Μ Ηasluck, Ο άγραφος νόμος στην Αλβανία

του Φ. Μαλκίδη, από το Άρδην τ. 50, Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2004

Το βι­βλιο α­πο­τε­λει την πρώ­τη ο­λο­κλη­ρω­μέ­νη προ­σπά­θεια α­πό­δο­σης στην ελ­λη­νι­κή γλώσ­σα1 ε­νός θέ­μα­τος που έ­χει α­πα­σχο­λή­σει τα Βαλ­κά­νια και ει­δι­κό­τε­ρα την Αλ­βα­νί­α, αυ­τό της βε­ντέ­τας, του ά­γρα­φου νό­μου. Το βι­βλί­ο της Margaret Has­luck, το ο­ποί­ο με­τα­φρά­στη­κε α­πό τις Ε. και Π. Χα­τζη­παυ­λή, σε γε­νι­κή ε­πι­μέ­λεια Η. Σκου­λί­δα, α­πο­τε­λεί μί­α α­πό τις πιο ση­μα­ντι­κές συμ­βο­λές στο ζή­τη­μα του ά­γρα­φου νό­μου, που α­πα­σχό­λη­σε η πε­ρί­ο­δος δια­κυ­βέρ­νη­σης α­πό το Κόμ­μα Ερ­γα­σί­ας της Αλ­βα­νί­ας χα­ρα­κτη­ρί­ζε­ται α­πό ύ­φε­ση του φαι­νο­μέ­νου και συ­νε­χί­ζει να α­πα­σχο­λεί τη γει­το­νι­κή χώ­ρα. Χα­ρα­κτη­ρι­στι­κά, σύμ­φω­να με στοι­χεί­α της αλ­βα­νι­κής α­στυ­νο­μί­ας, το 2003 χά­θη­καν λό­γω της βε­ντέ­τας 400 ζω­ές, στη συ­ντρι­πτι­κή τους πλειο­ψη­φί­α στη βό­ρεια Αλ­βα­νί­α2. Η πρώ­τη έκ­δο­ση του βι­βλί­ου κυ­κλο­φό­ρη­σε το 1953, με­τά τον θά­να­το της συγ­γρα­φέ­ως, στην αγ­γλι­κή γλώσ­σα με την ε­πι­μέ­λεια της J. Anderson και α­πο­τέ­λε­σε, σύμ­φω­να με την ει­σα­γω­γή του κα­θη­γη­τή J. Hutton, μια ση­μα­ντι­κή συμ­βο­λή στην ε­θνο­γρα­φί­α των βαλ­κα­νι­κών φυ­λών και ι­διαί­τε­ρα των Αλ­βα­νι­κών.
Η βε­ντέ­τα, ο ά­γρα­φος νό­μος (α­νέ­κα­θεν) κα­τεί­χε και κα­τέ­χει μια ση­μα­ντι­κή θέ­ση στην αλ­βα­νι­κή κοι­νω­νι­κή ζω­ή, λό­γω του με­γά­λου και α­διαμ­φι­σβή­τη­του κύ­ρους που έ­χει η τι­μή του προ­σώ­που, θέ­μα στο ο­ποί­ο οι Αλ­βα­νοί δεί­χνουν με­γά­λη, και εν­δε­χο­μέ­νως για πολ­λούς α­κα­τα­νό­η­τη, ευαι­σθη­σί­α. Για πα­ρά­δειγ­μα εί­ναι πο­λύ συ­νη­θι­σμέ­νο, ό­ταν δια­σταυ­ρώ­νονται δύ­ο ο­χή­μα­τα και δεν υ­πάρ­χει ο α­νά­λο­γος χώ­ρος για να προ­χω­ρή­σουν, προ­κει­μέ­νου να συ­νε­χί­σουν το δρό­μο τους κά­ποιος πρέ­πει να κά­νει πί­σω. Ό­μως, ό­πως μας πλη­ρο­φο­ρεί η Hasluck, ό­ταν κά­ποιος στην Αλ­βα­νί­α α­να­γκα­ζό­ταν να ο­πι­σθο­χω­ρή­σει στον δρό­μο θε­ω­ρού­ταν τό­σο προ­σβε­βλη­μέ­νος που μπο­ρού­σε α­πό αυ­τό να αρ­χί­σει ο­λό­κλη­ρη βε­ντέ­τα.
Η Margaret Hasluck ζώ­ντας στην Αλ­βα­νί­α, και ει­δι­κό­τε­ρα στο Ελ­μπα­σάν, για 13 χρό­νια, την πε­ρί­ο­δο του με­σο­πο­λέ­μου α­να­γκά­στη­κε να φύ­γει το 1939 με­τά την ι­τα­λι­κή ει­σβο­λή βρέ­θη­κε στην α­νά­γκη να ε­ξη­γή­σει διε­ξο­δι­κά τον τρό­πο ζω­ής των Αλ­βα­νών και να τον α­πει­κο­νί­σει με λε­πτο­μέ­ρειες συ­γκε­κρι­μέ­νων πε­ρι­στα­τι­κών, τα ο­ποί­α πε­ρι­γρά­φουν τη λει­τουρ­γί­α του ά­γρα­φου νό­μου. Ά­γρα­φος νό­μος που σύμ­φω­να με τη συγ­γρα­φέ­α στη­ρί­ζε­ται στους “κα­νό­νες” του Ιω­άν­νη Κα­στριώ­τη- Σκερ­ντέ­μπε­η και του Lek Dukagjin3. Στο βι­βλί­ο δί­νο­νται πλη­ρο­φο­ρί­ες σχε­τι­κά με τη σύν­θε­ση της αλ­βα­νι­κής οι­κο­γέ­νειας και του τρό­που ζω­ής της, για τη θέ­ση της γυ­ναί­κας, τη γε­νι­κή ορ­γά­νω­ση των φυ­λών και των χω­ριών, τη φύ­ση και τη λει­τουρ­γί­α των συμ­βου­λί­ων και των συ­νε­λεύ­σε­ων των φυ­λών. Α­πει­κο­νί­ζο­νται με ι­διαί­τε­ρη α­κρί­βεια οι μέ­θο­δοι α­ντι­με­τώ­πι­σης των ε­γκλη­μά­των κα­τά της ζω­ής ή της πε­ριου­σί­ας, οι κα­νό­νες που ε­πι­κρα­τού­σαν (και σε με­ρι­κά χω­ριά ε­πι­κρα­τούν α­κό­μη) σχε­τι­κά με τις πα­ρα­βά­σεις, τα τα­ξί­δια, την ε­κτρο­φή των κο­πα­διών, τη φύ­λα­ξη των σπι­τιών. Υ­πάρ­χουν λε­πτο­με­ρεια­κές α­να­φο­ρές στη δια­δι­κα­σί­α όρ­κι­σης και της ε­πι­βο­λής των ποι­νών και τους κα­νό­νες που διέ­πουν τις βε­ντέ­τες, τις βε­ντέ­τες που ρυθ­μί­ζο­νται α­πό μια σει­ρά συμ­φω­νη­θέ­ντων, αν και ά­γρα­φων, κα­νό­νων και αρ­χών. Στο τέ­λος του βι­βλί­ου πα­ρα­τί­θε­ται έ­να χρή­σι­μο πα­ράρ­τη­μα με με­τα­φρά­σεις κει­μέ­νων – “νό­μων” που ρυθ­μί­ζουν τη βε­ντέ­τα και οι ο­ποί­οι πέ­ρα­σαν με­τά α­πό τη σχε­τι­κή δια­δι­κα­σί­α στις γε­νι­κές συ­νε­λεύ­σεις των φυ­λών. Στο πα­ράρ­τη­μα, έ­χει εν­δια­φέ­ρον το κεί­με­νο του “Συμ­φώ­νου του Μά­τι” της 7ης Νο­εμ­βρί­ου του 1942 ό­που, με­τα­ξύ των ό­ρων ρύθ­μι­σης της ζω­ής με­τα­ξύ των φυ­λών, υ­πάρ­χουν και προ­τρο­πές για συ­νερ­γα­σί­α με τις ι­τα­λι­κές δυ­νά­μεις κα­το­χής και α­να­φο­ρές πε­ρί α­δελ­φών λα­ών, του ι­τα­λι­κού και του αλ­βα­νι­κού, οι ο­ποί­οι βρί­σκο­νται υ­πό τη σκέ­πη του ί­διου “πα­τέ­ρα” και της ί­διας “μη­τέ­ρας”.
Συ­μπε­ρα­σμα­τι­κά, στο βι­βλί­ο, πα­ρό­τι το­νί­ζε­ται και α­να­λύ­ε­ται το ε­θι­μι­κό δί­καιο των αλ­βα­νι­κών υ­ψι­πέ­δων, η συγ­γρα­φέ­ας βρέ­θη­κε στην α­νά­γκη, μπρο­στά στο πρό­βλη­μα της κα­τα­νό­η­σης της θε­με­λιώ­δους λο­γι­κής βά­σης του κώ­δι­κα αυ­τού, να α­να­ζη­τή­σει πλη­ρο­φο­ρί­ες και για πολ­λές πτυ­χές της αλ­βα­νι­κής κοι­νω­νι­κής ζω­ής. Τα πε­ριε­χό­με­να του βι­βλί­ου το ο­ποί­ο συ­νει­σφέ­ρει στη βι­βλιο­γρα­φί­α στην ελ­λη­νι­κή γλώσ­σα για τη γει­το­νι­κή χώ­ρα4, εν­δια­φέ­ρουν πέ­ραν α­πό τον ε­ρευ­νη­τή και τον ει­δι­κό ε­πι­στή­μο­να, και τον α­πλό α­να­γνώ­στη, κα­θώς πε­ρι­γρά­φουν τον α­συ­νή­θι­στο τρό­πο ζω­ής ε­νός λα­ού με δια­φο­ρε­τι­κά ή­θη και πα­ρα­δό­σεις. Ω­στό­σο μια πα­ρα­τή­ρη­ση που θα μπο­ρού­σε να γί­νει εί­ναι ό­τι, ε­πει­δή το βι­βλί­ο ε­πι­κε­ντρώ­νε­ται στον ά­γρα­φο νό­μο στη Βό­ρεια Αλ­βα­νί­α, ο τί­τλος θα μπο­ρού­σε να λά­βει αυ­τό το ι­διαί­τε­ρο γε­ω­γρα­φι­κό χα­ρα­κτη­ρι­στι­κό. Στοι­χεί­ο που α­να­γνω­ρί­ζε­ται α­πό τη συγ­γρα­φέ­α που δια­φο­ρο­ποιεί τη βε­ντέ­τα στις πε­ριο­χές ό­που ζει ο ελ­λη­νι­κός πλη­θυ­σμός, λό­γω της “ελ­λη­νι­κής ε­πιρ­ρο­ής στις σχέ­σεις γε­νι­κά”5 και α­πό την έλ­λει­ψη α­να­φο­ρών για τον νό­το του κρά­τους. Αυ­τή η πα­ρα­τή­ρη­ση, βε­βαί­ως λο­γι­κή σή­με­ρα λό­γω των πο­λι­τι­κών, οι­κο­νο­μι­κών και κοι­νω­νι­κών συν­θη­κών που έ­χουν δια­μορ­φω­θεί, ή­ταν εν­δε­χο­μέ­νως ε­πι­κίν­δυ­νη για την Αλ­βα­νί­α του με­σο­πο­λέ­μου και της ι­τα­λι­κής και γερ­μα­νι­κής κα­το­χής και της α­νό­δου στην ε­ξου­σί­α του Κόμ­μα­τος Ερ­γα­σί­ας υ­πό τον Ε. Χό­τζα6.

Φά­νης Μαλ­κί­δης
Λέ­κτο­ρας Δη­μο­κρί­τειου Πα­νε­πι­στή­μιου Θρά­κης

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1. Στην αγ­γλι­κή γλώσ­σα έ­χουν κυ­κλο­φο­ρή­σει και άλ­λα κεί­με­να για τον ά­γρα­φο νό­μο στην Αλ­βα­νί­α. Για πα­ρά­δειγ­μα βλ. Young, A- Pjeter, J, “Traditional law, honour and gender in north Albania and the necessity of reconciliation processes”, Human Peace: International Union of Anthropological and Ethnological Sciences Quarterly New Journal of the Commission on the Study of Peace, 11/1 (1996), 14-18, και την ε­κεί βι­βλιο­γρα­φί­α.
2. Εί­ναι γε­γο­νός ό­τι τα ζη­τή­μα­τα της α­σφά­λειας και της αν­θρώ­πι­νης ζω­ής που συν­δέ­ο­νται με τη βε­ντέ­τα είναι μεί­ζο­να για την κοι­νω­νί­α της Αλ­βα­νί­ας. Βλ. Μαλ­κί­δης, Θ., “Η ση­με­ρι­νή κα­τά­στα­ση και οι προ­ο­πτι­κές του Ελ­λη­νι­σμού της Αλ­βα­νί­ας”. Βαλ­κα­νι­κά Σύμ­μει­κτα τ.11 (1999-2000), σελ. 379-407, Θεσ­σα­λο­νί­κη.
3. Shtjefen, G, The code of Lek Dukagjin, New York, Gjonlekaj Publishing Company, 1989.
4. Πα­ρό­λο που η Αλ­βα­νί­α α­πο­τε­λεί έ­να ση­μα­ντι­κό πε­δί­ο έ­ρευ­νας για την ελ­λη­νι­κή ε­πι­στή­μη με­τά το 1991, δεν υ­πάρ­χει στην ελ­λη­νι­κή γλώσ­σα η πο­σό­τη­τα της βι­βλιο­γρα­φί­ας που θα α­να­με­νό­ταν. Το πιο γνω­στό βι­βλί­ο για την Αλ­βα­νί­α εί­ναι των Pollo, P.- Puto, A., Η ι­στο­ρί­α της Αλ­βα­νί­ας, Θεσ­σα­λο­νί­κη, εκ­δο­τι­κή ο­μά­δα χχ. Στη δε­κα­ε­τί­α του 1980 υ­πήρ­ξαν κά­ποιες εκ­δό­σεις που πλη­ρο­φο­ρού­σαν τους έλ­λη­νες α­να­γνώ­στες για την Αλ­βα­νί­α με­τά την ε­πι­κρά­τη­ση του Κόμ­μα­τος Ερ­γα­σί­ας το 1944, ε­νώ άλ­λες πλη­ρο­φο­ρί­ες για τη γει­το­νι­κή χώ­ρα εμ­φα­νί­ζο­νται και στα βι­βλί­α που α­να­φέ­ρο­νται ό­μως στην ελ­λη­νι­κή κοι­νό­τη­τα που δια­βιεί στην χώ­ρα.
5. Hasluck, M., Ο ά­γρα­φος νό­μος στην Αλ­βα­νί­α, Εκ­δό­σεις Ι­σνά­φι, Ιω­άν­νι­να 2004, σελ. 200.
6. Βλ. εν­δει­κτι­κά, Ιν­στι­τού­το Μαρ­ξι­στι­κών – Λε­νι­νι­στι­κών Με­λε­τών του Κόμ­μα­τος Ερ­γα­σί­ας Αλ­βα­νί­ας, Ι­στο­ρί­α του Κόμ­μα­τος Ερ­γα­σί­ας Αλ­βα­νί­ας, Α­θή­να, εκ­δ. Πλα­νή­της χχ. και Χό­τζα, Ε., Ό­ταν τέ­θη­καν τα θε­μέ­λια της νέ­ας Αλ­βα­νί­ας, Α­θή­να, εκ­δ. Πλα­νή­της, χχ.