από το Άρδην τ. 56, Οκτώβριος – Νοέμβριος 2005
Πώς είδαν τον Μακ Λaουρυ οι Ελληνες διανοούμενοι
Από κείμενα που συγκεντρώθηκαν στη Νέα Υόρκη προς τιμήν του Λάουρυ, όταν αυτός αποχώρησε από το Ίδρυμα Φορντ, παραθέτουμε αυτά που, μεταξύ άλλων, έγραψαν ορισμενοι Έλληνες διανοούμενοι, ο Στρατής Τσίρκας, ο Οδυσσέας Ελύτης και ο Δημήτρης Μαρωνίτης. Τα κέιμενα μας τα παραχώρησε ευγενώς η κα. Μυριβήλη.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
«Το Νοέμβριο του 1971, ύστερα από εννέα μηνών αυστηρή απομόνωση και βασανισμούς σε στρατιωτική φυλακή, συνήθιζα ξανά τις πέτρες και τα δέντρα. Ο Mc Neil Lowry γύρεψε αμέσως να με δει. Θυμάμαι τα μάτια του. Διάβαζαν κάτω από το δέρμα μου, σα να ’μουνα από γυαλί, σημάδια μιας φυλής που της έπρεπε καλύτερη μοίρα. Ύστερα έκλαψε γενναία και ανθρώπινα και μου ’σφιξε το χέρι. Έτσι ξαναβρήκα το δρόμο προς τους ανθρώπους που μου είχαν λείψει και που τους γύρευα ανάμεσα στις πέτρες και τα δέντρα».
Δ.Ν. Μαρωνίτης
12 Μαρτίου 1975
«Η προσωπική γοητεία του κ. Μακ Νηλ Λάουρυ είναι τόσο ισχυρή ώστε δεν μπορεί να της αντισταθεί κανείς συγγραφέας ή καλλιτέχνης. Όταν τον πρωτοσυνάντησα, η σοφία και η ανθρωπιά του με εντυπωσίασαν και αισθάνθηκα σαν να μιλάω με κάποιον σπουδαίο άνθρωπο της Αναγέννησης, με τον Έρασμο, συγκεκριμένα, του οποίου το έργο «Περί Μωρίας» μετέφραζα εκείνη την εποχή. Ήταν, θυμάμαι κατά την διάρκεια του τρίτου έτους μιας μακράς περιόδου σκότους στην οποία είχαν βυθίσει την Ελλάδα οι στρατιωτικοί και τα αφεντικά τους. Και όταν αρχίσαμε να ανταλλάσσουμε αναμνήσεις από τα χρόνια του Ισπανικού Εμφυλίου, συνειδητοποίησα ότι η καρδιά του είχε παραμείνει νέα και πιστή στις ιδέες των νεανικών μας χρόνων. Αν και είναι πιθανόν να μην το παρατήρησε ποτέ, τώρα, σ’ αυτήν την τιμητική περίσταση, θέλω να του πω το πόσο με βοήθησε το παράδειγμα του, μαζί με ορισμένα ακόμη πράγματα, να αντέξω αυτά τα δύσκολα χρόνια της Τυραννίας.»
Στρατής Τσίρκας
Αθήνα, Μάρτιος 1975
«Η αγάπη του προς το φως, αυτή που τον κάνει να επανέρχεται κάθε χρόνο σ’ ένα νησί του Αιγαίου, δεν είναι συμπτωματική. Αντιστοιχεί σε μια καθημερινότητα ψυχής που του είναι έμφυτη και που ο ίδιος γνωρίζει να την μετατρέπει σε πράξεις διαφανείς, απ’ αυτές που μας επιτρέπουν ν’ αποκαλύπτουμε στο βάθος τους, το πρόσωπο της δεύτερης – της αληθινής Αμερικής. Είναι μια χάρη που τη χρωστάμε και που θα του την χρωστά η πατρίδα εσαεί.»
Ο. Ελύτης
ΚΑΡΟΛΟΣ ΚΟΥΝ*
Άρα το οικονομικό θέμα αναμφιβόλως επηρεάζει την καλλιτεχνική σας προσφορά…
Ναι, δεν έχω την δυνατότητα να ανεβάζω ελεύθερα ό,τι νομίζω σωστό και ωραίο. Το ποιοτικό θέατρο, οπωσδήποτε, έχει πολύ λιγώτερο κοινό. Δεν είναι ντροπή να το λέμε, αυτή είναι η πραγματικότητα. Εδώ και τριάντα χρόνια, κάνουμε ένα συνεχή αγώνα για να μπορέσουμε να υπάρξουμε. Και είναι ζήτημα αν θα μπορούσαμε να συνεχίσουμε χωρίς την επιχορήγηση του ιδρύματος Φορντ. Τώρα, σαν ενίσχυσι από το Φορντ έχουμε το ένα τρίτο από ό,τι είχαμε πριν. Και δυσκολευόμαστε και θα δυσκολευτούμε πολύ περισσότερο σε λίγον καιρό, όταν δεν θα επιχορηγούμεθα πια. […]
Νομίζετε ότι η κρίσις του θεάτρου περιορίζεται στην Ελλάδα;
Όχι. Στην Ελλάδα είναι πολύ έντονη τώρα. Αλλά κρίσις υπάρχει σε όλα τα μέρη του κόσμου. Γι’ αυτό τα περισσότερα θέατρα έξω είναι επιχορηγούμενα. Είναι αδύνατον να σταθή ένα θέατρο που θέλει να κάνει μια σωστή καλλιτεχνική δουλειά, όσο και αν κάνη ένα συνεχή αγώνα.
Και ο αγώνας έχει σαν αποτέλεσμα μια κάποια μιζέρια που βλάπτει…
Η μόνη εποχή που εργαστήκαμε με κάποια άνεσι ήταν όταν μας δόθηκε η επιχορήγησις Φορντ. Την πήραμε, όπως την έχουν πάρει πολλά θέατρα τέχνης, το «Λα Μάμα», το «Όπεν Θήατερ» του Γκροτόφκσι, του Πήτερ Μπρουκ.
Όπως είπα ο ίδιος στον κ. Λόουρυ όταν ήταν στην Αθήνα, λυπάμαι πολύ που τόσο λίγο έχουμε εκτιμήσει την προσφορά στον τόπο μας του ιδιωτικού αυτού ιδρύματος. Αντί να προσπαθήσωμε να εκδηλώσωμε τις ευχαριστίες μας και τη χαρά μας για μερικά επιτεύγματα, αντίθετα ωρισμένοι προσβάλλουν και θίγουν με τρόπο ανεύθυνο και αχαρακτήριστο, όχι μόνον το ίδρυμα, αλλά και πρόσωπα κύρους και αναγνωρισμένου ήθους και αξίας που χάρι στις επιχορηγήσεις επιτελούν έργα εθνικής σημασίας, όπως οι καθηγηταί Κακριδής και Λίνος Πολίτης που ασχολούνται με τα μεταβυζαντινά και τα νεοελληνικά κείμενα, άλλους που ασχολούνται με αρχαιολογικάς μελέτας, με δημοτικά τραγούδια, καθώς και τον Ελύτη, τον Μαρωνίτη και τον Μανώλη Χατζηδάκι, καθώς και τόσους άλλους, κυρίως νέους, που δημιουργούν. Δεν καταλαβαίνω τι κάνουμε όταν προσπαθούμε να καταστρέψωμε τις αξίες που τόσο τις έχει ανάγκη ο τόπος. Είναι εύκολο βέβαια, αλλά όχι και τόσον ευθύ, να πετάμε κατηγορίες για το πρόγραμμα αυτό, χωρίς καμμία βασική και ουσιαστική απόδειξι.
[…]
Τι θα είχατε να προτείνετε γενικά; Για τη βελτίωσι της σημερινής καταστάσεως;
Επειδή ακριβώς έχω την επιχορήγησι, είναι δύσκολο να μιλήσω. Η μόνη λύσις όμως που βλέπω, είναι να ενδιαφερθή η Πολιτεία, όπως γίνεται σε όλα τα μέρη του κόσμου.
Απόσπασμα από την συνέντευξη που έδωσε ο Κάρολος Κουν στην Ροζίτα Σώκου και δημοσιεύτηκε στην Απογευματινή της 12ης Φεβρουαρίου 1973.
…Και περί υποτροφίας Φορντ*
Πολύς θόρυβος και πολλές συζητήσεις γίνονται, επίσης, για τις υποτροφίες του αμερικανικού ιδρύματος Φορντ. Όπως ήδη είναι γνωστό, σεις έχετε λάβει μια τέτοια υποτροφία, μ’ όλο που είναι γνωστό πως αντιμετωπίζετε με δυσπιστία τα βραβεία, τα ιδρύματα κι όλ’ αυτά. Γιατί δεχθήκατε τελικά την υποτροφία;
Ελύτης: Δεν συνηθίζω να κάνω ποτέ τίποτα που να χρειάζεται να το κρύψω. Η ζωή μου θέλω να είναι διάφανη όσο και η ποίησή μου. Κάποτε, δέχθηκα ένα βραβείο. Φοβούμαι ότι ήταν το πρώτο και το τελευταίο. Πρέπει να συντρέχουν πολλοί λόγοι στο μέλλον για να πεισθώ. Για τίποτα στον κόσμο δεν θ’ αποδεχόμουνα κάτι που έστω και έμμεσα μπορούσε να περικλείνη τον κίνδυνο μιας υποδούλωσης. Τα επαγγελματικά μου όμως συμφέροντα τα διεκδικώ. Είναι άλλο πράγμα. Όπως κι οι υποτροφίες που σε βοηθούν να τελειώσεις ένα μακρόπνοο έργο. Εάν δέχθηκα το «Φορντ» είναι ακριβώς επειδή το δίνει ένας ιδιωτικός οργανισμός που δεν έχει καμμία σχέση ούτε με την αμερικάνικη, ούτε με την ελληνική κυβέρνηση. Τα μεγαλύτερα και τα πιο σοβαρά ιδρύματα που το έχουν δεχθή, από την Βόρεια Ευρώπη ως τη Νότια Αίγυπτο, είναι η καλύτερη εγγύηση. Όλα τα άλλα είναι ανοησίες ή «εκ του πονηρού»!
- Απόσπασμα συνέντευξης που παρέδωσε ο Ο. Ελύτης στον Γ. Πηλιχό για λογαριασμό της εφημερίδας «Τα Νέα» (Δημοσιεύθηκε στις
21/01/1973)
Θεσσαλονίκη 3-4-73
Η “Νέα Πορεία” αποφάσισε να απορρίψει κάθε συνεργασία με όσους επιχορηγήθηκαν από το ίδρυμα Φορντ. Αποκλείει δε από το ρεπερτόριό της κάθε θεατρικό έργο συγγραφέα που έτυχε αυτής της εύνοιας.
Η απόφαση αυτή δεν έχει κανένα χαρακτήρα προσωπικών αντιθέσεων, στρέφεται απλώς εναντίον της οποιασδήποτε καλλιτεχνικής και πνευματικής εξάρτησης και έρχεται να ενισχύσει στην πράξη τη θέση της “Νέας Πορείας” για μια αυτόνομη πνευματική ζωή που θα πηγάζη, θα εμπνέεται και θα στηρίζεται αποκλειστικά σε ελληνικές δυνάμεις, που στόχο τους έχουν την πνευματική ανάπτυξη του λαού μας.
