• Αντώνης Μπουντούρης: Η αλλαξιά της θάλασσας, εκδόσεις Πανοπτικόν, Φεβρουάριος 2017.
Τον Αντώνη Μπουντούρη τον γνωρίσαμε για πρώτη φορά το 1985 με το ποιητικό έργο του Αναλαμπές και στη συνέχεια το 1988 με τη συλλογή Γράμμα σ’ έναν Κούρδο, που μεταφράστηκε στα τουρκικά και αραβικά. Πρόκειται για ένα έργο που γνώρισε μια ασυνήθιστη εκδοτική επιτυχία, αφού κυκλοφόρησε σε πέντε χιλιάδες αντίτυπα και, όπως αποκαλύπτει ο τίτλος του, αναφέρεται στον μαρτυρικό εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα των Κούρδων.
Η τελευταία του ποιητική συλλογή με τον τίτλο Η αλλαξιά της θάλασσας, που έχουμε στα χέρια μας κυκλοφόρησε στις αρχές του 2017 σε μια φροντισμένη έκδοση από το «Πανοπτικόν». Πρόκειται για ένα έργο που περιλαμβάνει παραπάνω από εξήντα ποιήματα, ενός άξιου χειριστή της ελληνικής γλώσσας, που επιχειρεί να φανερώσει την ποιητική πλευρά των προσωπικών στιγμών, αλλά και της αφιέρωσης στα κοινά.
Δεδομένου ότι τα τελευταία χρόνια όλο και πιο πολλοί γράφουν ποίηση, δεν είναι εύκολη δουλειά να διακρίνουμε πώς και αν η ποσότητα μετατρέπεται σε ποιότητα. Μάλιστα, ο εναγκαλισμός του μοντέρνου στίχου, που δεν απαιτεί ρυθμό, έδωσε σε πολλούς την ψευδαίσθηση ότι μπορεί να γραφτεί πιο εύκολα ποίηση, ενώ στην πραγματικότητα είναι απείρως πιο δύσκολη δουλειά να αποκαλυφθεί η μουσικότητα που φέρουν οι λέξεις.
Το ποίημα Συστημένο γράμμα, που κάνει κάποιες αναφορές στη νέα ποίηση, έχει αυτή την αρετή: οι λέξεις έρχονται στο προσκήνιο με όλο τον δυναμισμό και τους χυμούς που κομίζουν: «Η θύελλα που έρχεται λέγεται ανημπόρια / και συλλαβίζεται αργά δίχως παραφωνίες / η θύελλα που έρχεται / θα πολιτογραφηθεί σα νέα ποίηση/ που τις ιδέες της θ’ αντλεί/ απ’ τους σφαγμένους βολβούς των οφθαλμών μας/ χωρίς ν’ αναγνωρίζει υποσχέσεις και συχώρια / σκαμμένα σπλάχνα μάτια μου / όλα τα βλέμματά σου… /ο χρόνος μας τινάζεται σαν ύστερη κραυγή / και μας εγκαταλείπει.» (σελ.11).
Στο ποίημα με τίτλο Η αλλαξιά της θάλασσας, που χάρισε τον τίτλο στη συλλογή η σχέση με τη θάλασσα, γίνεται η αφορμή δημιουργικής έμπνευσης: «…παράγγειλε στη μάνα του / Λυτό να τον γεννήσει / Να ψαλιδίσει τις φασκιές / Και να ντυθούν τ’ αδέλφια του. -Αυτός δεν έχει ανάγκη.- Η θάλασσα τον ξέβρασε- Ένα κωφό κοχύλι.- Κόρη λυσίκομη θαλασσινή- Μοσχοβολά αλμύρα και – καταλλαγή.- Γονατιστή προσεύχεται μέσα στο Ιερό της / Κι έτσι μετατοπίζεται / ο επίλογος / στο μυχό του πάνω κόσμου… πρόσωπα ονειρόληπτα / που έχουν γονατίσει / Και προσκυνούν τη θάλασσα / Που τελειωμό δεν έχει… Δεν ξεδιψάει η θάλασσα / όσο και να μας πίνει/ Έχει ένα στόμα μέσα της / που κατοικούν ελπίδες.». (σελ. 13,15).
Στο Εμφύλιος εσωτερικού είναι έντονες οι μνήμες του τραγικού εμφύλιου: «Ανυπόδητες ιδέες ισορροπούν-με βία-στο παλιό σπίτι με τους- εκτελεσμένους.-Σαν αποτοίχισες το αίμα- ίσωσες με ταραχή την πλάτη.- Άλογο σε τροχασμό- Όταν διστάζει να καλπάσει» (σελ. 21). Ενώ στην Άσκηση, όπως μαρτυρά ο τίτλος, φανερώνεται μια γνώση, τουλάχιστον, του ορθόδοξου ασκητισμού. «Με μισοφόρι Ασκητή- Ντυμένος Μοναχός-Μόνος-Μονομάχος-Πελαγίσιος-Ίσιος-Μουσουργός-Παράπονο που σκούριασε στο σύρτη- Από το πανωπόρτι» (σελ.22). Οι ίδιες αναφορές υπάρχουν στο Άλαδο καντήλι (σελ.25).
Μια πορεία που θέλει να περιλάβει πολλά από τα γεγονότα του μεταπολεμικού ελληνισμού είναι το ποίημα Ίσως: «Από τη Γκιώνα στο Γράμμο- Από τους Κορυσχάδες στο Βίτσι-Την Καισαριανή και την Κόνιτσα- Από το Μπούλκες στην Τασκένδη- Απ’ τη Κερύνεια στις λιάστρες- για να ξεραίνονται οι μνήμες…Ερίζοντας οι ύμνοι με την άβυσσο-μαύρο ρίγος ακουμπούν- τη βροντερή ηχώ-Βαθιά στα τύμπανά μας» (σελ.26). Στο Ο Αύγουστος της Παναγιάς γράφει: «Το θαύμα το’ χω ξαναδεί.-Ολόσωμη η Παρθένος- στέκεται και πάλι με -το Θείο βρέφος- Εσταυρωμένο πρόωρα» (σελ.35). Σε παρόμοιο τόνο, στις Υγρές ικεσίες γράφει: «Αγάπη-Που γεννιέται με την καθημερινότητα-Που φθείρεται μαζί της- Που στο τέλος αφήνει έναν σπόρο.- Ένα μικρό Ευαγγέλιο-σε δυό γλώσσες- Φρεσκολουσμένο το κλαδί-από ψιλή βροχή-Χορευτά, απ’ τον αέρα χορευτά- Σπρώχνεται η πνοή μας.- Σχεδόν τα πάντα αντιφωνούν- Άπειρους παραδείσους(σελ.53)». Αλλά και στο Πάσχα γράφει «Βλέμμα διπλής όψεως.-Το χειροπάλεμα της σάρκας-κι η απαντοχή στον Τίμιο θάνατο.-Μια χαρά- σαν αυτή που γειτονεύει με τις Κυριακές.- Διεσταλμένα τα μάτια μου- Στον τρόμο και στο Θαύμα (σελ. 59)».
Στο ποίημα Ειδωλολάτρης στην αντηλιά υπάρχει ένα λεκτικό και ένα θέμα που εξυμνεί την αισθητική του ελληνικού τοπίου, όπως αυτή πλέκεται με την ιστορία. Γλώσσα και τέχνη θυμίζουν σε αυτό το σημείο Ελύτη: «Ζήλεψες τον έφηβο του Κριτίου- που στέκει μοναδικά στο λίθο.-Τα κορίτσια με – τους κροκωτούς χιτώνες- Τους θαλλοφόρους γέροντες- Στο τέλος της πομπής… Των κεκοιμημένων οι περιπλανήσεις-μόνος τρόπος- να χαϊδέψουμε ουρανό. -Που δε φτάνει να’ ναι μόνο μπλε – για να τον χαρείς- Πρέπει να μάθεις- και να τον ζωγραφίζεις… (σελ.37, 39)».
Στην Αξιοπρέπεια αναφέρεται στην αυτοκτονία του Ν. Πουλαντζά: «Στους κύκλους δεν αρμόζει η θηλιά- Στον τάφο του θα μπει μονάχος (σελ. 47)». Η Αυθεντικότητα είναι αφιερωμένη στον Ντελχάζ, τον Έλληνα που πολέμησε στο πλευρό των Κούρδων στο Κομπάνι: «Δεσμίδα ασάλευτου φωτός.-Σκιά εξαγνισμού- Να φωσφορίζει στο εξής- Μες στο βαθύ σκοτάδι (σελ. 49)».
Το ποίημα Σεβασμός αφιερώνεται στη μνήμη του Κ. Παπαϊωάννου: «Στην Ιερατική Μορφή / Που κρύβει τα διμέτωπα. /Στη στιβαρή κύρτωση / που κρατά στη σκιά / σκυφτές πνοές./ Αγάλματα τον προσπερνούν/ γέρνοντας το κεφάλι (σελ.66)». Διακρίνω επίσης Στο χείλος την διαρκή σχέση με τα αντικείμενα, που σώζουν μνήμες: «Σε κυνηγούν τα αντικείμενα /που λάτρεψες / Κι όσα δεν έβλεπες / όσα δεν άκουσες… Κρεμασμένα αναφιλητά, μονόχορδα Οι μέρες μας. / Χωρίς πνοή, η αναπνοή / Τις νύχτες μας (σελ.71, 73)».
Το έργο του Αντώνη Μπουντούρη μας αποκαλύπτει μια γνήσια ποιητική φωνή, που πλησιάζει τον κόσμο με μια χαρακτηριστική ηρεμία. Ιδιοσυγκρασία ισορροπημένη, πλούσια από ό,τι φαίνεται σε εμπειρίες και γνώσεις, άρτιος χειριστής του ελληνικού λόγου, είναι σε θέση να μας μυήσει στη μουσικότητα που μπορούν να έχουν οι λέξεις.
Απόψε θα πλαγιάσουμε…
Ανήκω στη γενιά που δεν έζησε την τραγωδία του εμφυλίου. Γι’ αυτό έχουμε περισσότερες δυνατότητες να τον αντιμετωπίσουμε αποστασιοποιημένα και ψύχραιμα.
Σε όσους θέλουν να ισοπεδώνουν, να δαιμονοποιούν ή να αγιοποιούν, να θυμίσουμε ότι από την πλευρά της αριστεράς στα Δεκεμβριανά βρέθηκαν ο Ι. Ξενάκης, ο Μ. Θεοδωράκης, ο Μ. Κατσαρός, ο Μ. Χατζηδάκις, η Ε. Γλύκατζη-Αρβελέρ και ο Κ. Αξελός. Από την πλευρά του κέντρου και της δεξιάς βρέθηκαν ο Ρόδης Ρούφος, ο Θεόφιλος Φραγκόπουλος, ο Γ. Θεοτοκάς, ο Σάκης Πεπονής. Ο Άγγελος Σικελιανός γλύτωσε τον θάνατο από την πείνα χάρις την βοήθεια από τον Κωνσταντίνο και την Ιωάννα Τσάτσου. Ο Ανδρέας Εμπειρίκος και ο Μένης Κουμανταρέας έζησαν το μαρτύριο της ομηρίας από τους αντάρτες του ΕΛΑΣ και την πορεία υπό δυσμενέστατες συνθήκες .
Η αριστερά κατάφερε να μετατραπεί, από ένα κλειστό, αγοραφοβικό κόμμα κούτβηδων, σε ένα πολύανθρωπο ρεύμα, ακριβώς γιατί ανέδειξε το εθνικό ζήτημα ως το κύριο συστατικό του πολιτικού της λόγου που έθεσε σε δεύτερη μοίρα την ταξική πλευρά, αλλά και τις παλινωδίες για το Μακεδονικό. Δεν είναι βέβαια τυχαίο ότι δίπλα στον Άρη υπήρχαν κληρικοί, ο παπά-Ανυπόμονος, ο παπά-Χολέβας, οι μητροπολίτες Κοζάνης Ιωακείμ και Ηλείας Αντώνιος και βενιζελικοί αξιωματικοί όπως ο Ευριπίδης Μπακιρτζής.
Το αντάρτικο -που τραγούδαγε ο Π. Τζαβέλας-, Απόψε θα πλαγιάσουμε, είναι ένα φλογερό πατριωτικό τραγούδι.
Απόψε θα πλαγιάσουμε σε δροσερό χορτάρι
θα δώσει και θα πάρει το γλέντι μας παιδιά
Εμπρός μην χάνουμε καιρό κι ας μπούμε αράδα αράδα
Ελλάδα μας Ελλάδα αστέρι τ’ ουρανού
Ελλάδα μας, Ελλάδα δεν βγαίνεις απ’ το νου
Η αγάπη θέλει φίλημα κι ο πόλεμος τραγούδια
στην κεφαλή λουλούδια κι φλόγα στην καρδιά
Εμπρός μην χάνουμε καιρό κι ας μπούμε αράδα αράδα
Ελλάδα μας Ελλάδα αστέρι τ’ ουρανού
Ελλάδα μας, Ελλάδα δεν βγαίνεις απ’ το νου
Ας έρθει ο χάρος για να δει με τι κορμιά θα μπλέξει
Ας έρθει κι ας διαλέξει πριν μπει στην μαύρη γη
Εμπρός μην χάνουμε καιρό κι ας μπούμε αράδα αράδα
Ελλάδα μας Ελλάδα αστέρι τ’ ουρανού
Ελλάδα μας, Ελλάδα δεν βγαίνεις απ’ το νου
Παρόμοια και ο Άρης, στον λόγο του της Λαμίας, θα δει στην αντίσταση να αναγεννάται το πνεύμα του ‘21, υπερασπίστηκε τη συνέχεια του ελληνισμού απέναντι στον Φαλμεράγιερ καθώς και υπεραμύνθηκε την πατρίδα, την τιμή, την οικογένεια, την εκκλησία.
Βεβαίως, το άνοιγμα στον χώρο της ιδεολογίας, ενώ χάρισε στην αριστερά ένα μέρος του ελληνικού λαού, από τον οποίο και σήμερα αντλεί νομιμοποίηση, δεν στάθηκε ικανό να την αποτρέψει από σοβαρά πολιτικά λάθη.
Όλα αυτά θα πρέπει να τα σκεφτόμαστε, καθώς, όπως μαθαίνουμε, είμαστε μπροστά σε μια νέα προσπάθεια εθνοαποδόμησης μέσα από την αλλαγή της διδασκαλίας της ιστορίας.
