Του Τάσου Χατζηαναστασίου*
Τα ωρολόγια προγράμματα στο σχολείο, οι ώρες δηλαδή που προβλέπονται για κάθε διδακτικό αντικείμενο την εβδομάδα, υπό φυσιολογικές συνθήκες διαμορφώνονται με βάση την αντίληψη της κάθε κυβέρνησης και των κοινωνικών δυνάμεων που αυτή εκπροσωπεί για το σχολείο και τις ανάγκες της κοινωνίας· στην Ελλάδα όμως λαμβάνονται υπόψη και άλλα κριτήρια, όπως οι …προτιμήσεις του εκάστοτε Υπουργού ή η επιρροή διαφόρων ομάδων πίεσης που μεριμνούν για την ενίσχυση συγκεκριμένων μαθημάτων και τέλος, οι ανάγκες σε εκπαιδευτικό προσωπικό, δηλαδή, προκειμένου να μην προσλάβουμε πολλούς φιλολόγους, γιατί υπάρχει έλλειψη, μειώνουμε τις ώρες διδασκαλίας των φιλολογικών μαθημάτων! Οι επιλογές αυτές, όπως είναι φυσικό, επηρεάζουν άμεσα το υπηρεσιακό καθεστώς των εκπαιδευτικών καθώς η αυξομείωση των ωρών διδασκαλίας καθορίζει και το πόσες ώρες θα έχουν διαθέσιμες στο σχολείο που υπηρετούν, το εάν θα προσληφθούν περισσότεροι αναπληρωτές κτλ. Κοντολογίς, στη συζήτηση για τα ωρολόγια προγράμματα υπεισέρχονται ποικίλες παράμετροι που την απομακρύνουν από την ουσία: τις ανάγκες της ελληνικής κοινωνίας, τις οποίες θα πρέπει να υπηρετεί το σχολικό αναλυτικό και ωρολόγιο πρόγραμμα.
Αναζητώντας λογική στις υπουργικές αποφάσεις
Τα νέα ωρολόγια προγράμματα που ανακοινώθηκαν πρόσφατα επιβεβαιώνουν ότι η κυβέρνηση επιχειρεί να ισορροπήσει ανάμεσα σε δύο τάσεις: τη νεοφιλελεύθερη εκσυγχρονιστική από τη μία και την «αστική» προτίμηση της δεξιάς προς τις κλασικές σπουδές και αντίστοιχα την έντονη καχυποψία της έναντι των λεγόμενων κοινωνικών επιστημών, τις οποίες θεωρεί μάλλον αντικείμενο της αριστεράς, από την άλλη. Έτσι, έχουμε αναμενόμενα αύξηση των ωρών διδασκαλίας της Πληροφορικής και των ξένων γλωσσών, χωρίς όμως να προβλέπεται και πάλι η απόκτηση κρατικού πιστοποιητικού στα αντικείμενα αυτά. Έχουμε, επίσης, αποκατάσταση και ενίσχυση του μαθήματος των Λατινικών, που έρχονται να αντικαταστήσουν τις Βασικές Αρχές των Κοινωνικών Επιστημών και την Κοινωνιολογία. Επίσης, με βάση το νέο ωρολόγιο πρόγραμμα καταργείται η Ερευνητική Εργασία της Α΄ και Β΄ Γενικού Λυκείου, χωρίς να έχει προηγηθεί κάποια αξιολόγηση της ωφελιμότητάς της. Είναι γεγονός ότι περισσότερο χρησίμευε για να συμπληρώνουν ωράριο οι εκπαιδευτικοί που πλεόναζαν στα σχολεία και για να αυξάνει ο μέσος όρος της τελικής βαθμολογίας των μαθητών αφού, μυστηριωδώς περιλαμβανόταν στα … γραπτώς εξεταζόμενα μαθήματα, παρά για τον σκοπό για τον οποίον υποτίθεται ότι εισήχθη στο πρόγραμμα πριν από λίγα χρόνια οπότε και είχε προβληθεί ως η ναυαρχίδα του σχολείου της δημιουργικότητας και της κριτικής σκέψης. Χωρίς κάποια αιτιολογία περικόπηκαν οι ώρες του μαθήματος της Οικιακής Οικονομίας στο Γυμνάσιο, γεγονός που φανερώνει αφενός αμηχανία για τον ρόλο του μαθήματος αυτού αφετέρου αδυναμία αξιοποίησης ενός επιστημονικού δυναμικού, για το οποίο η πολιτεία επενδύει υλικούς και ανθρώπινους πόρους.
Με τη δικαιολογία ότι δεν τα επέλεγαν οι μαθητές, καταργήθηκαν επίσης τα μαθήματα επιλογής στο Γενικό Λύκειο, εκτός από την Πληροφορική, και των Αγγλικών στην Γ΄ Λυκείου, που έγιναν υποχρεωτικά. Ανάμεσά σ’ αυτά που καταργήθηκαν και το μάθημα της Καλλιτεχνικής Παιδείας (Μουσική, Καλλιτεχνικά, θέατρο) της Ιστορίας της Τέχνης και του Σχεδίου, που, δίκαια, ξεσήκωσε διαμαρτυρίες. Στον αντίποδα, αυξάνονται οι ώρες της Γυμναστικής στο Λύκειο, που και στους μαθητές παρέχει μία ευχάριστη ανάπαυλα από τα υπόλοιπα μαθήματα στα οποία μπορούν να ασκήσουν το σώμα τους και γίνεται καλύτερη αξιοποίηση του πλεονάζοντος προσωπικού στην ειδικότητα της Φυσικής Αγωγής. Τέλος, θετική η πρόβλεψη να διδάσκονται Μαθηματικά οι μαθητές της Ομάδας Προσανατολισμού Ανθρωπιστικών Σπουδών της Γ΄ Λυκείου και Ιστορία οι μαθητές των Θετικών.
Κοντολογίς, όπως συμβαίνει κάθε φορά που αλλάζει το ωρολόγιο πρόγραμμα, κάποιοι κλάδοι καθηγητών ευνοούνται και κάποιοι θίγονται και διαμαρτύρονται. Το σχολείο, ωστόσο, δεν υφίσταται για να έχουν δουλειά οι διάφοροι κλάδοι καθηγητών αλλά για να παρέχει στους αυριανούς πολίτες επαρκή μόρφωση, ευρύτερη καλλιέργεια καθώς και εκείνα τα εφόδια που τους επιτρέπουν να κατανοούν τον κόσμο στον οποίον καλούνται να ζήσουν· να καλλιεργεί επίσης ήθος, αξίες και υψηλά πρότυπα, τον σεβασμό στον άνθρωπο και το περιβάλλον, αλλά και στην Ιστορία, τη γλώσσα και τον πολιτισμό του ελληνικού λαού χωρίς συμπλέγματα και μισαλλοδοξία· να φροντίζει για την ισόρροπη ανάπτυξη των γνωστικών, αισθητικών και κινητικών δυνατοτήτων και δεξιοτήτων των νέων. Αμφιβάλλω, ωστόσο, εάν πράγματι, τόσο η παρούσα όσο και οι προηγούμενες κυβερνήσεις είχαν τα παραπάνω ως στοχοθεσία και προτεραιότητα, όπως επίσης και το εάν αντιλαμβάνονται με τον ίδιο τρόπο τι σημαίνει κατανόηση του κόσμου που ζούμε. Πολλοί, για παράδειγμα, που σωστά, επικρίνουν την κυβέρνηση για την «εξαφάνιση» των κοινωνικών επιστημών από το Λύκειο, θα ήταν ευτυχείς εάν δεν διδάσκονταν καθόλου στοιχεία κατανόησης της ορθόδοξης πίστης και λατρείας και που παρέχονται από το μάθημα των Θρησκευτικών. Ούτε πάλι αποτελεί εναλλακτική πρόταση η «διπλωματική», αλλά φανερά αμήχανη θέση των συνδικαλιστικών ενώσεων για ένα «σχολείο που χωρά όλη τη γνώση». Αλλά η ΟΛΜΕ αποφεύγει να εμπλακεί στους ανταγωνισμούς μεταξύ των επιστημονικών κλάδων και προτιμά τον ρόλο του Ποντίου Πιλάτου.
Σ’ ένα ωρολόγιο πρόγραμμα που θα υπηρετούσε τις προτεραιότητες, που έχουμε αναφέρει, η τέχνη, η μουσική και ο πολιτισμός γενικότερα θα είχαν τη θέση που τους αρμόζει, ως υποχρεωτικά μαθήματα, όπως επίσης και οι κοινωνικές επιστήμες ως μαθήματα γενικής παιδείας καθώς η κατανόηση των κοινωνικών συνθηκών και αλλαγών αφορούν κάθε αυριανό πολίτη. Ορθή επομένως η επαναφορά των Λατινικών, απαράδεκτος όμως ο εξοβελισμός των κοινωνικών επιστημών. Μοιάζει σαν η κυβέρνηση να θέλει να συσπειρώσει την αριστερή αντιπολίτευση που μέσω των κοινωνικών επιστημών θεωρεί πως υπερασπίζεται τη δική της κοσμοθεωρία. Θυμίζουμε ότι επί ΣΥΡΙΖΑ είχε σαφώς ευνοηθεί ο κλάδος αυτός με αρκετές ώρες στο ωρολόγιο πρόγραμμα με αποκορύφωμα την αντικατάσταση των Λατινικών από την Κοινωνιολογία ως πανελλαδικώς εξεταζόμενο μάθημα για τις Ανθρωπιστικές Σπουδές. Σε ό,τι δε αφορά την Οικιακή Οικονομία, θα μπορούσε να αναβαθμιστεί σε μάθημα μελέτης περιβάλλοντος και ποιότητας ζωής με τη μορφή της ερευνητικής εργασίας. Έμφαση πρέπει να δοθεί επίσης στο μάθημα της Γεωγραφίας που αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα εφόδια ενός ενημερωμένου και μορφωμένου πολίτη. Ακόμη, θα πρέπει να δοθεί ένα τέλος στα μονόωρα μαθήματα γιατί αυτό τα καθιστά αυτόματα «συμπληρώματα» των θεωρούμενων «πρωτευόντων» αντικειμένων, αυτών που εξετάζονται γραπτώς στο τέλος κτλ. Δεν νοείται μάθημα με το οποίο, δεδομένων των συχνών απωλειών μαθημάτων λόγω αργιών, εκδρομών, εκδηλώσεων, απεργιών κτλ, διδάσκεται πρακτικά δύο ή τρεις φορές τον μήνα. Η δε επαναφορά κατ’ επιλογήν υποχρεωτικών μαθημάτων που εμπλουτίζουν το πρόγραμμα θα πρέπει επίσης να υπηρετεί τον σκοπό του σχολείου κι όχι απλώς να εξισορροπεί τις ανάγκες κάλυψης κλάδων εκπαιδευτικών προκειμένου να έχουν λίγες ώρες περισσότερες απασχόλησης. Τέλος, τα Επαγγελματικά Λύκεια έμειναν πάλι εκτός συζήτησης ενώ είναι φανερές ορισμένες σοβαρές ελλείψεις στο ωρολόγιο πρόγραμμα, όπως για παράδειγμα το μάθημα της Ιστορίας που διδάσκεται μία μόνο ώρα την εβδομάδα και μόνο στην Α΄ τάξη…
Το δημόσιο σχολείο λειτουργώντας σε ολοήμερη βάση στο Γυμνάσιο και υπό προϋποθέσεις και στο Λύκειο, θα μπορούσε να καλύψει και μάλιστα δωρεάν τις ανάγκες για μόρφωση, αισθητική καλλιέργεια και άθληση, για εκμάθηση της χρήσης υπολογιστών και ξένων γλωσσών παρέχοντας υψηλής ποιότητας εκπαίδευση με κρατική πιστοποίηση. Προϋπόθεση για κάτι τέτοιο μία συγκεκριμένη αντίληψη για το σχολείο που ανταποκρίνεται σε μία Ελλάδα που υπερασπίζεται την ταυτότητά της με αυτοπεποίθηση και επενδύει στη γνώση, στον πολιτισμό για το καλό του λαού και του τόπου, όπως λέγαμε παλιά.
*Φιλόλογος στο 1ο ΕΠΑΛ Ναυπλίου
9 ΣΧΟΛΙΑ
Οι απόψεις του κυρίου Τάσου Χατζηαναστασίου δεν έχουν καμία επιστημονική τεκμηρίωση. Τι πάει να πει έμφαση πρέπει να δοθεί στο μάθημα της Γεωγραφίας; Από που προκύπτει ότι αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα εφόδια; Γιατί δεν αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα εφόδια για παράδειγμα το μάθημα της Τεχνολογίας; Έχει μελετήσει άραγε τι ΩΠ και ΑΠ ισχύουν στις “προηγμένες” χώρες; Γιατί να μην εφαρμόζονται πχ ΑΠ θεμελιωμένα στο PISA; Άν ο καθένας είναι να γράφει απλώς για να καταθέσει τη γνώμη του -χωρίς τεκμηρίωση- τότε και εγώ προτείνω να αναβαθμιστεί το μάθημα της Γεωλογίας – Γεωγραφίας, να αυτονομηθεί ως Γεωλογία και να διδάσκεται και 3 ώρες τη βδομάδα γιατί θεωρώ ότι είναι πολύτιμο εφόδιο σε μια σεισμογενή χώρα που έχει επίσης μεγάλο ορυκτό πλούτο. Θα πρέπει επιτέλους η εκπαιδευτική πολιτική στη χώρα να συζητείται και να χαράσσεται με βάση επιστημονικά δεδομένα από τον αρμόδιο χώρο, τον χώρο της Διδακτικής. Δεν είναι ωφέλιμο να μιλούμε σήμερα με όρους της δεκαετίας του 70.
Παναγιώτης Αντωνόπουλος
Med Ηλεκτρολόγος Μηχανικός ΑΣΕΤΕΜ ΣΕΛΕΤΕ, Δάσκαλος,
Υποψήφιος Διδάκτορας ΠΤΔΕ Παν. Αιγαίου
Στη Γεωγραφία κόλλησες για να χαρακτηρίσεις ατεκμηρίωτο το άρθρο…Έχεις εμπειρία από δευτεροβάθμια εκπαίδευση;
Δεν κόλλησα καθόλου στη Γεωγραφία, την αναφέρω ως παράδειγμα για να καταδείξω ότι οι απόψεις που εκφράζονται είναι ατεκμηρίωτες. Όλο το άρθρο είναι καταφανώς ατεκμηρίωτο. Δεν είναι η Γεωγραφία το θέμα, το θέμα είναι η τεκμηρίωση των απόψεων. Δεν έχει νόημα να μιλάμε για ΔΕ με όρους μπακάλικου, βάλε λίγο από δω βγάλε λίγο απο εκεί. Το Άρδην έχει πολύ ωραίες θέσεις για την εθνική παραγωγή και για τον ελληνοχριστιανικό πολιτισμό. Οι γενικές αυτές θέσεις δυστυχώς δεν αντανακλώνται ορθά στα άρθρα που αφορούν την παιδεία. Γι αυτό κάνω κριτική. Επίσης έχω πολυετή εμπειρία στη ΔΕ.
Κε Παναγιώτη και ο κος Χατζηαναστασίου έχει πολυετή εμπειρία στην ΔΕ και έχει γράψει και βιβλία γι’ αυτή, καλή η κριτική αλλά να μην είναι αφοριστική. http://www.biblionet.gr/author/47838/%CE%A4%CE%AC%CF%83%CE%BF%CF%82_%CE%A7%CE%B1%CF%84%CE%B6%CE%B7%CE%B1%CE%BD%CE%B1%CF%83%CF%84%CE%B1%CF%83%CE%AF%CE%BF%CF%85
Διάβασα και όντως πρόκειται αναμφίβολα για έναν πολύ αξιόλογο συγγραφέα με καλές παρεμβάσεις.
Συγνώμη εάν η κριτική μου ήταν κάπως αφοριστική, αυτό που προσπαθούσα να πω είναι ότι καλό είναι τα άρθρα που κάνουν λόγο για ΩΠ – ΑΠ να αναφέρουν πρωτίστως τους στόχους τους. Μετά είθισται να ακολουθούν προτάσεις τεκμηριωμένες σε εμπειρικά δεδομένα.
Αντιπαρέρχομαι το ανοίκειο και προσβλητικό ύφος του αρχικού σχολίου για να επαναλάβω ότι το πόσες ώρες προβλέπονται για κάθε μάθημα δεν προκύπτει από κάποιον ουδέτερο αλγόριθμο ή τη Διδακτική αλλά υπαγορεύεται από την αντίληψη που έχει η εκάστοτε κυβέρνηση για την Παιδεία και τη χώρα. Στην Ιταλία, για παράδειγμα, (επειδή κατηγορούμαι πως δε γνωρίζω τι γίνεται σε άλλες χώρες) ο Μπερλουσκόνι ενίσχυσε τα μαθήματα Πληροφορικής και Αγγλικών και εισήγαγε το … μάθημα της επιχειρηματικότητας σε βάρος των Κλασικών Σπουδών. Στο άρθρο ασκείται κριτική στο νέο ωρολόγιο πρόγραμμα και διατυπώνεται με σαφήνεια η αντίληψη με βάση την οποία θα πρέπει να επανακαθοριστεί χωρίς να καταπιάνομαι με το περιεχόμενο, τη διδακτική μεθοδολογία κτλ. Εξανίσταται ο σχολιαστής για την ειδική αναφορά στη Γεωγραφία σε μία χώρα σαν την Ελλάδα! Χωρίς Ιστορία και Γεωγραφία όμως δύσκολα μπορούμε να μιλάμε για μορφωμένο πολίτη εδώ που μας όρισε η μοίρα. Θεωρώ, τέλος, εντελώς άσχετο με τη συζήτηση για το ωρολόγιο πρόγραμμα τις αναφορές στο πρόγραμμα PISA, που αφορά το τι, πώς και εάν μαθαίνουν τα παιδιά κι όχι το πόσες ώρες διδάσκονται κάποιο μάθημα.
Κύριε Χατζηναναστασίου
έχετε δίκιο για το ύφος μου και ζητώ συγνώμη.
Όμως πιστεύω ότι δεν καταλάβατε τι θέλω να πω. Δεν έχω πρόβλημα με τη διδασκαλία της Γεωγραφίας και συμφωνώ με τη ενίσχυση του μαθήματος. Αυτό που λέω είναι ότι καλό είναι να εξηγείτε καλύτερα τους λόγους προσθήκης ωρών ή αφαίρεσης από μαθήματα. Την Γεωγραφία την ανέφερα ως παράδειγμα, θα μπορούσα να αναφέρω την Τεχνολογία που ως μονόωρο μάθημα θέλετε να καταργηθεί απλώς γιατί είναι μονόωρο. Επίσης δεν μίλησε κανείς για Αλγόριθμο στον οποίο θα πρέπει να στηρίζονται οι σχεδιασμοί. Όντως ο σχεδιασμός πηγάζει από την αντίληψη για την Παιδεία. Το ζήτημα είναι το πού στηρίζεται αυτή η αντίληψη. Αυτό που υποστηρίζω είναι ότι τα ΩΠ θα πρέπει να εξυπηρετούν τον εθνικό σχεδιασμό.
Να δώσω ένα παράδειγμα: Λόγω της ανάγκης για ανάπτυξη της εθνικής παραγωγής θα πρέπει να αναβαθμιστούν (και) τα μαθήματα των ΦΕ. Ένας δείκτης (αμφιλεγόμενος αλλά πάντως δείκτης) είναι το PISA. Για να επιτευχθεί η στοχοθεσία θα πρέπει να αλλάξει εκ θεμελίων η διδασκαλία του μαθήματος με την προσθήκη εποικοδομητικών μεθόδων. Οι εποικοδομητικές μέθοδοι (οι οποίες είναι εμπειρικά τεκμηριωμένες εδώ και δεκαετείς) χρειάζονται πολλαπλάσιο διδακτικό χρόνο, επομένως χρειάζεται (και) αύξηση των ωρών των μαθημάτων των ΦΕ. Από το παραπάνω παράδειγμα βλέπουμε ότι το πως και το τι κάνεις σε ένα μάθημα επηρεάζει το ΩΠ, επομένως για την εκπλήρωση των στόχων που έχουν τεθεί βλέπουμε ότι το ΑΠ επηρεάζει άμεσα το ΩΠ. Δεν είναι καθόλου άσχετη λοιπόν η αναφορά μου στο PISA.
Κάπως έτσι θεωρώ ότι είναι εποικοδομητική η κριτική, με βάση εάν το σύστημα εκπαίδευσης εκπληρώνει τους στόχους που έχουν θεσπιστεί.
Εαν πάλι θεωρείτε ότι παιδαγωγκά το άρθο σας ήταν επαρκώς τεκμηριωμένο και δεν επιδέχεται κριτικής για ελλείψεις, τότε μπορεί εγώ να μην το εξέλαβα σωστά.
Γιατί σπεύσατε να συμπεράνετε ότι προτείνω την κατάργηση των μονόωρων μαθημάτων και όχι την μετατροπή τους σε δίωρα, όπως πραγματικά υποστηρίζω; Στο Γυμνάσιο κανονικά δεν προβλέπονται νομοθετικά μονόωρα μαθήματα αλλά γίνονται διάφορες αλχημείες, π.χ. υπολογίζονται ως “ομάδες μαθημάτων”. Μία διαχρονική τέτοια είναι η Αισθητική Αγωγή με αποτέλεσμα να διδάσκεται μία ώρα η Μουσική και μία τα Καλλιτεχνικά από δύο διδάσκοντες. Από δω προκύπτει και η πρόταση για ολοήμερο Γυμνάσιο γιατί βέβαια όλες αυτές οι ώρες δεν μπορούν να καλυφθούν στο εφτάωρο και γιατί το Άρδην εδώ και χρόνια υποστηρίζει ότι το δημόσιο δωρεάν σχολείο οφείλει να καλύπτει τις ανάγκες που σήμερα καλύπτουν οι γονείς το απόγευμα σε ωδεία, αθλητικούς συλλόγους, φροντιστήρια ξένων γλωσσών κτλ. και βέβαια δεν θεωρώ ότι έχω γράψει το αλάνθαστο και υπεράνω κάθε κριτικής άρθρο! Θα άφηνα ασχολίαστο το σχόλιο αλλά είδα ότι προκλήθηκε συζήτηση και θα ήταν άκομψο να μην προβώ σε ορισμένες διευκρινίσεις. Καλά κάνατε επομένως και καταθέσατε την άποψή σας και μου δώσατε έτσι την ευκαιρία να αποσαφηνίσω καλύτερα τη θέση μου.
Να χαθεί η Γεωγραφία και η Ιστορία από την Ελλάδα. Γιατί να τα γνωρίζουν τα παιδιά; αφού υπάρχει το προοδευτικό gps!!! Το ζήτημα είναι ότι τα παιδιά πάσχουν από την έλλειψη ενός ψυχοσυναισθηματικού gps, το οποίο κανένα υπερέξυπνο γκατζετάκι δεν μπορεί να τους το καλύψει. Η Πόλις της κλασικής δημοκρατίας εκπαίδευε αυτή η ίδια του πολίτες και ως ύλη και ως πνεύμα και σχέσεις. Μα και ακόμα τη δεκαετία του ΄80 της εφηβείας μου, γυρνούσαμε όλη την Αθήνα 12-13 ετών και μαθαίναμε μέσα απ’ολες τις γειτονίες και τους ανθρώπους που συναντούσαμε. Σήμερα τα παιδιά μας είναι ζήτημα αν γνωρίζουν άλλες γειτονιές από τη δική τους για να πάνε….φεύγουν λίγο προς τα έξω και παθαίνουν βέρτιγκο…Η αντανάκλαση αυτή, στον ψυχισμό είναι καίρια καθώς ο άνθρωπος και ειδικά το ελληνικό Πρόσωπο είναι ένα Όλον. Ας το κατακερματίσουμε λοιπόν!
Δεν χρειάζονται τα παρακάτω : «Ετούτο το τοπίο είναι σκληρό σαν τη σιωπή,
σφίγγει στον κόρφο του τα πυρωμένα του λιθάρια,
σφίγγει το φως, τις ορφανές ελιές του και τ’ αμπέλια του,
σφίγγει τα δόντια. Δεν υπάρχει νερό. Μονάχα φως.».
Άσε το άλλο ; πολύ Γεωγραφικό, βρε παιδί μου, κανένα νόημα δεν βγάνει!!!! :
«…ένα τοπίο δεν είναι , όπως το αντιλαμβάνονται μερικοί, κάποιο σύνολο γης, φυτών και υδάτων. Είναι η προβολή της ψυχής ενός λαού επάνω στην ύλη”