Ομογενειακή Εκπαίδευση Κωνσταντινούπολης

524

του Π. Γεωργίου, από το Άρδην τ. 11, Δεκέμβριος 1997

Μέ­σα στο πο­λυε­θνι­κό τουρ­κι­κό χά­ος, η άλ­λο­τε ακ­μά­ζου­σα ελ­λη­νι­κή μειο­νό­τη­τα τηςΚων­στα­ντι­νού­πο­λης βρί­σκε­ται σε μια διαρ­κή φθί­νου­σα πο­ρεί­α. 2.500 πε­ρί­που άν­θρω­ποι, κλη­ρο­νό­μοι ε­νός με­γα­λειώ­δους πα­ρελ­θό­ντος, προ­σπα­θούν να ορ­γα­νώ­σουν τη ζω­ή τους δια­τη­ρώ­ντας, ό­σο εί­ναι δυ­να­τό, τις πα­ρα­δό­σεις και τις ι­διαι­τε­ρό­τη­τές τους. Σ’ αυ­τή τους την προ­σπά­θεια η εκ­παί­δευ­ση έ­παι­ζε πά­ντα και ε­ξα­κο­λου­θεί και σή­με­ρα να παί­ζει έ­να βα­σι­κό ρό­λο.

Ι­στο­ρι­κά δε­δο­μέ­να
Μια σύ­ντο­μη ι­στο­ρι­κή α­να­δρο­μή τη θε­ω­ρού­με α­να­γκαί­α, για να γί­νει κα­λύ­τε­ρα κα­τα­νο­η­τή η ση­με­ρι­νή πραγ­μα­τι­κό­τη­τα.
Οι ι­στο­ρι­κοί σταθ­μοί ε­ξέ­λι­ξης της ο­μο­γε­νεια­κής εκ­παί­δευ­σης της Πό­λης, δεί­χνουν στιγ­μές τρο­μα­κτι­κής άν­θη­σης, αλ­λά και με­γά­λης πα­ρακ­μής.
Η α­παρ­χή της εκ­παι­δευ­τι­κής “ά­νοι­ξης” χρο­νι­κά το­πο­θε­τεί­ται στα τέ­λη του πε­ρα­σμέ­νου αιώ­να. Με τις με­ταρ­ρυθ­μί­σεις του Ταν­ζι­μάτ, οι Έλ­λη­νες της Πό­λης άρ­χι­σαν να ορ­γα­νώ­νουν συ­στη­μα­τι­κά το σχε­τι­κά μι­κρό υ­πάρ­χον σχο­λι­κό τους δί­κτυο, α­ξιο­ποιώ­ντας τις δυ­να­τό­τη­τες που τους δό­θη­καν. Η ά­νο­δος της ελ­λη­νι­κής (ε­μπο­ρι­κής-τρα­πε­ζι­κής) α­στι­κής τά­ξης, ή­ταν τό­σο ρα­γδαί­α, ώ­στε λί­γο πριν το τέ­λος του 19ου αιώ­να η υ­πάρ­χου­σα σχο­λι­κή υ­πο­δο­μή ή­ταν α­δύ­να­το να ε­ξυ­πη­ρε­τή­σει τις συ­νε­χώς αυ­ξα­νό­με­νες α­νά­γκες για εκ­παί­δευ­ση και ε­ξει­δί­κευ­ση ο­λοένα και μεγαλύτερου μα­θη­τι­κού δυ­να­μι­κού. Αυ­τή την ε­πο­χή, ε­ξέ­χου­σες προ­σω­πι­κό­τη­τες της ελ­λη­νι­κής α­στι­κής τά­ξης (Ζω­γρά­φος, Ζάπ­πας, Μα­ρα­σλής κ.λπ.) στη­ρί­ζουν οι­κο­νο­μι­κά την οι­κο­δό­μη­ση νέ­ων σχο­λι­κών κτι­ρί­ων (Με­γά­λη του Γέ­νους Σχο­λή, Μα­ρά­σλειο, Ζάπ­πειο, Ζω­γρά­φειο κ.λπ.) των ο­ποί­ων η με­γα­λο­πρέ­πεια προ­κα­λεί το δέ­ος α­κό­μη και σή­με­ρα. Ι­στο­ρι­κά, ο με­γα­λύ­τε­ρος α­ριθ­μός μα­θη­τών στα ο­μο­γε­νεια­κά σχο­λεί­α πα­ρα­τη­ρεί­ται στις αρ­χές του 20ού αιώ­να, (1919-1922) λί­γο πριν τη Μι­κρα­σια­τι­κή κα­τα­στρο­φή.
Με την α­νταλ­λα­γή των πλη­θυ­σμών, η ο­μο­γε­νεια­κή εκ­παί­δευ­ση μπαί­νει σε μια νέ­α φά­ση σχε­τι­κής α­νά­πτυ­ξης μέ­χρι το 1955, ό­που με τα «Σε­πτεμ­βρια­νά» δια­λύ­θη­καν οι αυ­τα­πά­τες ό­τι θα μπο­ρού­σε η ο­μο­γέ­νεια να ζή­σει αρ­μο­νι­κά και να δη­μιουρ­γή­σει στο πλαί­σιο του κε­μα­λι­κού κρά­τους. Οι α­πε­λά­σεις του 1964 έ­φε­ραν καί­ριο πλήγ­μα στην εκ­παί­δευ­ση και η ει­σβο­λή στην Κύ­προ το 1974 ο­λο­κλή­ρω­σε την κα­τα­στρο­φή. Στη συ­νέ­χεια και μέ­χρι σή­με­ρα, κά­θε χρό­νο η μεί­ω­ση του α­ριθ­μού των μα­θη­τών εί­ναι συ­νε­χής. Ε­πι­βε­βαιώ­νε­ται έ­τσι κι ε­δώ το κοι­νω­νιο­λο­γι­κό α­ξί­ω­μα ό­τι στην εκ­παί­δευ­ση μιας κοι­νω­νι­κής ο­μά­δας α­ντα­να­κλώ­νται ό­λες οι θε­τι­κές ή αρ­νη­τι­κές ε­πιδράσεις πά­νω στην ο­μά­δα αυ­τή. Στον πί­να­κα 1 που ακολουθεί, φαί­νο­νται κα­θα­ρά οι ε­πι­πτώ­σεις δύ­ο πο­λι­τι­κών γε­γο­νό­των στην ο­μο­γε­νεια­κή εκ­παί­δευ­ση (“Σε­πτεμ­βρια­νά”, απε­λά­σεις).
Οι ψυ­χο­λο­γι­κές ε­πι­πτώ­σεις αυ­τών των πο­λι­τι­κών γε­γο­νό­των, συν­δυα­ζό­με­νες με συ­χνά κα­θη­με­ρι­νά πε­ρι­στα­τι­κά (ό­πως, για παράδειγμα ο πυ­ρο­βο­λι­σμός σε ώ­ρα μα­θή­μα­τος στη Με­γά­λη του Γέ­νους Σχο­λή στις 22-3-96 και οι α­πει­λές το­πο­θέ­τη­σης βόμ­βας στο Ζάπ­πειο στις 15-5-96) ο­δη­γούν με­γά­λο α­ριθ­μό ο­μο­γε­νών στο δρό­μο της φυ­γής προς την Ελ­λά­δα.

Η κα­τά­στα­ση της εκ­παί­δευ­σης σή­με­ρα:
Το χρό­νο που πέ­ρα­σε, λει­τούρ­γη­σαν 15 ο­μο­γε­νεια­κά σχο­λεί­α (11 Δη­μο­τι­κά και 4 Γυ­μνά­σια-Λύ­κεια). Σύ­νο­λο μα­θη­τών: 307 (163 στα Δη­μο­τι­κά και 144 στα Γυ­μνά­σια-Λύ­κεια).
Σύμ­φω­να με το θε­σμι­κό πλαί­σιο που κα­θο­ρί­ζει τα ό­ρια λει­τουρ­γί­ας των σχο­λεί­ων αυ­τών, ό­πως και των μου­σουλ­μα­νι­κών σχο­λεί­ων της Θρά­κης (η συν­θή­κη της Λο­ζά­νης, κα­θώς και οι ελ­λη­νο­τουρ­κι­κές συμ­φω­νί­ες του 1951 και το πρω­τό­κολ­λο του 1968), στα ο­μο­γε­νεια­κά σχο­λεί­α δι­δά­σκο­νται μα­θή­μα­τα και στην τουρ­κι­κή γλώσσα α­πό Τούρ­κους εκ­παι­δευ­τι­κούς (τουρ­κι­κά, Ι­στο­ρί­α, Γε­ω­γρα­φί­α, Ατα­τουρ­κι­σμός κ.λπ) και στην ελ­λη­νι­κή γλώσ­σα α­πό ο­μο­γε­νείς και με­τα­κλη­τούς απ’ την Ελ­λά­δα εκ­παι­δευ­τι­κούς (Ελληνική γλώσσα, Φυ­σι­κή, Μα­θη­μα­τι­κά, Θρη­σκευ­τι­κά κ.λπ.).
Το ί­διο θε­σμι­κό πλαί­σιο προ­βλέ­πει το διο­ρι­σμό μειο­νο­τι­κών, δη­λα­δή ο­μο­γε­νών, διευ­θυ­ντών και Τούρ­κων υ­πο­διευ­θυ­ντών. Η τουρ­κι­κή πλευ­ρά, ό­μως, ά­φη­σε επί σει­ρά ε­τών τα σχο­λεί­α “α­κέ­φα­λα”, αρ­νού­με­νη να διο­ρί­σει ως διευ­θυ­ντές ο­μο­γε­νείς με α­στεί­ες προ­φά­σεις. Ο στό­χος προ­φα­νής: να α­φε­θούν τα σχο­λεί­α έρ­μαια στα χέ­ρια των υ­πο­διευ­θυ­ντών, που έ­κα­ναν ό,τι ή­ταν δυ­να­τόν ούτως ώστε να τα υ­πο­βαθ­μί­σουν και να τα φέ­ρουν στη ση­με­ρι­νή τρα­γι­κή κα­τά­στα­ση. Αλ­λά και σ’ ό­ποιο σχο­λεί­ο υ­πάρ­χει ο­μο­γε­νής διευ­θυ­ντής, στην ου­σί­α οι υ­πο­διευ­θυ­ντές διοι­κούν με τρό­πο μά­λι­στα τυ­ραν­νι­κό, ε­νι­σχυ­μέ­νοι κι απ’ τις σχε­τι­κές α­πο­φά­σεις, που, ε­κτός των άλ­λων, δεν ε­πι­τρέ­πουν πουθενά να στα­λεί κα­νέ­να έγ­γρα­φο, αν δεν συ­νυ­πο­γρα­φεί και απ’ αυ­τούς.
Οι ο­μο­γε­νείς εκ­παι­δευ­τι­κοί που δι­δά­σκουν σή­με­ρα στα σχο­λεί­α εί­ναι 56 (25 δά­σκα­λοι και 31 κα­θη­γη­τές), που συ­νε­πι­κου­ρού­νται α­πό 11 γραμ­μα­τείς κι ε­πι­με­λη­τές. Οι διο­ρι­σμοί α­να­γκαί­ων για τα σχο­λεί­α ει­δι­κο­τή­των ο­μο­γε­νών εκ­παι­δευ­τι­κών (π.χ. Μα­θη­μα­τι­κών, δα­σκά­λων), δεν γί­νο­νται με γε­λοί­ες πά­ντα προ­φά­σεις. Συ­νή­θως ό­τι η θέ­ση που διεκ­δι­κούν εί­ναι θέ­ση… με­τα­κλη­τού. Αυ­τό δεί­χνει και τη στα­θε­ρή τα­κτι­κή της Τουρ­κί­ας να πιέ­σει για α­πό­σπα­ση ό­σο πε­ρισ­σο­τέ­ρων με­τα­κλη­τών εκ­παι­δευ­τι­κών εί­ναι δυ­να­τό. Ο νο­ών νο­εί­τω. Για τον ί­διο λό­γο, ό­ταν κλεί­νει κά­ποιο σχο­λεί­ο, οι εκ­παι­δευ­τι­κοί δεν το­πο­θε­τού­νται σε άλ­λο σχο­λεί­ο ό­που υ­πάρ­χουν κε­νά, αλ­λά περ­νούν υ­πο­χρε­ω­τι­κά στην α­νερ­γί­α.
Η έν­νοια της Δη­μο­κρα­τί­ας –ό­πως άλ­λω­στε σ’ ό­λη την τουρ­κι­κή κοι­νω­νί­α- εί­ναι ά­γνω­στη και στα ο­μο­γε­νεια­κά σχο­λεί­α. Εκ­παι­δευ­τι­κοί ο­μο­γε­νείς α­πο­λύ­ο­νται χω­ρίς κα­νέ­να λό­γο, άλ­λοι διο­ρί­ζο­νται με δι­καί­ω­μα να δι­δά­σκουν ε­λά­χι­στες ώ­ρες κ.λπ. Οι α­πο­φά­σεις που λαμ­βά­νο­νται ά­νω­θεν σύμ­φω­να με τους πο­λι­τι­κούς στό­χους της στρα­το­γρα­φειο­κρα­τί­ας τη­ρού­νται α­πα­ρέ­γκλι­τα. Φυ­σι­κά, οι έν­νοιες των με­τα­θέ­σε­ων, α­πο­σπά­σε­ων, διο­ρι­σμών α­να­πλη­ρω­τών, αλ­λά και η μι­σθο­δο­σί­α α­πό το κρά­τος –ό­πως συμ­βαί­νει στην πε­ρί­πτω­ση των μου­σουλ­μά­νων εκ­παι­δευ­τι­κών της Θρά­κης απ’ την Ελ­λά­δα– εί­ναι ά­γνω­στες για τους ο­μο­γε­νείς εκ­παι­δευ­τι­κούς.

Το πε­ρι­βάλ­λον στο ο­ποί­ο λει­τουρ­γεί η ο­μο­γε­νεια­κή εκ­παί­δευ­ση
Η Τουρ­κί­α των 60 ε­κα­τομ­μυ­ρί­ων περίπου, με το 1/4 σχε­δόν του πλη­θυ­σμού της να κα­τοι­κεί στην Κων/πο­λη (στην ο­ποί­α κα­τα­φεύ­γουν κά­θε χρό­νο σχε­δόν 500.000 άν­θρω­ποι απ’ την Α­να­το­λή), με το μω­σα­ϊ­κό λα­ών, πο­λι­τι­σμών και θρη­σκευ­τι­κών μειο­νο­τή­των, με τα ε­κρη­κτι­κά κοι­νω­νι­κά και ε­θνι­κά προ­βλή­μα­τα, συ­νι­στά έ­να φαιό πε­ρι­βάλ­λον, μέ­σα στο ο­ποί­ο κατ’ α­νά­γκην λει­τουρ­γεί η ο­μο­γε­νεια­κή εκ­παί­δευ­ση. Η α­να­λο­γί­α δα­σκά­λων προς μα­θη­τές εί­ναι 1:39,4 σή­με­ρα (242.000 δά­σκα­λοι προς 9.547.000 μα­θη­τές), ε­νώ προ­βλέ­πε­ται με τους ρυθ­μούς αύ­ξη­σης του πλη­θυ­σμού και μεί­ω­σης των διο­ρι­σμών, το 2000 να ξε­πε­ρά­σει το 1:50. (Στη Δ.Ε. η α­να­λο­γί­α εί­ναι μι­κρό­τε­ρη λό­γω νο­ο­τρο­πί­ας, εκ­παι­δευ­τι­κών ει­δι­κο­τή­των και του βά­ρους που πέ­φτει στα τε­χνι­κά σχο­λεί­α). Οι α­να­λο­γί­ες εί­ναι χει­ρό­τε­ρες στην Κων/πο­λη, ό­που σε κά­θε τμή­μα στοι­βά­ζο­νται 40-45 μα­θη­τές πρω­το­βάθ­μιας και δευ­τε­ρο­βάθ­μιας εκπαίδευσης. Έ­τσι, δη­μο­σιεύ­μα­τα σαν αυ­τό της εφημερίδας ΣΑ­ΜΠΑΧ της 25ης Σε­πτεμ­βρί­ου 1994 (που μι­λού­σε σε με­γά­λο 4στη­λο άρ­θρο για το ο­μο­γε­νεια­κό σχο­λεί­ο της Πρι­γκή­που με τους δύ­ο μα­θη­τές) δεί­χνουν την ορ­γα­νω­μένη προ­σπά­θεια της ι­θύ­νου­σας τά­ξης ν’ α­να­κα­λύ­ψει φα­ντα­στι­κούς ε­χθρούς για τον τουρ­κι­κό λα­ό, στους ο­ποί­ους σε μια δε­δο­μέ­νη στιγ­μή θα χρε­ώ­σει τα προ­βλή­μα­τά του.

Προ­ο­πτι­κή της ο­μο­γε­νεια­κής εκ­παί­δευ­σης
Η α­μεί­λι­κτη γλώσ­σα των α­ριθ­μών δεί­χνει (πί­ν. 2) ό­τι με τους ση­με­ρι­νούς ρυθ­μούς μεί­ω­σης του α­ριθ­μού των μα­θη­τών και μά­λι­στα χω­ρίς κρί­σεις στις ελ­λη­νο­τουρ­κι­κές σχέ­σεις, το έ­τος 2000 θα έ­χο­υμε 248 και σε 10 χρό­νια 150 πε­ρί­που ο­μο­γε­νείς μα­θη­τές. Αυ­τό και μό­νο το δε­δο­μέ­νο δεί­χνει ό­τι έ­φτα­σε πλέ­ον η ώ­ρα των γεν­ναί­ων α­πο­φά­σε­ων. Η πα­ρα­πέ­ρα σιω­πή δεν συ­νι­στά μό­νο ε­νο­χή για την Ελ­λά­δα, αλ­λά ό­πως δεί­χνουν και οι τε­λευ­ταί­ες ε­ξε­λί­ξεις, ο­πλί­ζει με α­πί­στευ­το θρά­σος τον τουρ­κι­κό πα­ρά­γο­ντα, που προ­βάλ­λει συ­νε­χώς νέ­ες ε­ξω­φρε­νι­κές διεκ­δι­κή­σεις. Η Τουρ­κί­α θα πρέ­πει να κλη­θεί να λο­γο­δο­τή­σει στο διε­θνές πε­ρι­βάλ­λον για τα συ­νε­χή της ε­γκλή­μα­τα που ο­δή­γη­σαν την ο­μο­γέ­νεια σ’ αυ­τή την κα­τά­στα­ση.
Ου­δείς, πλέ­ον, μπο­ρεί στα σο­βα­ρά να μι­λά για α­μοι­βαιό­τη­τα με­τα­ξύ των 9.000 μα­θη­τών και 237 μου­σουλ­μα­νι­κών σχο­λεί­ων της Θρά­κης. Έ­χω την πε­ποί­θη­ση ό­τι θα πρέ­πει να ληφθεί έ­να σα­φές μή­νυ­μα: Οι κα­θη­με­ρι­νές κα­τα­στά­σεις στα ο­μο­γε­νεια­κά σχο­λεί­α που θυ­μί­ζουν βαλ­κα­νι­κές γρα­φι­κό­τη­τες των αρ­χών του αιώ­να, θα πρέ­πει να τε­λειώ­νουν. Απ’ την άλ­λη, α­παι­τεί­ται μια νέ­α εκ­παι­δευ­τι­κή πο­λι­τι­κή στη Θρά­κη που θ’ α­κυ­ρώ­σει τους σκο­τει­νούς στό­χους της Ά­γκυ­ρας. Α­παι­τεί­ται έ­να νέ­ο το­πί­ο που απ’ τη λο­γι­κή της «α­μοι­βαιό­τη­τας» θα ο­δη­γεί στη λο­γι­κή της δια­πο­λι­τι­σμι­κής εκ­παί­δευ­σης. Θα πρέ­πει να α­ξιο­ποι­η­θούν ό­λες οι δυ­νά­μεις που ευαι­σθη­το­ποιού­νται και ταυ­τό­χρο­να έ­χουν α­σχο­λη­θεί σο­βα­ρά με το πρό­βλη­μα. Ε­πί­σης, πι­στεύ­ω ό­τι θα πρέ­πει να συ­νε­χι­στεί η προ­σπά­θεια που ξε­κί­νη­σε το 1991 με τη συγ­γρα­φή βι­βλί­ων για τη μειο­νό­τη­τα, με τη δι­κή τους συμ­με­το­χή κι ευ­θύ­νη ό­μως, για να α­πο­δυ­να­μω­θούν τα ε­πι­χει­ρή­μα­τα της α­πέ­να­ντι πλευ­ράς, της ο­ποί­ας, άλ­λω­στε, το σύ­στη­μα α­δυ­να­τεί να πα­ρα­γά­γει σύγ­χρο­να, δη­μο­κρα­τι­κά δι­δα­κτι­κά βι­βλί­α.

