Ανταπόκριση από το καράκας για το Παγκόσμιο Κοινωνικό Φόρουμ

Ένα φάντασμα πλανιέται πάνω απ’ τη Λατινική Αμερική: το φάντασμα της (νέας) μπολιβαριανής επανάστασης. Ας ελπίσουμε μόνο για το καλό των λαών της υποηπείρου, του τρίτου κόσμου, αλλά και όλων μας, και του πλανήτη του ίδιου, η ιστορία να μην επαναληφθεί ως φάρσα αυτή τη φορά. Κι αυτό γιατί είναι η μόνη πολιτιστική και γεωγραφική περιοχή του κόσμου, σήμερα, όπου οι αντιστάσεις στην παγκοσμιοποίηση είναι τόσο δυνατές, και έχουν αριστερό κι εναλλακτικό περιεχόμενο.
Πάντως ο Τύπος, εδώ, παρουσιάζει τον πρόεδρο Ούγκο Τσάβες σε σχέση με τον Μπολίβαρ, όπως παρουσίασε ο Μαρξ τον Λουδοβίκο Βοναπάρτη σε σχέση με τον μεγάλο Ναπολέοντα στη περίφημη 18η Μπρυμαίρ του: ως καρικατούρα.

Το μεγάλο πρόβλημα για την μπολιβαριανή επανάσταση είναι ότι ο ηλεκτρονικός τύπος και οι εφημερίδες ελέγχονται από την ολιγαρχία του πλούτου, ιδίως από τον Μπερλουσκόνι της Βενεζουέλας, τον μεγαλοκαρχαρία ιδιοκτήτη της Κόκα-κόλα, Κοχ!
Παρουσιάζουν τον Τσάβες σαν ένα ψευτοπαλληκαρά, που τα βάζει με τις Η.Π.Α., έχει μεγαλομανή σχέδια χωρίς να έχει πετύχει τίποτα στην πράξη, είναι ένας αγράμματος δικτατορίσκος καουντίλιο που περιστοιχίζεται από διεφθαρμένους γραφειοκράτες.

Ένα άρθρο της ιστορικής, έγκυρης, Νational έχει ένα σχόλιο, σήμερα, που λέει ότι τα ανοίγματα του Τσάβες προς το Ιράν και τη Χαμάς θα μπλέξουν τη Βενεζουέλα στον επερχόμενο… τρίτο παγκόσμιο πόλεμο! Καθημερινά, οι περισσότερες εφημερίδες έχουν εμπαθή σχόλια που λένε ότι ο Τσάβες θα κάνει τη Βενεζουέλα Κούβα, όπου ο λαός είναι φτωχός και οι πολίτες απαγορεύεται να βγουν από τη χώρα τους – το τελευταίο, παρεμπιπτόντως, είναι ψέμα. Ένα άλλο άρθρο έγραφε για τους μεταμαρξιστές ευρωτσαβιστές του Παγκόσμιου Κοινωνικού Φόρουμ, που κάνουν πλάτες στον Τσάβες, στα πλαίσια του επαναστατικού τουρισμού, που τους επιτρέπουν οι παχυλές τους αμοιβές, παραλληλίζοντάς τους με τη στήριξη που έδειχναν, το ’68, διανοούμενοι, τύπου Σαρτρ, στους σοσιαλιστικούς πειραματισμούς της Κίνας και της Κούβας. Τι φτώχεια λαϊκιστικών επιχειρημάτων από αυτούς που κατηγορούν τον Τσάβες λαϊκιστή, περονιστή κ.λπ!

Η σημερινή μπολιβαριανή επανάσταση δεν έχει καμία σχέση με περονισμό ή λενινιστικό σοσιαλισμό. Αντίθετα, το Σύνταγμά της, απ’ ό,τι λέει η μεγάλη πλειοψηφία των Βενεζουελάνων με τους οποίους μίλησα, είναι από τα πιο δημοκρατικά που έχουν συνταχθεί ποτέ. Όλοι λένε ότι, πριν, υπήρχε καθεστώς δικτατορίας, τώρα υπάρχει συμμετοχή, επιμόρφωση, κάποιες δομές υγείας και προώθηση των κερδών από το πετρέλαιο σε νέους εναλλακτικούς τομείς ενδογενούς ανάπτυξης, μέσω συνεταιρισμών, υπάρχουν δυνατότητες ατομικής πρωτοβουλίας, όπως μου είπε ένας φίλος, βιολόγος, οδηγός οικοτουρισμού, που σκέφτεται να ανοίξει συνεταιριστική εταιρεία που θα κάνει οικολογικές μελέτες για τους δήμους.

Για το περιβάλλον και τους ιθαγενείς, το Σύνταγμα έχει πολύ προωθημένους κανόνες προστασίας, μου είπε ο ίδιος φίλος, Χοσέ Λουίς, μόνο που δεν εφαρμόζονται. Υπάρχει εκτεταμένη καταστροφή των ορεινών δασών για υλοτομία και βοσκοτόπια, που ανέχονται οι τοπικές «τσαβιστικές» αρχές, είπε μελαγχολικά. Το μόνο που απειλείται είναι τα προνόμια της ολιγαρχίας που παλιά φυγάδευε τα τεράστια κέρδη της στο εξωτερικό, την ίδια ώρα που η πλειοψηφία είναι πάμφτωχη, γι αυτό είναι καλό μέτρο ο έλεγχος συναλλάγματος, πρόσθεσε. Θα έλεγα ότι γύρω στο 70% όσων ρώτησα υποστηρίζουν τον Τσάβες. Όσοι διαφωνούν, λένε ότι είναι πλειοψηφία, μόνο που, όλως τυχαίως, είναι ελάχιστοι.

Οι παρατηρήσεις αυτές, γράφονται λίγες βδομάδες μετά τη λήξη του 6ου Παγκόσμιου Κοινωνικού Φόρουμ που, διόλου τυχαία, έγινε φέτος στο Καράκας, την τελευταία βδομάδα του Γενάρη. Βρέθηκα εδώ μαζί με κάποιους Έλληνες φίλους.

Φέτος, το ΠΚΦ διεξάγεται σε τρία σημεία. Εδώ, το λατινοαμερικανικό, στο Μπαμακό του Μαλί, το αφρικανικό, ενώ το ασιατικό θα γίνει τον Μάρτη στο Καράτσι του Πακιστάν. Όπως ήταν φυσικό, η πλειοψηφία των δεκάδων χιλιάδων που συνέρευσαν εδώ ήταν κυρίως Λατινοαμερικανοί. Υπήρχε μία ατμόσφαιρα γιορτής, ζεστασιάς και συντροφικότητας με καθημερινά λάτιν πάρτι στους δρόμους, πρωί και βράδυ, με γκρουπ ντόπια, κουβανέζικα, βραζιλιάνικα κ.λπ, πολύ χορό και άφθονο αλκοόλ. Υπήρχε ένα κλίμα ευφορίας, γι αυτό που γίνεται στη Λατινική Αμερική, για την επανάσταση που ξεκίνησε, και έχει φέρει στην εξουσία εφτά αριστερές κυβερνήσεις, διαφορετικής ριζοσπαστικότητας και απόχρωσης. Αριστερές κυβερνήσεις υπάρχουν τώρα σε Κούβα, Βενεζουέλα, Βολιβία, Χιλή, Αργεντινή, Βραζιλία και Ουρουγουάη, ενώ ελπίδες υπάρχουν για το Μεξικό, το Περού, τη Νικαράγουα και το Εκουαδόρ. Όπως είπα, είναι η μόνη περιοχή του κόσμου όπου το αντιπαγκοσμιοποιητικό κίνημα έχει τόση δύναμη. Σίγουρα δε ζούμε ένα νέο Μάη του 68. Κι αυτό για πολλούς λόγους. Οι λατινοαμερικάνικες κοινωνίες έχουν προ πολλού μεταμορφωθεί σε περισσότερο ατομικιστικές παρά κοινοτιστικές κοινωνίες (σε μικρότερο βαθμό βέβαια από τη πατρίδα μας). Οι κοινωνίες έχουν διαβρωθεί από την τηλεόραση, τα McDonalds, τα αυτοκίνητα και τα βορειοαμερικανικά καταναλωτικά πρότυπα και το νεοφιλελεύθερο μοντέλο. Ένας άλλος λόγος είναι η επιφυλακτικότητα των νέων κοινωνικών κινημάτων, λόγω της αποτυχίας κάθε τύπου σοσιαλισμού που επιχειρήθηκε στον κόσμο.

Έτσι, ήταν ολοφάνερος ένας διχασμός που υπήρχε μέσα στα πλαίσια του φόρουμ, εκείνων που υποστήριζαν, άλλοι κριτικά κι άλλοι ενθουσιωδώς, το πείραμα της Alba. Alba σημαίνει «Alternativα Bolivariana para America» (Βολιβαριανή Εναλλακτική Λύση για την Αμερική), και είναι η νέα οικονομική, πολιτική, ενεργειακή και πολιτιστική ολοκλήρωση, που προωθούν οι Τσάβες, Κάστρο, Μοράλες κ.ά, σαν εναλλακτική απάντηση στη νεοφιλελεύθερη ALCA. Η ΑLCA (Αssociation de Libre Commercio para America), προωθείται από τις Η.Π.Α. Από την άλλη, ήταν οι «απαισιόδοξοι» που προέρχονται κυρίως από το οικολογικό κίνημα και την παραδοσιακή Αριστερά, απ’ ό,τι κατάλαβα.

Στο αεροδρόμιο μας υποδέχτηκαν θερμά νεαροί εθελοντές –οι λατινοαμερικάνοι(ες) σε αγγίζουν για να δείξουν φιλική διάθεση κι ας μην σε ξέρουν. Το Καράκας είναι μία κακάσχημη μεγαλούπολη, με πολλούς ουρανοξύστες στο κέντρο. Προς βορρά, υπάρχει ένα ψηλό καταπράσινο βουνό, ενώ νότια πολλοί λόφοι. Υπάρχει τεράστιο πρόβλημα χώρου, το οποία οξύνεται λόγω συσσώρευσης ανθρώπων από την ύπαιθρο  και έλλειψης δουλειάς εκεί. Το 80% της καλλιεργήσιμης γης δεν χρησιμοποιείται, λόγω της οικονομικής προσήλωσης στο πετρέλαιο. Έτσι, οι άνθρωποι στοιβάζονται στα λεγόμενα μπάριος (faveles) που χτίζονται στους λόφους. Αποτέλεσμα, μια πόλη με πολύ μεγάλη εγκληματικότητα και κυκλοφοριακό. Ο υπάλληλος του ξενοδοχείου μου είπε ότι μένει σε προάστιο -υπνωτήριο. Χρειάζεται 4 ώρες να γυρίσει σπίτι του, λόγω κυκλοφοριακού, γι’ αυτό στο σπίτι του, μόνο κοιμάται! Όμως χάρις στον σιδηρόδρομο που έφτιαξε ο Τσάβες και σύντομα θα λειτουργεί, θα χρειάζεται μόνο 20 λεπτά προς κάθε κατεύθυνση. Πολλά έκανε ο Τσάβες για δρόμους και υποδομές, λέει. Εντύπωση μου προκάλεσαν οι πολλοί γύπες που περιπολούν τον ουρανό του Καράκας. Προφανώς τρέφονται από τα υπολείμματα τροφών στα σκουπίδια και τα ποντίκια που ζούνε απ’ αυτά. Ένα απ’ τα καλά του Τσάβες είναι ότι μάζεψε τα σκουπίδια, μου είπε ένας φίλος. Φαντάσου πόσο βρώμικο ήταν πριν… Πουθενά εκτός Νέας Υόρκης δεν έχω δει τόσους άστεγους και εξαθλιωμένους. Κι όμως, πριν τον Τσάβες, ήταν 10πλάσιοι, μου είπε ένα γκαρσόνι.
Πάντως, η κοινωνική και πολιτική πόλωση είναι ολοφάνερη. Οι γειτονιές της Αλταμίρα, της Μερσέντες κ.λπ, είναι όλο βίλες με ηλεκτροφόρα σύρματα. Πριν το φόρουμ, έκανα βόλτα στην Αλταμίρα φορώντας μπλουζάκι με τον Τσε. Άκουσα φωνές έξω και σφυρίγματα. Η Αλταμίρα δεν είναι Κολωνάκι ή Εξάρχεια όπου ο Τσε είναι ακίνδυνο lifestyle. Εδώ είναι συγκεκριμένο σύμβολο μιας πολιτικής, αυτής του Τσάβες, που απειλεί τα προνόμια της ολιγαρχίας.

Το Φόρουμ ξεκίνησε την Τρίτη, με μια μεγάλη πορεία που έγινε σε ένα πάρκο, κι όχι στους κεντρικούς δρόμους, προφανώς για αποφυγή συγκρούσεων με την αντιπολίτευση. Περισσότεροι και πιο παθιασμένοι οι φοιτητές από την Κολομβία, μεγάλες ομάδες Βενεζουελάνων, με χαρακτηριστικές κόκκινες στολές και καπέλα. Άλλοι, εργαζόμενοι στην ύδρευση, ζητούσαν τη μη-ιδιωτικοποίησή της. Υπήρχαν επίσης ομάδες νέων από την Αργεντινή, τη Βραζιλία, μια αντιπροσωπεία του ελληνικού κοινωνικού φόρουμ με τον Αλέκο Αλαβάνο, και μικρότερες ομάδες από τον Καναδά, παθιασμένες Παλαιστίνιες γυναίκες, ομάδες ενάντια στην επέμβαση στην Αϊτή, μία ομάδα με φωτογραφία της Ρόζας Λούξεμπουργκ, ακόμα και μια μικροσκοπική ομάδα μαοϊκών, με τεράστια φωτογραφία των πέντε αγίων του «σοσιαλισμού».

Την ίδια μέρα, το βραδάκι, επισκεφτήκαμε ένα μπάριος, φτωχογειτονιά. Δεν σου έδινε την εντύπωση τόσο της φτώχειας, όσο του κινδύνου. Κι εδώ υπήρχαν συρματοπλέγματα για τους κλέφτες, αλλά… όχι ηλεκτροφόρα. Εκεί μας ξενάγησε μια μαρξιστική-λενινιστική ομάδα, που λειτουργεί σαν αποστολή, στα πλαίσια της επανάστασης. Υποστηρίζει τον Τσάβες «κριτικά» (αν πούμε ότι είμαστε κατά, θα μας πουν δεξιούς, μας εξήγησαν). Μια πανέμορφη κοπελιά από την Κολομβία μου είπε ότι τα προγράμματα υγείας καθυστερούν, αν κάποιος έχει σοβαρό πρόβλημα, δεν υπάρχει νοσοκομείο στο μπάριος. Φάνηκε να συμπαθεί τον Τσάβες, αφού είπε ότι το μεγάλο του πρόβλημα είναι η έλλειψη άξιων στελεχών, γι’ αυτό στηρίζεται στον λαό, είπε. Το μεγάλο πρόβλημα είναι τα ναρκωτικά εδώ, που σκοτώνουν τους νέους μας. Οι διακινητές ελέγχουν τη γειτονιά, γι’ αυτό πρέπει να χρησιμοποιούμε όπλα, πρόσθεσε. Προχθές σκότωσαν ένα σύντροφο! [ ]

Την άλλη μέρα πήγαμε σ’ άλλο μπάριο, το St Αgustin. Εκεί η αποστολή, αν και επίσης μαρξιστική, είχε άλλο χαρακτήρα. Επρόκειτο για ένα πολιτιστικό κέντρο, με μαθήματα κατά του αναλφαβητισμού, επιμόρφωση ενηλίκων κ.λπ, πρόβαλλαν ταινίες κ.ά. Στον πίνακα διάβαζες: Τι είναι σοσιαλισμός; Ποιοι ήταν οι πρώτοι σοσιαλιστές; Ποιες οι διαφορές συμμετοχικής και αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας; κ.α. Εξάλλου οργάνωναν μαγείρεμα, με δωρεάν παροχή φαγητού κλπ. Όπως είπε μια φίλη, αυτή η αποστολή κάνει πρακτική δουλειά και δεν προσπαθεί τόσο να περνάει την ιδεολογία της.

Τις υπόλοιπες μέρες, από Τετάρτη έως Κυριακή, γινόντουσαν οι συζητήσεις, που ήσαν δύο ειδών. Υπήρχαν οι γενικές συζητήσεις, που γίνονταν σε τεράστια κατάμεστα υπερμοντέρνα αμφιθέατρα, οι οποίες ήταν κάπως γενικόλογες και στις οποίες υπήρχε μετάφραση. Και τα σεμινάρια, που ήσαν πιο ενδιαφέροντα, πάνω σε συγκεκριμένα θέματα, σε 6 θεματικούς άξονες.

1.     Εξουσία, πολιτική και αγώνες για την κοινωνική απελευθέρωση.
2.     Αυτοκρατορικές πολιτικές και αντιστάσεις των λαών.
3.     Πόροι και δικαιώματα στη ζωή. Εναλλακτικές πολιτικές στο πολιτιστικό μοντέλο του αρπακτικού καπιταλισμού (οικολογικά θέματα).
4.     Πολικότητες, ταυτότητες και κοσμοθεωρίες μέσα στο κίνημα μας.
5.     Εργασία, εκμετάλλευση και αναπαραγωγή της ζωής.
6.     Επικοινωνία, κουλτούρα και εκπαίδευση: δημοκρατικές δυναμικές και εναλλακτικές λύσεις.

Εκτός από το πρόβλημα της έλλειψης μετάφρασης υπήρχε κακή οργάνωση, πολλά σεμινάρια ματαιώθηκαν. Βέβαια, το μεγαλύτερο πρόβλημα ήταν ότι υπήρχαν τόσα ενδιαφέροντα σεμινάρια που μου ήταν δύσκολο να διαλέξω.

Από τις γενικές συζητήσεις διάλεξα δύο, η πρώτη ήταν με θέμα: Νέοι δρόμοι για την ολοκλήρωση της Λατινικής Αμερικής. Ομιλητές ήσαν:
-Η Gisledy Sosa (συντονίστρια) πρόεδρος του Oclae, -Ο Osvaldo Martinez, βουλευτής του κουβανέζικου κοινοβουλίου, -Η Nala Faria, από την παγκόσμια πορεία γυναικών, Βραζιλία
-O Pavel Rondon, υφυπουργός για τη Λατινική Αμερική, του υπουργείου Εξωτερικών της Βενεζουέλας -κaι o Pablo Gonzalez, από το δίκτυο για την υπεράσπιση της ανθρωπιάς,  Μεξικό.

Η συζήτηση ήταν πολύ γενικόλογη, σε κλίμα συγκρατημένης αισιοδοξίας. Πιο αισιόδοξοι, ο Βενεζουελάνος και ο Κουβανός. Ο Βενεζουελάνος υφυπουργός μίλησε με ρητορικό ενθουσιασμό για την Βολιβαριανή επανάσταση και την ALBA, ενάντια στη νεοφιλελεύθερη ALCA που προωθούν οι Η.Π.Α., και που είναι κομμένη και ραμμένη στα μέτρα των πολυεθνικών τους.

Ο Μεξικανός είπε ότι, εκτός από τον αστικό κοσμοπολιτισμό, υπάρχει εδώ και δύο αιώνες και ο  κοσμοπολιτισμός των φτωχών, των μεταναστών. Ανέφερε το παράδειγμα του Χο Tσι Μινχ, που ταξίδεψε μέχρι τις Η.Π.Α. σαν μάγειρας σε πλοίο, ήταν από τους ελάχιστους ιδρυτές του Κ.Κ. Γαλλίας, πριν ιδρύσει το Κ.Κ. Ινδοκίνας και μετά το Κ.Κ. Βιετνάμ, αφού περιπλανήθηκε δύο δεκαετίες ανά τον κόσμο. Ακόμα, το παράδειγμα μιας περουβιανής κοινωνικής αγωνίστριας στην Ευρώπη του 18ου αιώνα. Ξέχασε να αναφέρει και τον Μπολιβάρ που έφτασε μέχρι την… Ελλάδα. Θα έλεγα ότι κινείται στο θολό ιδεολογικό πλαίσιο του Τόνι Νέγκρι και του κακού βιβλίου του, Η Αυτοκρατορία. [ ] Θα έλεγα ότι η μετανάστευση και η παγκοσμιοποίηση της πληροφορίας δεν αρκούν σαν αντίσταση στην παγκοσμιοποίηση, χρειάζεται ταυτόχρονα επανατοπικοποίηση, πράγμα που κανείς ομιλητής δεν επεσήμανε. Αν και, βέβαια, ο κοινός πολιτισμός της Λατινικής Αμερικής και η διεθνιστική παράδοση (γκεβαρισμός) βοηθάει σε μια ολοκλήρωση, απαραίτητη για την άμυνα απέναντι στον από Βορρά κίνδυνο.

Ο Κουβανός βουλευτής μίλησε γι’ αυτή ακριβώς την κοινή πολιτιστική παράδοση: τα ισπανικά είπε θα βοηθήσουν την Alba που επιθυμούμε. Είπε ότι η Alba ήδη εφαρμόζεται με την πετυχημένη ανταλλαγή Κουβανών γιατρών, με το πετρέλαιο της Βενεζουέλας, που δίνει ανάσα στην στραγγαλισμένη από το εμπάργκο των Η.Π.Α. οικονομία της Κούβας. Ενώ το κοινωνικό πρόγραμμα του Τσάβες δεν μπορεί να γίνει με τους γιατρούς της Βενεζουέλας, που δεν θέλουν να δουλέψουν με μικρούς μισθούς στις φτωχογειτονιές. (Εξάλλου πολλά φαρμακεία και γιατροί δεν εκτελούν τις συνταγές των Κουβανών.) Πρόσθεσε ότι, απέναντι σε μία νεοφιλελεύθερη ολοκλήρωση, που βασίζεται στο κέρδος και την ανισότητα, η Alba αντιπαραθέτει μία ολοκλήρωση βασισμένη στην αλληλεγγύη. Δηλαδή, κάθε χώρα θα προσφέρει αυτό στο οποίο είναι δυνατή, π.χ. η Κούβα υπηρεσίες υγείας και παιδείας, η Βενεζουέλα πετρέλαιο, η Βολιβία αέριο και τρόφιμα, η Αργεντινή τρόφιμα, και θα λαμβάνει αντίστοιχα υπηρεσίες και προϊόντα στα οποία δεν ειδικεύεται. Ο Κουβανός κατέληξε αισιόδοξα, ότι η Alba θα προχωρήσει και θα φύγουν οι πολυεθνικές, και, βήμα-βήμα, μαθαίνοντας από τα λάθη του παρελθόντος, θα φτάσουμε σε νέα μορφή σοσιαλισμού, δημοκρατικού και συμμετοχικού.

Τέλος, η Βραζιλιάνα φεμινίστρια μίλησε για την ανάγκη να σταματήσει η βία και η αδικία κατά των γυναικών, μέσα κι έξω απ το σπίτι, για την ανάγκη αναγνώρισης της οικιακής εργασίας, επίσης ότι πρέπει να ξεπεραστούν τα στερεότυπα για τις γυναίκες αλλά και τις φεμινίστριες.

Ενδιαφέρον είχαν πολλές από τις ερωτήσεις που έγιναν. Ένας ιθαγενής από τη Βολιβία διαμαρτυρήθηκε γιατί ο Κουβανός αναφέρθηκε στη σημασία των ισπανικών, παραβλέποντας την καταστροφή και τη γενοκτονία από τους Ισπανούς των ιθαγενών των προκολομβιανών πολιτισμών. Ο ίδιος ιθαγενής αναφέρθηκε ότι, στη Βολιβία, βασικός εχθρός και εκμεταλλευτής του ντόπιου πλούτου δεν είναι τόσο οι γιάνκικες πολυεθνικές όσο η βραζιλιάνικη πολυεθνική πετρελαίου, η petrobraz, και ότι οι ιθαγενείς θα πρέπει να εισπράττουν φόρους για τους αγωγούς και τις εξαγωγές πετρελαίου στα εδάφη τους, και όχι το βολιβιανό κράτος. Αυτή η παρέμβαση έχει νομίζω πολύ ενδιαφέρον γιατί δείχνει μια εσωτερική αντίθεση και διαλεκτική ένταση στο εναλλακτικό και αριστερό κίνημα της Λατινικής Αμερικής, ανάμεσα σε αυτούς που ενδιαφέρονται πιο πολύ για την ολοκλήρωση, τα οικονομικά μεγέθη, τον αντιιμπεριαλισμό, την ανάπτυξη, τον σοσιαλισμό κ.λπ., και σε εκείνους, όπως οι ιθαγενείς και οι οικολόγοι, που εκφράζουν την αντίθετη τάση, για επιβεβαίωση των ταυτοτήτων, τον τοπικισμό, τις τοπικές αντιστάσεις, την προστασία του περιβάλλοντος, την αποκέντρωση κ.λπ.

Η δεύτερη γενική εκδήλωση έγινε σε τεράστιο αμφιθέατρο όπου δεν έπεφτε καρφίτσα, ίσως λόγω της παρουσίας του γνωστού Αιγυπτίου, εναλλακτικού μαρξιστή, οπαδού της θεωρίας της αποδέσμευσης από το παγκόσμιο οικονομικό σύστημα των χωρών του τρίτου κόσμου, του Σαμίρ Αμίν.

Ο Σαμίρ Αμίν, άρτι αφιχθείς από το αφρικανικό φόρουμ του Μπαμακό, μίλησε για τη σημασία του κινήματος των αδεσμεύτων, τις αποτυχίες, αλλά και τις πολλές επιτυχίες που συνήθως παραγνωρίζονται. Είπε ότι αυτή η σελίδα έχει πλέον κλείσει, και είναι ανάγκη να συγκροτηθεί ένα νέο κίνημα σε νέες βάσεις, με συγκεκριμένες πολιτικές των πιο φτωχών χωρών, ενάντια στον ενιαίο ιμπεριαλισμό της τριάδας (Η.Π.Α., Γερμανίας, Ιαπωνίας). Αναφέρθηκε στη διακήρυξη του Μπαμακό, το πολιτικό κείμενο που βγήκε από το Φόρουμ στο Μαλί. Μετά μίλησε ένας, πολύ γνωστός εδώ, συνδικαλιστής από την Ουρουγουάη, για την ανάγκη αγωνιστικής επαγρύπνησης των κινημάτων, τώρα που υπάρχουν πολλές αριστερές κυβερνήσεις στην ήπειρο. (Έχουμε τις κυβερνήσεις αλλά δεν έχουμε την εξουσία, είπε χαρακτηριστικά). Αν δεν ανατρέψουμε το μονεταριστικό μοντέλο, δεν μπορούμε να μιλάμε για κοινωνικές αλλαγές, είπε, και κατέληξε, ας μην επαναλάβουμε τα λάθη του παρελθόντος.

Μετά μίλησε μία αγωνίστρια από το Κεμπέκ. Είπε ότι, παρά την πρόσφατη εκλογή δεξιάς κυβέρνησης, το κίνημα στο Κεμπέκ είναι πολύ δυνατό. Τόσο το οικολογικό όσο και το φεμινιστικό, το εναλλακτικό, αλλά και το εργατικό. Υπάρχει δε και ισχυρό εναλλακτικό κόμμα, αλλά θα πρέπει να υπάρχει αυτονομία των κινημάτων από το κόμμα. Θα πρέπει να δώσουμε τη μάχη κατά του νεοφιλελευθερισμού που είναι κυρίαρχος, και του πολιτισμού των τηλε-reality. Πάντως, δεν αναφέρθηκε καθόλου στο πολύ δυνατό αριστερό κίνημα αυτοδιάθεσης του Κεμπέκ από τον Καναδά. Ίσως για να μην προσβάλει το διεθνιστικό κλίμα που επικρατούσε στο φόρουμ. Νομίζω πως δεν είναι τυχαίο ότι, σε χώρες με ισχυρά τέτοια τοπικιστικά και εθνικιστικά κινήματα, στα πλαίσια μεγάλων κρατών (Κεμπέκ, Βάσκοι, Καταλανοί, Ινδιάνοι της Βολιβίας), υπάρχουν και ισχυρά εναλλακτικά κινήματα, ακριβώς επειδή οι παραδοσιακές ταυτότητες είναι πιο κοινοτικές και τοπικές, και άρα φιλικές ως προς το περιβάλλον και την άμεση δημοκρατία.

Ενδιαφέρον, τέλος, είχε η ομιλία μίας Ινδιάνας αγωνίστριας από τον Ισημερινό που, ντυμένη με παραδοσιακά ρούχα της φυλής της, μίλησε για τη σύνδεση μεταξύ σοσιαλισμού και παραδοσιακής κουλτούρας. Σημασία, είπε, δεν έχει μόνο η πολιτική και η οικονομία, αλλά και ο πολιτισμός. Για μας, αξία έχει το μουκιμπουράτα θιλ, να δουλεύουμε, να χτίζουμε, να συνεργαζόμαστε. Αντίθετα, η λέξη για την αγορά, ραντίνα, σημαίνει κάτι κακό, ότι θέλουμε να εκμεταλλευτούμε τον άλλο. Η ευρωπαϊκή έννοια της ανταλλαγής αποδίδεται στη γλώσσα της με δύο τρόπους: τριπ, που σημαίνει ανταλλαγή μέσω χρημάτων, και έχει κατώτερη ηθική αξία, και ράντι-ράντι, που σημαίνει δίνω το χέρι, αμοιβαιότητα, αλληλεγγύη. Η πολύ ανθρώπινη ομιλία της εισέπραξε το περισσότερο χειροκρότημα.

Από τα ειδικά σεμινάρια, παρακολούθησα δύο. Το πρώτο είχε θέμα: Βολιβία, Ιθαγενείς αγρότες και λαϊκή εξέγερση στις πόλεις. Το μεγάλο πανό μπροστά από το πάνελ έγραφε: ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΚΤΗΣΗ ΤΩΝ ΠΟΡΩΝ ΜΑΣ, ΤΗΝ ΕΘΝΙΚΗ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΛΑΩΝ ΜΑΣ. JALLALA (= Ζήτω, στη γλώσσα των ιθαγενών) το Π.Κ.Φ. Προβλήθηκε βίντεο και ακολούθησαν ομιλίες για το χρονικό δύο εξεγέρσεων, τα τελευταία χρόνια, με θέμα, τους υδρογονάνθρακες, την ανάγκη επανεθνικοποίησής τους μετά τον νόμο ιδιωτικοποίησης του προέδρου Λοσάντα, που ακολούθησε το νεοφιλελεύθερο ρεύμα της εποχής. Τη νικηφόρα εξέγερση κατά της ιδιωτικοποίησης του νερού από αμερικανική πολυεθνική στην πόλη Κοτσαμπάμπα (όπου έπρεπε να πληρώνουν για το νερό το ένα τέταρτο του μισθού τους). Και τους αγώνες για μοίρασμα της γης. Μετά από αλλαγή πολλών προέδρων, τελικά το κίνημα κατάφερε να εκλεγεί ο πρώτος Ινδιάνος πρόεδρος κράτους στην ιστορία, ο Έβο Μοράλες. Το πνεύμα των ομιλητών, σχεδόν όλων ινδιάνων, ήταν πολύ μαχητικό. Μία από τις πιο ενδιαφέρουσες ομιλίες ήταν της μόνης «λευκής», της Gabriela… που μίλησε εκ μέρους του δικτύου, Encuentro Social Alternative, το οποίο, είπε, είναι ένας χώρος με παρόμοιες αμεσοδημοκρατικές δομές με το ΠΚΦ.  Δημιουργήθηκε μετά την εξέγερση του αερίου, στην πόλη Σαντακρούζ. Η διακήρυξη που διάβασε η Gabriela, και μοιράστηκε μετά, αφού αναφέρεται στους αγώνες αιώνων που δεν δικαιώθηκαν και στα ψέματα της εξουσίας, δηλώνει τις απαιτήσεις των πολλών που υπέγραψαν, που αναφέρονται σε τρία θέματα (γράφτηκε στα τέλη του 2005):

1. Τη συντακτική συνέλευση. Ζητάμε νέο σύνταγμα, που θα συνταχθεί από όλους, μαζί με όλους, για όλους. Να υπάρχει εναλλαγή καθηκόντων, για να συμμετέχουν όλοι, κυρίως ιθαγενείς και γυναίκες. Κατάργηση των λατιφoυντίων και αναδιανομή της γης, εργατικά δικαιώματα, δικαιώματα των ιθαγενών στη γη τους, κοινωνικός έλεγχος των υπηρεσιών υγείας και παιδείας, με σεβασμό στην ντόπια αρχέγονη γνώση και κατάργηση όλων των δεσμεύσεων, διεθνών συνθηκών ελεύθερου εμπορίου που υπέγραψαν οι άλλες κυβερνήσεις κ.λπ.

2. Υδρογονάνθρακες, δηλαδή φυσικό αέριο και πετρέλαιο (αυτό το θέμα έμοιαζε να είναι και το βασικό που απασχολεί το κίνημα στη Βολιβία και στο σεμινάριο). Ζητάει πλήρη εθνικοποίηση και κατάργηση των ισχυόντων νόμων ιδιωτικοποίησης. Να μην είναι οι υδρογονάνθρακες μόνο εξαγώγιμη πρώτη ύλη αλλά βάση ενδογενούς παραγωγής υλικών. Διαφοροποίηση τιμών εντός κράτους και για εξαγωγές, πρώτα ικανοποίηση των εσωτερικών αναγκών σε ενέργεια και να εξάγεται το περίσσευμα. Να αποκλειστούν οι πολυεθνικές από όλη την αλυσίδα παραγωγής. Να συμμετέχουν οι Ινδιάνοι στη διοίκηση της εθνικής εταιρείας υδρογονανθράκων.

3. Αυτονομίες. Προτείνουν ένα μοντέλο αποκέντρωσης και εκδημοκρατισμού, στα πλαίσια της ενότητας του κράτους, με ενισχυμένες τοπικές κυβερνήσεις και σεβασμό στις τοπικές κουλτούρες. Όμως, η γη και οι φυσικοί πόροι θα ανήκουν στο κράτος, με δικαιώματα αποζημιώσεων στις τοπικές κοινότητες.

Στη συνέχεια, έγιναν δύο ερωτήσεις, σε ένα κοινό κάπου εκατό ατόμων, που είχαν ενδιαφέρον.

Μία Γαλλίδα ρώτησε τι εναλλακτικές έχει ο Μοράλες στην κοκαΐνη. Μία μαύρη Βολιβιάνα, απέφυγε, ουσιαστικά, την απάντηση, λέγοντας «είμαστε κοκαλέρος (δηλαδή παραγωγοί κόκας) όχι narkotraficos (έμποροι ναρκωτικών). Χρησιμοποιούμε την κόκα παραδοσιακά, όπως άλλοι λαοί π.χ. τον καφέ». (Σημ. οι παραγωγοί μασάνε τα φύλλα κόκας για να αντέχουν τις σκληρές συνθήκες του υψόμετρου, όχι υπό τη μορφή της πιο συγκεντρωμένης και επικίνδυνης κοκαΐνης. Άλλωστε, ο Μοράλες ήταν πρόεδρος του συνεταιρισμού των κοκαλέρος). Μεγαλύτερη εντύπωση έκανε η ερώτηση ενός ιθαγενή από τον Ισημερινό. Ντυμένος παραδοσιακά, μίλησε για δέκα λεπτά στη γλώσσα της φυλής του, χωρίς να μεταφράσει, κρατώντας στο χέρι αντίτυπο του κομμουνιστικού μανιφέστου, μεταφρασμένου στη γλώσσα του! Μίλησε για την ανάγκη να είμαστε σοσιαλιστές επιστημονικά και άλλα γραφικά, εισπράττοντας πολύ χειροκρότημα… Η απάντηση ενός Ινδιάνου από το πάνελ, αρχικά στη γλώσσα του, ήταν σαφής. Αν βασιστούμε στην παραδοσιακή αριστερά ή την παραδοσιακή δεξιά, θα ηττηθούμε, δεν θα λευτερωθούμε. Είμαστε Ινδιάνοι όχι… Ανατολικοεβραίοι(!), εκεί ο σοσιαλισμός απέτυχε. Είμαστε πάνω από τριάντα φυλές στη Βολιβία. Θέλουμε ένα σοσιαλισμό δημοκρατικό, συμμετοχικό, κοινοτιστικό και βασισμένο στις παραδόσεις μας.

Στη συνέχεια συζήτησα λίγο με την Γκαμπριέλα του Encuentro Social Alternativo, που ανέφερα πριν.

Ερώτηση: Τι γίνεται με το οικολογικό κίνημα στη Βολιβία;
Απάντηση: Η Βολιβία έχει από τα μεγαλύτερα ποσοστά γης που προστατεύονται στον κόσμο, κι από τα καλύτερα προγράμματα και νόμους για την προστασία τους. Παρ’ όλα αυτά, υπάρχει μόλυνση από τα ορυχεία, τις εξορύξεις πετρελαίου κ.λπ. Πάντως, η συζήτηση για οικολογικά θέματα δεν είναι πολύ ανεπτυγμένη, γιατί προέχουν προβλήματα φτώχειας και συζητιέται η ανάγκη της οικονομικής ανάπτυξης.

Ερ: Οι ιθαγενείς ενδιαφέρονται για το περιβάλλον; Μου έκανε εντύπωση ότι δεν αναφέρθηκαν σ’ αυτό, ενώ όλοι μιλούσαν μαχητικά για την ανάγκη βιομηχανοποίησης.
Απ: Η βιομηχανία είναι πολύ λίγο ανεπτυγμένη, άρα χρειάζεται κάποια ανάπτυξη. Ειδικά, παράγωγα πετρελαίου και αερίου. Παρόλα αυτά, οι ιθαγενείς ενδιαφέρονται για τη μόλυνση της γης και του νερού, γιατί έχουν μία φιλοσοφία αγάπης και συμβίωσης με τη μάνα γη. Το πρόβλημα όμως είναι, ότι την ίδια τους τη γη, την έχει σφετεριστεί μια ολιγαρχία ελάχιστων γαιοκτημόνων. Υπάρχουν μέρη στη Βολιβία, όπου οι ιθαγενείς δουλεύουν κυριολεκτικά σαν σκλάβοι στην ίδια τους τη γη, γι’ αυτό το καυτό πρόβλημα είναι η αναδιανομή της. Είμαστε μόνο εννιά εκατομμύρια σε πολύ μεγάλο κράτος, υπάρχει γη για όλους. Υπήρχαν αγώνες αιώνων, και κατά καιρούς νόμοι αναδιανομής, που ποτέ δεν εφαρμόστηκαν.

Ερ:Τι γίνεται με το θέμα των μεταλλαγμένων; Ποια είναι η θέση του Μοράλες;
Απ: Οι χώρες που εισάγουν σόγια από μας έχουν επιβάλει περιορισμούς γιατί θεωρούν ότι, από τις λίγες περιοχές όπου καλλιεργήθηκε η μεταλλαγμένη σόγια, έχουν μολυνθεί γενετικά και οι υπόλοιπες περιοχές καλλιέργειας. Ο Μοράλες μιλάει πολύ αόριστα για τους ελέγχους που πρέπει να υπάρχουν στους διεθνείς οργανισμούς εμπορίου και για το δικαίωμα στην υγιεινή διατροφή.

Ερ:Οι πανελιστές μίλησαν πολύ απόλυτα για την ανάγκη να φύγουν τελείως οι πολυεθνικές. Παρ’ όλα αυτά, χώρες που είχαν για χρόνια εθνικοποιημένο πετρέλαιο, όπως η Λιβύη του Καντάφι, προσκαλούν τώρα τις πολυεθνικές, γιατί αυτές κουβαλούν μαζί τους τη τεχνολογία. Τόσα μοντέλα τριτοκοσμικού σοσιαλισμού απέτυχαν, τι γνώμη έχεις γι’ αυτό;
Απ: Προσωπικά συμφωνώ, έχουν την τεχνογνωσία. Ο Μοράλες μιλάει για «έξυπνη» εθνικοποίηση, τα κινήματα μιλάνε για πλήρη εθνικοποίηση, οπότε ελπίζω τα πράγματα να ισορροπήσουν ανάμεσα στις δύο τάσεις, ώστε να βρεθεί μία μέση λύση που θα είναι η ιδανικότερη. Όλα αυτά συζητιούνται πολύ μέσα στο κίνημα.

Το συμπέρασμα που έβγαλα είναι ότι η Βολιβία, όπως και άλλες χώρες της Λατινικής Αμερικής, βρίσκονται σε αναβρασμό κινημάτων, αμεσοδημοκρατικών, με πολύ υψηλό επίπεδο προβληματισμού και συμμετοχής, που καμία σχέση δεν έχουν με την παραδοσιακή αριστερά. Απ’ αυτή τη σκοπιά, η τριτοκοσμική Βολιβία είναι… πολύ πιο μπροστά από τους βολεμένους διανοούμενους της Ελλάδας, που σνομπάρουν τον τάχα οπισθοδρομικό τρίτο κόσμο, ενώ οι ίδιοι φαντασιώνουν ανύπαρκτα κινήματα, στην τάχα προχωρημένη Ελλάδα και Ευρώπη, και έχουν αναγάγει σε υπ’ αριθμόν ένα εχθρό… τον εθνικισμό.

Τελειώνοντας, θα αναφερθώ στην ομιλία του προέδρου Τσάβες, που έγινε με αφορμή το Φόρουμ, στο στάδιο Poliedro του Καράκας. Εκεί, υπήρχαν περισσότεροι Βενεζουελάνοι και Κουβανοί, ντυμένοι στα κόκκινα, παρά μέλη του Φόρουμ από άλλες χώρες. Το σύνθημα Alerta y Camina, con l’ espaldas de Bolivar por America Latina  (Σήκω και προχώρα, με το σπαθί του Μπολιβάρ για τη Λατινική Αμερική) δονούσε την ατμόσφαιρα και ο Τσάβες φάνηκε χαρισματικός ομιλητής, απλός, άμεσος, μεστός, λαϊκός και όχι λαϊκιστής.

Αφού ακούστηκε η Διεθνής, ο Τσάβες άρχισε την ομιλία του με μια εκτεταμένη αναφορά στην ιστορία των επαναστάσεων της Λατινικής Αμερικής: αναφέρθηκε στον Μιράντα, τον πρώτο επαναστάτη, και στον Μπολίβαρ που έκανε πράξη τα όνειρα του Μιράντα. Ο Μπολίβαρ γεννήθηκε στο Καράκας και απελευθέρωσε μια τεράστια έκταση των ισπανικών αποικιών την εποχή της δικής μας επανάστασης κατά των Τούρκων και λατρεύεται σχεδόν σαν άγιος εδώ, ενώ τα λείψανά του έχουν μεταφερθεί πολύ κοντά στο σπίτι που γεννήθηκε… Ο Τσάβες αναφέρθηκε επίσης στην προειδοποίηση του Μπολίβαρ που, αναφερόμενος στο γνωστό δόγμα Μονρόε, του προέδρου των Η.Π.Α., είπε ότι ο εχθρός του μέλλοντος θα είναι ο αμερικανικός και όχι ο ισπανικός ιμπεριαλισμός. Αναφέρθηκε επίσης στον Μαρτί, τον Σαντίνο και φυσικά στον Τσε. Μετά, τραγούδησε ένα τραγούδι στη μνήμη του ηγέτη του μετώπου του Ελ Σαλβαδόρ, Φαραμπούντο Μαρτί, που πέθανε πρόσφατα. Στη συνέχεια αναφέρθηκε στην Alba, στον Μπους κ.λπ.

Κλείνω με ένα μελαγχολικό σχόλιο. Ενώ, εδώ, η αναφορά στην παράδοση, στην πατρίδα και τις ρίζες θεωρείται αυτονόητη, υπήρχαν συνταξιδιώτες από την Ελλάδα που μου δήλωσαν σε συζήτηση ότι όχι απλά δεν τους πειράζει αλλά επιθυμούν τη διάλυση του ελληνικού κράτους και την εξαφάνιση του ελληνικού έθνους. Ουδέν σχόλιον.