Το απόσπασμα που ακολουθεί, προέρχεται από την Γραμματική των Πολιτισμών του Φερνάντ Μπρωντέλ, έργο το οποίο ο μεγάλος Γάλλος ιστορικός συνέγραψε για να χρησιμοποιηθεί ως εγχειρίδιο ιστορίας για την τρίτη τάξη του γαλλικού λυκείου, κατά την δεκαετία του 1960.
Η Γραμματική των Πολιτισμών αποτελεί μια σύνοψη ιστορίας όλων των μεγάλων πολιτισμών της ανθρωπότητας, και γράφηκε ακριβώς με σκοπό να μεταδώσει τις αρετές μιας νέας ιστορικής σκέψης, που αντιμετώπιζε ολιστικά την ανθρώπινη συλλογική εμπειρία γυρεύοντας να επισημάνει την σχέση υλικού και πνευματικού πολιτισμού μέσα στον ιστορικό χρόνο, στις νεώτερες γενιές της γαλλικής κοινωνίας.
Αναδημοσιεύουμε εδώ τα εισαγωγικά σχόλια από το σχετικό κεφάλαιο για την Ευρώπη, για να δείξουμε το με πόση ευαισθησία ο Μπρωντέλ πασχίζει να αναδείξει τα στοιχεία εκείνα μιας κοινής πολιτισμικής κληρονομιάς. Ελεύθερος από τις ιδεοληπτικές κορώνες μιας σύγχρονης αποδομητικής και στην χώρα μας κυρίαρχης αντίληψης για την ιστορία, που διεκδικεί μάλιστα να εμφανίζεται –τρομάρα της– ότι συνεχίζει στα βήματά του.
Άραγε πως θα αντιμετώπιζε ο Αντώνης Λιάκος, ο Πολυμέρης Βόγλης, η Χριστίνα Κουλούρη και οι λοιποί ‘ισοπεδωτές’ της κοινής μας ιστορικής κληρονομιάς, την «Γραμματική των Πολιτισμών» στο πλαίσιο της διαβόητης πλέον επιτροπής του υπουργείου Παιδείας; Σίγουρα θα την καταδίκαζαν στο πυρ το εξώτερον, ότι τάχα αναπαράγει «στερεοτυπικά αφηγήματα συνέχειας».
Στην πραγματικότητα, όμως, είναι το έργο και η ιστορική αντίληψη του Μπρωντέλ που θέτει το μέσο της σύγκρισης, για να διαχωρίσουμε επί τέλους, τους πραγματικούς ιστορικούς από τους κοινούς προπαγανδιστές της εθνοαποδόμησης.
Χριστιανισμός, οὐμανισμός, ἐπιστημονικὴ σκέψη
Ἡ πνευματικὴ καὶ διανοητικὴ ζωὴ τῆς Εὐρώπης διέπεται ἀπὸ τὸ ἔντονο στοιχεῖο τῆς ἀλλαγῆς. Ἠ Εὐρώπη τὶς ἀπολαμβάνει τὶς ρήξεις, διασπᾶ συνέχειες, προκαλεῖ τὶς καταιγίδες, ἀναζητώντας ἀδιάκοπα ἔναν καλύτερο κόσμο.
Ἀλλὰ τέτοιου εἴδους ἀπροσδόκτηα καὶ θεαματικὰ γεγονότα δὲν πρέπει νὰ μᾶς κάνουν νὰ παραβλέπουμε τὶς σταθερὲς συνέχειες τῆς σκέψης καὶ τοῦ πολιτισμοῦ της, συνέχειας ὁρατὲς διαμέσου ὅλων τῶν διαδοχικῶν πειραματισμῶν μὲ τοὺς ὁποίους καταπιάστηκε ἡ ευρωπαϊκὴ σκέψη, ἀπὸ τὸ Σύστημα τοῦ ἅγιου Θωμᾶ τοῦ Ἀκινάτη ὣς τὸ Λόγο περὶ τῆς μεθόδου τοῦ Καρτέσιου, ὁρατὲς διαμέσου τῆς Ἀναγέννησης, τῆς Μεταρρύθμισης, ἀκόμη καὶ τῆς Γαλλικῆς Ἐπανάστασης. Ὅσο γιὰ τὴ βιομηχανικὴ ἐπανάσταση, αὐτὴ ἡ θεμελιώδης τομή, δὲν ἄγγιξε ὡστόσο ὅλους τοὺς τομεῖς οὕτε τῆς ζωῆς της οὔτε τῆς σκέψης της.
Ὁ χριστιανισμός
Ὄλες οἱ θρησκεῖες ἐξελίσσονται. Δὲν παύουν ὅμως ποτὲ νὰ ἀποτελοῦν, ἡ καθεμιὰ μὲ τὸν τρόπο της, κόσμους ξεχωριστούς, πιστοὺς στὶς δικές του ἀρχές, μὲ τὶς δικές τους σταθερὲς καὶ τίς δικές τους πρωτότυπες συντεταγμένες.
Ὁ δυτικός χριστιανισμὸς ὑπῆρξε καὶ ἐξακολουθεῖ νὰ εἶναι ἡ κύρια συνστώσα τῆς εὐρωπαϊκῆς σκέψης, ἀκόμη καὶ τῆς ὀρθολογιστικῆς, ποὺ δημιουργήθηκε γιὰ νὰ τὸν ἀντιπαλέψει, χωρὶς ὅμως νὰ ἔχει ἄλλη ἀφετηρία ἀπὸ τὸν ἵδιο. Σὲ ὅλη τὴν ἱστορία τῆς Δύσης, ὁ χριστιανισμὸς βρίσκεται στὴν καρδιὰ αὐτοῦ τοῦ πολιτισμοῦ, τὸν ὁποῖο ζωογονεῖ ἀκόμη καὶ ὅταν ἀφήνεται νὰ παρασυρθεῖ ἢ νὰ ἀλλοιωθεῖ ἀπὸ αὐτόν, καὶ τὸν ὁποῖο ἀγκαλιάζει ἀκόμη κι ὅταν ἐκεῖνος πασχίζει νὰ τοῦ ξεφγύγει. Γιατὶ ὅταν στρέφεις τὴ σκέψη σου ἐνάντια σὲ κάποιον, ἐξακολουθεῖς νὰ βρίσκεσαι στὴ δική του τροχιά. Ὁ Εὐρωπαῖος, ἀκόμη καὶ ἅθεος, δὲν παύει νὰ εἶναι δέσμιος μιᾶς ἠθικῆς, δέσμιος διαφόρων ψυχικῶν ἐπιταγῶν ποὺ ὁρίζουν τὴ συμπεριφορά του, καὶ εἶναι βαθιὰ ριζωμένες στη χριστιανική παράδοση.
Εἶναι ἀπὸ «χριστιανικὴ φύτρα» ὁ Εὐρωπαῖος, θὰ μπορούσαμε νὰ ποῦμε μαζὶ μὲ τὸν Μοντερλάν, ποὺ ἰσχυριζόταν ὅτι ὁ ἵδιος ἦταν ἀπὸ «καθολικὴ φύτρα», μολονότι εἶχε χάσει τὴν πίστη του.
Φερνάρντ Μπρωντέλ, Η Γραμματική των Πολιτισμών, ΜΙΕΤ, Αθήνα 2000, σελ. 457-458.
