Η Άνοιξη του Κουρδικού Κινήματος

974

Μέσα από τα ερείπια του Κομπάνι προβάλλει ένα νέο Κουρδιστάν

Οι φωτογραφίες είναι από τους προσφυγικούς καταυλισμούς των Κούρδων στην Τουρκία

Του Θανάση Τζιούμπα από τη Ρήξη φ. 112
Την Παρασκευή 27 Φλεβάρη επέστρεψε η αποστολή συνοδείας της ανθρωπιστικής βοήθειας, που συγκεντρώθηκε μετά από μια καμπάνια τριών μηνών, με πρωτοβουλία του ραδιοσταθμού «στο Κόκκινο», του ΚΕΘΕΑ, της ΑΔΕΔΥ και των κοινωνικών ιατρείων/φαρμακείων. Η προσπάθεια που επεκτάθηκε σε πάνω από είκοσι πόλεις, είχε ως αποτέλεσμα τη συγκέντρωση δεκατριών τόνων τροφίμων και εκατοντάδων δεμάτων ιατροφαρμακευτικού υλικού όπως και ειδών προσωπικής υγιεινής.
Γ ια μια κοινωνία που βιώνει και η ίδια εκφάνσεις ανθρωπιστικής κρίσης δεν είναι και άσχημη επίδοση. Αποδέκτης του μεγαλύτερου μέρους της βοήθειας ορίστηκε η τοπική αυτοδιοίκηση της πόλης Σουρούτς.

Οι πρόσφυγες

Για καταλάβει κανείς το μέγεθος του προσφυγικού προβλήματος, αρκεί να ανατρέξει σε κάποιους αριθμούς. Σύμφωνα με τα στοιχεία του Φεβρουαρίου που δόθηκαν από τους Κούρδους, στις περιοχές του Κουρδιστάν της Τουρκίας κατέφυγαν 196.483 πρόσφυγες από τη Συρία, στη συντριπτική τους πλειοψηφία κουρδικής καταγωγής. Το μεγαλύτερο μέρος από αυτούς (123.965 άτομα) βρίσκονται στη διοικητική ενότητα της Σανλιούρφα, όμορης με την περιοχή του Κομπάνι, κατοικώντας σε 1850 σκηνές καταυλισμών και σε σπίτια. Στο Σουρούτς, που είναι δίπλα στα σύνορα, ο αριθμός των προσφύγων είναι περίπου 20.000.
Σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης, το προσφυγικό ζήτημα και τα ζητήματα ανθρωπιστικής κρίσης έχουν μια πολιτική συνιστώσα. Η διαχείριση της ανθρωπιστικής βοήθειας και η οργάνωση της επιβίωσης είναι πεδίο πολιτικού ανταγωνισμού, επιρροής και τελικά ελέγχου αυτών που η επιβίωσή τους εξαρτάται από τη βοήθεια. Η κυβέρνηση της Τουρκίας, από ένα σημείο και μετά, αναγνωρίζοντας αυτή την πραγματικότητα, προσπάθησε να είναι ο αποκλειστικός διαχειριστής, με εργαλεία τις τουρκικές ανθρωπιστικές οργανώσεις, κυρίως την Ερυθρά Ημισέληνο και την οργάνωση Άφαντ. Εγκατέστησε δικούς της καταυλισμούς (στην περιοχή του Σουρούτς έναν τεράστιο, με δυνατότητα φιλοξενίας 40.000 προσφύγων) κατευθύνοντας αποκλειστικά εκεί όχι μόνο την κρατική, αλλά και τη διακρατική ανθρωπιστική βοήθεια, προβάλλοντας ως κίνητρο τις όντως καλύτερες συνθήκες. Η προσπάθεια όμως αυτή δεν απέδωσε, στον «κρατικό» καταυλισμό πήγαν μόνο πέντε χιλιάδες άτομα, καθώς η συντριπτική πλειοψηφία προτίμησε να μείνει στους καταυλισμούς που εγκατέστησαν από την αρχή της κρίσης οι τοπικές αυτοδιοικητικές αρχές, ελεγχόμενες από τις κουρδικές πολιτικές οργανώσεις. Παρ’ όλα αυτά, οι αναφορές των κουρδικών δημοτικών αρχών μιλούν για μια συνεχιζόμενη και συστηματική διακράτηση της διεθνούς βοήθειας, στα πλαίσια μιας πολιτικής περιθωριοποίησης τους. Η ελληνική αποστολή βίωσε την πραγματικότητα αυτή ως μια διαρκή αβεβαιότητα και διαπραγμάτευση, με συνεχείς καθυστερήσεις και διοικητικά προσκόμματα, σε μια προφανή προσπάθεια, η παράδοση του φορτίου να γίνει μετά την αναχώρησή της.

Η εικόνα των προσφυγικών καταυλισμών

Οι προσπάθεια κουρδικών δήμων αξίζει κάθε θαυμασμό. Δήμοι από κάθε γωνιά του Κουρδιστάν της Τουρκίας υιοθέτησαν καταυλισμούς, έστειλαν μέσα και προσωπικό, προσέφεραν υποδομές και τεχνογνωσία που διέθεταν από άλλες ανθρωπιστικές κρίσεις του παρελθόντος (σεισμοί κ.λπ.). Εθελοντές οργανώθηκαν και δημιούργησαν σχολεία με καθημερινό πρόγραμμα, φούρνους για το ψωμί, μαγειρεία, ιατρεία. Οι ίδιοι οι πρόσφυγες των καταυλισμών οργανώθηκαν σε ομάδες δουλειάς για να κάνουν βιώσιμη την πραγματικότητα της ζωής μέσα στον χειμώνα των μικρασιατικών υψιπέδων.
Η εμπειρία της επίσκεψης στους καταυλισμούς είναι συγκλονιστική. Η παντοδύναμη παρουσία των αναρίθμητων παιδιών, παρουσία γεμάτη ήχους, χρώματα και χαμόγελα, σβήνει από την εικόνα το γκρίζο των σκηνών και το καφέ της λάσπης. Υπάρχει τάξη κι οργάνωση. Δεν θα δεις απλωμένο χέρι ζητιανιάς. Θα δεις τρόφιμα να μοιράζονται «πόρτα πόρτα»(!) Θα δεις σχολεία να λειτουργούν, έχοντας το καθένα το όνομα ενός (ή, κυρίως, μιας) που έχασαν τη ζωή τους για να υπερασπίσουν αυτό το «Στάλινγκραντ» των Κούρδων. Θα δεις ανθρώπους, ζώντας σε συνθήκες που σε άλλες κοινωνίες θα προκαλούσαν την έσχατη εξαθλίωση, υλική, κοινωνική ή ψυχική, να έχουν δημιουργήσει προϋποθέσεις συλλογικότητας που όχι απλώς κάνουν πιο βιώσιμη την καθημερινότητα, αλλά αποτελούν ένα θαυμαστό μάθημα αξιοπρέπειας. Το ίδιο πνεύμα της αντίστασης, που πολεμώντας κράτησε όρθιο το Κομπάνι απέναντι στην βαρβαρότητα του ISIS, κρατάει τη συνοχή και την αξιοπρέπεια των προσφύγων.
Αυτό το πνεύμα αντίστασης κι αξιοπρέπειας έκανε το ζήτημα της επιβίωσης των προσφύγων πεδίο αναμέτρησης με τις τουρκικές κρατικές αρχές. Και στην αναμέτρηση αυτή, όσο κι αν αυτό ξενίζει τη δυτική ματιά, η άρνηση των προσφύγων να δεχτούν τις καλύτερες συνθήκες των κοντέινερ της κυβέρνησης με αντάλλαγμα την παραχώρηση του ελέγχου της καθημερινότητάς τους, υπήρξε συντριπτικά πλειοψηφική.

Κουρδιστάν: Μια δυαδική εξουσία

Έχοντας μια εικόνα που ερχόταν από το χθες, μιας Τουρκίας όπου η «ευτυχία να είσαι Τούρκος» ήταν η κατηγορική προσταγή όλης της κοινωνικής και πολιτικής ζωής, όπου η κουρδική ταυτότητα είχε διά νόμου απαλειφθεί κι από τα λεξικά, αυτό που αντικρίζει κανείς αν επισκεφτεί τη Νότια και Ανατολική Ανατολία είναι μια έκπληξη.
Η εξουσία της κυβέρνησης επιβιώνει περιχαρακωμένη σε κυβερνητικά κτήρια, περιχαρακωμένη με συρματοπλέγματα και προστατευμένη από εγκαταστάσεις της στρατοχωροφυλακής και του στρατού, τεθωρακισμένα και στρατιές ενόπλων. Υπάρχει παρουσία των δυνάμεων της «τάξης» σε σημεία ελέγχου από πολυάριθμες ομάδες, συνήθως με υποστήριξη τεθωρακισμένων.
Ταυτόχρονα όμως, στην κοινωνία και στις τοπικές αρχές ένας διαφορετικός αέρας φυσά. Εκλεγμένες από τις κουρδικές πλειοψηφίες, ελεγχόμενες πολιτικά από τις φιλικές προς το ΡΚΚ δυνάμεις κι οργανώσεις, δίνουν στην έννοια της αυτοδιοίκησης ένα επιπρόσθετο, εθνοτικό χαρακτηριστικό. Οι φωτογραφίες του Αμπντουλάχ Οτσαλάν είναι παρούσες, τα στελέχη κι ο κόσμος μιλούν ανοιχτά για το κουρδικό ζήτημα, μια αύρα ελευθερίας κερδίζει διαρκώς έδαφος. Μετωπικές οργανώσεις κάνουν την εμφάνισή τους, επεκτείνοντας την παρέμβασή τους από το πεδίο του προσφυγικού, όπως η ROJAWA, ένωση 120 δήμων ως το HDP, μετωπικός πολιτικός σχηματισμός που διεκδικεί με αξιώσεις ποσοστό 10% και σημαντική παρουσία στην προσεχή τουρκική βουλή.
Η αλλαγή αυτή μοιάζει να προήλθε από δυο διαφορετικές κατευθύνσεις: Η κυβερνητική εξουσία πέρασε στα χέρια του ΑΚΡ και του Ερντογάν και η επίσημη στρατηγική άλλαξε: από αυτήν της εξαφάνισης διά της τρομοκρατίας της κουρδικής ταυτότητας, μεταβλήθηκε σε προσπάθεια προσεταιρισμού των Κούρδων στη βάση της κοινής, σουνιτικής θρησκευτικής ταυτότητας, σε ένα θρησκευτικό πρότυπο οργάνωσης και διασφάλισης της κοινωνικής συνοχής. Μια τέτοια στρατηγική, για να μπορέσει να ελπίζει, πρέπει να δείξει ένα πιο ανεκτικό πρόσωπο.
Η συγκυρία βοηθά την κουρδική υπόθεση. Οι Κούρδοι μαχητές, άνδρες και γυναίκες, απέδειξαν την αξία τους απέναντι στις ορδές του «πειράματος που ξέφυγε από τον έλεγχο», του ISIS, ενώ η νεοθωμανική πολιτική της Τουρκίας άνοιξε ρωγμές στην άνευ όρων υποστήριξη από τη Δύση. Οι ΗΠΑ υποχρεώθηκαν να στηρίξουν την αντίσταση του YPG, μεταβάλλοντας τη νίκη στο Κομπάνι σε μοχλό μιας στροφής που μπορεί να αποδειχτεί ιστορική για την ευρύτερη υπόθεση της κουρδικής απελευθέρωσης.
Η εικόνα του τρομοκράτη αντικαθίσταται σταδιακά από αυτή ενός κινήματος που έχει πολιτική και κοινωνική πρόταση: Συμβίωση και δικαιώματα αντί των θρησκευτικών φατριασμών ή των αυταρχικών κοσμικών κρατών, κοινωνική απελευθέρωση, ισοτιμία των γυναικών σε όλα τα επίπεδα, συζήτηση για μια οικολογική προοπτική ανάπτυξης.
Σημαντικό στοιχείο αυτής της εικόνας αποτελεί η θέση που έχουν κατακτήσει οι γυναίκες στο κίνημα, μέσα από τη συμμετοχή τους σε όλα τα πεδία αγώνα, μη εξαιρουμένου και αυτού της μάχης, από τα βράχια του όρους Καντήλ μέχρι τα σοκάκια στο Κομπάνι. Σε όλα τα αντιπροσωπευτικά σώματα η ποσόστωση είναι 50%, ενώ στα αξιώματα επεκτείνεται ένα σχήμα με δύο «αξιωματούχους», έναν άνδρα και μια γυναίκα. Κι αυτό που φαντάζει μακρινό για τα δυτικά μέτρα είναι εκπληκτικό για ένα πολιτισμικό περιβάλλον αγροτικών κοινωνιών της Ανατολής. Κι όμως συμβαίνει.

Επιμύθιο

Υπάρχουν πολλοί λόγοι να είμαστε αλληλέγγυοι στον αγώνα αυτό που δίνουν οι Κούρδοι στα πεδία των μαχών, στα προσφυγικά στρατόπεδα, στους θεσμούς και την καθημερινή ζωή. Είναι λόγοι ιστορικού δικαίου, είναι ακόμη λόγοι στήριξης σε μια δύναμη που μπορεί να σταθεροποιήσει κι όχι να αυξήσει το χάος. Η αλληλεγγύη αυτή θα είναι πιο σημαντική στον αγώνα που ανοίγεται για την ανοικοδόμηση, έναν αγώνα μακρόχρονο, εξίσου σκληρό με τον πόλεμο, χωρίς όμως τις κάμερες που λατρεύουν την καταστροφή κι όχι το χτίσιμο. Κι είναι προφανές ότι η αλληλεγγύη οικοδομεί δεσμούς για σήμερα και για αύριο.

*Ο Θανάσης Τζιούμπας συμμετείχε στην αποστολή για την παράδοση της ανθρωπιστικής βοήθειας στο Κομπάνι.