Του Γιώργου Ρακκά ( Άρδην τ. 66)
Η παγκοσμιοποίηση επελαύνει πάνω στον πλανήτη ενσωματώνοντας στους μηχανισμούς της κάθε έκφραση της συλλογικής και της ατομικής μας ύπαρξης. Θύμα της έχει πέσει και η εκπαίδευση, που πλέον έχει δεσμευτεί απόλυτα, ώστε να λειτουργεί με βάση τους νόμους και τους κανόνες της. Στη χώρα μας, όπου τα τελευταία 15 χρόνια ζούμε την προσαρμογή στο μοντέλο της παγκοσμιοποίησης, η υποταγή της εκπαίδευσης στα κελεύσματά της βρίσκεται ακόμα σε εξέλιξη, τη βιώνουμε δηλαδή σε πραγματικό χρόνο κι έτσι μπορούμε να έχουμε πολύ καλύτερη εικόνα για το ποιόν της.
Όταν μιλάμε για την εκπαίδευση στα πλαίσια της παγκοσμιοποίησης, όπου κυριαρχεί μια χρησιμοθηρική λογική, που υποτάσσει τα πάντα στο συμφέρον και τους όρους του κυρίαρχου μοντέλου, μιλάμε στην ουσία για ένα εργοστάσιο παραγωγής πειθήνιων εργαζόμενων, υπάκουων καταναλωτών και λαών κατακερματισμένων, ανίκανων να κατανοήσουν, να κριτικάρουν και να αντιδράσουν στις πολιτικές, οικονομικές και γεωπολιτικές αποφάσεις των πραγματικών κυρίαρχων του πλανήτη.
Τίποτε λιγότερο και τίποτε περισσότερο. Ακόμα και η δημόσια εκπαίδευση, που μετέδιδε τη γνώση –διαποτισμένη, βεβαίως, από την κυρίαρχη ιδεολογία–, ως κοινωνικό αγαθό, είναι πλέον παρελθόν. Βρισκόμαστε μπροστά σε μια συγκριτικά πολύ χειρότερη κατάσταση, όπου η εκπαίδευση απροκάλυπτα αναπαράγει το σύστημα. Είναι, δηλαδή, ένα απογυμνωμένο εργαλείο στα χέρια των ισχυρών, με την κυριολεξία του όρου.
Σήμερα, η ελληνική εκπαίδευση, ακολουθώντας καταϊδρωμένη τα διεθνή πρότυπα, προσαρμόζεται στις τρεις ύψιστες αρχές του συστήματος: επιχειρηματικότητα, χρηστικότητα, πολιτική ορθότητα. Η προσαρμογή γίνεται σταδιακά και τη βιώνουμε στον πραγματικό της χρόνο σε κάθε βαθμίδα. Το υπουργείο, το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο και η Ευρωπαϊκή Ένωση αξιοποιούν τα προγράμματα των Βρυξελλών και τους εθνικούς πόρους, για να φέρουν εις πέρας αυτόν τον «μεγάλο μετασχηματισμό»: Ήδη τα βιβλία αλλάζουν σ’ όλες τις βαθμίδες, οι δάσκαλοι και οι καθηγητές επιμορφώνονται στο νέο παιδαγωγικό πρότυπο και το καινούργιο περιεχόμενο της γνώσης, και τα προγράμματα των μεταπτυχιακών σπουδών μεταβάλλονται. Οι αλλαγές αυτές είναι καταστροφικές. Βεβαίως, το μεγαλύτερο βάρος δίνεται στο Δημοτικό, εκεί όπου διαμορφώνονται οι βάσεις της μόρφωσης.
Η χρηστικότητα επιτάσσει την προσήλωση της παιδείας στον καθημερινό πολιτισμό, δηλαδή στον πολιτισμό της κατανάλωσης και της τηλεθέασης. Γι’ αυτό και στα νέα βιβλία της Γλώσσας, η εξοικείωση με την ανάγνωση πραγματοποιείται όχι μέσα από τη λογοτεχνία, τα μικρά δοκίμια ή την ποίηση, αλλά μέσα από συνταγές μαγειρικής, διαφημίσεις κινητών και παιχνιδομηχανών και οδηγούς πόλεων.
Η επιχειρηματικότητα διδάσκει ποικιλοτρόπως στα παιδιά τους όρους του «νέου ανταγωνιστικού περιβάλλοντος» και την προσαρμογή στις «νέες μορφές εργασίας». Γι’ αυτό και σχεδόν όλα τα προβλήματα των μαθηματικών στα βιβλία του Δημοτικού έχουν να κάνουν με το χρήμα και την καλύτερη αξιοποίησή του. Αργότερα, βεβαίως, αφού σφηνωθεί μια για πάντα στο μυαλό του παιδιού ότι τα πάντα γύρω του λειτουργούν ως εμπορεύματα, η «εκπαίδευση» προχωράει ένα βήμα παραπέρα: Σειρά έχουν διαγωνισμοί του τύπου «η καλύτερη επιχειρηματική ιδέα», ή εργασίες στα μαθήματα της οργάνωσης και διοίκησης των επιχειρήσεων ή της τεχνολογίας (που προφανώς έχουν σχέση με την αγορά).
Για δε την πολιτική ορθότητα, η «νέα θαυμαστή γνώση» ξεδιπλώθηκε σε όλη της την έκταση προσφάτως, στο νέο βιβλίο Ιστορίας της Στ΄ Δημοτικού. Σε ό,τι αφορά στο περιεχόμενο, εξωραΐζεται κάθε τι που συνδέεται ιστορικά με την παρούσα τάξη πραγμάτων, η γέννηση του καπιταλισμού και η αποικιοκρατία, ενώ ταυτόχρονα υποβαθμίζονται εντέχνως όλες εκείνες οι μεγάλες στιγμές της εθνικής και της κοινωνικής ανάτασης και αντίστασης του λαού μας. Και, βεβαίως, η πρόσφατη φιλία των Ελλήνων επιχειρηματιών και των αγαπημένων πολιτικών της αμερικανικής πρεσβείας με τους Τούρκους στρατοκράτες επιβάλλει τον εξωραϊσμό της οθωμανικής αυτοκρατορίας, την υποβάθμιση της εισβολής στην Κύπρο κ.ο.κ. Ταυτόχρονα, η μέθοδος της συγγραφής του βιβλίου αποτρέπει τη συγκρότηση κάθε μορφής ιστορικής συνείδησης, αφού η ψευδεπίγραφα «διαθεματική» προσέγγιση, την οποία ασπάζεται, μπουκώνει _στους ρυθμούς ενός καταιγιστικού τηλεοπτικού ζάπινγκ_ με κατακερματισμένες πληροφορίες το μυαλό του μαθητή, καθιστώντας τον ανίκανο να διακρίνει, έστω και υποτυπωδώς, τις τόσο απαραίτητες για την ανάγνωση της Ιστορίας σχέσεις μεταξύ αιτίου και αιτιατού.
Αναφερθήκαμε τόσο πολύ στο βιβλίο της Ιστορίας επειδή αποτελεί «πιλότο» στην Ελλάδα για τη νέα πραγματικότητα που θα επιβάλει η πολιτική ορθότητα στην εκπαίδευση. Όπως δήλωσε ο Τζ. Φράντμαν πρόσφατα, στην εποχή της παγκοσμιοποίησης ο κόσμος είναι επίπεδος. Προκειμένου να διαμορφώσουν τους υπηκόους αυτού του κόσμου, οι δυνάμεις της πολιτικής ορθότητας αναλαμβάνουν να κατασκευάσουν ένα παρελθόν κι ένα παρόν ισοπεδωμένα από κάθε ιδέα, παράσταση ή γεγονός που να μπορεί δυνητικά να ενισχύσει οποιαδήποτε αντιστασιακή λογική. Σύμφωνα μ’ αυτές τις δυνάμεις, κάθε λαός που αγωνίζεται για τη χειραφέτησή του από τα αυτοκρατορικά δεσμά των ΗΠΑ είναι «εθνικιστικός», ενώ κάθε κίνημα που εξεγείρεται εναντίον της ασυδοσίας και του προκλητικού πλουτισμού των αρχουσών τάξεων, φέροντας προ των ευθυνών τους τις διεφθαρμένες πολιτικές ελίτ, είναι «λαϊκιστικό». Και, βεβαίως, όλες οι μεγάλες επαναστάσεις και τα κινήματα (ελληνικά, ξένα ή διεθνή) καταδικάζονται στο πυρ το εξώτερον. Γνωρίζουμε τους φορείς αυτής της ιδεολογίας στην Ελλάδα: είναι το ΕΛΙΑΜΕΠ, το αγαπημένο θινκ τανκ της Αμερικανικής Πρεσβείας, που τόσο πολύ ενεπλάκη υπέρ της αναθεώρησης του άρθρου 16. είναι επίσης το CDRSEE, η διαβόητη μη κυβερνητική οργάνωση που προωθεί εγχειρίδια επιμόρφωσης των καθηγητών γυμνασίου με την τελευταία λέξη του ιστορικού αναθεωρητισμού, με την αμέριστη υλική και πολιτική βοήθεια του αμερικανικού υπουργείου Εξωτερικών, της Coca Cola 3E, του Regency Casino και του μεγαλοχρηματιστή Τζωρτζ Σόρος. και είναι όλοι αυτοί οι πανεπιστημιακοί, από τον Λιάκο, τη Ρεπούση, την Κουλούρη, μέχρι τον Μαρκέτο και τον Γιαννουλόπουλο και τους λοιπούς απολογητές του υπουργείου Παιδείας και των νεοφιλελεύθερων τεχνοκρατών.
Η επέλαση της αμάθειας
Από τη σκοπιά μιας εκπαίδευσης που συμβάλλει στην ολόπλευρη μόρφωση των ανθρώπων, δίνοντάς τους εφόδια για να μπορέσουν να ολοκληρωθούν ως ενεργοί πολίτες και σκεπτόμενοι άνθρωποι, να συγκροτήσουν μια προσωπικότητα ικανή να έρθει σε επαφή με την πολιτική, τις τέχνες και ό,τι συνεπάγεται η ανθρώπινη ύπαρξη πέρα από την επιβίωση, οι αλλαγές αυτές είναι καταστροφικές.
Μπορούν δε να συνοψιστούν σε έναν όρο, την αμάθεια. Το μείγμα της χρηστικότητας, της επιχειρηματικότητας και της πολιτικής ορθότητας είναι εκρηκτικό. Παράγει λειτουργικούς ηλιθίους, που είναι ικανοί μεν να διεκπεραιώσουν τον ρόλο τους ως εργαζόμενοι και ως καταναλωτές ή να πιπιλίσουν με δέκα λέξεις τα μοτίβα της προπαγάνδας, αλλά αδυνατούν να διαβάσουν ή να κατανοήσουν ένα σοβαρό άρθρο σε μια εφημερίδα, να διατυπώσουν μια ολοκληρωμένη πολιτική άποψη, να κατανοήσουν και να κριτικάρουν τον κόσμο που τους περιβάλλει. Δεν μπορούν να κατανοήσουν το υψηλό νόημα των τεχνών, ενώ έχουν εθιστεί στην πνευματική αθλιότητα της τηλεψυχαγωγίας και των κωλάδικων. Και, βεβαίως, τέτοιοι άνθρωποι δεν μπορούν επ’ ουδενί να υπάρξουν ως πολίτες, διαμορφώνοντας ένα ζωντανό κοινωνικό σώμα που βελτιώνει τους όρους της ζωής του. Τουναντίον, μπορούν μόνο να λιμνάσουν στα πλαίσια του υφιστάμενου μοντέλου. Αυτοί οι άνθρωποι είναι σχεδόν αμόρφωτοι και κατά συνέπεια ευάλωτοι σε οποιονδήποτε μηχανισμό υποταγής.
Η αμάθεια λειτουργεί σωρευτικά. Οι βάσεις της μπαίνουν στο Δημοτικό, κατασταλάζει στο Γυμνάσιο και το Λύκειο και ολοκληρώνεται στο Πανεπιστήμιο. Και πέρα από την πολιτική και την κοινωνική της διάσταση, έχει και μια λειτουργική. Τελευταία, μετά τις μεταρρυθμίσεις Αρσένη, όλο και περισσότεροι καθηγητές Πανεπιστημίου παραπονούνται για τις αδυναμίες των φοιτητών τους: Δεν μπορούν να συντάξουν ένα ολοκληρωμένο γραπτό. δεν καταλαβαίνουν βασικές έννοιες που χρειάζονται λίγη κριτική σκέψη και επεξεργασία παραπάνω. δεν μπορούν να μελετήσουν παρά μέσω της απομνημόνευσης. και φυσικά, πάσχουν σοβαρά από την έλλειψη φαντασίας και δημιουργικότητας. Γι’ αυτό, εξάλλου, η εκπαιδευτική αγορά έχει ανακαλύψει τελευταία έναν νέο, προσοδοφόρο κλάδο, τα πανεπιστημιακά φροντιστήρια, που «βοηθούν» τους φοιτητές να τελειώσουν τις σπουδές τους.
Βεβαίως, η αμάθεια έχει και μια κυρίαρχη ταξική διάσταση. Τα νέα εκπαιδευτικά ήθη και οι μέθοδοι εξαπλώνονται δίχως κανέναν φραγμό στα υποβαθμισμένα δημόσια σχολεία και στα πιο κακόφημα Πανεπιστήμια της χώρας, τα ΤΕΙ και τα δεκάδες ΑΕΙ που έχουν ανοίξει στην περιφέρεια. Αντιθέτως, η αφρόκρεμα των ιδιωτικών σχολείων, όπως είναι το Αρσάκειο, του Μωραΐτη και το Αμερικανικό Κολέγιο, καθώς και οι «τοπ» σχολές, η πρόσβαση στα οποία απαιτεί θητεία στα ακριβά, «καλά» φροντιστήρια, έχουν βάλει φραγμούς στους μηχανισμούς που παράγουν την αμάθεια. Και τούτο είναι επόμενο, μιας και τα παιδιά των ελίτ, οι αυριανοί ηγέτες, διευθυντές και μάνατζερ, πρέπει να έχουν τα απαραίτητα εφόδια και το πνευματικό επίπεδο εκείνο που θα τους επιτρέψει να φέρουν εις πέρας τα ανώτερά τους καθήκοντα. Εδώ ακριβώς φαίνεται η υποκρισία των ελίτ και όλων των άμεσων και έμμεσων υποστηρικτών τους: Προωθούν με θέρμη τα «νέα ήθη» στα σχολεία που πηγαίνουν οι κατώτερες τάξεις και οι μικρομεσαίοι για να τους αποβλακώσουν, ενώ για τα δικά τους παιδιά, κρατούν «επίπεδο», ενδιαφέρονται για την ολόπλευρη μόρφωσή τους, εξασφαλίζουν το ότι θα αποκτήσουν, παράλληλα με τις τεχνικές γνώσεις, και ένα υψηλό επίπεδο γενικής παιδείας
Βρισκόμαστε, επομένως, μπροστά σε έναν εκπαιδευτικό μεσαίωνα, όπου οι αριστοκρατίες κρατούν για τον εαυτό τους τη μόρφωση, παραδίδοντας τις «μάζες» αβοήθητες στο έλεος της αμάθειας. Το εύρος του φαινομένου και η λειτουργία του σε ό,τι αφορά στην πολιτική και κοινωνική πραγματικότητα το καθιστά ένα από τα κεντρικότερα ζητήματα που θα πρέπει να αντιμετωπίσουν όλα τα εκπαιδευτικά κινήματα από εδώ και πέρα. Ταυτόχρονα, βέβαια, αποτελεί μια καλή, κοινή, πραγματική βάση για να συναντηθούν επιτέλους κινήσεις απ’ όλες τις εκπαιδευτικές βαθμίδες και να ενώσουν τη φωνή τους εναντίον της, υπερβαίνοντας τον συντεχνιασμό τους και θέτοντας για πρώτη φορά, έπειτα από πολύ καιρό, ένα ζήτημα που αφορά μεν την εκπαίδευση αλλά ενδιαφέρει ολόκληρη την κοινωνία…
