Επιστολές της Αρχαιολογικής Εταιρείας προς το ΥΠΟ για το κωπηλατοδρόμιο

το ζήτημα του Μαραθώνος

Η εν Α­θή­ναις Αρ­χαιο­λο­γι­κή Ε­ται­ρεί­α προς τον Υ­πουρ­γό Πο­λι­τι­σμού, 8 Ια­νουα­ρί­ου 2001, Α. Π. 25:
Ό­πως πλη­ρο­φο­ρού­με­θα α­πό τον ελ­λη­νι­κό και τον ξέ­νο Τύ­πο, έ­χει ή­δη α­πο­φα­σι­σθεί η κα­τα­σκευ­ή του κω­πη­λα­το­δρο­μί­ου των Ο­λυ­μπια­κών Α­γώ­νων του 2004 στην πε­διά­δα του Μα­ρα­θώ­νος, στην πε­ριο­χή με­τα­ξύ του Τύμ­βου, του βου­νού Σταυ­ρο­κο­ρά­κι και της Μα­κα­ρί­ας πη­γής. Η πε­ριο­χή αυ­τή εί­ναι ο ι­στο­ρι­κό­τε­ρος χώ­ρος της Ελ­λά­δος και κά­θε σκέ­ψη πε­ραι­τέ­ρω αλ­λοί­ω­σής της μας φαί­νε­ται α­δια­νό­η­τη, διό­τι η ση­μα­σί­α της α­πο­τε­λεί βα­σι­κή γνώ­ση κά­θε μα­θη­τή ελ­λη­νι­κού σχο­λεί­ου. Κα­νείς α­πό ε­κεί­νους, τους Έλ­λη­νες, πού συ­ντέ­λε­σαν στη λή­ψη της α­πό­φα­σης δεν εί­ναι δυ­να­τόν να ι­σχυ­ρι­σθεί, ό­τι α­γνο­εί τη σπου­δαιό­τη­τα πού έ­χει ο χώ­ρος για τους υ­πό­λοι­πους Έλ­λη­νες και για την Ελ­λά­δα, ού­τε ό­τι α­γνο­εί το μέ­γε­θος της προ­ε­τοι­μα­ζό­με­νης βλά­βης του ι­στο­ρι­κού χώ­ρου.
Α­πό την ε­πο­χή της τουρ­κο­κρα­τί­ας ο Τύμ­βος και η προς Βορ­ράν πε­διά­δα υ­πήρ­ξε τό­πος προ­σκυ­νή­μα­τος για τους Έλ­λη­νες και τους φι­λέλ­λη­νες. Σή­με­ρα α­πο­τε­λεί, ε­πί πλέ­ον, βα­σι­κό θέ­μα μα­θή­μα­τος για τη μά­χη του 490 π.Χ. για τους φοι­τη­τές των Ξέ­νων Αρ­χαιο­λο­γι­κών Σχο­λών και Πα­νε­πι­στη­μί­ων.
Πι­θα­νώς οι αρ­μό­διες Υ­πη­ρε­σί­ες του Υ­πουρ­γεί­ου του ο­ποί­ου προ­ΐ­στα­σθε δεν σας ε­νη­μέ­ρω­σαν, ό­τι η πε­διά­δα του Μα­ρα­θώ­νος βρί­θει αρ­χαί­ων μνη­μεί­ων γνω­στών α­πό τα αρ­χαί­α κεί­με­να. Ο εκ των υ­πο­γρα­φο­μέ­νων, ως με­λε­τη­τής της το­πο­γρα­φί­ας του Μα­ρα­θώ­να και ως Έ­φο­ρος των Αρ­χαιο­τή­των Ατ­τι­κής, α­πό του 1976 μέ­χρι του 1994, ε­μπό­δι­σε κά­θε οι­κο­δο­μι­κή δρα­στη­ριό­τη­τα στον χώ­ρο της πε­διά­δας και α­ντι­τά­χθη­κε στις προ­σπά­θειες της Κε­ντρι­κής Υ­πη­ρε­σί­ας του Υ­πουρ­γεί­ου να πε­ριο­ρι­σθεί η αρ­χαιο­λο­γι­κή ζώ­νη του Μα­ρα­θώ­να (Έρ­γον 1988, 183-184). Α­πό τις πα­λαιό­τε­ρες α­να­σκα­φές του 19ου αιώ­νος και α­πό τις νε­ώ­τε­ρες έ­ως πρό­σφα­τες, γί­νε­ται φα­νε­ρό, σχε­τι­κά με την έ­κτα­ση της πε­διά­δας που υ­πήρ­ξε το πε­δί­ον της με­γά­λης μά­χης, ό­τι το γι­γα­ντιαί­ο έρ­γο του κω­πη­λα­το­δρο­μί­ου και των συ­να­φών πα­ραρ­τη­μά­των του θα κα­τα­στρέ­ψει πλή­ρως τον ι­στο­ρι­κό­τε­ρο χώ­ρο της Ελ­λά­δος και συ­νά­μα θα κα­τα­στρέ­ψει, ό,τι α­πο­μέ­νει στο χώ­μα α­πό τα λεί­ψα­να των μνη­μεί­ων της μά­χης. (….)
Δεν γνω­ρί­ζου­με αν έ­χει αρ­θεί η αρ­χαιο­λο­γι­κή δέ­σμευ­ση του πε­δί­ου της μά­χης. Αν ό­χι, υ­πάρ­χει α­κό­μη το α­πό­λυ­το ε­μπό­διο σε οια­δή­πο­τε α­πό­πει­ρα κα­τα­σκευ­ής του κω­πη­λα­το­δρο­μί­ου και κα­τα­στρο­φής του ι­στο­ρι­κού χώ­ρου του Μα­ρα­θώ­να, του ο­ποί­ου το ό­νο­μα, κα­τά τη Γαλ­λι­κή Ε­πα­νά­στα­ση, μη­τέ­ρα των συ­νταγ­μα­τι­κών ε­λευ­θε­ριών, θε­ω­ρή­θη­κε, και χρη­σι­μο­ποι­ή­θη­κε, ως σύμ­βο­λο του α­γώ­νος των Γάλ­λων πο­λι­τών κα­τά της τυ­ραν­νί­ας.
Η Αρ­χαιο­λο­γι­κή Ε­ται­ρεί­α, η ο­ποί­α έ­χει συ­ντε­λέ­σει, και συ­ντε­λεί, στην α­πο­κά­λυ­ψη και με­λέ­τη πλή­θους μνη­μεί­ων του Μα­ρα­θώ­νος, σας πα­ρα­κα­λεί να α­σκή­σε­τε το δι­καί­ω­μα που σας δί­νει η αρ­μο­διό­τη­τά σας στην ορ­γά­νω­ση των Ο­λυ­μπια­κών Α­γώ­νων, για να α­πο­φευ­χθεί, εν ο­νό­μα­τι μά­λι­στα του αρ­χαί­ου α­θλη­τι­κού ι­δε­ώ­δους, το ο­ποί­ο ι­σχυ­ρι­ζό­με­θα ό­τι ε­μείς κατ’ ε­ξο­χήν συ­ντη­ρού­με, η κα­τα­στρο­φή του πε­δί­ου της μά­χης. Η κα­τα­στρο­φή αυ­τή θα εί­ναι α­πό­λυ­τη και α­νε­πα­νόρ­θω­τη για τον τό­πο και το ή­θος των Ελ­λή­νων.

η ιστορική πραγματικότητα

Η εν Α­θή­ναις Αρ­χαιο­λο­γι­κή Ε­ται­ρεί­α προς τον Υ­πουρ­γό Πο­λι­τι­σμού, 19 Φε­βρουα­ρί­ου 2001, Α. Π. 214:
Το Συμ­βού­λιο, και ι­διαι­τέ­ρως οι υ­πο­γρα­φό­με­νοι, σας ευ­χα­ρι­στούν για την ε­πι­στο­λή σας αρ. 984 α­πό 9 Φε­βρουα­ρί­ου ε.έ. Πε­ρι­μέ­να­με μί­α, έ­στω και σύ­ντο­μη, αλ­λά σα­φή α­πά­ντη­ση στην πα­ρά­κλη­σή μας για τη χο­ρή­γη­ση ε­πι­στη­μο­νι­κών στοι­χεί­ων τα ο­ποί­α ό­μως δεν δώ­σα­τε. (…) Τα γε­νι­κώς α­πο­δε­κτά στοι­χεί­α πε­ρί της ι­στο­ρι­κής ση­μα­σί­ας ό­λης της πε­διά­δας του Μα­ρα­θώ­νος σας εί­χαν ή­δη ε­κτε­θεί. Ε­φό­σον ό­μως δεν τα κρί­να­τε ε­παρ­κή, ε­πι­τρέ­ψα­τε την εκ νέ­ου, διε­ξο­δι­κό­τε­ρη, α­νά­πτυ­ξη του ζη­τή­μα­τος. (…) Το ζή­τη­μα που μας α­πα­σχο­λεί εί­ναι πρώ­τα ε­πι­στη­μο­νι­κό και συ­νε­πώς ε­θνι­κό. Οια­δή­πο­τε άλ­λη πλευ­ρά του, πο­λι­τι­κή, οι­κο­νο­μι­κή ή το­πι­κή, έ­χει ε­ντε­λώς δευ­τε­ρεύ­ου­σα ση­μα­σί­α. (…)
Ο Μα­ρα­θών, η πε­διά­δα του. Ο αρ­χαί­ος Μα­ρα­θών α­πο­τε­λού­σε μα­ζί με τους γει­το­νι­κούς δή­μους, της Οι­νό­ης, της Τρι­κο­ρύν­θου και της Προ­βα­λίν­θου, τη γνω­στή Τε­τρά­πο­λη (Στεφ. Βυζ. Ε­θν. Τε­τρά­πο­λις). (…) Η πε­διά­δα έ­χει δια­τη­ρή­σει ως τις η­μέ­ρες μας πλή­ρως την αρ­χαί­α της μορ­φή, κύ­ριο χα­ρα­κτη­ρι­στι­κό της ο­ποί­ας ή­ταν το με­γά­λο έ­λος, το ο­ποί­ο α­πο­ξη­ράν­θη­κε πριν α­πό με­ρι­κές δε­κα­ε­τί­ες. Το έ­λος αυ­τό μνη­μο­νεύ­ε­ται α­πό ό­λους τους πε­ρι­η­γη­τές που ε­πι­σκέ­φθη­καν τον Μα­ρα­θώ­να και, φυ­σι­κά, α­πό τους αρ­χαί­ους, και ει­κο­νι­ζό­ταν στην τοι­χο­γρα­φί­α που ει­κό­νι­ζε τη μά­χη του Μα­ρα­θώ­νος, στην Ποι­κί­λη στο­ά των Α­θη­νών (Παυ­σα­νί­ου Ι. XV, 3). (…)
Την πε­διά­δα πε­ρι­γρά­φει με α­κρί­βεια ο Κων­στα­ντί­νος Πα­παρ­ρη­γό­που­λος (Ι­στο­ρί­α του Ελ­λη­νι­κού Έ­θνους [1925] Α, 2 σ. 38-39), ο ο­ποί­ος περ­πά­τη­σε στον τό­πο ό­ταν αυ­τός ή­ταν α­κό­μη έ­ρη­μος.
Ο Μα­ρα­θών α­νή­κε στην Αια­ντί­δα φυ­λή μέ­χρι τέ­λους της αρ­χαιό­τη­τος, και η θέ­ση του ου­δέ­πο­τε αμ­φι­σβη­τή­θη­κε. Η αρ­χαί­α ο­νο­μα­σί­α του ε­πι­βί­ω­σε και δεν α­πο­δό­θη­κε στο χω­ριό και τον χώ­ρο με­τά την ί­δρυ­ση του ελ­λη­νι­κού κρά­τους, ό­πως συ­νέ­βη με πλή­θος τό­πων της Ελ­λά­δος. Ο W. M. Leake, πο­λύ­τι­μος για τις το­πο­γρα­φι­κές του πα­ρα­τη­ρή­σεις, ε­πι­σκέ­φθη­κε τον Μα­ρα­θώ­να στις 29 Ια­νουα­ρί­ου 1806 (Travels in Northern Greece [1835] II, 431). Α­πό την κο­ρυ­φή του Τύμ­βου, ο­πού στά­θη­κε, κα­το­πτεύ­ει την πε­διά­δα και πα­ρα­τη­ρεί για τους Πέρ­σες to have been interred with the Athenians, after having been gathered from every part of the plain, after the battle (ό.π. 432). (…) Και σή­με­ρα η Μα­κα­ρί­α βρί­σκε­ται υ­πό τον σύγ­χρο­νο α­μα­ξι­τό ο ο­ποί­ος εί­ναι ο αρ­χαί­ος. Τού­το ε­πι­βε­βαιώ­νε­ται και α­πό τα­φές που ε­ρευ­νή­θη­καν πα­λαιό­τε­ρα κα­τά μή­κος του δρό­μου και α­πό το ε­πι­τύμ­βιο μαρ­μά­ρι­νο λιο­ντά­ρι του Μου­σεί­ου Μα­ρα­θώ­νος πού εί­χε βρε­θεί ε­κεί το 1960 ως ε­πί­στη­μα πα­ρο­δί­ου τά­φου του 4ου π.Χ. αι..(…)
Τα στρα­τό­πε­δα των α­ντι­πά­λων. Στον όρ­μο του Μα­ρα­θώ­νος, ο ο­ποί­ος ο­ρί­ζει α­πό ΝΑ την πε­διά­δα, προ­σορ­μί­σθη­καν τα περ­σι­κά πλοί­α και ε­κεί α­πο­βι­βά­σθη­καν οι Πέρ­σες. (…) Η μαρ­τυ­ρί­α του Η­ρο­δό­του για τον τό­πο α­πό­βα­σης των Περ­σών εί­ναι σα­φής, δεν ε­πι­δέ­χε­ται αμ­φι­σβή­τη­ση και ού­τε έ­χει πο­τέ αμ­φι­σβη­τη­θεί. Τα πλοί­α των Περ­σών προ­σορ­μί­σθη­καν στην α­κτή με­τα­ξύ Κυ­νο­σού­ρας και Σο­ρού και το περ­σι­κό στρα­τό­πε­δο α­πλώ­θη­κε, α­να­γκαί­ως, σε ό­λη την α­κτή και την πε­διά­δα, έ­ως το Σταυ­ρο­κο­ρά­κι, τη Μα­κα­ρί­α και το Κά­τω Σού­λι. Οι Α­θη­ναί­οι εί­χαν στρα­το­πε­δεύ­σει στην πε­ριο­χή πε­ρί­που του Βρα­νά έ­ως τον Τύμ­βο. Έ­τσι εί­χαν προ­στα­τευ­μέ­να τα νώ­τα τους και συγ­χρό­νως εί­χαν τον έ­λεγ­χο του προς την Παλ­λή­νη δρό­μου που ο­δη­γού­σε στο ά­στυ.
Η σύ­γκρου­ση. Οι πα­ρα­ταγ­μέ­νοι Α­θη­ναί­οι α­πεί­χαν α­πό την προς μά­χη πα­ρά­τα­ξη των Περ­σών του­λά­χι­στον ο­κτώ στά­δια (1600 μέ­τρα πε­ρί­που). Η πα­ρά­τα­ξή τους δεν έ­γι­νε βέ­βαια στον τό­πο στρα­το­πέ­δευ­σής τους αλ­λά πο­λύ πλη­σιέ­στε­ρα προς τους Πέρ­σες. (…) Πρέ­πει λοι­πόν να συ­νυ­πο­λο­γί­σου­με την έ­κτα­ση της α­θη­να­ϊ­κής και πλα­τα­ϊ­κής πα­ρά­τα­ξης, δη­λα­δή 10.000 άν­δρες, τα 1600 μέ­τρα του με­ταιχ­μί­ου, την έ­κτα­ση της περ­σι­κής πα­ρά­τα­ξης, 25.000-30.000 άν­δρες του­λά­χι­στον, δη­λα­δή τρι­πλά­σια πε­ρί­που της α­θη­να­ϊ­κής.
Στον ό­γκο της α­θη­να­ϊ­κής πα­ρά­τα­ξης πρέ­πει να υ­πο­λο­γι­σθεί και α­προσ­διό­ρι­στος α­ριθ­μός δού­λων οι ο­ποίοι πο­λέ­μη­σαν, σκο­τώ­θη­καν και τά­φη­καν ε­κεί. (…)
Ο Η­ρό­δο­τος (VI. 95) χα­ρα­κτη­ρί­ζει τον περ­σι­κό πε­ζόν στρα­τόν πολ­λόν τε και ευ ε­σκευα­σμέ­νον. Ο Πλά­των (Με­νέ­ξε­νος 240α) λέ­γει ό­τι ή­σαν 500.000 άν­δρες. Ο Παυ­σα­νί­ας τους μειώ­νει σε 300.000 άν­δρες. (…)
Ου­δείς σύγ­χρο­νος ι­στο­ρι­κός δέ­χε­ται τους υ­περ­βο­λι­κούς α­ριθ­μούς των αρ­χαί­ων πη­γών. Ε­άν ό­μως δε­χθού­με ό­τι οι νε­κροί Πέρ­σες ή­σαν 6.400, α­ριθ­μός μέ­τριος και σα­φής, ο ο­ποί­ος προ­κύ­πτει α­πό κα­τα­μέ­τρη­ση που έ­γι­νε με­τά τη μά­χη, κα­τά τον ε­ντα­φια­σμό τους (Η­ρό­δο­τος VI. 116), φυ­σι­κό εί­ναι να υ­πο­λο­γι­σθεί η περ­σι­κή δύ­να­μη που πα­ρα­τά­χθη­κε στον Μα­ρα­θώ­να, με­τα­ξύ 25.000 και 30.000 αν­δρών, στους ο­ποίους δεν υ­πο­λο­γί­ζο­νται οι δού­λοι, οι βο­η­θη­τι­κοί, οι υ­πάλ­λη­λοι, οι υ­πη­ρέ­τες, οι ε­πι­τε­λι­κοί, τα πλη­ρώ­μα­τα των κα­ρα­βιών και γε­νι­κά το προ­σω­πι­κό υ­πο­στη­ρί­ξε­ως, ε­πι­με­λη­τεί­ας κλπ. (Logistics).
Που έ­γι­νε η μά­χη; Ο α­ριθ­μός των νε­κρών Περ­σών, 6400 άν­δρες, προ­ϋ­πο­θέ­τει μά­χη η ο­ποί­α έ­γι­νε σε με­γά­λη έ­κτα­ση και ό­χι μό­νο στον τό­πο της αρ­χι­κής σύ­γκρου­σης, ο ο­ποί­ος, ας δε­χθού­με, ή­ταν πε­ρί­που ο χώ­ρος ο­πού βρί­σκε­ται ο Τύμ­βος. Ο­λό­κλη­ρη ό­μως η πε­διά­δα του Μα­ρα­θώ­νος υ­πήρ­ξε το πε­δί­ον της μά­χης, το ο­ποί­ο κα­τά τη δι­ή­γη­ση του Παυ­σα­νί­ου (Ι. 15, 3) ε­κτεί­νε­ται και στο με­γά­λο έ­λος: (…) Έ­χου­με λοι­πόν φυ­γή των Περ­σών στο έ­λος, στο α­να­το­λι­κό­τε­ρο μέ­ρος της πε­διά­δας, και α­νε­λέ­η­το φό­νο τους, και φό­νο των Περ­σών, δη­λα­δή συ­γκρού­σεις, στην πα­ρα­λί­α. (…) Στον χώ­ρο αυ­τό έ­γι­ναν μι­κρές ή με­γα­λύ­τε­ρες συ­μπλο­κές και κα­τα­διώ­ξεις. Στον δα­σω­μέ­νο τό­πο της πε­διά­δας που ο­νο­μα­ζό­ταν, ί­σως, άλ­σος, ο Αι­σχύ­λος συ­γκρού­στη­κε με έ­ναν ή πε­ρισ­σό­τε­ρους Πέρ­σες τους ο­ποί­ους σκό­τω­σε.
Πρέ­πει, ε­πί­σης, κύ­ριε Υ­πουρ­γέ, να έ­χε­τε υπ’ ό­ψη ό­τι η ό­λη μά­χη, με τις δυ­νά­μεις που μνη­μο­νεύ­θη­καν προ­η­γου­μέ­νως, έ­γι­νε σε χώ­ρο μι­κρό­τε­ρης έ­κτα­σης α­πό ό,τι η ση­με­ρι­νή πε­διά­δα του Μα­ρα­θώ­νος, διό­τι το προς τη θά­λασ­σα μέ­ρος της εί­ναι δη­μιούρ­γη­μα των με­τά τη μά­χη χρό­νων. Ως πα­ρα­δο­ξο­λο­γί­α δε εί­ναι δυ­να­τόν να υ­πο­στη­ρι­χθεί, ό­τι η μά­χη έ­γι­νε μό­νο γύ­ρω α­πό τον Τύμ­βο ή ε­κεί κο­ντά. Και εί­ναι πα­ρα­δο­ξο­λό­γη­μα, διό­τι 40.000 μα­νια­σμέ­νοι πο­λε­μι­στές δεν μέ­νουν α­κί­νη­τοι. Ό­ταν μά­λι­στα δη­μιουρ­γη­θεί πα­νι­κός, οι μα­χη­τές μπο­ρούν να δια­νύ­σουν, διώ­κο­ντες και διω­κό­με­νοι, τε­ρά­στιες α­πο­στά­σεις. (…) Για συ­γκρι­τι­κούς και μό­νο λό­γους μνη­μο­νεύ­ου­με, ό­τι ο στί­βος του Κο­λοσ­σαί­ου της Ρώ­μης, όπου γί­νο­νταν α­γώ­νες με­τα­ξύ ευά­ριθ­μων ζευ­γών μο­νο­μά­χων ή θη­ριο­μα­χί­ες, έ­χει έ­κτα­ση 6612 μ2. Ας υ­πο­λο­γι­σθεί η έ­κτα­ση του πε­δί­ου της μά­χης στην ο­ποί­α έ­λα­βαν μέ­ρος 40.000 πο­λε­μι­στές και ό­χι η­θο­ποιοί.
Πι­στεύ­ου­με ό­τι έ­γι­νε φα­νε­ρή η σχέ­ση ό­λης της πε­διά­δας του Μα­ρα­θώ­να με τη μά­χη του 490 π.Χ. και η ι­στο­ρι­κό­τη­τα του τό­που η ο­ποί­α τον κα­τα­τάσ­σει, πα­γκο­σμί­ως, α­πό α­πό­ψε­ως η­θι­κής και πο­λι­τι­κής ση­μα­σί­ας στην πρώ­τη θέ­ση. Για τους Έλ­λη­νες εί­ναι το Με­σο­λόγ­γι ό­λης της ι­στο­ρί­ας μας. (…)
Η στά­ση της Ε­ται­ρεί­ας. Γρά­φε­τε, κύ­ριε Υ­πουρ­γέ, ό­τι α­ντιρ­ρή­σεις βα­σι­σμέ­νες σε ι­στο­ρι­κούς και αρ­χαιο­λο­γι­κούς λό­γους προ­βάλ­λο­νται μό­λις τώ­ρα. Ως τώ­ρα οι α­ντιρ­ρή­σεις ή­ταν οι­κο­λο­γι­κού και ό­χι ι­στο­ρι­κού χα­ρα­κτή­ρα. Εν­νο­εί­τε βε­βαί­ως α­ντιρ­ρή­σεις εκ μέ­ρους της Αρ­χαιο­λο­γι­κής Ε­ται­ρεί­ας. Πραγ­μα­τι­κά, η Ε­ται­ρεί­α (…) δεν ε­γνώ­ρι­ζε ό­τι εί­χε ή­δη α­πο­φα­σι­σθεί έρ­γο, μά­λι­στα αυ­τής της έ­κτα­σης, σε βά­ρος του ι­στο­ρι­κό­τε­ρου τό­που της Ελ­λά­δος, ού­τε υ­πήρ­ξε πο­τέ α­να­κοί­νω­ση σχε­τι­κή του ΥΠ­ΠΟ. Ό­πως προ­κύ­πτει άλ­λω­στε α­πό τα ε­πί­ση­μα έγ­γρα­φα, ό­σα γνω­ρί­ζου­με, της Κε­ντρι­κής Υ­πη­ρε­σί­ας και της αρ­μό­διας Β΄ Ε­φο­ρεί­ας, η ό­λη δια­δι­κα­σί­α έ­γι­νε κα­τά α­συ­νή­θη τρό­πο. (…) Η ί­δια η αρ­μό­δια Διεύ­θυν­ση δια του διευ­θυ­ντού ή της διευ­θύ­ντριάς της δεν ε­ζή­τη­σαν πο­τέ, για γνω­στούς σε σας λό­γους, τη γνώ­μη της Ε­ται­ρεί­ας ή των υ­πο­γρα­φό­με­νων.(…) Η Ε­ται­ρεί­α εξ άλ­λου α­πό το 1988 εί­χε δη­μο­σί­α εκ­φρά­σει τις α­νη­συ­χί­ες της για ό­σα γί­νο­νταν στον Μα­ρα­θώ­να (Έρ­γον 1988, 183- 1989, 173) και εί­χε το­νί­σει ό­τι, ό­πως οι Βέλ­γοι προ­στά­τευ­σαν το πε­δί­ον της μά­χης του Βα­τερ­λό, έ­τσι και ε­μείς πρέ­πει να προ­στα­τεύ­σου­με ό­λα τα πε­δί­α των μα­χών μας, τα Δερ­βε­νά­κια, την Α­λα­μά­να και τε­λευ­ταί­ο το κο­ντι­νό μας πε­δί­ον της μά­χης του Μα­ρα­θώ­νος, το ο­ποί­ο η Κυ­βερ­νη­τι­κή α­ντί­λη­ψη πε­ριό­ρι­σε σε μια πο­σό­τη­τα χώ­μα­τος. Το πρό­βλη­μα με τον Μα­ρα­θώ­να δεν εί­ναι ο Τύμ­βος μό­νο, έ­νας λό­φος πού πρώ­τος έ­σκα­ψε ο Σλή­μαν και πο­λύ αρ­γό­τε­ρα με­γά­λω­σε με το χώ­μα πού σώ­ρια­σε ε­πά­νω του η Σχο­λή των Ευελ­πί­δων. Το πρό­βλη­μα ό­λων μας, και ό­χι μό­νο των αρ­χαιο­λό­γων, εί­ναι το ί­διο το πε­δί­ον της μά­χης. (…)
Οι κη­ρύ­ξεις. Αλ­λά και οι κα­τά και­ρούς κη­ρύ­ξεις πε­ριο­χών του Μα­ρα­θώ­νος προ­στα­τεύ­ουν την πε­διά­δα α­πό κά­θε εί­δους ε­πι­βου­λή. Με την ΥΑ 25666/984/30.5.1957 χα­ρα­κτη­ρί­ζε­ται ως αρ­χαιο­λο­γι­κός χώ­ρος η α­πό του Τύμ­βου μέ­χρι του 39ου χι­λιο­μέ­τρου έ­κτα­ση προς Βορ­ράν και μέ­χρι της θα­λάσ­σης προς Α­να­το­λάς μέ­χρι της Πα­να­γί­ας της Με­σο­σπο­ρί­τισ­σας. (…) Ώ­στε μό­νο για α­δια­φο­ρί­α για τον Μα­ρα­θώ­να, ό­πως ευ­θέ­ως σε τη­λε­ο­πτι­κή συ­νέ­ντευ­ξή του ι­σχυ­ρί­στη­κε ο κ. Υ­φυ­πουρ­γός Α­θλη­τι­σμού, δεν μπο­ρεί να ε­λεγ­χθεί (η Εταιρεία). Σας υ­πεν­θυ­μί­ζου­με, κύ­ριε Υ­πουρ­γέ, ό­τι το 1979, το Αρ­χαιο­λο­γι­κό Συμ­βού­λιο δέ­χθη­κε πλή­ρως την υπ’ αρ. 7233/7.2.79 ει­σή­γη­ση του Γ.Γ. της Ε­ται­ρεί­ας, τό­τε Ε­φό­ρου των Αρ­χαιο­τή­των Ατ­τι­κής, γνω­μά­τευ­σε και ο Υ­πουρ­γός Πο­λι­τι­σμού α­πο­φά­σι­σε ό­τι δεν ε­γκρί­νου­με να χο­ρη­γη­θεί στην Ε­ται­ρεί­α Μοbag International η ζη­τού­με­νη ά­δεια του­ρι­στι­κής α­ξιο­ποι­ή­σε­ως της πε­ριο­χής του “Σχοι­νιά” Μα­ρα­θώνoς, διό­τι πρό­κει­ται για πρω­το­φα­νείς σε μέ­γε­θος ε­γκα­τα­στά­σεις, τε­λεί­ως α­συμ­βί­βα­στες με τον χα­ρα­κτή­ρα και την ι­στο­ρι­κή ση­μα­σί­α της πε­ριο­χής, οι οποίες θα βλά­ψουν ά­με­σα και α­νε­πα­νόρ­θω­τα τον ιε­ρό Ελ­λα­δι­κό χώ­ρο, τον συν­δε­δε­μέ­νο με το σπου­δαιό­τα­το ι­στο­ρι­κό γε­γο­νός της μά­χης του Μα­ρα­θώ­νος, ο ο­ποί­ος πα­ρου­σιά­ζει τε­ρά­στιο αρ­χαιο­λο­γι­κό εν­δια­φέ­ρον και έ­χει α­νά­γκη μελ­λο­ντι­κής έ­ρευ­νας για τη λύ­ση προ­βλη­μά­των σχε­τι­κά με την το­πο­γρα­φί­α του αρ­χαί­ου Μα­ρα­θώ­νος. (…)
Αλ­λά και πε­ρισ­σό­τε­ρο πρό­σφα­τα ο Γ.Γ., με το υπ’ αρ. 2856/390/31.7.92 έγ­γρα­φό του προς το Τμή­μα Αρ­χαιο­λο­γι­κών Χώ­ρων του ΥΠ­ΠΟ, εί­χε ζη­τή­σει την α­παλ­λο­τρί­ω­ση του κτή­μα­τος του Μου­σεί­ου Μπε­νά­κη στον Σχοι­νιά και εί­χε εν συ­νε­χεί­α (αρ. 4572/8.10.92) υ­πο­βά­λει στο ΥΠ­ΠΟ και την ε­κτί­μη­ση της Οι­κο­νο­μι­κής Ε­φο­ρί­ας Παλ­λή­νης. (…)
Ο Τύμ­βος των Α­θη­ναί­ων, με κή­ρυ­ξη του 1973, α­πέ­κτη­σε ζώ­νη προ­στα­σί­ας α­κτί­νας 250 μ. Το 1977, ε­πί Ε­φό­ρου Αρ­χαιο­τή­των Ατ­τι­κής του ε­τέ­ρου των υ­πο­γρα­φομέ­νων, η α­κτίς προ­στα­σί­ας δι­πλα­σιά­στη­κε, έ­γι­νε 500 μέ­τρα ε­νώ, το 1995, με­τά την α­πο­χώ­ρη­ση του α­πό την Υ­πη­ρε­σί­α, τρο­πο­ποι­ή­θη­κε, βε­βαί­ως ό­χι προς το κα­λύ­τε­ρο. Με α­πο­φά­σεις εξ άλ­λου της Κε­ντρι­κής Υ­πη­ρε­σί­ας του 1999 η­λε­κτρο­δο­τή­θη­καν αυ­θαί­ρε­τα κτί­σμα­τα γύ­ρω α­πό τον Τύμ­βο και έ­τσι ε­πι­βρα­βεύ­θη­κε η αυ­θαι­ρε­σί­α. (…)
Η νο­μο­λο­γί­α. (…) Η πά­για γνώ­μη του Συμ­βου­λί­ου της Ε­πι­κρα­τεί­ας εί­ναι σα­φής: Η προ­στα­σί­α της πο­λι­τι­στι­κής κλη­ρο­νο­μιάς, στην ο­ποί­α πε­ρι­λαμ­βά­νο­νται οι ι­στο­ρι­κοί τό­ποι, πη­γά­ζει ευ­θέ­ως α­πό το άρ­θρο 24 του Συ­ντάγ­μα­τος και δεν εί­ναι δυ­να­τόν να μα­ταιω­θεί α­πό την α­δρά­νεια του νο­μο­θέ­του και της διοι­κή­σε­ως. Εί­ναι βε­βαί­ως ευ­κταίον, αλ­λά ό­χι α­πα­ραί­τη­το, να υ­πάρ­χει νο­μο­θε­τι­κή ρύθ­μι­ση για έ­ναν ι­στο­ρι­κό τό­πο, αλ­λά και χω­ρίς αυ­τήν η προ­στα­σί­α που έ­χει α­νά­γκη ο τό­πος θα πα­ρα­σχε­θεί α­πό τον δι­κα­στή. Αν ί­σχυαν άλ­λα κρι­τή­ρια, ό­λοι οι ι­στο­ρι­κοί τό­ποι θα κα­τα­στρέ­φο­νταν α­κω­λύ­τως. Ά­ρα, υ­πο­θέ­του­με, το έρ­γο του κω­πη­λα­το­δρο­μί­ου κλπ. δεν εί­ναι δυ­να­τόν να κα­τα­σκευα­σθεί στο πε­δί­ον της μά­χης του Μα­ρα­θώ­νας διό­τι το πε­δί­ον προ­στα­τεύ­ε­ται α­πό το Σύ­νταγ­μα, κα­τά το Σ.τ.Ε.
Αυ­τές τις η­μέ­ρες ό­μως έ­να νέ­ο ε­πι­χεί­ρη­μα προ­στέ­θη­κε ε­να­ντί­ον του πε­δί­ου της μά­χης, α­νω­νύ­μως βε­βαί­ως. Ό­τι η μά­χη έ­γι­νε σε α­πό­στα­ση 5 χι­λιο­μέ­τρων μα­κράν της θέ­σης του κω­πη­λα­το­δρο­μί­ου. Την ε­ξέ­φρα­σε, ε­πι­καί­ρως, έ­νας ε­πι­σκέ­πτης μας, ο κ. Ζ. Ρό­γκ, ο ο­ποί­ος εί­πε ε­πι­σή­μως ό­τι κά­ποιοι ι­σχυ­ρί­ζο­νται ό­τι [η θέ­ση του κω­πη­λα­το­δρο­μί­ου] εί­ναι ο χώ­ρος όπου διε­ξή­χθη η μά­χη του Μα­ρα­θώ­να. Δεν εί­ναι α­λη­θές αυ­τό. Βρί­σκε­ται 5 χι­λιό­με­τρα μα­κριά α­πό τον χώ­ρο όπου διε­ξή­χθη η μά­χη του Μα­ρα­θώ­να. Δια­βά­σα­με ό­τι πρό­κει­ται για έ­να παρ­θέ­νο υ­γρο­βιό­το­πο. Δεν εί­ναι α­λη­θές, υ­πάρ­χει α­ε­ρο­δρό­μιο ε­κεί, υ­πάρ­χουν αυ­θαί­ρε­τες ε­γκα­τα­στά­σεις. Ε­μείς ό­λα αυ­τά θα τα βελ­τιώ­σου­με (Ρι­ζο­σπά­στης, 17 Φε­βρουα­ρί­ου 2001, σ. 11).
Στον κ. Ζ. Ρό­γκ αρ­μό­ζει ο χρη­σμός που έ­δω­σε η Πυ­θί­α στον Βάτ­το α­πό τη Θή­ρα :
αν ε­σύ ξέ­ρεις κα­λύ­τε­ρα α­πό μέ­να τη Λι­βύ­η με τα πολ­λά τα πρό­βα­τα,
ε­σύ που δεν πή­γες α­πό μέ­να πού πή­γα, πο­λύ θαυ­μά­ζω τη σο­φί­α σου.
Οι ξέ­νοι για τα πε­δί­α των μα­χών. Δεν α­γνο­εί­τε, κύ­ριε Υ­πουρ­γέ, ό­τι στην Ευ­ρώ­πη και στην Α­με­ρι­κή, υ­πάρ­χουν ει­δι­κές Υ­πη­ρε­σί­ες που με­ρι­μνούν για τη δια­τή­ρη­ση α­ναλ­λοί­ω­των των πε­δί­ων των με­γά­λων μα­χών, ό­πως το Βα­τερ­λό, το Βερ­ντέν, το Σομ, το Σολ­φε­ρί­νο, το Α­ού­στερ­λιτ­ς, το Λέ­ξι­γκτον, το Γιορ­κτά­ουν, το Γκέ­τυ­σμπερ­γκ, για να μνη­μο­νεύ­σου­με λί­γα μό­νο. Δια­τη­ρού­νται α­κό­μη και τα στρα­τό­πε­δα συ­γκε­ντρώ­σε­ως στη Γερ­μα­νί­α, Ντα­χά­ου, Μπού­χεν­βαλ­ντ, Μα­ουτ­χά­ου­ζεν, πα­ρά το ό­τι δεν προ­σθέ­τουν στη δό­ξα της χώ­ρας
Το α­ε­ρο­δρό­μιο. Δεν ι­σχυ­ρί­στη­κε πο­τέ ή Αρ­χαιο­λο­γι­κή Ε­ται­ρεί­α ό­τι οι ε­γκα­τα­στά­σεις του α­ε­ρο­δρο­μί­ου δεν βλά­πτουν το πε­δί­ον της μά­χης, και δεν ευ­θυ­νό­με­θα ε­μείς για την κα­τα­σκευ­ή του κα­τά το 1953. Ε­πι­θυ­μί­α ό­λων μας εί­ναι να δια­λυ­θεί το α­ε­ρο­δρό­μιο και να α­πο­κα­τα­στα­θεί το το­πί­ο στην αρ­χαί­α του μορ­φή. Δεν μπο­ρού­με ό­μως να πα­ρα­γνω­ρί­σου­με το ό­τι η ύ­παρ­ξή του ε­μπό­δι­σε ε­πί δε­κά­δες χρό­νια την οια­δή­πο­τε δρα­στη­ριό­τη­τα σε με­γά­λη έ­κτα­ση γύ­ρω α­πό αυ­τό. (…)
Το κω­πη­λα­το­δρό­μιο. Το κω­πη­λα­το­δρό­μιο δεν εί­ναι μια α­πλή ε­πί­στρω­ση του ε­δά­φους, με έ­να α­νε­μού­ριο ως μό­νη ε­γκα­τά­στα­ση, για να προ­σγειώ­νο­νται και να α­πο­γειώ­νο­νται μο­νο­κι­νη­τή­ρια και μο­νο­θέ­σια α­ε­ρο­πλά­να βά­ρους μι­κρό­τε­ρου ε­νός αυ­το­κι­νή­του, αλ­λά δύ­ο λί­μνες μή­κους 2.200 μέ­τρων (η α­πό­στα­ση δύ­ο φο­ρές Συ­ντάγ­μα­τος-Ο­μο­νοί­ας) και πλά­τους με­γά­λου για τις ο­ποί­ες θα α­παι­τη­θούν εκ­σκα­φές 1.500.000 μ.3, ως λέ­γε­ται. Πέ­ραν των εκ­σκα­φών θα υ­πάρ­ξουν ε­γκα­τα­στά­σεις υ­πέρ­γειες για δε­κά­δες χι­λιά­δες θε­α­τές, ε­στια­τό­ρια, μα­γει­ρεί­α, αί­θου­σες α­να­μο­νής, α­πο­δυ­τή­ρια, νο­σο­κο­μεί­ο, δη­μο­σιο­γρα­φι­κές αί­θου­σες, τη­λε­ο­πτι­κές αί­θου­σες, α­πο­θή­κες για τα πλοιά­ρια, α­σφα­λείς και ι­σχυ­ρές πε­ρι­φρά­ξεις, νέ­οι δρό­μοι τα­χεί­ας κυ­κλο­φο­ρί­ας, τό­ποι στάθ­μευ­σης των αυ­το­κι­νή­των των θε­α­τών, ε­λι­κο­δρό­μια, χώ­ροι εκ­φορ­τώ­σε­ως τρο­φί­μων, α­να­ψυ­κτι­κών, οι­κο­μου­σεί­ο, μου­σεί­ο α­να­πα­ρά­στα­σης της μά­χης του Μα­ρα­θώ­νος και των δια­μορ­φώ­σε­ων του πε­ρι­βάλ­λο­ντος χώ­ρου, κα­τοι­κί­ες φυ­λά­κων και νυ­χτο­φυ­λά­κων, α­ντλιο­στά­σια, α­πο­θή­κες καυ­σί­μων, θερ­μα­ντι­κές και ψυ­κτι­κές ε­γκα­τα­στά­σεις και ε­γκα­τα­στά­σεις βιο­λο­γι­κού κα­θα­ρι­σμού.
Προ­σθέ­σα­τε σ’ αυ­τά πυ­κνό ο­δι­κό δί­κτυο με η­λε­κτρο­φω­τι­σμό τύ­που Ο­λυ­μπια­κού στα­δί­ου και των πέ­ριξ αυ­τού, για να συ­μπλη­ρω­θεί η ε­φιαλ­τι­κή ει­κό­να της με­τα­βο­λής. (…)
Αυ­το­νό­η­το εί­ναι ό­τι δεν υ­πάρ­χουν βό­θροι λυ­μά­των, για λό­γους προ­στα­σί­ας του υ­πε­δά­φους, αλ­λά ό­λα θα κα­τα­λή­γουν στη θά­λασ­σα με τον πλέ­ον α­νέ­ξο­δο τρό­πο. (…)
Πέ­ραν ό­μως του κω­πη­λα­το­δρο­μί­ου θα δη­μιουρ­γη­θεί τε­ρά­στια οι­κο­δο­μι­κή δρα­στη­ριό­τη­τα γύ­ρω απ’ αυ­τό, α­πό τους ι­διώ­τες. Το Μου­σεί­ο Μπε­νά­κη έ­χει με­γά­λες ε­κτά­σεις στην πε­διά­δα του Μα­ρα­θώ­νος, τις ο­ποί­ες στο πα­ρελ­θόν, το 1979 και το 1992, θέ­λη­σε να οι­κο­δο­μή­σει, εί­χαν μά­λι­στα δη­μο­σιευ­θεί και σχε­τι­κές αγ­γε­λί­ες σε οι­κο­νο­μι­κές ε­φη­με­ρί­δες του Λον­δί­νου. Οι ε­ντό­πιοι, ε­πί­σης, ε­τοι­μά­ζο­νται να ε­πε­κτεί­νουν, με­τά τον Τύμ­βο, και στην πε­διά­δα το ελ­λη­νι­κό ό­νει­ρο. Αν λοι­πόν ε­ξε­τά­σου­με τα πράγ­μα­τα συ­γκρι­τι­κώς, βλέ­που­με ό­τι η βλά­βη α­πό το κω­πη­λα­το­δρό­μιο θα εί­ναι πλή­ρης κα­τα­στρο­φή και ο­λο­κλη­ρω­τι­κή ε­ξα­φά­νι­ση του το­πί­ου. Ο Μα­ρα­θών θα υ­πάρ­χει μό­νο στα βι­βλί­α.
Ε­πει­δή ε­πί­σης ο Ορ­γα­νι­σμός Α­θή­να 2004 ι­σχυ­ρί­ζε­ται ό­τι με τα έρ­γα που θα γί­νουν στο πε­δί­ο της μά­χης θα φύ­γουν τα σκου­πί­δια και οι λοι­πές α­σχή­μιες, σας δη­λώ­νου­με ό­τι η Αρ­χαιο­λο­γι­κή ε­ται­ρεί­α θα δια­θέ­σει α­πό τους πό­ρους της με­ρι­κές δε­κά­δες ε­κα­τομ­μυ­ρί­ων για την α­πο­κο­μι­δή των σκου­πι­διών και την α­πο­κα­τά­στα­ση της τά­ξε­ως. Πι­στεύ­ου­με ό­τι θα βρε­θούν και άλ­λοι να μας μι­μη­θούν.
Ως προς το τε­λευ­ταί­ο σας ε­ρώ­τη­μα κύ­ριε Υ­πουρ­γέ, (…) ε­πα­να­λαμ­βά­νου­με ό­τι πι­θα­νώς η μά­χη έ­γι­νε στην έ­κτα­ση α­πό τον Τύμ­βο (συμ­βα­τι­κό ση­μεί­ο της αρ­χής της σύ­γκρου­σης) μέ­χρι του με­γά­λου έ­λους και της θα­λάσ­σης. Τού­το εί­ναι φα­νε­ρό α­πό τη δι­ή­γη­ση του Η­ρο­δό­του ο ο­ποί­ος συ­νέ­λε­ξε τις πλη­ρο­φο­ρί­ες του α­πό τους ί­διους τους Α­θη­ναί­ους που έ­λα­βαν μέ­ρος στη μά­χη, και α­πό την πε­ρι­γρα­φή των τοι­χο­γρα­φιών της Ποι­κί­λης Στο­άς των Α­θη­νών πού πα­ρέ­χει ο πε­ρι­η­γη­τής Παυ­σα­νί­ας. Στη στο­ά, δη­μό­σιο κτί­ριο, εί­χε α­πει­κο­νι­στεί η μά­χη του Μα­ρα­θώ­νος, έρ­γο των ζω­γρά­φων Πα­ναί­νου και Μί­κω­νος. Το έρ­γο φι­λο­τε­χνή­θη­κε σε χρό­νους κα­τά τους ο­ποί­ους (με­τά το 460 π.Χ.) ζού­σαν οι Μα­ρα­θω­νο­μά­χοι και μπο­ρού­σαν να ε­λέγ­ξουν την α­λή­θεια των ει­κο­νι­ζο­μέ­νων. (…)
Υ­πεν­θυ­μί­ζου­με, κύ­ριε Υ­πουρ­γέ, την εί­δη­ση πού δη­μο­σιεύ­τη­κε προ αρ­κε­τού χρό­νου, της εύ­ρε­σης στην α­να­σκα­φή της βίλ­λας του Η­ρώ­δου Ατ­τι­κού στην Κυ­νου­ρί­α, μιας στή­λης με ο­νό­μα­τα πε­σό­ντων κα­τά την μά­χη. (…) Αν α­λη­θεύ­ει η εί­δη­ση, η στή­λη που βρέ­θη­κε εί­ναι το ιε­ρό­τε­ρο μνη­μεί­ο της ελ­λη­νι­κής αρ­χαιό­τη­τος και πρέ­πει το τα­χύ­τε­ρον να με­τα­φερ­θεί στο Ε­θνι­κό Αρ­χαιο­λο­γι­κό Μου­σεί­ο και να ε­κτε­θεί σε δη­μό­σιο προ­σκύ­νη­μα.
Μό­λις στις 4.1.2001, το Τμή­μα Αρ­χαιο­λο­γι­κών Χώ­ρων με έγ­γρα­φό του προς το Ε΄ Τμή­μα του Συμ­βου­λί­ου της Ε­πι­κρα­τεί­ας (276/51/4.1.2001) λέ­γει ό­τι η πε­ριο­χή [η ευ­ρύ­τε­ρη πε­ριο­χή του Σχοι­νιά η ο­ποί­α προ­στα­τεύ­ε­ται με το Π.Δ. ΦΕΚ 395/Δ/3.7.00] έ­χει βε­βαί­ως βα­ρύ­νου­σα ι­στο­ρι­κή ση­μα­σί­α λό­γω της διε­ξα­γω­γής στον χώ­ρο αυ­τό της μά­χης του Μα­ρα­θώ­να (sic) το 490 π.Χ. και της ύ­παρ­ξης της α­να­φε­ρο­μέ­νης α­πό τον Παυ­σα­νί­α Μα­κα­ρί­ας Πη­γής η ο­ποί­α πι­θα­νό­τα­τα ταυ­τί­ζε­ται με την πη­γή Με­γά­λο Μά­τι. Ο­μο­λο­γεί­ται λοι­πόν ε­πι­σή­μως ό­τι η μά­χη έ­γι­νε στην πε­διά­δα την ο­ποί­α εν­νο­ού­με και ε­μείς και ό­χι 5 χι­λιό­με­τρα μα­κράν, ό­πως ι­σχυ­ρί­ζο­νται α­νώ­νυ­μοι υ­πάλ­λη­λοι και ο κ. Ζ. Ρό­γκ.
Τέ­λος, στο κε­φά­λαιο πε­ρί της μά­χης του Μα­ρα­θώνoς, στην “Ι­στο­ρί­α του Ελ­λη­νι­κού Έ­θνους” (Εκ­δο­τι­κής Α­θη­νών) τόμ. Β’, το ο­ποί­ο έ­γρα­ψε ο ι­στο­ρι­κός Α­λέξ. Δε­σπο­τό­που­λος, στα 5 σχε­δια­γράμ­μα­τα της μά­χης (σ. 304-305) ει­κο­νί­ζε­ται σα­φώς, ό­τι ο­λό­κλη­ρη η πε­διά­δα του Μα­ρα­θώ­νος, α­πό του Βρα­νά και του Τύμ­βου, μέ­χρι του με­γά­λου έ­λους, ή­ταν ο τό­πος όπου αυ­τή διε­ξή­χθη.
Α­πα­ντή­σα­με σε ό­λα τα ε­ρω­τή­μα­τά σας, ό­σο πιο σύ­ντο­μα μας ή­ταν δυ­να­τόν. Ο­μο­λο­γού­με, και μα­ζί μας οι Έλ­λη­νες και ξέ­νοι ι­στο­ρι­κοί της αρ­χαί­ας Ελ­λά­δος, ό­τι ό­σα γρά­φου­με τα συ­ντά­ξα­με με πολ­λή δυ­σκο­λί­α, για­τί έ­πρε­πε να α­πο­δεί­ξου­με τα αυ­το­νό­η­τα και πα­σί­γνω­στα. (…)
Με την ευ­και­ρί­α της ε­πι­στο­λής μας αυ­τής, κύ­ριε Υ­πουρ­γέ, σας ε­πι­ση­μαί­νου­με, ό­τι η πε­ρι­γρα­φή της μά­χης του Μα­ρα­θώ­νος, πού πε­ριέ­χε­ται στο βι­βλί­ο της ι­στο­ρί­ας της Δ΄ Δη­μο­τι­κού (έκ­δο­ση Υ­πουρ­γεί­ου Ε­θνι­κής Παι­δεί­ας και θρη­σκευ­μά­των, Παι­δα­γω­γι­κό Ιν­στι­τού­το, Τμή­μα Πρω­το­βάθ­μιας Εκ­παί­δευ­σης [1999] σ. 52) δεν συμ­φω­νεί με ό­σα υ­πο­στη­ρί­ζε­τε. Πα­ρα­θέ­του­με το πλή­ρες α­πό­σπα­σμα:
Οι Α­θη­ναί­οι ε­πι­τέ­θη­καν με ορ­μή. Οι Πέρ­σες ξαφ­νιά­στη­καν και­ δεν μπό­ρε­σαν να χρη­σι­μο­ποι­ή­σουν τα τό­ξα τους. Η μά­χη έ­γι­νε σώ­μα με σώ­μα. Οι Α­θη­ναί­οι, ε­ξο­πλι­σμέ­νοι κα­τάλ­λη­λα για τέ­τοιο α­γώ­να, έ­τρεψαν γρή­γο­ρα σε φυ­γή τα α­δύ­να­τα ά­κρα της περ­σι­κής πα­ρά­τα­ξης. Οι Πέρ­σες βρέ­θη­καν κυ­κλω­μέ­νοι και α­να­γκά­στη­καν να υ­πο­χω­ρή­σουν. Τό­τε άρ­χι­σε μια τρο­με­ρή κα­τα­δί­ω­ξη. Πολ­λοί Πέρ­σες έ­χα­σαν τον προ­σα­να­το­λι­σμό τους και έ­πε­φταν στο έ­λος το ο­ποί­ο υ­πήρχε ε­κεί κο­ντά. Άλ­λοι έ­τρε­ξαν προς τα κα­ρά­βια. Οι Έλ­λη­νες τους έ­φτα­σαν κι ε­κει και προ­σπα­θού­σαν να τους ε­μπο­δί­σουν να φύ­γουν. Οι α­πώ­λειες των Περ­σών ή­ταν με­γά­λες. Ο Κυ­ναί­γει­ρος, ο α­δελ­φός του ποι­η­τή Αι­σχύ­λου, προ­σπά­θη­σε να κρα­τή­σει με το χέ­ρι του έ­να κα­ρά­βι· οι Πέρ­σες του το έ­κο­ψαν μ’ έ­να τσε­κού­ρι και στο τέ­λος τον σκό­τω­σαν. Με τό­ση γεν­ναιό­τη­τα πο­λέ­μη­σαν οι Α­θη­ναί­οι.
Πώς βρέ­θη­καν Πέρ­σες και Α­θη­ναί­οι στο έ­λος α­φού α­πέ­χει ά­νω των 5 χι­λιο­μέ­τρων α­πό ε­κεί που έ­γι­νε η μά­χη, κα­τά τον κ. Ζ. Ρό­γκ και τους πλη­ρο­φο­ριο­δό­τες του;
Ε­μείς, και μα­ζί μας ό­λοι οι ει­δι­κοί, ι­στο­ρι­κοί και αρ­χαιο­λό­γοι, πι­στεύ­ου­με, ό­τι ε­κεί που θα κα­τα­σκευα­σθεί το κω­πη­λα­το­δρό­μιο έ­γι­νε η μά­χη του 490 π.Χ. Ε­άν τα ε­πι­χει­ρή­μα­τά μας δεν σας έ­πει­σαν να μα­ταιώ­σε­τε την κα­τα­στρο­φή που έ­χει α­πο­φα­σι­σθεί, ε­πι­κα­λού­με­θα, ως έ­σχα­το ε­πι­χεί­ρη­μα, ε­κεί­νο που εί­πε ο Κω­στής Πα­λα­μάς πριν α­πό 73 χρό­νια μι­λώ­ντας για το ’21:
ε­πά­νω α­πό την α­λή­θεια των πραγ­μά­των στέ­κε­ται η α­λή­θεια των ι­δα­νι­κών.