Συγγραφέας: Θεόδωρος Ζιάκας
Άρδην τ. 04
Αυτός ήταν ο τίτλος άρθρου του γνωστού κοινωνιολόγου κ. Π. Κονδύλη στην κυριακάτικη Καθημερινή της 7/4/96. Το άρθρο είναι ενδιαφέρον γιατί δείχνει το επιστημολογικό κενό και την επακόλουθη ιδεολογική αμβλύτητα που χαρακτηρίζει την κοινωνιολογία του έθνους.
Ο κ. Κονδύλης επαναλαμβάνει την πατροπαράδοτη καταχώρηση του εθνισμού και του αντιεθνισμού στον παραδοσιακό αριστεροδεξιό άξονα: Η εμμονή στον εθνισμό είναι υπόθεση που ταυτίζεται με τη Δεξιά. Ενώ η άρνηση του εθνισμού με την Αριστερά. Η καταχώρηση αυτή δεν έχει βεβαίως καμιά σχέση με τη σύγχρονη πραγματικότητα, που είναι τελείως διαφορετική. Σαν να μην άκουσε ποτέ ο κ. Κονδύλης για την ύπαρξη του νεοφιλελευθερισμού και της αντιεθνιστικής κοσμοπολίτικης ιδεολογίας των πολυεθνικών. Δεν αντιλήφθηκε ότι η Δεξιά έχει προ πολλού χωριστεί σε δύο κομμάτια: τους παραδοσιακούς εθνοφυλετιστές και συντηρητικούς κρατιστές από τη μια και τους νεοφιλελεύθερους κοσμοπολίτες, από την άλλη;
Δεν έχει αντιληφθεί ότι η κυρίαρχη μερίδα στη Δεξιά διεθνώς δεν είναι πλέον η εθνικιστική αλλά η κοσμοπολίτικη, με τη γνωστή ιδεολογία της “πλανητικής κουλτούρας”; Επιπλέον πώς μπορεί κανείς να αποσιωπά την ανάλογη πόλωση στην Αριστερά, τουλάχιστον στη μεταπολεμική περίοδο, όπου ο νεομαρξισμός και τα πατριωτικά εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα τόνισαν την αποφασιστική σημασία του εθνισμού και στήριξαν την προοπτική τους στην αναγνώριση και υποστήριξη του; Η μεγαλύτερη αριστερή επανάσταση του αιώνα μας, η κινέζικη, δεν ήταν σαφώς “εθνικιστική”;
Η πραγματικότητα δεν χωρά στον απλουστευτικό μονοδιάστατο άξονα της διαίρεσης των πολιτικών δυνάμεων ανάλογα με το αν είναι κανείς υπέρ ή κατά της κοινωνικής ισότητας. Υπάρχει και ο κάθετος άξονας, που κατανέμει τις δυνάμεις ανάλογα με τη θετική ή αρνητική τους θέση απέναντι στον εθνισμό, απέναντι στην εθνική ταυτότητα. Η κοινωνιολογία μας πρέπει επιτέλους να εκσυγχρονίσει τον ιδεολογικό χάρτη της, εισάγοντας και την οφθαλμοφανώς καθοριστικότερη, ιδιαίτερο αυτή την ιστορική περίοδο, εθνική διάσταση. Ας κάνει τουλάχιστον δυσδιάστατο τον ιδεολογικό της χάρτη.
Ναι, αλλά άμα αναγνωρίσουμε το έθνος, ως ανεξάρτητη διάσταση, πάει περίπατο ο κοινωνιολογικός μονισμός και όλα τα σχετικά δόγματα. Χρειαζόμαστε μια θεωρία για το έθνος που να το αναγνωρίζει ως ιστορικό υποκείμενο. Αλλά η επιστημονική μας κοινότητα έχει κάνει τρομερούς ιστορικούς αγώνες για να εξοβελίσει την έννοια του “υποκειμένου” από το γνωστικό της πεδίο. Για να πετύχει την αναγωγή του υποκειμενικού σε αντικειμενικό. Πώς εμείς τώρα θα παραδεχθούμε ότι πήραμε τη ζωή μας λάθος;
Δεν μπορεί να μη χαμογελάσει κανείς με τις φραστικές υπεκφυγές του κ. Κονδύλη μπρος στο υπόρρητο ερώτημα. Ξέρει, ο κ. Κονδύλης, ότι είναι ματαιοπονία να ψάχνει κανείς για έναν αντικειμενικό, καθαρό ορισμό του έθνους, ή για την περιστολή του σε έναν κατάλογο αντικειμενικών χαρακτηριστικών (καταγωγή, γλώσσα, θρησκεία κ.λπ.). Καταλαβαίνει πολύ καλά ότι το έθνος δεν μπορεί να ταυτιστεί με ένα κράτος, ούτε να αναχθεί στην έννοια λαός. Και υπεκφεύγει με τον κλασσικό στη βιβλιογραφία τρόπο: μέσω της πολιτικής. Αυτό που μετράει, λέει, είναι η “πολιτική έννοια” του έθνους. “Το πολιτικά φλέγον ερώτημα είναι αν συγκεκριμένα σύνολα έχουν την ανάγκη και τη διάθεση, έστω και επιστρατεύοντας μύθους, να ορίσουν τον εαυτό τους ως έθνος και να ενεργήσουν στο όνομα αυτού του έθνους, δηλαδή να ζήσουν και να πεθάνουν”, θαυμάσια. Αυτό είναι πράγματι το πολιτικά φλέγον ερώτημα. Το επιστημονικά φλέγον όμως είναι άλλο και δεν διατυπώνεται με επιστημολογικά απαράδεκτες αοριστίες: Τί σημαίνει τάχα “συγκεκριμένα σύνολα ; Τί τα κάνει σύνολα και μάλιστα συγκεκριμένα, πριν από κάθε αυτοπεριγραφή τους; Νομίζετε κ. Κονδύλη ότι η διατύπωση του πολιτικά φλέγοντος δεν θα ήταν αλλιώτικη έπειτα από μια προσπάθεια απάντησης στα επιστημολογικά ερωτήματα; Ως επιστήμων όμως δεν θα έπρεπε να το νομίζετε.
Το πρόβλημα είναι προφανώς πολύ γενικότερο από το σχολιαζόμενο άρθρο. Κοινωνιολόγοι και πολιτικοί αρνούνται να αναγνωρίσουν το έθνος ως υποκείμενο. Έχουν μάθει ότι η πολιτική και η επιστήμη είναι ικανότητα “λήψης μέτρων” και τα μέτρα” εφαρμόζονται μόνον επί αντικειμένων. Το υποκείμενο έχει ανάγκες, βούληση και συνείδηση. Και τα προβλήματα του αντιμετωπίζονται μόνο μέσω της βούλησης του και μέσω της συνείδησης του. Δεν δέχεται να το διαχειρίζονται σαν να ήταν αντικείμενο.
Η μοίρα του έθνους στην πλανητική εποχή δεν καθορίζεται αντικειμενιστικά από τις γεωπολιτικές συνθήκες, όπως, συνεπής με τις επιστημολογικές σας προϋποθέσεις, φαίνεται να πιστεύετε κ. Κονδύλη. Καθορίζεται, όπως άλλωστε κι ο ίδιος λετε, από τη βούληση του έθνους να υπάρξει. Προσθέτω: ανεξάρτητα από το ποιες είναι οι γεωπολιτικές συνθήκες. Καθορίζεται ακόμα από το επίπεδο της συνείδησης του, από το οποίο και εξαρτάται το πώς συγκεκριμένα θα αντιμετωπίσει τις όποιες γεωπολιτικές συνθήκες. Ο εμπλουτισμός αυτής της συνείδησης και το ξεκαθάρισμα αυτής της βούλησης, είναι το κατ εξοχήν καθήκον των διανοουμένων. Αυτό δεν είναι άλλωστε και το “λειτούργημα” που τους ιδρύει ως κοινωνική κατηγορία;
