Η Ελληνική αριστερά και το αντιπαγκοσμιοποιητικό κίνημα

516

του Γ. Ρακκά, από το Άρδην τ. 42, Ιούνιος 2003

Η δε­κα­ε­τί­α του 1990 βρή­κε την α­ρι­στε­ρά και τα κοι­νω­νι­κά κι­νή­μα­τα σε μια φά­ση υ­πο­χώ­ρη­σης. Η κα­τάρ­ρευ­ση του σο­βιε­τι­κού μπλοκ, στο βαθ­μό που ταυ­τί­στη­κε με το «τέ­λος της ι­στο­ρί­ας», το «τέ­λος της ι­δε­ο­λο­γί­ας», την κρί­ση των με­γά­λων συλ­λο­γι­κών ο­ρα­μά­των, έ­πλη­ξε ό­χι μό­νο την ορ­θό­δο­ξη α­ρι­στε­ρά που α­να­φε­ρό­ταν ά­με­σα στο σο­βιε­τι­κό μο­ντέ­λο άλ­λα κά­θε κοι­νω­νι­κή και πο­λι­τι­κή κί­νη­ση που δια­κή­ρυτ­τε ό­τι εί­ναι δυ­να­τός έ­νας ρι­ζι­κός με­τα­σχη­μα­τι­σμός προς έ­ναν κό­σμο πε­ρισ­σό­τε­ρο ε­λεύ­θε­ρο και ε­ξι­σω­τι­κό. Αίφ­νης, η α­να­φο­ρά στις με­γά­λες ι­δε­ο­λο­γι­κές α­φη­γή­σεις χρε­ώ­θη­κε στην κα­λύ­τε­ρη πε­ρί­πτω­ση την κα­τη­γο­ρί­α της γρα­φι­κό­τη­τας και στη χει­ρό­τε­ρη, ταυ­τί­στη­κε με τον ο­λο­κλη­ρω­τι­σμό και την κα­τα­πί­ε­ση των α­το­μι­κών δι­καιω­μά­των. Η έ­λευ­ση της πα­γκο­σμιο­ποί­η­σης συ­νο­δεύ­τη­κε α­πό την ε­πι­κρά­τη­ση ε­νός χυ­δαί­ου κομ­φορ­μι­σμού που, στ’ ό­νο­μα του ρε­α­λι­σμού, δια­κή­ρυτ­τε την προ­σή­λω­σή του στην οι­κο­νο­μί­α και στην κοι­νω­νί­α της α­γο­ράς. Η τά­ση αυ­τή δια­πέ­ρα­σε σύσ­σω­μο το πο­λι­τι­κό σύ­στη­μα και δια­μόρ­φω­σε τις συν­θή­κες μιας ο­ρι­σμέ­νης προ­γραμ­μα­τι­κής σύ­γκλι­σης α­νά­με­σα στην ορ­θό­δο­ξη α­ρι­στε­ρά και τη δε­ξιά.
Οι ι­δε­ο­λο­γι­κές α­να­φο­ρές, που χα­ρα­κτή­ρι­ζαν τις πο­λι­τι­κές και κοι­νω­νι­κές α­ντι­πα­ρα­θέ­σεις καθ’ ό­λη την διάρ­κεια του 20ού αιώ­να, υ­πο­χώ­ρη­σαν. Απ’ τη μια, η σύ­γκρου­ση των πο­λι­τι­κών πα­ρα­τά­ξε­ων με­τα­βλή­θη­κε εν πολ­λοίς σε μά­χες α­νά­με­σα σε τε­χνο­κρα­τι­κά ε­πι­τε­λεί­α. Απ’ την άλ­λη, οι λα­οί και τα κοι­νω­νι­κά στρώ­μα­τα που πλήτ­το­νταν α­πό τις δια­δι­κα­σί­ες της πα­γκο­σμιο­ποί­η­σης ε­πέ­λε­γαν συ­χνά να εκ­φρά­σουν τα αι­τή­μα­τά τους μέ­σα α­πό την πο­λι­τι­στι­κή τους ταυ­τό­τη­τα. Συ­χνά, φυ­λε­τι­κές, θρη­σκευ­τι­κές ή πο­λι­τι­στι­κές ταυ­τό­τη­τες ε­νε­πλά­κη­σαν σε πο­λι­τι­κές και κοι­νω­νι­κές συ­γκρού­σεις. Αίφ­νης, ο πνευ­μα­τι­κός κό­σμος των α­δυ­νά­των έ­πα­ψε να έ­χει την γνώ­ρι­μη ι­δε­ο­λο­γι­κή υ­φή του 20ού αιώ­να και στρά­φη­κε προς τα θρη­σκευ­τι­κά σύμ­βο­λα, τους μύ­θους και τις ε­θνι­κές πα­ρα­δό­σεις προ­κει­μέ­νου να εκ­φρά­σει τις κα­τα­πιε­σμέ­νες απ’ το κυ­ρί­αρ­χο μο­ντέ­λο α­νά­γκες τους.

Με την πα­γκό­σμια ά­νο­δο του α­ντί-πα­γκο­σμιο­ποι­η­τι­κού κι­νή­μα­τος, συ­ντε­λεί­ται μια νέ­α στρο­φή που πυ­ρο­δο­τεί έ­ναν νέ­ο, «με­τα­πο­λι­τευ­τι­κό κύ­κλο» για τους κοι­νω­νι­κούς και πο­λι­τι­κούς α­γώ­νες. Η ευ­ρεί­α α­πή­χη­ση του συν­θή­μα­τος «έ­νας άλ­λος κό­σμος εί­ναι δυ­να­τός» κα­τα­δει­κνύ­ει την ε­πα­να­οι­κειο­ποί­η­ση της πο­λι­τι­κής α­πό την πλευ­ρά των «μη προ­νο­μιού­χων» του κυ­ρί­αρ­χου πα­γκό­σμιου πο­λι­τι­κού, οι­κο­νο­μι­κού και κοι­νω­νι­κού πα­ρα­δείγ­μα­τος.

Σε κά­θε γω­νιά του πλα­νή­τη, αλ­λά ι­διαί­τε­ρα στην Ευ­ρώ­πη, στις Η.Π.Α και τη Λα­τι­νι­κή Aμε­ρι­κή, μια ση­μα­ντι­κή πο­λι­τι­κή δύ­να­μη τεί­νει να α­να­δύ­ε­ται. Η πλα­τιές κοι­νω­νι­κές συμ­μα­χί­ες που εκ­φρά­ζει και ο πλου­ρα­λι­σμός των αι­τη­μά­των που συν­θέ­τει τεί­νουν να τη με­τα­βάλ­ουν σ’ έ­να συ­νο­λι­κό α­ντι­πα­γκο­σμιο­ποι­η­τι­κό πό­λο, μιας και στους κόλ­πους της α­να­φέ­ρο­νται κι­νή­σεις που αμ­φι­σβη­τούν κά­θε πτυ­χή της πα­γκο­σμιο­ποί­η­σης.

Στον ί­διο χώ­ρο, συ­νυ­πάρ­χουν, συ­ζη­τούν και συν­θέ­τουν τις προ­βλη­μα­τι­κές τους ο κό­σμος της ερ­γα­σί­ας, που μέ­σα α­πό τα συν­δι­κά­τα θέ­τει ζη­τή­μα­τα ό­πως αυ­τό της υ­πε­ρά­σπι­σης του κοι­νω­νι­κού κρά­τους, της προ­στα­σί­ας των δη­μό­σιων α­γα­θών, της δι­καιό­τε­ρης α­να­δια­νο­μής του πλού­του κ.λ.π, η νε­ο­λαί­α, που κρι­τι­κά­ρει τον κυ­ρί­αρ­χο τρό­πο ζω­ής, τον κα­τα­να­λω­τι­σμό, το κυ­ρί­αρ­χο μο­ντέ­λο δια­σκέ­δα­σης κ.λ.π., λα­οί της πε­ρι­φέ­ρειας που θέ­τουν τα ζη­τή­μα­τα της αυ­το­διά­θε­σης των ε­θνών, οι­κο­λό­γοι, φε­μι­νι­στι­κές κι­νή­σεις, α­γρό­τες, μειο­νό­τη­τες κ.λ.π. Αυ­τή η πο­λυ­σπερ­μί­α που υ­φί­στα­ται στο ε­σω­τε­ρι­κό του κι­νή­μα­τος εί­ναι που δια­μορ­φώ­νει και τη δυ­να­μι­κή για μια σύγ­χρο­νη, ε­ναλ­λα­κτι­κή πρό­τα­ση α­πέ­να­ντι στην πα­γκο­σμιο­ποί­η­ση, μιας και η σύν­θε­ση των ε­πι­μέ­ρους αι­τη­μά­των προ­σφέ­ρει προς το πα­ρόν έ­να α­ντι­φα­τι­κό αλ­λά ε­νιαί­ο πλαί­σιο κρι­τι­κής που θέ­τει στο στό­χα­στρο κά­θε πτυ­χή των σύγ­χρο­νων ε­ξου­σια­στι­κών, εκ­με­ταλ­λευ­τι­κών και αλ­λο­τριω­τι­κών σχέ­σε­ων. Σ’ αυ­τό α­κρι­βώς το ση­μεί­ο εί­ναι που α­να­δει­κνύ­ε­ται και η ελ­πί­δα για τη δια­μόρ­φω­ση ε­νός νέ­ου προ­τάγ­μα­τος. Στην α­ντι­προ­σω­πευ­τι­κό­τη­τα του α­ντι­πα­γκο­σμιο­ποι­η­τι­κού κι­νή­μα­τος, σε σχέ­ση με ό­λες τις συλ­λο­γι­κές ο­ντό­τη­τες που πλήτ­το­νται α­πό την πα­γκο­σμιο­ποί­η­ση.

Οι α­ντι­πα­γκο­σμιο­ποι­η­τι­κές κι­νή­σεις στην Ελ­λά­δα
Στον χώ­ρο της ελ­λη­νι­κής α­ρι­στε­ράς, που σή­με­ρα τεί­νει να ταυ­τι­στεί μ’ αυ­τό το κί­νη­μα, ε­πι­κρα­τούν ι­διά­ζου­σες συν­θή­κες που προς το πα­ρόν μπλο­κά­ρουν την δια­μόρ­φω­ση ε­νός νέ­ου, ρι­ζο­σπα­στι­κού πό­λου που να α­ντα­πο­κρί­νε­ται στις α­νά­γκες της ελ­λη­νι­κής κοι­νω­νί­ας. Βέ­βαια, εί­ναι α­λή­θεια ό­τι η ελ­λη­νι­κή κοι­νω­νί­α δια­θέ­τει ι­σχυ­ρά α­ντί-πα­γκο­σμιο­ποι­η­τι­κά α­να­κλα­στι­κά. Ο α­ντια­με­ρι­κα­νι­σμός που δια­περ­νά τον ελ­λη­νι­κό λα­ό –και σή­με­ρα προ­σεγ­γί­ζει τα ε­πί­πε­δα του 90% της κοι­νής γνώ­μης–έ­χει με­τα­βλη­θεί συ­χνά σε α­νοι­χτή αμ­φι­σβή­τη­ση της α­με­ρι­κα­νι­κής πλα­νη­τι­κής η­γε­μο­νί­ας (Κό­σο­βο, Ο­τσα­λάν, ε­πί­σκε­ψη Κλί­ντον κ.λ.π.).

Πα­ρό­λα αυ­τά, η πα­ρού­σα κα­τά­στα­ση στους κόλ­πους της ελ­λη­νι­κής α­ρι­στε­ράς δεν ε­πι­τρέ­πει την δια­μόρ­φω­ση μιας ε­νιαί­ας πο­λι­τι­κής και κοι­νω­νι­κής κί­νη­σης που να εκ­φρά­ζει αυ­τή την πραγ­μα­τι­κό­τη­τα. Απ’ τη μια, το Κ.Κ.Ε., που α­πο­τε­λεί τον κατ’ ε­ξο­χήν λα­ϊ­κό πό­λο της α­ρι­στε­ράς, μπο­ρεί να εκ­φρά­ζει πε­ρισ­σό­τε­ρο τις κοι­νω­νι­κές και πο­λι­τι­κές πραγ­μα­τι­κό­τη­τες ό­λων ε­κεί­νων που πλήτ­το­νται α­πό τις συ­νέ­πειες της πα­γκο­σμιο­ποί­η­σης στη χώ­ρα μας. Εί­ναι α­λή­θεια ό­τι η πλού­σια ι­στο­ρί­α των α­γώ­νων του κομ­μου­νι­στι­κού κόμ­μα­τος έ­χει δια­μορ­φώ­σει ι­σχυ­ρές πα­ρα­δό­σεις μέ­σα στην ελ­λη­νι­κή κοι­νω­νί­α που το με­τα­βάλ­λουν ευ­και­ρια­κά σε εκ­φρα­στή της κοι­νω­νι­κής δυ­σα­ρέ­σκειας α­πέ­να­ντι στις ε­πι­λο­γές των ευ­θυ­γραμ­μι­σμέ­νων με την πα­γκο­σμιο­ποί­η­ση πο­λι­τι­κών και οι­κο­νο­μι­κών ε­λίτ. Η πο­ρεί­α του Κ.Κ.Ε. μέ­σα στην ελ­λη­νι­κή κοι­νω­νί­α, κα­τά τη με­γα­λύ­τε­ρη διάρ­κεια του 20ού αιώ­να, το έ­χει κα­τα­γρά­ψει στη συ­νεί­δη­ση της κοι­νω­νί­ας ως τον κατ’ ε­ξο­χήν εκ­φρα­στή των α­γώ­νων για ε­θνι­κή α­νε­ξαρ­τη­σί­α και κοι­νω­νι­κή δι­καιο­σύ­νη. Γι’ αυ­τό και –συ­χνά– ό­ταν η συ­γκυ­ρί­α ε­νερ­γο­ποιεί κοι­νω­νι­κή δυ­σα­ρέ­σκεια, α­φο­ρά α­νά­λο­γα ζη­τή­μα­τα, η διά­θε­ση της κοι­νής γνώ­μης με τις κι­νη­το­ποι­ή­σεις του Κ.Κ.Ε. εν πολ­λοίς συ­μπί­πτουν (Κό­σο­βο, μα­θη­τι­κά κ.α.).

Ε­ντού­τοις, ο γνω­στός μο­νο­λι­θι­σμός του κόμ­μα­τος, η εμ­μο­νή στις «μαρ­ξι­στι­κές-λε­νι­νι­στι­κές» του αρ­χές, η αυ­τα­πά­τη της ε­πι­και­ρό­τη­τας του πα­λαιού κομ­μου­νι­σμού ως έ­να συ­νο­λι­κό και α­ντα­γω­νι­στι­κό πρό­ταγ­μα στην πα­γκο­σμιο­ποί­η­ση, εί­ναι που το με­τα­βάλ­λει σ’ έ­ναν α­στα­θή πό­λο που μό­νον ευ­και­ρια­κά εκ­φρά­ζει ευ­ρύ­τε­ρες κοι­νω­νι­κές δυ­νά­μεις. Η προ­γραμ­μα­τι­κή του α­δυ­να­μί­α δεν μπο­ρεί να πεί­σει εύ­κο­λα, ο κομ­μα­τι­κός του μο­νο­λι­θι­σμός μπλο­κά­ρει τη συ­σπεί­ρω­ση ευ­ρύ­τε­ρων δυ­νά­με­ων στις γραμ­μές του, ε­νώ η θε­ω­ρη­τι­κή του α­δυ­να­μί­α δεν το α­φή­νει πα­ρά να ε­πι­ση­μά­νει πτυ­χές της σύγ­χρο­νης πραγ­μα­τι­κό­τη­τας και ν’ α­φή­νει άλ­λες α­νέγ­γι­χτες, μην μπο­ρώ­ντας εν τέ­λει να εκ­φρά­σει το σύ­νο­λο των προ­κλή­σε­ων που θέ­τει η πα­γκο­σμιο­ποί­η­ση στην κοι­νω­νί­α μας.

Στον α­ντί­πο­δα, μπο­ρεί η α­ρι­στε­ρή τά­ση του Συ­να­σπι­σμού να προ­σεγ­γί­ζει δια­κη­ρυ­κτι­κά τον ε­ναλ­λα­κτι­κό λό­γο του α­ντι­πα­γκο­σμιο­ποι­η­τι­κού κι­νή­μα­τος αλ­λά, ε­πι­μέ­νο­ντας στην α­πλή ει­σα­γω­γή των ι­δε­ών α­πό το ευ­ρω­πα­ϊ­κό κί­νη­μα, δεν παύ­ει να α­πο­τε­λεί μια α­ντα­νά­κλα­ση του τε­λευ­ταί­ου. Οι πρα­κτι­κές και οι ι­δέ­ες του ευ­ρω­πα­ϊ­κού κι­νή­μα­τος α­να­φέ­ρο­νται –ό­πως εί­ναι φυ­σιο­λο­γι­κό– σε δια­κρι­τές πο­λι­τι­κές και κοι­νω­νι­κές πραγ­μα­τι­κό­τη­τες και κα­τά συ­νέ­πεια δεν μπο­ρούν να α­πα­ντή­σουν στις κύ­ριες α­ντι­θέ­σεις που δια­περ­νούν τη χώ­ρα μας δί­χως να μπο­λια­στούν α­πό τις ι­διαί­τε­ρες συν­θή­κες που ε­πι­κρα­τούν ε­δώ. Γι’ αυ­τό, εξ άλ­λου, ο Συ­να­σπι­σμός α­ντι­με­τω­πί­ζει τη μό­νι­μη α­δυ­να­μί­α της μα­ζι­κής α­πεύ­θυν­σης που κα­θι­στά δυ­σα­νά­λο­γη την δυ­να­τό­τη­τα της κοι­νω­νι­κής του πα­ρέμ­βα­σης με το βά­ρος που κα­τέ­χει στην ελ­λη­νι­κή πο­λι­τι­κή σκη­νή.

Ό­σο δε για την υ­πό­λοι­πη Α­ρι­στε­ρά, την ε­κτός κομ­μά­των, που εί­ναι πε­ρισ­σό­τε­ρο ε­ξε­γερ­σια­κή, αλ­λά και άλ­λες δυ­νά­μεις ό­πως το ΔΗΚ­ΚΙ, δεν φαί­νο­νται να έ­χουν την δυ­να­τό­τη­τα να κα­λύ­ψουν το κε­νό της έκ­φρα­σης και κυ­ρί­ως του προ­γράμ­μα­τος ε­νός αυ­θε­ντι­κά ελ­λη­νι­κού α­ντι­πα­γκο­σμιο­ποι­η­τι­κού κι­νή­μα­τος.

Η διά­στα­ση, λοι­πόν, α­νά­με­σα στους δια­φο­ρε­τι­κούς πό­λους της α­ρι­στε­ράς με­τα­φρά­ζε­ται σε α­δυ­να­μί­α του καθ’ ε­νός α­πό αυ­τούς να συ­γκρο­τή­σει έ­ναν αυ­τό­νο­μο, ρι­ζο­σπα­στι­κό πό­λο που να εκ­φρά­ζει την κοι­νω­νι­κή δυ­σα­ρέ­σκεια των μη προ­νο­μιού­χων του εκ­συγ­χρο­νι­στι­κού-πα­γκο­σμιο­ποι­η­μέ­νου κα­θε­στώ­τος της χώ­ρας μας. Αυ­τή η διελ­κυ­στίν­δα α­νά­με­σα στη λα­ϊ­κή αλ­λά μο­νο­λι­θι­κή και την ε­ναλ­λα­κτι­κή αλ­λά ε­λι­τί­στι­κη α­ρι­στε­ρά, και την ε­ξε­γερ­σια­κή αλ­λά πα­λαιο­λι­θι­κή Ά­κρα Α­ρι­στε­ρά, εί­ναι που μπλο­κά­ρει τις ό­ποιες δια­δι­κα­σί­ες ε­σω­τε­ρί­κευ­σης του πα­γκό­σμιου κλί­μα­τος α­ντί­στα­σης που δια­μορ­φώ­νει το α­ντί-πα­γκο­σμιο­ποι­η­τι­κό κί­νη­μα. Μέ­χρι αυ­τή η κα­τά­στα­ση να ε­κλεί­ψει και να υ­πάρ­ξουν διερ­γα­σί­ες υ­πέρ­βα­σης που θα γεν­νή­σουν έ­να νέ­ο λα­ϊ­κό, ε­ναλ­λα­κτι­κό αλ­λά και ρι­ζο­σπα­στι­κό πό­λο, που θα συ­μπε­ρι­λαμ­βά­νει λα­ϊ­κές δυ­νά­μεις ευ­ρύ­τε­ρες και ό­χι κομ­μα­τι­κο­ποι­η­μέ­νες ή τα­μπε­λο­ποι­η­μέ­νες, η ελ­λη­νι­κή κοι­νω­νί­α θα διέρ­χε­ται τη φά­ση