της Κ. Πλαττ, από το Άρδην τ. 63, Φεβρουάριος – Μάρτιος 2007
Ν α τοποθετήσουμε ένα στεφάνι με τουρκικά χρώματα στο τάφο του Χραντ Ντινκ. Μια θρηνούσα τουρκική κοινωνία στην Τουρκία και στην Ευρώπη εκφράζει τον αποτροπιασμό της για το «δειλό» έγκλημα κατά της ελευθερίας της γνώμης. Στον κοινό αγώνα για τη Δημοκρατία, κάποιοι άνθρωποι βρίσκονται μαζί. Ήταν ένας από εμάς.
Δεν είναι δύσκολο να θρηνεί κανείς για τον Χραντ Ντινκ. Συντάσσονται δελτία Τύπου, σχεδιάζονται αγρυπνίες και πορείες διαμαρτυρίας. Μοιράζονται τυπωμένα σε χαρτί πορτρέτα του Χραντ Ντινκ. Φωτογραφίες στερεωμένες με παραμάνες σε πουλόβερ και σακάκια συμβολίζουν την ενότητα της θρηνούσας κοινωνίας. Αυτός είναι ένας πολύ παράξενος Γενάρης. Είναι μια περίοδος που γίνεται λόγος για τη σημασία της πολιτικής μνήμης, που θα έχει τη δύναμη να αμβλύνει διαφορές, για να μπορεί να αντισταθεί σε μελλοντικά προβλήματα : τρομοκρατία, κλιματικές αλλαγές, ενεργειακή ανεπάρκεια.
Ήταν ένας από εμάς. Ίσως, στο βάθος της καρδιάς του, ο δημοσιογράφος Χραντ Ντινκ να μην πίστευε σ’ αυτό. Όμως ο άνθρωπος Χραντ Ντινκ το έκανε. Αποδέχτηκε τις προσφορές που του έγιναν σαν ένα πεινασμένο ορφανό παιδί. Δεν ήλεγξε τα λόγια αλληλεγγύης των κριτικών διανοούμενων της Τουρκίας. Αποδέχτηκε την προσφορά της αλληλεγγύης, πέρα από την Ιστορία, όπως μια ταξιδιωτική πρόσκληση για τη λίμνη της Γενεύης ή για την Αγία Πετρούπολη. Ένιωθε σίγουρος μέσα στην προβολή και τη διεθνή αναγνώριση. Ο Χραντ Ντινκ συναίνεσε, με τους όρους του πολιτικού «διαλόγου», σε αυτό το: «ας μιλήσουμε για παγκόσμια αλληλεγγύη αντί για εθνική ευθύνη».
Τουλάχιστον να προλάβαινε να ζήσει άλλα δέκα χρόνια, τότε ίσως να βίωνε ο ίδιος ότι ποτέ δεν ήταν «ένας από αυτούς». Ίσως να έβλεπε ότι δεν υπάρχει διάλογος χωρίς προηγούμενη αναγνώριση της αλήθειας. Ίσως να ανακάλυπτε ο ίδιος ότι όλοι αυτοί που τον χρησιμοποίησαν για τους δικούς τους πολιτικούς στόχους δεν θα τον προστάτευαν. Όμως, με τον δικό του θάνατο, τού επιτρέπεται να συνεχίσει να είναι αποδεκτός στη μνήμη εκείνης της τουρκικής κοινωνίας που χρησιμοποιεί το όνομά του για να αποδείξει το «άνοιγμα» της Τουρκίας.
Συγχρόνως όμως, η ομάδα των Τούρκων διανοούμενων που έφερε κοντά της τον Χραντ Ντινκ για να διαφημίσει την ικανότητα της Τουρκίας να μπει στην Ευρωπαϊκή Ένωση έχει ήδη διαδόχους στο οπτικό της πεδίο. Τα καινούργια τεκμήρια εκδημοκρατισμού της Τουρκίας μπορούν εφεξής να είναι και οι ίδιοι οι Τούρκοι: ένας βραβευμένος με νόμπελ λογοτεχνίας, μια τουρκάλα λογοτέχνις. Υπάρχουν αρκετές πιθανότητες να συνεχιστεί η πολιτική δημοσίων σχέσεων χωρίς ζημιές. Και να ενσωματώσουν, μέσα σε αυτήν την πολιτική, τη δολοφονία του Χραντ Ντινκ, αποκομίζοντας μάλιστα και κέρδη.
Ο Χραντ Ντινκ δολοφονήθηκε με τρεις σφαίρες, όπως έγινε και θύμα τριών μοιραίων ατυχιών. Η μία, η πίστη του ότι μπορεί να ζει ως Αρμένιος χωρίς την ανάμνηση της γενοκτονίας, αναιρέθηκε από την ίδια τη δολοφονία. Τη δεύτερη, ότι ο ίδιος θα μπορούσε στην Τουρκία να έχει μια θέση ως Αρμένιος, δεν του την επιτρέπουν ούτε οι ίδιοι που με το όνομά του τριγυρνούν στους δρόμους των ευρωπαϊκών μεγαλουπόλεων και δυναμικά επιμένουν ότι ο θρήνος είναι τουρκικός. Η τρίτη ατυχία, ότι ακριβώς αυτές οι πολιτικές δυνάμεις που τον ανέδειξαν ως το ιδανικό παράδειγμα μιας «συμβίωσης των πολιτισμών της Τουρκίας» δεν τον θρηνούν ως Αρμένιο, αλλά θρηνούν για την επένδυσή τους – είναι φανερή κυρίως στη Γερμανία.
Έτσι ο Χραντ Ντινκ έγινε αυτό που ποτέ δεν ήθελε να είναι: ένα θύμα της αρμενικής Ιστορίας, ένα θύμα της απορριπτόμενης ισότιμης συμβίωσης, ένα θύμα της απορριπτόμενης μνήμης. Ένα θύμα της απορριπτόμενης αναγνώρισης.
Ένα δεύτερο στεφάνι απουσιάζει από τον τάφο του Χραντ Ντινκ. Δεν υπάρχουν αρμενικές σημαίες, που θα μπορούσαμε να βάλουμε στον τάφο του. Δεν υπάρχουν συμβολικά λουλούδια της απόγνωσης που θα μπορούσαμε να του τα δώσουμε. Ίσως μόνο μια λευκή σελίδα. Μια λευκή σελίδα για όλες εκείνες τις σελίδες που δεν θα μπορεί πια να γεμίσει. Μια λευκή σελίδα για εκείνες τις σελίδες που απουσιάζουν από τα ιστορικά βιβλία της Τουρκίας : οι σελίδες για την Ιστορία της Δυτικής Αρμενίας και τη γενοκτονία του 1915-16.
Έτσι ο Χραντ Ντινκ, που ονειρευόταν να είναι «ένας από αυτούς» με τον θάνατό του, έγινε «ένας από εμάς». Γιατί επίμονη, άτεγκτη και αδιαπέραστη αποδεικνύεται εκείνη η τουρκική κοινωνία στην οποία, για πάνω από εκατό χρόνια, γίνεται πάλη για μια ισχυρή ενότητα πολιτισμού και δικαίου, γλώσσας και εδαφικής περιοχής, γνώσης και Ιστορίας.
Η ζωή που μας δίνεται είναι δανεική, δεν δωρίζεται. Και όμως, πώς μπορεί κανείς ως Αρμένιος, πώς μπορεί ως μέλος μιας Ιστορίας που τέλειωσε, ως μέλος μιας κοινωνίας που σήμερα δεν θα έπρεπε να υπάρχει, να μην πιστεύει ότι η ζωή είναι ένα δώρο, ανοιχτή στην ελπίδα, ανοιχτή στο μέλλον; Η δολοφονία του Χραντ Ντινκ έκανε επίσης φανερό το δάνειο και της δικής μας ζωής, όπως έφερε μπροστά μας και την πραγματικότητα : ανασφαλής πάνω στον πλανήτη Γη, όπου πορεύεται σήμερα η αρμενική διασπορά, παραμένει αγκυροβολημένη μόνο στη δική της ταραγμένη, ειπωμένη και τραγουδισμένη Ιστορία. μια Ιστορία της βίας και της απώλειας, μια Ιστορία της άρνησης, της πίστης και της ελπίδας.
Για να δώσουμε απάντηση στη δολοφονία του Χραντ Ντινκ, αρκεί μόνο μια σύντομη πρόταση. Λίγες λέξεις αρκούν, και είναι αυτές οι λέξεις που οι επιζήσαντες και τα παιδιά και τα εγγόνια τους λένε εδώ και εκατό χρόνια : Δεν θα ξεχάσουμε ποτέ.
*Επιστημονική συνεργάτις στο «Ινστιτούτο Έρευνας για τη Διασπορά και την Γενοκτονία» στο Πανεπιστήμιο του Μπόχουμ.
(Η νεκρολογία δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Die Zeit», τχ. 4/2006)
Μετάφραση:
Βασίλης Στοϊλόπουλος
