Οι περισσότερες εορταστικές εκδηλώσεις έχουν συνήθως θρησκευτικό, κοινωνικό ή και πολιτικό χαρακτήρα. Αυτό δεν ισχύει όμως για τη γιορτή Newroz που για τους ιρανικούς λαούς και κυρίως για τους Κούρδους δεν έχει μόνο πολιτιστική αλλά και εθνική σημασία, καθώς εκπέμπει το μήνυμα της απελευθέρωσης από την τυραννία και την καταπίεση.
Η Newroz είναι η μόνη από ένα πλήθος παραδοσιακών γιορτών των πρωτοϊρανικών λαών που άντεξε στο χρόνο, παρά τις τεράστιες ιστορικές ανακατατάξεις στη περιοχή της Μ. Ανατολής. Για τους ποικίλους εισβολείς στα εδάφη των Κούρδων, όπως οι Άραβες, οι Μογγόλοι, οι Οθωμανοί, ο πολιτισμός των ηττημένων αυτοχθόνων κατοίκων παρέμεινε πάντα ξένος, γι αυτό και οι εκάστοτε “νικητές” προσπαθούσαν να παρεμποδίζουν τις παραδοσιακές εορταστικές τους εκδηλώσεις. Παρόλα αυτά, η γιορτή Newroz όχι μόνο επέζησε υποδηλώνοντας τη διατήρηση του κουρδικού πολιτισμού αλλά εξέφραζε παράλληλα τη διαμαρτυρία και τον αγώνα κατά του δυνάστη. Ιδιαίτερα για τους Κούρδους, η Newroz έχει αναγορευτεί σ’ ένα από τα σημαντικότερα ειρηνικά μέσα για την απόκτηση της ελευθερίας, της δικαιοσύνης και της δημοκρατίας, που στερούνται ακόμη και σήμερα.
Ακριβώς αυτή η χροιά της γιορτής ήταν που προκαλούσε την οργή και τα κατασταλτικά μέτρα απ’ όλα τα εχθρικά καθεστώτα της περιοχής, όπου ζούσαν σκλαβωμένοι Κούρδοι. Δεν ήταν δε λίγες οι φορές, που ο κουρδικός λαός πλήρωσε με αίμα τη θέλησή του να κρατήσει στον τόπο του ζωντανές τις παραδόσεις του, καθώς οι ημέρες της γιορτής ήταν και είναι ημέρες στρατιωτικής πολιορκίας.
Η λέξη Newroz ανήκει στην ιρανική γλώσσα, είναι σύνθετη, από το “New” και “roz” και στα Κουρδικά, όπως και σε όλες ιτς γλώσσες που ανήκουν στον ιρανικό κλάδοτων ινδοευρωπαϊκών γλωσσών, σημαίνει “νέα ημέρα”. Η Newroz γιορτάζεται την 21η Μαρτίου, ημέρα ισημερίας και αρχή της Άνοιξης, που για τους πρωτοϊρανικούς λαούς σήμαινε το ξεκίνημα της νέας χρονιάς. Σημειωτέον ότι μέχρι τον 5ο ή 6ο αιώνα π.Χ., για τους λαούς της περιοχής κάθε χρόνος αποτελούνταν μόνο από δύο εποχές: το επτάμηνο καλοκαίρι (Hama/Hamin, στα κουρδικά Havin) που ξεκινούσε με την εαρινή ισημερία και το πεντάμηνο του χειμώνα (Ziyana, στα κουρδικά Zistan). Η αρχή κάθε μιας από τις δύο εποχές συνοδεύονταν από μια μεγάλη γιορτή, τη Newroz, που σημαίνει την έναρξη των καλοκαιρινών εργασιών και της παραγωγής, και τη Μehregan (ή Mirekan), που ταυτίζονταν με το ξεκίνημα της χειμερινής ανάπαυσης.
Και για τις δύο γιορτές υπάρχει μια σειρά από μύθους, που αντιστοιχούν σ’ ένα μέρος της πίστης των λαών της περιοχής στο Ζαρατούστρα. Για την κατανόηση των δύο γιορτών, εκτός από τις ιστορικές πηγές απαιτείται και η σπουδή των ιερών γραφών των οπαδών του Ζαρατούστρα, Avesta και Yassna.
Σύμφωνα πάντα με το μύθο η λέξη “Mehr” είναι το όνομα για τον ήλιο, που εμφανίστηκε την 16η ημέρα του μήνα “Mehr”. Την ημέρα αυτή, που πήρε επίσης το όνομα “Mehr”, γιορτάζεται και η Mehregan. Ονομάστηκε έτσι γιατί την ημέρα εκείνη ο Hormozd (θεός) δημιούργησε το σώμα και τη γη για τη επιβίωση της ψυχής, έδωσε φως στη σκοτεινή σελήνη και εμφανίστηκε ο ήλιος. Ο Hormozd την ημέρα της Newroz δημιούργησε για τα πλάσματά του ρουμπίνια και την ημέρα της Μehregan σμαράγδια. Γι αυτό κι αυτές οι δύο ημέρες ξεχωρίζουν από τις υπόλοιπες, όπως και οι δύο πολίτιμοι λίθοι από τις άλλες πέτρες.
Μια άλλη εκδοχή για τη Newroz απαντάται σ’ έναν ζωροαστρικό μύθο, κατά τον οποίο ο Ζαρατούστρα γεννήθηκε το πρώτο Σάββατο του πρώτου μήνα του 1767 π.Χ. Η ημέρα αυτή ήταν η αρχή της Άνοιξης γι αυτό και ονομάστηκε Newroz.
Οι χοροί και οι φωτιές που ανάβουν οι Κούρδοι τη βραδιά πριν από τη Newroz συνδέονται με τη νίκη του σιδηρουργού Kawa-Ahangar (ή Kabi), του σπουδαιότερου και του πλέον δημοφιλούς ήρωα των πρωτοϊρανικών λαών, εναντίον του τύραννου βασιλιά Zahak (ή Azdihak). Ο τελευταίος, σύμφωνα με τον περίφημο Πέρση ποιητή και ιστορικό Firdawsi (942-1019 μ.Χ.), δολοφόνησε, ύστερα από προτροπή του διαβόλου (Iblis), τον πατέρα του Mardas, που ήταν κυρίαρχος στην Αραβική Χερσόνησο. Ακολούθως ο Zahak κατόρθωσε να καταλάβει και τον ιρανικό θρόνο, νικώντας τον βλάσφημο βασιλιά Jamsid, που αναγόρευσε τον εαυτό του σε θεό, προκαλώντας έτσι τη συμμαχία των ίδιων των υπηκόων του με τον πατροκτόνο Zahak.
Κατά τη διάρκεια της βασιλείας του, ο Zahak έτρεφε καθημερινά δύο μαύρα φίδια που ξεφύτρωσαν στους ώμους του, με τα μυαλά δύο νέων ανθρώπων. Στην κατάσταση αυτή τον οδήγησε ο ίδιος ο διάβολος, ο οποίος ήθελε με τον τρόπο αυτό να εξαφανίσει το ανθρώπινο γένος. Το διαβολικό εγχείρημα απέτυχε όμως γιατί στη κουζίνα του βασιλικού παλατιού εργάζονταν δυο ευσπλαχνικοί άνθρωποι, ο Armail και ο Karmail, που κατάφεραν να σώσουν διακόσιους νέους, από τους οποίους, σύμφωνα πάντα με τον μύθο, κατάγονται οι Κούρδοι.
Πριν να ξεσηκώσει το λαό ενάντια στο Zahak, ο Kawa-Ahangar είχε χάσει έντεκα από τους δώδεκα γιους του, βορά στα φίδια του Zahak. Όταν ήρθε η σειρά του δωδέκατου, ο Kawa ξεσήκωσε το λαό ενάντια στον τύραννο. Ο Kawa κατάφερε να σώσει τον γιο του, όμως ο βασιλιάς του ζήτησε σε αντάλλαγμα να δηλώσει ότι ο Zahak ήταν ένας δίκαιος βασιλιάς. Ο Kawa όχι μόνο αρνήθηκε αλλά και οργάνωσε μια επανάσταση που είχε σαν αποτέλεσμα να εκδιωχθεί ο Zahak και στη θέση του ν’ αναγορευτεί βασιλιάς ο δίκαιος Feraidun.
Ο συμβολισμός της επανάστασης του σιδηρουργού Kawa παραμένει ακόμη και σήμερα ζωντανός. Το λάβαρο ενάντια στην τυραννία που σήκωσε ο Kawa ήταν η δερμάτινη ποδιά που χρησιμοποιούσε στην εργασία του. Αυτή την ποδιά, ο νέος βασιλιάς Feraidun την στόλισε με χρυσό και πολύτιμους λίθους σε χρώμα κόκκινο, κίτρινο και μενεξεδί. Σήμερα τα χρώματα αυτά είναι είναι τα γιορτινά χρώματα της Newroz, ενώ τα χρώματα κόκκινο, κίτρινο και πράσινο είναι αυτά της σημαίας των Κούρδων.
Είναι προφανές ότι ο Kawa και ο Zahak συμβολίζουν την αιώνια πάλη της ελευθερίας ενάντια σε κάθε τυραννία, γι αυτό και θα ήταν εντελώς παράλογο να προσπαθεί κανείς να εντάξει στην ιστορία των Κούρδων μυθικά πρόσωπα της προϊστορικής περιόδου. Είναι άλλωστε γνωστό από ιστορικές πηγές, ότι οι πρόγονοι των Κούρδων ήταν οι Μήδοι, οι οποίοι ίδρυσαν την πρώτη αυτοκρατορία τους το 708-701 π.χ. με πρωτεύουσα τα Εκβάτανα. Η χρονιά που σηματοδοτεί την έναρξη του κουρδικού ημερολογίου είναι το 612 π.Χ., τότε που οι Μήδοι κυρίευσαν την πρωτεύουσα των Ασσυρίων Νινευή, τη σημερινή Μοσούλη.
Όσον αφορά τη μυθολογία πάντως, και σύμφωνα με την άποψη πολλών ιστορικών του Μεσαίωνα (Al-Tabari, Al-Biruni, Al-Djahez, Al-Massudi κ.ά.), η νίκη του Kawa δεν συμπίπτει με τη Newroz αλλά με την 16η ημέρα του “Mehr”, την ημέρα δηλαδή που παλιότερα γιορτάζονταν η Mehregan – κάτι που αναφέρεται άλλωστε και στο ζωροαστρικό Avesta. Η Mehregan παλιότερα θεωρούνταν ίσης σπουδαιότητας με την Newroz και ήταν καταχωρημένη στις ιερές γραφές, όμως σήμερα έχει, για άγνωστους λόγους, ξεχαστεί.
Πηγή : Δρ. Golmorad Moradi, “Mythologie und Geschichte des Newroz-Festes (I), “Info-bulletin Kurdistan”, 3/1994.