοσιαλιστικό κίνημα για την ανάγκη συνεργασίας με τον Αραφάτ για εξεύρεση λύσης του Παλαιστινιακού η θέση μου θεωρήθηκε εξωπραγματική να προτείνω σχέσεις με ένα τρομοκράτη.

Λίγο αργότερα το κίνημα του έγινε δεκτό στη διεθνή και ευρύτερα στο σοσιαλιστικό κίνημα.

Όταν ήταν πολιορκημένος (στο Λίβανο το 1982), στο χωριό μου εγκαταστήσαμε ασύρματο για να έχουν παγκόσμια επικοινωνία. Ελληνικά πλοία απελευθέρωσαν την Παλαιστινιακή ηγεσία με αίτημα μου στον Παπανδρέου που έγινε αμέσως αποδεκτό.

Έτυχε να επισκεφθώ τη Λιβύη όταν ο Καντάφι έκλεισε τα γραφεία του PLO. Ο Καντάφι μπροστά στις τηλεοράσεις με ρώτησε: «Ποιες είναι οι σχέσεις σου με την PLO;» Το περιβάλλον περίμενε να είμαι τουλάχιστον επιφυλακτικός, η απάντηση ήταν: «Είναι άριστες και είναι ο μόνος νόμιμος εκπρόσωπος των Παλαιστινίων». Το περιβάλλον του πάγωσε. Όλοι νομίζουν ότι θα είχαμε σύγκρουση. Αυτός κοιτάει στον αέρα και απαντάει: «Για έναν μη-Άραβα αυτή είναι η σωστή απάντηση». Το αναφέρω για να τονίσω ότι μπορούσαν να υπάρξουν άριστες σχέσεις με το σύνολο σχεδόν του Αραβικού κόσμου παρά τις κατά καιρούς εσωτερικές αντιπαραθέσεις.

 

Αραβική Άνοιξη

Σίγουρα θα ήταν υπερβολικό ν’ αναμένει κανείς ότι σε μικρό χρονικό διάστημα θα αποκατασταθεί σε όλες τις αραβικές χώρες μια πραγματική πολυκομματική δημοκρατία και πλήρης λαϊκή κυριαρχία. Νομίζω πως θα ήταν υπερβολικό. Θα ήταν, όμως, εξίσου υπερβολικό να υποτιμήσει κανείς το γεγονός ότι οι αραβικοί λαοί αντιλήφθησαν ότι έχουν δύναμη, ότι με διαδηλώσεις, με κινητοποιήσεις, μπορούν ν’ αλλάξουν πράγματα. Έτσι, πιστεύω ότι δεν υπάρχει αντίστροφη μέτρηση. Παρ’ όλο που είπα ότι δεν αναμένω άμεσα όλες οι αραβικές χώρες να γίνουν πραγματικές δημοκρατίες. Αλλά είναι μη αναστρέψιμη πλέον αυτή η πορεία. Εκκρεμεί επίσης η οικοδόμηση χωρών και η εμπλοκή στο παγκόσμιο γίγνεσθαι. Ελλάδα και Κύπρος δεν πρέπει να απουσιάσουν αυτή τη φορά.

 

Ελληνισμός, αραβικός κόσμος και Ευρώπη

Η Ευρώπη είχε πάντοτε έντονο ενδιαφέρον για την περιοχή.

Η Ελλάδα και η Κύπρος προσφερόντουσαν φυσιολογικά ως γέφυρες, πράγμα που δυστυχώς δεν επετεύχθη σε ικανοποιητικό βαθμό. Και σήμερα δεν πρέπει να υποβαθμίζεται η σημασία της περιοχής και ο ρόλος τον οποίο μπορεί να διαδραματίσουν Ελλάδα και Κύπρος αναβαθμίζοντας έτσι και τη δική τους γεωστρατηγική σημασία. Είχα πολλές προσωπικές εμπειρίες Ευρωπαϊκών χωρών που αναζητούσαν πρόσβαση στη Μ. Ανατολή και ευρύτερα τον Αραβικό χώρο μέσω μας.

Μετά την ένταξη της Κύπρου στην Ε.Ε. οι Άραβες μας θεωρούσαν την εν δυνάμει φωνή τους στα Ευρωπαϊκά βήματα. Και πάλιν είχα προσωπική εμπειρία ως επίσημος απεσταλμένος της Κυπριακής κυβέρνησης στις Αραβικές χώρες.

Οι δηλώσεις για κηδεμονία των Μουσουλμανικών κοινοτήτων στον πρώην Οθωμανικό αυτοκρατορικό χώρο είναι φυσικό να δημιουργούν ανησυχία στον Αραβικό κόσμο αλλά και στα Βαλκάνια.

Δεν χρειάζεται ανάλυση για τα ωφελήματα που μπορούσαν και μπορούν να προκύψουν από στενότερες σχέσεις με τον Αραβικό κόσμο.

Δεν είναι αργά. Και στο επίσημο επίπεδο να διευρυνθούν οι σχέσεις, αλλά και στο θέμα των οικονομικών σχέσεων, και του πολιτισμού. Ανταλλαγή αντιπροσωπειών, εδραίωση ειδικών τμημάτων με ειδικούς, αλλά και Πανεπιστημιακές έδρες ελληνικές στον Αραβικό κόσμο και αραβικές στον Ελληνικό.

Μια συνεργασία εφ’ όλης της ύλης θα έχει μεγάλα πλεονεκτήματα και για τις δυο πλευρές.

Ελπίζω αυτή η εκδήλωση να συμβάλει προς αυτή την κατεύθυνση.

Θέλω να ευχαριστήσω τη Γαλλική Σχολή Αθηνών για την πρωτοβουλία της και για την οργάνωση αυτής της Επιστημονικής ημερίδας και για την πρόσκληση να συμμετάσχω, καθώς και την Ελληνική Επιστημονική Εταιρεία Σπουδών Μέσης Ανατολής.