Του Κώστα Ράπτη από την ιστοσελίδα capital.gr
Οι διαρροές, αρχικά από ισραηλινής πλευράς και κατόπιν και από τουρκικής, σχετικά με το πλαίσιο συμφωνίας στο οποίο φέρονται να καταλήγουν οι δύο χώρες για την επαναπροσέγγισή τους, δεν αποτελεί στην πραγματικότητα “κεραυνό εν αιθρία”. Άλλωστε ο ίδιος ο Τούρκος πρόεδρος Tayyip Erdoğan κατά την παρουσία του στο Παρίσι για την Διεθνή Διάσκεψη για το Κλίμα είχε αναφέρει ότι προσβλέπει στην αποκατάσταση των σχέσεων Τουρκίας και Ισραήλ – που ως γνωστόν διερράγησαν με το φραστικό επεισόδιο Erdoğan-Peres στο Davos το 2009 και με την πολύνεκρη ισραηλινή επέμβαση στο τουρκικό πλοίο Mavi Marmara to 2010.
Από την άλλη πλευρά, δεν θα πρέπει κανείς να προτρέχει θεωρώντας ότι η συμφωνία των δύο χωρών έχει ήδη επιτευχθεί. Αρκεί να σημειωθεί ότι τo 2013 ο Barack Obama μεσολάβησε προσωπικά για την τηλεφωνική επικοινωνία Netanyahu- Erdoğan στην οποία ο ισραηλινός πρωθυπουργός εξέφρασε τη λύπη του για το περιστατικό του Mavi Marmara, ενώ και τον Απρίλιο του 2014 ο Erdoğan είχε αναγγείλει πως η εξομάλυνση των σχέσεων ήταν υπόθεση λίγων εβδομάδων – αλλά μεσολάβησε το επόμενο καλοκαίρι η ισραηλινή επιχείρηση εναντίον της Λωρίδας της Γάζας.
Η ρήξη μεταξύ της Τουρκίας και του Ισραήλ, υπήρξε η πρώτη ψηφίδα που ξηλώθηκε από το μωσαϊκό του δόγματος Davutoğlu περί “μηδενικών προβλημάτων με τους γείτονες”. Ακόμη τότε, όμως, οι μύδροι της Τουρκίας έναντι του εβραϊκού κράτους είχαν μιαν χρησιμότητα, καθώς ενίσχυαν στα μάτια της μεσανατολικής κοινής γνώμης το προφίλ της χώρας του Tayyip Erdoğan και τις φιλοδοξίες για μια “νέο-οθωμανική” ηγεμονία της Άγκυρας στην περιοχή. Τώρα που το “τουρκικό μοντέλο” αναμετριέται με την αποτυχία της εξαγωγής του στην Αίγυπτο, με την αντοχή του Assad απέναντι στην επιχείρηση “αλλαγής καθεστώτος” στη Δαμασκό, με την ανάδυση άλλης μίας de facto αυτόνομης κουρδικής οντότητας στη βόρεια Συρία και με την ένταση στις σχέσεις Βαγδάτης-Άγκυρας, το Ισραήλ προβάλλει λογικά ως ο πρώτος σταθμός της προσπάθειας να αποκτήσει η Τουρκία φίλιες δυνάμεις στην άμεση μεσανατολική περιφέρειά της.
Οι αλλαγές στην περιοχή
Με βάση τα όσα μεσολάβησαν την τελευταία πενταετία, η ψυχρότητα στις σχέσεις Τουρκίας-Ισραήλ αποτελούσε πλέον αναχρονισμό – που όμως διαιωνιζόταν από την “αγέρωχη” διαπραγματευτική λογική της Άγκυρας, αν όχι και από τον ελάχιστα υποκρυπτόμενο αντισημιτισμό του ίδιου του Erdoğan, που άλλοτε αποδίδει στο “λόμπι των επιτοκίων” τα οικονομικά προβλήματα της χώρας του και άλλοτε ερμηνεύει με βάση τα “εβραϊκά κεφάλαια” τις επικρίσεις των New York Times για την κατάσταση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Τουρκία.
Αν κάτι έδωσε το τελευταίο διάστημα τον χαρακτήρα του κατεπείγοντος στην προσπάθεια σύγκλισης της Τουρκίας με το Ισραήλ, αυτό ήταν αναμφίβολα η ρωσική στρατιωτική εμπλοκή στην Συρία και μάλιστα σε συντονισμό με το “σιιτικό μέτωπο” Ιράν-Βαγδάτης-Χεζμπολλάχ. Πρόκειται για μία εξέλιξη, η οποία οδήγησε σε δραματική επιδείνωση των ρωσο-τουρκικών σχέσεων, μετά και την κατάρριψη του ρωσικού Suhoi-24, αλλά δεν έγινε δεκτή με ικανοποίηση ούτε στο Ισραήλ – ασχέτως του ότι κυβέρνηση Netanyahu είχε την σωφροσύνη να χειριστεί τις νέες, άβολες συνθήκες πυκνώνοντας τις διαβουλεύσεις του με τη Μόσχα.
Για τo εβραϊκό κράτος προέχει το να αποτραπεί η πιθανότητα απώλειας της ευχέρειάς του να επιχειρεί κατά το δοκούν στους εναέριους χώρους της Συρίας και του Λιβάνου και, πολύ περισσότερο, το ενδεχόμενο να αποκτήσει ο κυριότερος αντίπαλός του, δηλ. η σιιτική οργάνωση Χεζμπολλάχ, ρωσική “ασυλία” – και αυτά ακριβώς τα θέματα φέρεται να υπήρξαν το αντικείμενο της ρωσο-ισραηλινής συνεννόησης. Από την άλλη πλευρά, οι διαρκείς ηχηρές καταγγελίες της Μόσχας σχετικά με τη λεηλασία του συριακού πετρελαίου από τους τζιχαντιστές, σε πρώτο επίπεδο αποβλέπουν στην απαξίωση της Τουρκίας ως πωλητή των επίμαχων φορτίων, αλλά σε δεύτερο επίπεδο συνιστούν διακριτικό μήνυμα προς το Ισραήλ, το οποίο φέρεται σύμφωνα με ορισμένες πληροφορίες να αποτελεί τον αγοραστή.
Μακροσκοπικά, η επαναπροσέγγιση Τουρκίας – Ισραήλ αποτελεί άλλο ένα τεκμήριο της σύγκλισης, μετά τη ρωσική επέμβαση, των δύο μπλοκ που με τους ανταγωνισμούς τους ταλάνισαν την περιοχή: ήτοι του σαουδαραβικού (το οποίο περιλάμβανε τις μοναρχίες του Περσικού Κόλπου, την Ιορδανία και, λόγω οικονομικής εξάρτησης, την Αίγυπτο του στρατάρχη Sisi) με το μέτωπο Άγκυρας-Κατάρ-Χαμάς που προσέβλεπε στην ανάδυση της Μοσουλμανικής Αδελφότητας σε όλη την περιοχή. Το Ισραήλ, το οποίο έχει συνάψει κρίσιμες για την ασφάλειά του συμφωνίες ειρήνης με την Αίγυπτο και την Ιορδανία και βρίσκεται πάντα σε πολιτική και οικονομική συνεννόηση με το Ριάντ, θα πρέπει να θεωρηθεί αφανές μέλος της πρώτης ομάδας.
Εσωτερικές αντιδράσεις
Ο τελευταίος γύρος των τουρκο-ισραηλινών συνομιλιών φέρεται να διεξήχθη στην Γενεύη ανάμεσα στον μόνιμο υφυπουργό Εξωτερικών της Τουρκίας Feridun Sinirlioğlu, τον νέο αρχηγό της Mossad, Yossi Cohen και τον ειδικό απεσταλμένο του Ισραηλινού πρωθυπουργού, Joseph Ciechanover. Οι εκδοχές των δύο πλευρών για το περίγραμμα των συμφωνηθέντων αποκλίνουν. Το θέμα της αποζημίωσης των θυμάτων του Mavi Marmara φαίνεται να επιλύεται με τη σύσταση ειδικού ταμείου, με αποκλεισμό της αναγνώρισης νομικών ευθυνών για το ίδιο το κράτος του Ισραήλ. Στην δε απαίτηση της Τουρκίας για άρση του αποκλεισμού της Λωρίδας της Γάζας (που παρεμπιπτόντως έγινε πολύ σκληρότερος αφότου στην Αίγυπτο ανέλαβε ο στρατάρχης Sisi), οι ισραηλινοί διαπραγματευτές απαντούν ζητώντας τον τερματισμό της παρουσίας της Χαμάς στo τουρκικό έδαφος και δη την απέλαση του στελέχους της Salih Aruri, ο οποίος στο παρελθόν είχε ταξιδέψει και με το ιδιωτικό αεροσκάφος του Erdoğan.
Στο εσωτερικό των δύο χωρών η όποια συμφωνία δεν θα περάσει χωρίς αντιδράσεις. Ήδη η τουρκική ισλαμιστική οργάνωση αρωγής İHH, η οποία είχε διοργανώσει την αποστολή του Mavi Marmara, ανακοίνωσε με κείμενο 13 σημείων ότι δεν έχει ενημερωθεί για τη συφμωνία, η οποία εκτιμά ότι δεν είναι προς το συμφέρον των λαών της Τουρκίας, της Παλαιστίνης και της Μέσης Ανατολής. Στο Ισραήλ, ο αρχηγός της αντιπολιτευόμενης Σιωνιστικής Ένωσης (μετεξέλιξης των εργατικών) Isaac Herzog δήλωσε ότι η χώρα του θα είχε πραγματικά επωφεληθεί αν η συμφωνία επιτυγχανόταν προ διετίας και ότι σε κάθε περίπτωση ο Erdoğan δεν πρέπει να αποκτήσει λόγο σχετικά με τη Λωρίδα της Γάζας. O (σοβιετικής καταγωγής) υπερεθνικιστής πρώην υπουργός Εξωτερικών Avigdor Lieberman χαρακτήρισε τον μεν Erdoğan “ηγέτη ενός ριζοσπαστικού ισλαμιστικού καθεστώτος”, την δε συμφωνία “οπορτουνιστική”, επισημαίνοντας ότι θα μπορούσε να βλάψει τις σχέσεις του Ισραήλ με την Αίγυπτο, την Ελλάδα και την Κύπρο.
Η “τριμερής” προ εκπλήξεων
Πράγματι, η τριμερής συνεργασία στην οποία συμμετέχει η χώρα μας κινδυνεύει να βρεθεί προ εκπλήξεων, εάν επαληθευτούν οι πληροφορίες ότι το σημείο στο οποίο κατεξοχήν επέμεινε η τουρκική πλευρά στις συνομιλίες της Γενεύης ήταν η δέσμευση του Ισραήλ για μεταφορά του φυσικού αερίου που θα αντλήσει από το κοίτασμα Leviathan της ανατολικής Μεσογείου στην Τουρκία μέσω αγωγού με υπολογιζόμενο κόστος κατασκευής 3 δισ. δολαρίων.
Προφανώς η Κύπρος, που αποτελεί τον αναντικατάστατο ενδιάμεσο σταθμό ενός τέτοιου αγωγού, θα δεχθεί μεγάλη πολιτική πίεση για την επίλυση του Κυπριακού τους επόμενους μήνες – και ακόμη μεγαλύτερη, σε περίπτωση μη επίλυσης. Πολύ χαρακτηριστικά, ο ισραηλινός πρωθυπουργός έσπευσε να διαβεβαιώσει τον Κύπριο πρόεδρο Νίκο Αναστασιάδη σε τηλεφωνική τους επικοινωνία στο περιθώριο της Συνόδου των “28” πως η όποια προσέγγιση της χώρας του με την Τουρκία δεν επηρεάζει την Κύπρο, ούτε και τους κοινούς σχεδιασμούς Λευκωσίας και Τελ Αβίβ.
Για τους διεθνείς επενδυτές οι οποίοι ενδιαφέρονται για τα κοιτάσματα της ανατολικής Μεσογείου οποιαδήποτε συμφωνία απομακρύνει το ενδεχόμενο εντάσεων στην περιοχή είναι ευπρόσδεκτη, ενώ ο Ισραηλινός υπουργός Ενέργειας Yuval Steinitz χαρακτήρισε τις συνομιλίες επαναπροσέγγισης “απόδειξη της διπλωματικής σημασίας του φυσικού αερίου”.
Καθόλου τυχαία δε, της δημοσιοποίησης των επαφών στη Γενεύη προηγήθηκε κατά μία ημέρα η υπογραφή από τον Netanyahu (μετά από εσωτερικές πολιτικές εντάσεις) της συμφωνίας που επιτρέπει την εκμετάλλευση του κοιτάσματος Leviathan, δυναμικότητας 622 bcm φυσικού αερίου – και ο τουρκικός όμιλος Zorlu που ήδη δραστηριοποιείται στο Ισραήλ διαπραγματεύεται την κατασκευή αγωγού, με τη φιλοδοξία μεταφοράς στην Τουρκία από το 2020 περίπου 8-10 bcm αερίου.
