Η μυθολογική σημασία της γιορτής του Νεβρόζ

Οι πε­ρισ­σό­τε­ρες ε­ορ­τα­στι­κές εκ­δη­λώ­σεις έ­χουν συ­νή­θως θρη­σκευ­τι­κό, κοι­νω­νι­κό ή και πο­λι­τι­κό χα­ρα­κτή­ρα. Αυ­τό δεν ι­σχύ­ει ό­μως για τη γιορ­τή Newroz που για τους ι­ρα­νι­κούς λα­ούς και κυ­ρί­ως για τους Κούρ­δους δεν έ­χει μό­νο πο­λι­τι­στι­κή αλ­λά και ε­θνι­κή ση­μα­σί­α, κα­θώς εκ­πέ­μπει το μή­νυ­μα της α­πε­λευ­θέ­ρω­σης α­πό την τυ­ραν­νί­α και την κα­τα­πί­ε­ση.
Η Newroz εί­ναι η μό­νη α­πό έ­να πλή­θος πα­ρα­δο­σια­κών γιορ­τών των πρω­το­ϊ­ρα­νι­κών λα­ών που ά­ντε­ξε στο χρό­νο, πα­ρά τις τε­ρά­στιες ι­στο­ρι­κές α­να­κα­τα­τά­ξεις στη πε­ριο­χή της Μ. Α­να­το­λής. Για τους ποι­κί­λους ει­σβο­λείς στα ε­δά­φη των Κούρ­δων, ό­πως οι Ά­ρα­βες, οι Μογ­γό­λοι, οι Ο­θω­μα­νοί, ο πο­λι­τι­σμός των ητ­τη­μέ­νων αυ­το­χθό­νων κα­τοί­κων πα­ρέ­μει­νε πά­ντα ξέ­νος, γι αυ­τό και οι ε­κά­στο­τε “νι­κη­τές” προ­σπα­θού­σαν να πα­ρε­μπο­δί­ζουν τις πα­ρα­δο­σια­κές ε­ορ­τα­στι­κές τους εκ­δη­λώ­σεις. Πα­ρό­λα αυ­τά, η γιορ­τή Newroz ό­χι μό­νο ε­πέ­ζη­σε υ­πο­δη­λώ­νο­ντας τη δια­τή­ρη­ση του κουρ­δι­κού πο­λι­τι­σμού αλ­λά ε­ξέ­φρα­ζε πα­ράλ­λη­λα τη δια­μαρ­τυ­ρί­α και τον α­γώ­να κα­τά του δυ­νά­στη. Ι­διαί­τε­ρα για τους Κούρ­δους, η Newroz έ­χει α­να­γο­ρευ­τεί σ’ έ­να α­πό τα ση­μα­ντι­κό­τε­ρα ει­ρη­νι­κά μέ­σα για την α­πό­κτη­ση της ε­λευ­θε­ρί­ας, της δι­καιο­σύ­νης και της δη­μο­κρα­τί­ας, που στε­ρού­νται α­κό­μη και σή­με­ρα.
Α­κρι­βώς αυ­τή η χροιά της γιορ­τής ή­ταν που προ­κα­λού­σε την ορ­γή και τα κα­τα­σταλ­τι­κά μέ­τρα απ’ ό­λα τα ε­χθρι­κά κα­θε­στώ­τα της πε­ριο­χής, ό­που ζού­σαν σκλα­βω­μέ­νοι Κούρ­δοι. Δεν ή­ταν δε λί­γες οι φο­ρές, που ο κουρ­δι­κός λα­ός πλή­ρω­σε με αί­μα τη θέ­λη­σή του να κρα­τή­σει στον τό­πο του ζω­ντα­νές τις πα­ρα­δό­σεις του, κα­θώς οι η­μέ­ρες της γιορ­τής ή­ταν και εί­ναι η­μέ­ρες στρα­τιω­τι­κής πο­λιορ­κί­ας.

Η λέ­ξη Newroz α­νή­κει στην ι­ρα­νι­κή γλώσ­σα, εί­ναι σύν­θε­τη, α­πό το “New” και “roz” και στα Κουρ­δι­κά, ό­πως και σε ό­λες ιτ­ς γλώσ­σες που α­νή­κουν στον ι­ρα­νι­κό κλά­δο­των ιν­δο­ευ­ρω­πα­ϊ­κών γλωσ­σών, ση­μαί­νει “νέ­α η­μέ­ρα”. Η Newroz γιορ­τά­ζε­ται την 21η Μαρ­τί­ου, η­μέ­ρα ι­ση­με­ρί­ας και αρ­χή της Ά­νοι­ξης, που για τους πρω­το­ϊ­ρα­νι­κούς λα­ούς σή­μαι­νε το ξε­κί­νη­μα της νέ­ας χρο­νιάς. Ση­μειω­τέ­ον ό­τι μέ­χρι τον 5ο ή 6ο αιώ­να π.Χ., για τους λα­ούς της πε­ριο­χής κά­θε χρό­νος α­πο­τε­λού­νταν μό­νο α­πό δύ­ο ε­πο­χές: το ε­πτά­μη­νο κα­λο­καί­ρι (Hama/Hamin, στα κουρ­δι­κά Havin) που ξε­κι­νού­σε με την ε­α­ρι­νή ι­ση­με­ρί­α και το πε­ντά­μη­νο του χει­μώ­να (Ziyana, στα κουρ­δι­κά Zistan). Η αρ­χή κά­θε μιας α­πό τις δύ­ο ε­πο­χές συ­νο­δεύ­ο­νταν α­πό μια με­γά­λη γιορ­τή, τη Newroz, που ση­μαί­νει την έ­ναρ­ξη των κα­λο­και­ρι­νών ερ­γα­σιών και της πα­ρα­γω­γής, και τη Μehregan (ή Mirekan), που ταυ­τί­ζο­νταν με το ξε­κί­νη­μα της χει­με­ρι­νής α­νά­παυ­σης.
Και για τις δύ­ο γιορ­τές υ­πάρ­χει μια σει­ρά α­πό μύ­θους, που α­ντι­στοι­χούν σ’ έ­να μέ­ρος της πί­στης των λα­ών της πε­ριο­χής στο Ζα­ρα­τού­στρα. Για την κα­τα­νό­η­ση των δύ­ο γιορ­τών, ε­κτός α­πό τις ι­στο­ρι­κές πη­γές α­παι­τεί­ται και η σπου­δή των ιε­ρών γρα­φών των ο­πα­δών του Ζα­ρα­τού­στρα, Avesta και Yassna.
Σύμ­φω­να πά­ντα με το μύ­θο η λέ­ξη “Mehr” εί­ναι το ό­νο­μα για τον ή­λιο, που εμ­φα­νί­στη­κε την 16η η­μέ­ρα του μή­να “Mehr”. Την η­μέ­ρα αυ­τή, που πή­ρε ε­πί­σης το ό­νο­μα “Mehr”, γιορ­τά­ζε­ται και η Mehregan. Ο­νο­μά­στη­κε έ­τσι για­τί την η­μέ­ρα ε­κεί­νη ο Hormozd (θε­ός) δη­μιούρ­γη­σε το σώ­μα και τη γη για τη ε­πι­βί­ω­ση της ψυ­χής, έ­δω­σε φως στη σκο­τει­νή σε­λή­νη και εμ­φα­νί­στη­κε ο ή­λιος. Ο  Hormozd την η­μέ­ρα της Newroz δη­μιούρ­γη­σε για τα πλά­σμα­τά του ρου­μπί­νια και την η­μέ­ρα της Μehregan σμα­ρά­γδια. Γι αυ­τό κι αυ­τές οι δύ­ο η­μέ­ρες ξε­χω­ρί­ζουν α­πό τις υ­πό­λοι­πες, ό­πως και οι δύ­ο πο­λί­τι­μοι λί­θοι α­πό τις άλ­λες πέ­τρες.
Μια άλ­λη εκ­δο­χή για τη Newroz α­πα­ντά­ται σ’ έ­ναν ζω­ρο­α­στρι­κό μύ­θο, κα­τά τον ο­ποί­ο ο  Ζα­ρα­τού­στρα γεν­νή­θη­κε το πρώ­το Σάβ­βα­το του πρώ­του μή­να του 1767 π.Χ. Η η­μέ­ρα αυ­τή ή­ταν η αρ­χή της Ά­νοι­ξης γι αυ­τό και ο­νο­μά­στη­κε Newroz.

Οι χο­ροί και οι φω­τιές που α­νά­βουν οι Κούρ­δοι τη βρα­διά πριν α­πό τη Newroz συν­δέ­ο­νται με τη νί­κη του σι­δη­ρουρ­γού Kawa-Ahangar (ή Kabi), του σπου­δαιό­τε­ρου και του πλέ­ον δη­μο­φι­λούς ή­ρω­α των πρω­το­ϊ­ρα­νι­κών λα­ών, ε­να­ντί­ον του τύ­ραν­νου βα­σι­λιά Zahak (ή Azdihak). Ο τε­λευ­ταί­ος, σύμ­φω­να με τον πε­ρί­φη­μο Πέρ­ση ποι­η­τή και ι­στο­ρι­κό Firdawsi (942-1019 μ.Χ.), δο­λο­φό­νη­σε, ύ­στε­ρα α­πό προ­τρο­πή του δια­βό­λου (Iblis), τον πα­τέ­ρα του Mardas, που ή­ταν κυ­ρί­αρ­χος στην Α­ρα­βι­κή Χερ­σό­νη­σο. Α­κο­λού­θως ο Zahak κα­τόρ­θω­σε να κα­τα­λά­βει και τον ι­ρα­νι­κό θρό­νο, νι­κώ­ντας τον βλά­σφη­μο βα­σι­λιά Jamsid, που α­να­γό­ρευ­σε τον ε­αυ­τό του σε θε­ό, προ­κα­λώ­ντας έ­τσι τη συμ­μα­χί­α των ί­διων των υ­πη­κό­ων του με τον πα­τρο­κτό­νο Zahak.
Κα­τά τη διάρ­κεια της βα­σι­λεί­ας του, ο Zahak έ­τρε­φε κα­θη­με­ρι­νά δύ­ο μαύ­ρα φί­δια που ξε­φύ­τρω­σαν στους ώ­μους του, με τα μυα­λά δύ­ο νέ­ων αν­θρώ­πων. Στην κα­τά­στα­ση αυ­τή τον ο­δή­γη­σε ο ί­διος ο διά­βο­λος, ο ο­ποί­ος ή­θε­λε με τον τρό­πο αυ­τό να ε­ξα­φα­νί­σει το αν­θρώ­πι­νο γέ­νος. Το δια­βο­λι­κό εγ­χεί­ρη­μα α­πέ­τυ­χε ό­μως για­τί στη κου­ζί­να του βα­σι­λι­κού πα­λα­τιού ερ­γά­ζο­νταν δυο ευ­σπλα­χνι­κοί άν­θρω­ποι, ο Armail και ο Karmail, που κα­τά­φε­ραν να σώ­σουν δια­κό­σιους νέ­ους, α­πό τους ο­ποί­ους, σύμ­φω­να πά­ντα με τον μύ­θο, κα­τά­γο­νται οι Κούρ­δοι.
Πριν να ξε­ση­κώ­σει το λα­ό ε­νά­ντια στο Zahak, ο Kawa-Ahangar εί­χε χά­σει έ­ντε­κα α­πό τους δώ­δε­κα γιους του, βο­ρά στα φί­δια του Zahak. Ό­ταν ήρ­θε η σει­ρά του δω­δέ­κα­του, ο Kawa  ξε­σή­κω­σε το λα­ό ε­νά­ντια στον τύ­ραν­νο. Ο Kawa κα­τά­φε­ρε να σώ­σει τον γιο του, ό­μως ο βα­σι­λιάς του ζή­τη­σε σε α­ντάλ­λαγ­μα να δη­λώ­σει ό­τι ο Zahak ή­ταν έ­νας δί­καιος βα­σι­λιάς. Ο Kawa ό­χι μό­νο αρ­νή­θη­κε αλ­λά και ορ­γά­νω­σε μια ε­πα­νά­στα­ση που εί­χε σαν α­πο­τέ­λε­σμα να εκ­διω­χθεί ο Zahak και στη θέ­ση του ν’ α­να­γο­ρευ­τεί βα­σι­λιάς ο δί­καιος Feraidun.

Ο συμ­βο­λι­σμός της ε­πα­νά­στα­σης του σι­δη­ρουρ­γού Kawa πα­ρα­μέ­νει α­κό­μη και σή­με­ρα ζω­ντα­νός. Το λά­βα­ρο ε­νά­ντια στην τυ­ραν­νί­α που σή­κω­σε ο Kawa ή­ταν η δερ­μά­τι­νη πο­διά που χρη­σι­μο­ποιού­σε στην ερ­γα­σί­α του. Αυ­τή την πο­διά, ο νέ­ος βα­σι­λιάς Feraidun την στό­λι­σε με χρυ­σό και πο­λύ­τι­μους λί­θους σε χρώ­μα κόκ­κι­νο, κί­τρι­νο και με­νε­ξε­δί. Σή­με­ρα τα χρώ­μα­τα αυ­τά εί­ναι εί­ναι τα γιορ­τι­νά χρώ­μα­τα της Newroz, ε­νώ τα χρώ­μα­τα κόκ­κι­νο, κίτρινο και πρά­σι­νο εί­ναι αυ­τά της ση­μαί­ας των Κούρ­δων.
Εί­ναι προ­φα­νές ό­τι ο Kawa και ο Zahak συμ­βο­λί­ζουν την αιώ­νια πά­λη της ε­λευ­θε­ρί­ας ε­νά­ντια σε κά­θε τυ­ραν­νί­α, γι αυ­τό και θα ή­ταν ε­ντε­λώς πα­ρά­λο­γο να προ­σπα­θεί κα­νείς να ε­ντά­ξει στην ι­στο­ρί­α των Κούρ­δων μυ­θι­κά πρό­σω­πα της προ­ϊ­στο­ρι­κής πε­ριό­δου. Εί­ναι άλ­λω­στε γνω­στό α­πό ι­στο­ρι­κές πη­γές, ό­τι οι πρό­γο­νοι των Κούρ­δων ή­ταν οι Μή­δοι, οι ο­ποί­οι ί­δρυ­σαν την πρώ­τη αυ­το­κρα­το­ρί­α τους το 708-701 π.χ. με πρω­τεύ­ου­σα τα Εκ­βά­τα­να. Η χρο­νιά που ση­μα­το­δο­τεί την έ­ναρ­ξη του κουρ­δι­κού η­με­ρο­λο­γί­ου εί­ναι το 612 π.Χ., τό­τε που οι Μή­δοι κυ­ρί­ευ­σαν την πρω­τεύ­ου­σα των Ασ­συ­ρί­ων Νι­νευ­ή, τη ση­με­ρι­νή Μο­σού­λη.
Ό­σον α­φο­ρά τη μυ­θο­λο­γί­α πά­ντως, και σύμ­φω­να με την ά­πο­ψη πολ­λών ι­στο­ρι­κών του Με­σαί­ω­να (Al-Tabari, Al-Biruni, Al-Djahez, Al-Massudi κ.ά.), η νί­κη του Kawa δεν συ­μπί­πτει με τη Newroz αλ­λά με την 16η η­μέ­ρα του “Mehr”, την η­μέ­ρα δη­λα­δή που πα­λιό­τε­ρα γιορ­τά­ζο­νταν η Mehregan – κά­τι που α­να­φέ­ρε­ται άλ­λω­στε και στο ζω­ρο­α­στρι­κό Avesta. Η Mehregan πα­λιό­τε­ρα θε­ω­ρού­νταν ί­σης σπου­δαιό­τη­τας με την Newroz και ή­ταν κα­τα­χω­ρη­μέ­νη στις ιε­ρές γρα­φές, ό­μως σή­με­ρα έ­χει, για ά­γνω­στους λό­γους, ξε­χα­στεί.

Πη­γή : Δρ. Golmorad Moradi, “Mythologie und Geschichte des Newroz-Festes (I), “Info-bulletin Kurdistan”, 3/1994.