Συγγραφέας:
Ο Gerard Soulier στο αριστοτεχνικό βιβλίο του για την Ευρώπη, Ιστορία, πολιτισμός, θεσμοί, καταθέτει από την αρχή την άποψη του χωρίς περιστροφές. Πρόκειται, εν τέλει, για μια σφαιρική οπτική των πραγμάτων. Ο συγγραφέας δεν αρκέστηκε σε μια θεσμική, νομική, νομισματική ανάλυση της ευρωπαϊκής οικοδόμησης.
Διερευνώντας το θέμα του με μια, προσδιορισμένη και επιβεβαιωμένη από την ιστορία, γενεαλογική θεώρηση της Ευρώπης, τοποθετήθηκε στο πιο απομακρυσμένο και υψηλό σημείο θεώρησης το οποίο, κατά τον στρατηγό Ντε Γκωλ, παραμένει και το λιγότερο τετριμμένο. Ο μόνος τρόπος -για να μιλήσουμε ειλικρινά- που μας βοηθά, πραγματικά, να καταλάβουμε τα διακυβευόμενα στην ευρωπαϊκή οικοδόμηση, έτσι όπως αυτή γίνεται.
Η Ενωμένη Ευρώπη δεν υπάρχει στην πραγματικότητα, είναι ένας μύθος· και, ίσως, ένα σχέδιο. Η Ευρώπη από την αρχαιότητα προσδιορίζεται, μέσω αποκλεισμών, απέναντι στους “βαρβάρους”. Εν συνεχεία, προσδιορίζεται σε σχέση με το Ισλάμ. Η λέξη “Ευρωπαίοι” εμφανίζεται σε ένα κείμενο μετά τη μάχη του Πουατιέ (732). Η Ευρώπη υπήρξε για πολύ καιρό ταυτισμένη με τη “Χριστιανοσύνη” και τέτοια έμεινε για πολύ στο συλλογικό ασυνείδητο, ενώ η εκκοσμικευμένη θεώρηση της εμποτίζει επιφανειακά τις νοοτροπίες.
Μέσα στη χριστιανική Ευρώπη υπάρχει μια Ευρώπη πιο χριστιανική από την άλλη. Είναι η χριστιανοσύνη της Δύσης, αυτή που λεηλάτησε την Κωνσταντινούπολη το 1204, επισπεύδοντας έτσι την κατάρρευση της Βυζαντινής αυτοκρατορίας, δύο αιώνες αργότερα. Πολύ πριν το σχίσμα μεταξύ καθολικών και ορθοδόξων, είχε, ήδη, σημειωθεί η ρήξη ανάμεσα στη Λατινική Αυτοκρατορία της Δύσης και την Αυτοκρατορία της Ανατολής που ξανάγινε ελληνική. Είναι τα παλιά ρήγματα, που επανεμφανίζονται στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, με όλη τη δύναμη των αφορισμών και των υποψιών που μια Ιστορία τόσο βεβαρημένη φέρει μαζί της.
Ο Gerard Soulier δείχνει πως η Ευρώπη δεν προσδιορίζεται μόνο από τον αποκλεισμό των μουσουλμάνων, και δευτερευόντως των ορθοδόξων αλλά, επίσης, και από την πνευματική, τεχνική και πολιτική ηγεμονία που αποκτά σε σχέση με τον υπόλοιπο κόσμο από τον XVI αιώνα και μετά.
Μπορούμε να μιλάμε αδιάκοπα για τη δυνατότητα να γνωρίζουμε κατά πόσο το πνεύμα του Διαφωτισμού έφερε στα σπλάχνα του την αποικιοκρατία και τον ιμπεριαλισμό. Ιστορικώς δεν υπάρχει τομή. Στο όνομα του “πολιτισμού” ο Jules Ferry προφασίστηκε ότι στηρίζει τη νομιμότητα της αποικιοκρατικής αποστολής των “ανωτέρων φυλών”. Μπορούμε, πάντως, να υποστηρίξουμε ότι υπάρχει ρήξη, όταν, με τον ιμπεριαλισμό του XIX αιώνα, η κυριαρχία μεταβάλλεται σε αυτοσκοπό, σύμφωνα με την ανάλυση που κάνει η Hannah Arrendt, και δεν υποτάσσεται πλέον σε μια ανώτερη κατηγορία αξιών, όπως η ελληνική ισορροπία, η χριστιανική αγάπη ή ακόμη ο λαϊκός και δημοκρατικός ορθολογισμός.
Αυτή η γενεολογία της Ευρώπης είναι το βασικό προαπαιτούμενο για να φωτιστεί το σημερινό ευρωπαϊκό εγχείρημα, το οποίο ο Gerard Soulier δείχνει ότι αναπτύσσεται ως αντίδραση στην απώλεια της ηγεμονίας, μετά τον πρώτο, και, κυρίως, μετά το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο.
Η Ευρώπη είναι ένα πρόβλημα ηγεμονίας. Και δεν πιστεύουμε ότι, γράφοντας κάτι τέτοιο, τραβάμε στα άκρα τη σκέψη του Gerard Soulier.
Η άνοδος της Γερμανίας από το 1871 και μετά, απειλώντας τη βρετανική ηγεμονία, επέσπευσε τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο. Στο τέλος του XX αιώνα το πρόβλημα τίθεται διαφορετικά. Η παγκόσμια ηγεμονία παραμένει στους Αγγλοσάξωνες, αλλά έχει περάσει στις Ηνωμένες Πολιτείες. Η Αγγλία, ελάχιστα σίγουρη για τις δυνατότητες της, δεν είχε περιλάβει, στην κατανομή των ρόλων, τη Γερμανία -σε αυτήν ανήκει η ηπειρωτική κυριαρχία και στους Αγγλοσάξωνες η κυριαρχία των θαλασσών- πράγμα που οι Ηνωμένες Πολιτείες φαίνονται έτοιμες να αποδεχτούν, εάν κρίνουμε από τις πρόσφατες δηλώσεις του προέδρου Κλίντον στη Βόννη. Οι ΗΠΑ μπορούν να κάνουν κάτι τέτοιο εξ αιτίας του συσχετισμού δυνάμεων και, κυρίως, εξ αιτίας της ενδυνάμωσης άλλων προκλήσεων, προερχόμενων από την Ασία. τις οποίες οι ΗΠΑ είναι υποχρεωμένες να αντιμετωπίσουν λόγω του παγκόσμιου ρόλου τους.
Μετά από μια οξυδερκή ανάλυση των αντινομιών του φιλελευθερισμού, των ορίων του και της απονεύρωσης της δημοκρατίας, ο Gerard Soulier δείχνει ότι η Κοινότητα είναι, κατ’ αρχάς, μια μεγάλη φιλελεύθερη αγορά και μια από τις αποκρυσταλλώσεις του παγκόσμιου φιλελευθερισμού. Η Ευρωπαϊκή Ένωση, όντας πριν απ’ όλα μηχανισμός παραγωγής δικαίου, στο όνομα μιας ιδεολογίας του ανταγωνισμού και της αγοράς, στερείται έναντι των ΗΠΑ αναγνωρισμένης πολιτικής ενότητας, διότι η Ευρώπη συγκροτείται από διαφορετικότητες, για να μην πούμε από διαιρέσεις.
Το πλέον πιθανό μέλλον της, όσο μπορεί να προβλέψει ένας άνθρωπος, είναι αυτό μιας γερμανο-αμερικάνικης συγκυριαρχίας, υπό το λάβαρο του φιλελευθερισμού, ως τοπικός σταθμός της “νέας παγκόσμιας τάξης”.
Ο συγγραφέας επισημαίνει ότι η Γερμανία διαθέτει, σήμερα, όλα τα πλεονεκτήματα μιας μεγάλης δύναμης, ανεξάρτητα από τη συμμετοχή της στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα. Ωστόσο, αυτή προσφέρει στην επανεκτημένη δύναμη της Γερμανίας μια προστατευτική ζώνη και αναμφίβολα ένα καμουφλάζ. Η Αγγλία συνεχίζει να κοιτάζει προς την ανοικτή θάλασσα, προς μια μεγάλη ατλαντική κοινότητα. Η Γερμανία ξαναβρίσκει στο κέντρο και στα ανατολικά της Ευρώπης την παραδοσιακή της ζώνη επέκτασης. Ο συγγραφέας βλέπει σ’ αυτόν το “διαμελισμό” μια απειλή για το ευρωπαϊκό σχέδιο, πράγμα που δεν μας φαίνεται προφανές.
Σύναψη μιας συμμαχίας με τη Ρωσία
Ασφαλώς, υπάρχει μια αντίφαση ανάμεσα στην ομοσπονδιακή προοπτική και στην επέκταση της ευρωπαϊκής οικοδόμησης προς την Ανατολή, χωρίς να βλέπουμε γιατί, κατά τη διάρκεια μιας μεγάλης περιόδου, τα στρατηγικά ενδιαφέροντα των ΗΠΑ και της Γερμανίας θα έπρεπε να αποκλίνουν, από τη στιγμή που η τελευταία, διδαγμένη από την εμπειρία των δύο παγκοσμίων πολέμων, θα περιοριζόταν σε μια λογική κατανομή των ρόλων. Η Γερμανία δεν διαθέτει κανένα στρατιωτικό μηχανισμό που θα της επέτρεπε να αντιμετωπίσει μόνη της τη θεμελιώδη γεωπολιτική της αδυναμία, μπροστά στον ωκεανό των αντιθέσεων της κεντρικής και ανατολικής Ευρώπης. Γι’ αυτό τον λόγο, μένει εξαρτημένη από τις ΗΠΑ, και έχει την ανάγκη της Ευρώπης, και ειδικά της Γαλλίας.
Είναι αλήθεια ότι η Γερμανία δεν θέλει τη Ρωσία μέσα στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Είναι αυτό από τη μεριά της ένα λογικό σχέδιο; Δεν υπάρχει ένα κοινό συμφέρον Γαλλίας και Γερμανίας για τη δημιουργία μιας μεγάλης ηπειρωτικής συμμαχίας, που θα αποτελεί, ταυτοχρόνως, εγγύηση πραγματικής σταθερότητας, μια μεγάλη αγορά στα μεγέθη των ανταγωνιστικών αγορών της Αμερικής και της Ασίας και, εάν χρειαστεί, ένα αντίβαρο στην αμερικάνικη ηγεμονία;
Σήμερα, όπως και χθες, η Γερμανία έχει ανάγκη να παραμένει απερίσπαστη από τα δυτικά της, ώστε να περατώσει το μόνο εγχείρημα που είναι υπολογίσιμο στα μάτια της. Να προσδέσει την Ανατολή της Ευρώπης στην ανάπτυξη της. Η Γαλλία, παρέχοντας την κάλυψη της, εξευρωπαΐζει ένα “Drang nach Osten”, το οποίο επιθυμούν και οι χώρες της Ανατολής, χωρίς να παρέχει ανταλλάγματα στο Νότο, ο οποίος εγκαταλείπεται στις παλινδρομήσεις του. Στερημένη όλο και περισσότερο από την αφρικανική ενδοχώρα και την παραδοσιακή επιρροή της στην Ανατολή, η Γαλλία ενσωματώνεται σε ένα μεγάλο ευρωπαϊκό εγχείρημα που την περιθωριοποιεί και αποδυναμώνει τον παραδοσιακό της ρόλο ως συνδετικού κρίκου μεταξύ Βορρά και Νότου.
Για τη Γερμανία η συγκρότηση μιας μικρής ομοσπονδιακής Ευρώπης, αποτελούμενης από τις πέντε ή έξι χώρες που θα μπορούν να ανταποκριθούν στα περίφημα κριτήρια σύγκλισης του Μάαστριχ και η οποία θα συγκροτηθεί με επίκεντρο την ίδια στα 1999, αποτελεί ένα λογικό εθνικό σχέδιο. Για τη Γαλλία είναι ένα αβέβαιο στοίχημα ως προς την υπέρβαση των εθνών.
Το ερώτημα που τίθεται είναι εάν η Γαλλία μπορεί να αντιτάξει στο ομοσπονδιακό μοντέλο του Μάαστριχ μια σύλληψη της Ευρώπης, η οποία δεν θα περιθωριοποιεί αυτήν και το δημοκρατικό μοντέλο που την προσδιορίζει εδώ και δυο αιώνες. Η Γαλλία θα έπρεπε να αντιτείνει στη ρύθμιση από την αγορά και το χρήμα μια πολιτική ρύθμιση, μέσα από μια ξεκάθαρη κοινωνική προτεραιότητα και ένα συνομοσπονδιακό μοντέλο που θα ξαναδίνει στα έθνη τον ρόλο της δημοκρατικής νομιμοποίησης.
Ο Gerard Soulier, μέσα από τη λεπτομερή, τίμια και ακριβή περιγραφή των μηχανισμών ολοκλήρωσης, και, ιδίως, της “νομικοποίησης” της πολιτικής και της ανάπτυξης ενός αυτόνομου, νομικού ευρωπαϊκού χώρου φαίνεται να μη διατηρεί πολλές αυταπάτες για την αφύπνιση του πολίτη. Ο τελευταίος έχει μετατραπεί σ’ ένα δυσκίνητο, πλέον, Γκιούλιβερ, εξ αιτίας των πολύμορφων δεσμών μιας νέας ηγεμονίας, τόσο συντριπτικής, όσο και δόλιας, εκείνης του χρηματιστικού κεφαλαίου. Πάντως, ολοκληρώνοντας το έργο του πάνω στη “Μεγάλη Ευρώπη” μοιάζει ωστόσο να ανοίγει ένα δρόμο προς την ελευθερία: την αλληλεγγύη των εθνών απέναντι στην παντοδυναμία της αγοράς…
Η ιστορία δεν έχει τέλος και δεν υπάρχουν δεσμά τα οποία να μη λύνονται, στο τέλος…
