Αφιέρωμα στην προετοιμασία του 1821 – Ορλωφικά και Δασκαλογιάννης (βίντεο)

Τα ορλωφικά ανοίγουν την επαναστατική περίοδο που οδηγεί στην Επανάσταση του 1821.

Η έκρηξη της επανάστασης αυτής αν και συνδεδεμένη με την Ρωσία παίρνει πανελλαδικές διαστάσεις με κινήσεις πέρα από την Πελοπόννησο, τόσο στο Σούλι όσο και στην Κρήτη αυτόνομα και πέρα από την ρωσική συμβολή.

Το καλοκαίρι του 1769 και ενώ ο πόλεμος (1768-1774) συνεχίζεται στις Ηγεμονίες, αποπλέει από τη Βαλτική μια μοίρα 14 πλοίων με 600 στρατιώτες και, στις 17 Φεβρουαρίου 1770, ένα μέρος του στόλου, με επικεφαλής τον Θεόδωρο Ορλώφ, προσορμίζεται στο Οίτυλο της Μάνης. Σε όλη την Ελλάδα, με επίκεντρο την Πελοπόννησο, τα νησιά και την Κρήτη, θα εκδηλωθούν εξεγέρσεις – το κίνημα, παρότι δεν αποτελεί ακόμα αυτοδύναμο εγχείρημα των Ελλήνων, έλαβε τέτοιες διαστάσεις που δικαιολογούν τον χαρακτηρισμό του ως την «πρώτη επανάσταση του νέου ελληνισμού».

Πριν την έλευση του στόλου, είχαν προηγηθεί προπαρασκευαστικές ενέργειες στις οποίες είχε πρωτοστατήσει ο καταγόμενος από τη Σιάτιστα αξιωματικός του ρωσικού στρατού και συνεργάτης των αδελφών Ορλώφ, Γεώργιος Παπάζωλης ή Παπάζογλου (1725-1775), που έφθασε, μέσω Τεργέστης, από το 1765 στην Ελλάδα, για να προετοιμάσει την εξέγερση, μετέφρασε δε και διένειμε ρωσικό στρατιωτικό εγχειρίδιο^[1]. Με ένα δίκτυο συνεργατών, ανάμεσά τους και ιερείς, χρησιμο­ποιώντας σε μεγάλη έκταση τις προφητείες για το «ξανθό γένος», θα πραγματοποιήσει επαφές στην Πελοπόννησο, την Ήπειρο, τη Στερεά, με πρόκριτους –όπως τους μπέηδες της Μάνης–, ιερωμένους και οπλαρχηγούς. Στην Πελοπόννησο θα ταξιδέψουν και άλλοι αξιωματικοί της Ρωσίας, όπως ο Εμμανουήλ Σάρρος, ενώ στην Ήπειρο θα εγκαινιάσει τη δράση του ο Λευκάδιος, Λουΐζος Σωτήρης^[2]. Κορυφαία στιγμή των προπαρασκευαστικών ενεργειών υπήρ­ξε, το φθινόπωρο του 1768, σύσκεψη στον πύργο του Μπενάκη, όπου συμμετείχαν «αντιπρόσωποι» από πολλές περιοχές και συμφωνήθηκε να απευθυνθεί έκκληση στην Αικατερίνη για την υποστήριξη μιας επικείμενης επανάστασης με την αποστολή στρατιωτικών δυνάμεων. Ο Ρώσος πρω­θυπουργός Πάνιν και ο Αλέξιος Ορλώφ έστειλαν απαντητικές επιστολές, λίγους μήνες πριν την έλευση των Ρώσων, ενώ πραγματοποιήθηκαν και επαφές με απεσταλμένους των Ρώσων στην Ιταλία.

ο κόμης Γρηγόριος Ορλώφ

Ο κόμης Γρηγόριος Ορλώφ, από το στενό περιβάλλον της Αικατερίνης, και οι αδελφοί του Αλέξιος και Θεόδωρος, που είχαν συμβάλει στην ανατροπή του τσάρου Πέτρου Γ΄, ετέθησαν επικεφαλής της επιχείρησης και τα πρώτα πλοία προσορμίστηκαν στις 17 Φεβρουαρίου 1770 στο Οίτυλο, όπου χιλιάδες Μανιάτες συνέρρευσαν, με επικεφαλής τους ιερείς, για να υποδεχθούν τους αντιπροσώπους του «ξανθού γένους». Ο ενθουσιασμός ήταν γενικός και πρωτοστατούσαν προύχοντες και ανώτεροι κληρικοί, ο δε καθαιρεθείς πατριάρχης Σεραφείμ Β΄ (1757-1761)^[3], συνεχιστής του Κυρίλλου Ε΄, ηγέτη των «Αναβαπτιστών», που βρισκόταν στη Δημητσάνα, ευλόγησε την επανάσταση.

Στο κίνημα συμμετείχαν χιλιάδες Έλληνες, όχι μόνο από την Πελοπόννησο αλλά και από τα ενετοκρατούμενα Επτάνησα. Συγκροτήθηκαν δύο «Λεγεώνες», Ανατολική και Δυτική, που σημείωσαν αρκετές νίκες, ελέγχοντας το μεγαλύτερο μέρος της υπαίθρου, και αρκετές πόλεις και οχυρά, ενώ επεχείρησαν να καταλάβουν την Τρίπολη. Οι Τούρκοι, που δεν διέθεταν σημαντικές δυνάμεις, αιφνιδιάστηκαν και κάλεσαν στρατιωτικές ομάδες Τουρκαλβανών, ακόμα και από τη Βόρεια Αλβανία· αυτές, αφού πέρασαν δίχως αντίσταση τον Ισθμό, εισήλθαν στην Τρίπολη, λί­γο πριν φθάσει στην πόλη η «Ανατολική Λεγεώνα». Έτσι, στη μάχη που έγινε στα Τρίκορφα, στις 29 Μαρτίου, οι άμαθοι σε μάχη εκ παρατάξεως Έλληνες διασκορπίστηκαν και οι λίγοι Ρώσοι που αντιστάθηκαν υπέστησαν σημαντικές απώλειες. Την ήττα των επαναστατών ακολούθησε σφαγή των Ελλήνων της Τριπολιτσάς.

Σύντομα και άλλες τουρκαλβανικές συμμορίες πέρασαν από το Ρίο στον Μοριά και κατευθύνθηκαν προς την Πάτρα, ενώ ταυτόχρονα πραγματοποίησε έξοδο η φρουρά της πόλης, που βρισκόταν επί τρεις εβδομά­δες υπό πολιορ­κία, κυρίως από εκατοντάδες Επτανήσιους. Οι τελευταίοι, σχεδόν άοπλοι, διασκορπίστηκαν και όσοι σώθηκαν, περνώντας στην Κεφαλονιά, συνελήφθησαν από τις ενετικές αρχές. Από τον επίσης πολιορκημένο Πύργο, οι περισσότεροι Ζακυνθινοί επέστρεψαν στο νησί τους ή έφυγαν προς τα νότια και οι κάτοικοι της Αχαΐας, της Γορτυνίας, της Ηλείας κατεσφάγησαν και όσοι κα­τάφεραν να ξεφύγουν κατέ­φυγαν στα  ορεινά.

Παρόλο που η βόρεια Πελοπόννησος είχε ήδη χαθεί, οι Ρώσοι και η Δυτική Λεγεώνα, μετά από πολιορκία, κατέλαβαν το Ναβαρίνο, στις 4 Απριλίου, ενώ έφθασε στην Πελοπόννησο και ο αρχηγός της εκστρατείας, Αλέξιος Ορλώφ, και στις 29 Απριλίου ξεκίνησε η πολιορκία της Μεθώνης. Οι επαναστατικές δυνάμεις κρατούσαν ακόμα τον Μυστρά, τη Μεσσήνη και την Καλαμάτα. Όμως, ο οθωμανικός στόλος εμφανίστηκε στο Ναύπλιο, στις 9 Απριλίου, και αποβίβασε στρατιωτικές δυνάμεις που, μαζί με τους Τουρκαλβανούς, άρχισαν να κινούνται προς τα νότια. Κατέλαβαν το Νησί (Μεσσήνη), στις 14 Μαΐου, παρά τη σθεναρή αντίσταση των Μαυρομιχαλαίων, ενώ οι ένοπλοι της Δυτικής Λεγεώνας, αποτελούμενοι από Ρώσους, Μανιάτες και Επτανησίους, υποχώρησαν με βαριές απώλειες στο Ναβαρίνο. Στις 20 Μαΐου, οι Ρώσοι επιβιβάσθηκαν στα πλοία, παίρνοντας μαζί τους τον Μπενάκη και ορισμένους άλλους προύχοντες και αρχιερείς. Μολοντούτο, οι Μανιάτες συνέχισαν να αντιστέκονται σθεναρά στην Καλαμάτα, τον Μυστρά και τη Μάνη, αποτρέποντας εν τέλει την κατάληψή της από τους Οθωμανούς.

Οι Ρώσοι κατευθύνθηκαν στο Αιγαίο και, τον Ιούλιο, με την συνεπικουρία ελληνικών πλοίων, καταναυμάχησαν τον οθωμανικό στόλο στον Τσεσμέ, καταστρέφοντας την τουρκική ναυαρχίδα· δημιούργησαν έτσι, στις Κυκλάδες και τα άλλα νησιά, μια ρωσοκρατούμενη αυτόνομη επικράτεια, μέχρι το 1774, όταν τερματίστηκε ο εξαετής πόλεμος με την υπογραφή της συνθήκης του Κιουτσούκ-Καϊναρτζή.

Οι Αλβανοί που εισέβαλαν στην Πελοπόννησο υπολογίζονται μεταξύ 60.000 (Φραντζής) και 12.000 (Μάμουκας), ενώ ο Γρηγοριάδης τους ανεβάζει στις 120.000(!), άλλοι ακόμα και στις 150.000· ο Κουτσονίκας αναφέρει 10.000 και ο Φωτάκος 15.000^[4]. Πιθανώς η τεράστια απόκλιση των αριθμών συναρτάται με το γεγονός ότι οι ομάδες των Τουρκαλβανών που δρούσαν στην Πελοπόννησο εναλλάσσονταν, με αποτέλεσμα οι 10.000 να αφορούν μάλλον στον ελάχιστο αριθμό παρόντων στην Πελοπόννησο, ενώ οι μεγαλύτεροι αριθμοί περιλαμβάνουν το σύνολο ή ένα μεγάλο μέρος εκείνων που «επισκέφθηκαν» την Πελοπόννησο στη διάρκεια ολόκληρης της δεκαετίας. Η δράση τους θα συνεχιστεί καθ’ όλη τη δεκαετία του 1770. Υπολογίστηκε πως από τις 300.000 χριστιανούς της Πελοποννήσου χάθηκαν περί τις 100.000, το 1/3 του πληθυσμού. Ένα σημαντικό μέρος μετανάστευσε στη Μικρά Ασία, στα νησιά του Αν. Αιγαίου, στην περιοχή Σμύρνης και Αϊδινίου, αλλά και στα βόρεια παράλια της Μαύρης Θάλασσας […]

[1] Γεώργιος Παπαζώλης, Διδασκαλία ήγουν ερμηνεία της πολεμικής τάξεως και τέχνης, Ενετίησι, [χ.ε.] 1765.

[2] Παντελής Κοντογιάννης, Οι Έλληνες κατά τον πρώτον επί Αικατερίνης Β΄ Ρωσοτουρκικόν Πόλεμον (1768-1774), Αθήνα 1903, σσ. 23-29.

[3] Νίκος Β. Ροτζώκος, Εθναφύπνιση και εθνογένεση – Ορλωφικά και ελληνική ιστοριογραφία, εκδ. Βιβλιόραμα, Αθήνα 2007.

[4] Αμβρόσιος Φραντζής, Επιτομή της Ιστορίας της αναγεννηθείσης Ελλάδος αρχομένη από του έτους 1715, και λήγουσα το 1837, Αθήναι 1839-1841, τ. Α΄, σσ. 11,12· Ανδρέας Ζ. Μάμουκας, Τα κατά την αναγέννησιν της Ελλάδος, ήτοι συλλογή των περί την αναγεννωμένην Ελλάδα συνταχθέντων πολιτευμάτων, νόμων και άλλων επισήμων πράξεων από του 1821 μέχρι τέλους του 1832, Αθήνα 1852, τ. Α΄, σ. 325· Αθανάσιος Γρηγοριάδης, Ιστορικαί Αλήθειαι, ήτοι Η Ιστορία του Νομού Μεσσηνίας (από του έτους 1479-1834), Αθήνα 1934, σσ. 62-65· Λάμπρος Κουτσονίκας, Γενική ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως, Αθήναι 1863-1864, τ. Α΄, σ. 18· Φωτάκος (Φώτιος Χρυσανθόπουλος) Απομνημονεύματα περί της Ελληνικής Επαναστάσεως, Αθήνα 1858, σ. 10.

*Απόσπαμα (σσ. 182-184) από εκτενές υποκεφάλαιο με τίτλο Τα «Ορλωφικά», η πρώτη ελληνική επανάσταση (σσ. 181-193)  από το βιβλίο του Γιώργου Καραμπελιά,  1821: Η Δυναμική της Παλιγγενεσίας που κυκλοφορεί από τις Εναλλακτικές Εκδόσεις.