του Κόλιν Χάινς
Το μεθυσμένο πλοίο της “παγκοσμιοποίησης” παρεκκλίνει της πορείας του ως εάν πειρατές να έχουν καταλάβει την αίθουσα πλοήγησης. Ο ρυθμός του πλου του έχει σημαντικά επιβραδυνθεί από την “μάχη του Σηάτλ”, τον Δεκέμβριο του 1999, όταν οι διαδηλωτές και οι αντιπρόσωποι “των υπό ανάπτυξη χωρών” αντιτάχθηκαν με επιτυχία στην πρόταση για την επιτάχυνση της απελευθέρωσης του εμπορίου από τον ΠΟΕ στον “γύρο της χιλιετίας”. Σήμερα, δύο τεράστια παγόβουνα απειλούν να περικυκλώσουν το πλοίο μας και να ανακόψουν την πορεία του. Η επίδρασή τους ασφαλώς δύσκολα μπορεί να προβλεφθεί, αλλά ήδη επιβραδύνουν τον ρυθμό του. Αυτά τα δύο παγόβουνα είναι η αστάθεια του παγκόσμιου συστήματος συναλλαγών και η παγκόσμια επιθυμία για αντίσταση στην καταστροφική διαδρομή του πλοίου της Παγκοσμιοποίησης. Παρά τα δύο αυτά εμπόδια, οι “σοβαροί σχολιαστές” επικροτούν χωρίς επιφυλάξεις, εκστασιασμένοι, την λεγόμενη παγκοσμιοποίηση ή, το λιγότερο, θεωρούν αναπόφευκτη την κατεύθυνσή της και την τελική νίκη της. Δεν προκαλεί έκπληξη ότι μια τέτοια μοιρολατρία έχει καταλάβει την πλειοψηφία των πολιτικών που φροντίζουν μόνο για την διατήρηση του status quo της βραχυπρόθεσμης πολιτικής τους. Λιγότερο κατανοητή είναι η στάση πολύ μεγάλου αριθμού πολιτών και μη Κυβερνητικών Οργανώσεων που, ενώ αγωνίζονται για έναν καλύτερο κόσμο, καταπίνουν αμάσητο τον ιδεολογικό βομβαρδισμό για το αναπόφευκτο της παγκοσμιοποίησης και, του δίδυμου αδερφού της, του διεθνούς ανταγωνισμού. Δύο αρχές που, ωστόσο, δεν έχουν τίποτα το ιερό: μια σύντομη ματιά στις Δέκα Εντολές αρκεί για να μας βεβαιώσει ότι καμία δεν επιτάσσει: “Να είσαι διεθνώς ανταγωνιστικός”. Είναι ο καρπός ενός σύγχρονου κατασκευάσματος που έχει αναχθεί σε δόγμα.
Είναι απαραίτητο οι πολιτικά ενεργοί πολίτες να απομακρυνθούν από την νέα αυτή θεολογία της παγκοσμιοποίησης και να εξετάσουν σοβαρά την αντικατάστασή της από μια εντοπιότητα που προστατεύει και ανασυγκροτεί τις τοπικές οικονομίες του πλανήτη. Αυτή η οικονομική μετάλλαξη απαιτεί αποφασιστικότητα ώστε να απορριφθεί το δόγμα του διεθνούς ανταγωνισμού. Απαιτεί την αμφισβήτηση του credo της κάστας των οικονομολόγων, των αναλυτών που μάχονται για τα μικροσυμφέροντά τους, και των νέων αφεντικών του κόσμου που είναι οι ισχυροί επιχειρηματίες και οι μεγιστάνες των χρηματιστηρίων.
Η παγκόσμια επιταγή σύμφωνα με την οποία κάθε έθνος πρέπει να μεταμορφώσει την οικονομία του ώστε να είναι πιο αποδοτική από οποιοδήποτε άλλο, είναι ανοησία από οικονομική, κοινωνική και οικολογική άποψη. Είναι μια μάχη στην οποία αναπότρεπτα υπάρχουν χαμένοι: πράγματι, όποια και αν είναι η ανάπτυξη ενός οικονομικού τομέα, αν οι ανάγκες του μπορούν να καλυφθούν από εξωτερικές πηγές περισσότερο ανταγωνιστικές, τότε οι περισσότεροι, δηλαδή συχνά οι ντόπιοι παραγωγοί, είναι χαμένοι. Η εναλλακτική λύση της εντοπιότητας προτείνει να παράγεται σε μια χώρα ή σε μια περιοχή ό,τι είναι δυνατόν να παραχθεί. Το εμπόριο μεγάλης κλίμακας θα πρέπει να μειωθεί και να μην αφορά παρά αυτό που δεν μπορεί να παραχθεί στην ίδια τη χώρα ή στις γειτονικές της. Αυτό θα επέτρεπε έναν τοπικό και πιο άμεσο έλεγχο της οικονομίας και μια κατανομή των αγαθών περισσότερο δίκαιη. Θα ενεθάρρυνε έτσι την κυκλοφορία της πληροφόρησης και την τεχνολογία όταν και όπου αυτές θα ενδυναμώνουν τις τοπικές οικονομίες.
Το καθεστώς του διαρκούς πολέμου που είναι η παγκοσμιοποίηση θα παραχωρούσε την θέση του στην ειρήνη της συνεργασίας, εγγυημένη από την εντοπιότητα. Η εντοπιότητα δεν αντίκειται στους νόμους των ανταλλαγών, απλά θέλει να τους προσφέρει έναν διαφορετικό στόχο: την προστασία και την εκ νέου διαφοροποίηση των τοπικών κοινωνιών. Και αυτό σε αντίθεση με τον εκβιασμό που υφίστανται όλα τα έθνη να σκύψουν την ράχη μπροστά στον ψευδο-θεό του διεθνούς ανταγωνισμού.
Έκκληση για την αφύπνιση των αγωνιστών
Παρακολουθούμε σήμερα μια σειρά από μάταιες προσπάθειες των αγωνιστών, των συνδικάτων και των μη κυβερνητικών οργανώσεων που ασχολούνται με την ανάπτυξη να αμφισβητήσουν την παγκοσμιοποίηση. Οι εκστρατείες τους για καλύτερες συνθήκες εργασίας ή για ένα δίκαιο εμπόριο ή για εκούσιους ηθικούς κώδικες συμπεριφοράς λαθεύουν ως προς τη φύση του φαινομένου: είναι σαν να τσουγκρίζεις ένα πήλινο ποτήρι σε ένα σιδερένιο. Πρέπει να θυμηθούμε ότι το διεθνές εμπόριο είχε αρχικώς προωθηθεί ως φορέας του νεωτερισμού. Οι Ευρωπαίοι πήγαιναν στην Ινδία για τα καρυκεύματα και τα άλλα εξωτικά προϊόντα και όχι για να φέρουν κάρβουνο. Επρόκειτο για μια προσέγγιση ανάλογη με αυτή των οπαδών της εντοπιότητας – αφαιρώντας βέβαια τις κοινωνικές επιπτώσεις της αποικιοκρατίας. Το διεθνές εμπόριο δεν είχε άλλο στόχο παρά να προμηθεύει ο,τιδήποτε δεν ήταν δυνατόν να παραχθεί επιτοπίως. Οι νόμοι που θα έπρεπε να διέπουν αυτόν τον περιορισμένο τομέα θα έπρεπε να είναι εκείνοι του δίκαιου εμπορίου που παρέχει προτεραιότητα σε ό,τι αποφέρει κέρδος στους εργαζόμενους, στην τοπική κοινωνία και στο περιβάλλον. Οι αγωνιστές κατά της παγκοσμιοποίησης θα έπρεπε να απαιτούν μια νέα κατεύθυνση και νέους στόχους για ένα αειφόρο εμπόριο. Θα έπρεπε να συνεισφέρουν στην αναδόμηση και στην προστασία αειφορικών τοπικών οικονομιών. Αυτό θα επέτρεπετην σταδιακή πραγματοποίηση των στόχων των χιλιάδων κινημάτων για την ευημερία των ανθρώπων και των ζώων, των δικαιωμάτων του ατόμου και των εργαζομένων και την προστασία του περιβάλλοντος.
Ένα πρόγραμμα για την εντοπιότητα
Προστατευτικά μέτρα, όπως οι έλεγχοι στις εξαγωγές και τις εισαγωγές, οι ποσοστώσεις, οι επιδοτήσεις θα πρέπει να εισαχθούν σε μια σαφώς προσδιορισμένη μεταβατική περίοδο σε όλες τις ηπείρους. Αυτό δεν έχει να κάνει με τον προστατευτισμό που ίσχυε παλαιότερα, όπου προστατεύονταν η εσωτερική αγορά ενώ ταυτοχρόνως επιδιώκονταν να μένουν ανοιχτά τα σύνορα των άλλων χωρών. Η προσοχή θα είναι στραμμένη στο ντόπιο εμπόριο και όλες οι αναγκαίες διεθνείς συναλλαγές θα χρησιμοποιούνται για να χρηματοδοτείται η πολυποικιλότητα των τοπικών οικονομιών. Αυτή η ανατροπή θα συναντήσει την αντίσταση των πολυεθνικών και θα πρέπει να πραγματοποιηθεί στο επίπεδο ομαδοποιημένων περιφερειακά χωρών, όλως ιδιαιτέρως στο κέντρο των πιο ισχυρών: στην Ευρώπη και στην Βόρεια Αμερική.
Η εντοπιότητα της παραγωγής και ο έλεγχος των πολυεθνικών
Η βιομηχανία και οι υπηρεσίες θα ορίζονται από πολιτικές που θα επιβάλουν ότι η παραγωγή και η κατανάλωση θα πραγματοποιούνται στον ίδιο χώρο. Η επιδίωξη των πολυεθνικών να αποτοπικοποιούν την παραγωγή δεν θα έχει πλέον νόημα. Στο εξής, οι δραστηριότητες και τα επίπεδα της φορολογίας των πολυεθνικών θα βρίσκονται κάτω από δημοκρατικό έλεγχο. Οι διεκδικήσεις των μαχητών της αντι-παγκοσμιοποίησης για κοινωνικούς και περιβαλλοντικούς όρους θα γίνουν έτσι πραγματικότητα.
Η εντοπιότητα του χρήματος
Τα καταστροφικά αποτελέσματα των μη ελεγχόμενων ροών των κεφαλαίων σε πλανητικό επίπεδο οδήγησε στην απαίτηση για έλεγχο. Αυτό που απαιτείται όμως είναι η επανατοπικοποίηση του χρήματος στον χώρο προέλευσής του, για την χρηματοδότηση της ανασυγκρότησης των διαφόρων τοπικών και αειφόρων οικονομιών. Για να επιτευχθεί αυτός ο στόχος πρέπει από την μια μεριά να εισαχθούν έλεγχοι στην ροή των κεφαλαίων με φόρους τύπου Τόμπιν, που θα ελέγχουν την οικονομική διαφυγή σε οικονομικούς παραδείσους και από την άλλη να αναζωογονηθούν οι τράπεζες που επενδύουν σε τοπικά προγράμματα και σε Συστήματα Τοπικών Ανταλλαγών (ΣΤΑ). Οι ροές του δημόσιου και ιδιωτικού χρήματος σε άλλες χώρες θα πρέπει να επαναπροσανατολισθούν για την ενδυνάμωση των τοπικών οικονομιών των συγκεκριμένων χωρών.
Μια πολιτική για τον τοπικό ανταγωνισμό
Οι πολιτικές του τοπικού ανταγωνισμού θα εξασφαλίσουν την ποιότητα των αγαθών και των υπηρεσιών σε μια αγορά σύμφωνη με τα ανθρώπινα μέτρα. Το εμπόριο, προστατευόμενο από τον εκβιασμό των εξωτερικών πιέσεων, θα ενταχθεί μέσα σε ένα πλαίσιο κοινωνικών και περιβαλλοντικών κανόνων που σέβονται την ευημερία των εργαζομένων, εμπλουτισμένων από τις περισσότερο κατάλληλες ιδέες και τεχνολογίες. Η πολιτική του ανταγωνισμού θα καλύπτει τις επιχειρήσεις, την δομή της αγοράς και θα ρυθμίζει τις δραστηριότητες των εταιρειών.
Φόροι για την εντοπιότητα
Η χρηματοδότηση της μετάβασης προς την επανατοπικοποίηση και την βελτίωση του περιβάλλοντος απαιτεί μια φορολογία που θα επιβαρύνει τις επιχειρήσεις με μη ανανεώσιμες ενεργειακές πηγές και όσες προκαλούν μόλυνση. Για την προαγωγή μιας κοινωνίας πιο δίκαιης, η απαγόρευση της αποτοπικοποίησης και των φορολογικών παραδείσων θα κάνει εφικτή την φορολόγηση των εταιρειών και των ατόμων σύμφωνα με τον πλούτο τους, το εισόδημά τους, τα έξοδά τους μέσω των φόρων προστιθέμενης αξίας και της ακίνητης περιουσίας τους μέσω του έγγειου φόρου. Ένα μέρος των φόρων αυτών θα χρησιμοποιηθεί για την ενίσχυση των φτωχότερων στρωμάτων της κοινωνίας, κυρίως στην περίπτωση μιας πληθωριστικής περιόδου. Τέλος, θα έπρεπε να καταργηθούν οι φόροι επί της εργασίας με σκοπό την δημιουργία περισσότερων θέσεων απασχόλησης.
Τοπική Δημοκρατία
Μια διαφοροποιημένη τοπική οικονομία σημαίνει μια ενεργό δημοκρατία: σε αυτή την περίπτωση οι τοπικές οικονομικές δραστηριότητες του καθενός συνεισφέρουν στη διαμόρφωση της κοινωνίας μέσα στην οποία ζει, κοινωνία στην οποία η καθημερινή συμμετοχή του καθενός θα καταλήγει στην εξισορρόπηση της παραγωγής και της κατανάλωσης σε μια τεράστια βεντάλια αγαθών και υπηρεσιών. Το “εισόδημα του πολίτη” θα επιτρέψει την εμπλοκή όλων στη νέα οικονομία. Η ισχύς θα μεταφερθεί στους ίδιους τους πολίτες, γεγονός που οδηγεί στην ενθάρρυνση της μεγαλύτερης δυνατής συμμετοχής όλων των πολιτών στις τοπικές επιλογές. Μια εξισορρόπηση θα βρεθεί με το κράτος, τα δίκτυα των συλλογικών οργανισμών και των μη Κυβερνητικών Οργανώσεων.
Εμπόριο και ενίσχυση της εντοπιότητας
Οι κανόνες της ΓΚΑΤΤ υπό την διαχείριση του ΠΟΕ θα έπρεπε να μετατραπούν σε μια Γενική Συμφωνία για το αειφόρο εμπόριο καθοδηγούμενη από μια Παγκόσμια Οργάνωση της Δημοκρατικής Εντοπιότητας. Θα πρέπει να εξασφαλισθεί η ένσωμάτωση των πολιτικών κανόνων, της διεθνούς βοήθειας και των ροών της μεταφοράς πληροφοριών και τεχνολογιών, καθώς και η διεθνής συμπληρωματική επενδυτική δραστηριότητα, κανόνες που στοχεύουν στην οικοδόμηση των τοπικών οικονομιών. Ο στόχος είναι να δημιουργηθεί το μάξιμουμ των θέσεων εργασίας για την αύξηση της περιφερειακής αυτονομίας.
Εντοπιότητα και διατροφική ασφάλεια
Η παγκοσμιοποίηση επιτείνει τον έλεγχο του παγκόσμιου συστήματος διατροφής από τις πολυεθνικές και τους μεγάλους καλλιεργητές. Βρισκόμαστε μπροστά σε μια αναστροφή της τάσης από μέρους των καταναλωτών και των αγροτών ενάντια σε αυτό το σύστημα που παράγει τροφή λιγότερο σίγουρη, που απειλεί το περιβάλλον, και προκαλεί αυξανόμενη φτώχεια στην αγροτιά. Η διατροφική ασφάλεια για τις πλούσιες και τις φτωχές χώρες περνά μέσα από μια αύξηση της αυτάρκειας. Αυτό που απαιτείται είναι μια μείωση του όγκου των διακινούμενων τροφίμων μέσω του παγκόσμιου εμπορίου.
Η εντοπιότητα δεν σημαίνει επιστροφή στο παρελθόν. Αντιθέτως, είναι η παγκοσμιοποίηση που μας γυρνά στον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο σε ό,τι αφορά την διατροφική ασφάλεια και την απασχόληση δισεκατομμυρίων ανθρώπων. Η προστασία του τοπικού σε παγκόσμιο επίπεδο θα μπορούσε να μας ξαναβάλει στον δρόμο της υπεράσπισης των συμφερόντων της πλειοψηφίας και να μην μας ξαναρίξει πλέον στην ανασφάλεια. Δεν πρόκειται για μια συνολική εναντίωση στο εμπόριο αλλά για αγώνα υπέρ του τοπικού εμπορίου. Όσο περισσότερο ο καταναλωτής είναι πλησίον του παραγωγού, τόσο μεγαλύτερη είναι η δυνατότητα να τον ελέγχει. Τα καταστροφικά αποτελέσματα για το περιβάλλον είναι κάτι περισσότερο από πιθανά στο πλαίσιο ενός παγκόσμιου εμπορίου χωρίς τον έλεγχο του καταναλωτή, που βρισκεται χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά από τον τόπο παραγωγής. Το τοπικό εμπόριο θα έτεινε να αμβλύνει τα συναφή προβλήματα.
Η διεθνής εντοπιότητα
Οι εκκλήσεις των ειδικών της ανάπτυξης για ένα πιο δίκαιο φιλελεύθερο σύστημα πολύ συχνά ξεχνούν τις συνέπειες της φιλελευθεροποίησης στις φτωχές χώρες του Νότου. Η προσκόλληση των μη Κυβερνητικών Αναπτυξιακών Οργανώσεων στην ιδέα ότι οι εξαγωγές του Νότου προς τον Βορρά επιφέρουν ανάπτυξη δεν έχει βάση. Κριτικοί ερευνητές από τις χώρες του Νότου υπογραμμίζουν τον ολέθριο χαρακτήρα του ανταγωνισμού μεταξύ των φτωχών χωρών: απομάκρυνση από τις εθνικές προτεραιότητες σε όφελος των πιο φτηνών εξαγωγών και απίστευτες συνθήκες εργασίας. Οι αναπτυξιακοί οργανισμοί και οι μη Κυβερνητικές Οργανώσεις θα έπρεπε να την αποδεχτούν και να αποδειχτούν περισσότερο αποτελεσματικές κάνοντας εκστρατεία κάτω από το λάβαρο της εντοπιότητας. Οι εκστρατείες ενάντια στην Παγκόσμια Τράπεζα, το ΔΝΤ και τον ΠΟΕ θα έπρεπε να αναγνωρίσουν πως δεν είναι οι θεσμοί ούτε οι άνθρωποι που εργάζονται εκεί που δημιουργούν το πρόβλημα, αλλά οι επιδιώξεις τους. Αυτό που πρέπει να καταπολεμηθεί είναι η βίαιη μετατροπή της οικονομίας αυτών των χωρών σε διεθνώς ανταγωνιστικές σύμφωνα με τις οδηγίες της παγκοσμιοποίησης. Εάν οι κανόνες της διεθνούς βοήθειας, του εμπορίου και της μείωσης των χρεών, υιοθετούνταν ως στόχοι, δηλαδή προστασία και ανάπτυξη των τοπικών κοινωνιών, τότε τέτοιοι θεσμοί κάποτε, ριζοσπαστικά μετασχηματισμένοι, θα μπορούσαν να συνεισφέρουν στην διάσωση του κόσμου από την παγκοσμιοποίηση. Ακριβώς όπως τον περασμένο αιώνα γνωρίσαμε την σύγκρουση μεταξύ αριστεράς και δεξιάς, αυτό που πρέπει να πραγματοποιηθεί ως η μεγάλη μάχη του νέου αιώνα θα περάσει από την συμμαχία των οπαδών της εντοπιότητας, των Κόκκινων και Πράσινων, των συντηρητικών (με σίγμα μικρό), στη βάση ενός προγράμματος εντοπιότητας, ενάντια στους οπαδούς της παγκοσμιοποίησης. Τότε, με όλη μου την συγνώμη στον Μαρξ, την κυρία Θάτσερ και τον Αλαίν Μαντελέν, το σύνθημα θα γίνει:
“Οπαδοί της εντοπιότητας όλων των χωρών, ενωθείτε, υπάρχει εναλλακτική λύση!”
*Ο Κόλιν Χάινς είναι πρώην υπεύθυνος του οικονομικού τμήματος της Διεθνούς Γκρηνπής και έχει γράψει το βιβλίο: Εντοπιότητα – ένα Παγκόσμιο Μανιφέστο (Localization – A Global Manifesto, Erthscan, Λονδίνο 2000).
Μετάφραση: Σωτήρης Δημόπουλος