Συνέντευξη του Κ. Λόουτς, από το Άρδην τ. 18, Μάρτιος-Απρίλιος 1999
Η τελευταία ταινία τον Κεν Λόουτς, Το όνομα μου είναι Τζο, προβλήθηκε πρόσφατα στην Ελλάδα. Ο βρετανός σκηνοθέτης συνεχίζει με τρυφερότητα και πολύ χιούμορ τη διαδρομή του στον κόσμο των απλών ανθρώπων. Εδώ εκφράζει την απόρριψη’ τον προς τους “ισχυρούς ” του Τόνυ Μπλαιρ συμπεριλαμβανομένου.
Η ταινία σας, Το όνομά μου είναι Τζο, έχει το χάρισμα να είναι συγχρόνως ποΛιτιιαί ταινία, ιστορία αγάπης (love story), δράμα και κωμωδία. Είναι το είδος τωνταινιών που κάνετε τα τελευταία χρόνια; Ναι, γιατί αυτό λειτουργεί καλύτερα στην οθόνη. Η ζωή μας είναι φτιαγμένη κατά τέτοιο τρόπο, έτσι δεν είναι; Γελάμε και κλαίμε σε διάστημα λίγων λεπτών. Το αφεντικό σου σε πετάει έξω από τη δουλειά, γυρνάς σπίτι και κάνεις έρωτα με τη γυναίκα που αγαπάς. Όλα τα συναισθήματα μπερδεύονται, συνεχώς.
Μπορώ να επιτρέπω στον εαυτό μου αυτή την ανάμειξη των ειδών γιατί δεν χρησιμοποιώ στ αρς1 στις σκηνοθεσίες μου. Οι σταρς έχουν μία εικόνα, μία και μόνη. Δεν αποτελούν καλό “υλικό” για δραματικά πρόσωπα που πάλλονται προς κάθε κατεύθυνση, από το θετικό στο αρνητικό. Μ’ αρέσει να βλέπω σταρς στην οθόνη για να διασκεδάζω. Αλλά δεν έχουν θέση στις δημιουργίες μου. Γιατί; Διότι δεν βάζουν μπουγάδα, δεν πληρώνουν για το σάντουιτς τους, δεν στέκονται στην ουρά για να μπουν στο music-hall, δεν καβγαδίζουν στην αγορά για την τιμή της μπριζόλας, δεν παίρνουν το λεωφορείο, δεν αναρωτιούνται πως θα βγάλουν τον μήνα. Έχουν ξεμάθει να ζουν. Κι εγώ δεν μιλώ παρά για την ανθρώπινη κατάσταση. Και για την καθημερινότητα.
Ποιο είναι το μυστικό σας για να πιάνετε έτσι την αλήθεια των ηρώων σας και των ηθοποιών που τους ερμηνεύουν;
Η δυσκολία είναι κατ’ αρχήν να βρεθεί μια ιστορία που να διηγείται όντως “κάτι” για τον κόσμο μέσα στον οποίο ζούμε. Ο κινηματογράφος είναι ένα θαυμάσιο μέσο για την αποκάλυψη της μύχιας πλευράς των κοινωνιών, δρα σαν μεγεθυντικός φακός στραμμένος πάνω στις συμπεριφορές μας.
Όταν γυρίζω μια ταινία, προσπαθώ επίσης να είμαι σαν τον προπονητή ποδοσφαίρου για τους παίκτες του. Δένω μια ομάδα, την ενώνω γύρω απ’ την ταινία και την βάζω στο πνεύμα της ιστορίας. Γύρω από επαγγελματίες ηθοποιούς συγκεντρώνω επίσης κάποιους ερασιτέχνες, λαϊκούς ανθρώπους, οι οποίοι προσφέρουν στη σκηνοθεσία μου την πραγματική τους ζωή. Γκρινιάζουν, έχουν κέφι, είναι ντροπαλοί ή ψιλοπερήφανοι που παίζουν σε μια ταινία: αντιδρούν! Κι εγώ, πίσω απ’ την κάμερα, καιροφυλακτώ αυτή την ειλικρίνεια που ξεπετάγεται, και που έχει αντίκτυπο και στους επαγγελματίες ερμηνευτές.
Για παράδειγμα, στο Το όνομά μου είναι Τζο, η υποδυόμενη την κοπέλα που παίρνει ναρκωτικά προέρχεται από τέτοιου είδους κοινωνικό περιβάλλον. Δεν είναι στην πραγματικότητα “πρεζόνι” αλλά ξέρει επακριβώς πώς λειτουργεί αυτός ο κόσμος: ξαφνικά ο μηχανισμός της σκέψης της μεταδίδει την κίνηση στο παίξιμο των επαγγελματιών ηθοποιών που την πλαισιώνουν. Αυτή η ερασιτέχνις ηθοποιός προσφέρει την καθημερινή ζωή και το αληθινό της άρωμα στην ατμόσφαιρα της ταινίας μου.
Πώς εξηγείτε το ότι οι απλοί άνθρωποι, “ήρωες” των ταινιών σας, υφίστανται τόσες ταπεινώσεις, τόση περιφρόνηση από τους πλουσίους και τους ισχυρούς; Μοιάζει σχεδόν απίστευτο πώς οι απόβλητοι του συστήματος δεν έχουν βάλει μπρος ακόμα μια αληθινή επανάσταση για ν’ αλλάξουν ης συνθήκες ζωής!
Τι ωραία που τα λέτε! Θέλετε να ξαναβγούμε στα οδοφράγματα και να πετάμε πέτρες; Ας είμαστε πιο πονηροί, πιο παραπειστικοί, ας διεκδικήσουμε δικαιότερους νόμους και, για να ψηφίζονται αυτοί οι νόμοι, ας αναλάβουμε τις ευθύνες μας διαλέγοντας προσεχτικά αυτούς που πρόκειται να εκλέξουμε στην κυβέρνηση. Πάρα πολλοί άνθρωποι ψηφίζουν όπως νάναι, χωρίς πληροφόρηση, και μετά αυτοοικτίρονται ενώ το λάθος είναι δικό τους.
Οι ταινίες μου… Μια ταινία δεν θα γίνει ποτέ η κινητήρια δύναμη ενός πολιτικού κινήματος. Με σεμνότητα πρέπει ν’αποτελεί μέρος ενός συνόλου από χίλια πράγματα που επιδιώκουν ν’αλλάξουν την ανθρώπινη μοίρα. Μια ταινία είναι ένα μικρό κομματάκι της επανάστασης ή καλύτερα της εξέλιξης των νοοτροπιών που θα πρέπει βεβαίως να πραγματοποιηθεί μια μέρα αν δεν θέλουμε να οδηγηθούμε στον όλεθρο.
Ο Τόνυ Μπλαιρ, ο “σοσιαλιστής” πρωθυπουργός της χώρας σας, σας αρέσει;
Μμ, ναι. Αλλά ανήκει στην ίδια κοινωνική τάξη με την κ. Θάτσερ… Ο Τόνυ Μπλαιρ και το κόμμα του, οι Εργατικοί, δήλωσαν καθαρά ότι θα σχημάτιζαν κυβέρνηση αφοσιωμένη στις business, στη διακίνηση του χρήματος. Είναι μια κυβέρνηση για τους κεφαλαιοκρατες και το κεφάλαιο. Οι απλοί άνθρωποι δεν θα δουν καμία αλλαγή. Για παράδειγμα, ο ήρωας της ταινίας μου, ο Τζο, ένας περιθωριακός που αφοσιώνεται στο να βοηθήσει τους νέους, δεν έχει τίποτα να περιμένει απ’ τον όποιον Τόνυ Μπλαιρ. Τίποτα απολύτως.
Τίποτα δεν άλλαξε, κοινωνικά, στη Μεγάλη Βρετανία. Δεν υπάρχει παρά μια μικρή διαφορά ανάμεσα στην άκρως φιλελεύθερη Θάτσερ και τον σοσιαλιστή Τόνυ Μπλαιρ: η πολιτική εικόνα του Τόνυ Μπλαιρ είναι πιο γλυκιά, πιo ευχάριστη, πιo “διαφημιστική”. Αλλά σκασίλα μου για την πολιτική εικόνα! Εσάς όχι;
Ωστόσο η κ. Θάτσερ έπρεπε να είναι ένας πιο εύκολος στόχος από τον Τόνυ Μπλαιρ για τις “επίθεση κατά μέτωπον” ταινίες σας!
Όχι. Αυτοί οι δύο είναι ίδιοι. Ακριβώς ίδιοι. Έχουν την ίδια φιλοσοφία στον τρόπο άσκησης της πολιτικής. Οι σοσιαλιστές -δείτε τον Ζοσπέν στη Γαλλία- κερδίζουν πολλές εκλογές στην Ευρώπη. Όμως δεν είναι πλέον σοσιαλιστές, ακόμη ία αν παρουσιάζονται ως τέτοιοι στους εκλογείς, αλλά κόμματα της κεντροαριστεράς στις καλύτερες περιπτώσεις ή της κεντροδεξιάς τις περισσότερες φορές! Όταν ακούω σοσιαλιστές υπουργούς να λενε: “Εντάξει, σας δημιουργούμε απασχόληση … ευέλικτη. Αλλά είναι προσωρινή, με σύμβαση ορισμένου χρόνου, και πρέπει να δεχτείτε να πληρώνεστε λιγότερο απ’ το κανονικό. Θυσιαστείτε έτσι ώστε το ισοζύγιο πληρωμών να είναι ωφέλιμο!” -είναι μια συνηθισμένη φρασεολογία, έτσι δεν είναι;-ουρλιάζω!
Γιατί αυτό το είδος του λόγου κάνει εργάτες ή υπάλληλους να βλάπτουν ο ένας τον άλλον αποδεχόμενοι αφύσικες συνθήκες εργασίας, για τον απλό λόγο ότι αν αρνηθούν, κάποιος άλλος θα τους πάρει αμέσως τη θέση. Λίγη αλληλεγγύη, τι διάολο! Μόνο ενωμένοι είμαστε δυνατοί. Κολλάω στα αυτονόητα, το ξέρω, αλλά πρέπει να επαναλαμβάνουμε τα αυτονόητα πάλι και πάλι.
Επομένως μάχεστε εναντίον των ανθρώπων αυτών;
Ναι. Αλλά με μεγάλη προσοχή και προσπαθώντας να τους κατανοήσω. Γιατί υπάρχει ένας πολύ χειρότερος κίνδυνος: η νέα ανάδυση της άκρας δεξιάς. Ένας τύπος σαν τον Ζαν-Μαρί Λεπέν με αηδιάζει και με τρομοκρατεί συγχρόνως.
Γιατί η άκρα δεξιά, για ν’ αντικαταστήσει τους σοσιαλιστές, θα πει: “Η εξαθλίωση σας οφείλεται στους μετανάστες, η εξαθλίωση σας οφείλεται σ’ όσους έχουν μαύρο δέρμα, η εξαθλίωση σας οφείλεται στην έλλειψη ενός δυνατού ηγέτη, ενός φύρερ”. Αυτό θα οδηγήσει σε μια κοινωνική σφαγή, στο βασίλειο της μισαλλοδοξίας και τη νεύρωση του “ο καθένας για πάρτη του” που θα σύρουν το προλεταριάτο μέσα στην
πιο αποτρόπαιη λάσπη… Στην Αγγλία δεν έχουμε έναν Λεπέν. Αλλά η άκρα δεξιά δεν τον χρειάζεται: οι εργοδότες κάνουν τη δουλειά του καθώς υποπληρώνουν τους εργαζομένους, τους μεταχειρίζονται σαν ξεβράκωτους. Ο φασισμός δεν χρειάζεται πάντα μια σημαία για να υπάρξει! Η λύση; Οι εργαζόμενοι να εφεύρουν ένα δυνατό πολιτικό κόμμα, φτιαγμένο πραγματικά γι’ αυτούς.
Αρκετοί νέοι βρετανοί κινηματογραφιστές σας έχουν κάνει δάσκαλο τους. Κατά κάποιο τρόπο, ταινίες όπως το “The Full Monty”2 ή οι “Virtuoses”3 δεν θα είχαν υπάρξει δίχως τη φιλμογραφία σας και την επιτυχία της·. Τι εντύπωση αποκομίζετε εσείς;
Ότι αρχίζω να γερνάω! Αλλά όχι, δεν θέλω ν’ αναλάβω την ευθύνη μιας καλλιτεχνικής πατρότητας. Εξάλλου αρέσω περισσότερο στους ξένους θεατές παρά στους βρετανούς. Ο Μάικ Λη (“Αλήθειες και Ψέματα”) κι εγώ θεωρούμαστε ξεγραμμένοι διανοούμενοι στη χώρα μας.
Μιλάτε συνεχώς για απλούς ανθρώπους, αλλά η φήμη του ονόματος σας είναι τέτοια που δεν είστε πλέον ένας “απλός” άνθρωπος. Ένας σύνδεσμος έχει σπάσει;
Έχει όντως σπάσει; Δεν ξέρω… Πέραν τούτου, το να είναι κανείς κινηματογραφιστής είναι ένα επάγγελμα, μια δουλειά, με τα πάνω και τα κάτω της. Είμαι ένας εργαζόμενος. Προσεγγίζω πάντα τους ανθρώπους με σεβασμό, χωρίς τους θεατρινισμούς των δημιουργών που στοιχειώνουν τα φεστιβάλ! Εξάλλου τους ακούω με προσοχή για να τους καταλάβω: οι “απλοί άνθρωποι” το νιώθουν και με εμπιστεύονται. Μαντεύουν ότι δεν θα τους προδώσω.
Για παράδειγμα, το My name is Joe γεννήθηκε από τη συνάντησή μου με δύο πρόσωπα, που τους ένιωσα να έχουν μεγάλη φυσική δύναμη αλλά ήταν πολύ εύθραυστοι μέσα τους. Και η ιστορία ξεκίνησε από εκεί, σε μια βάση αληθινής συγκίνησης.
Μια ερώτηση παρούσα σ’ όλες τις ταινίες σας είναι επίσης γιατί η αγάπη ή η φιλία είναι τόσο δύσκολες μεταξύ δύο όντων;
Δεν είναι η αγάπη δύσκολη αλλά η δυνατότητα να συνάψουμε μια σχέση. Αν το περιβάλλον είναι άσχημο, δυσπιστούμε για τον άλλον. Το να πιστεύεις ότι η αγάπη επιτρέπει να υπερπηδήσεις όλες τις δυσκολίες είναι ένα ωραίο ιδανικό, μια βοήθεια για να ζεις, αλλά παραμένει ουτοπικό. Η έλλειψη χρημάτων, τα ναρκωτικά ή ο αλκοολισμός μπορούν να συντρίψουν και το πιο όμορφο πάθος. Οι κακές κοινωνικές συνθήκες διαλύουν τόσες εν δυνάμει αγάπες!
Ορίστε τον εαυτό σας με δυο λόγια!
Ένας κινηματογραφιστής που θέλει να συγκινήσει τους ανθρώπους και να τους κάνει να συνειδητοποιήσουν ότι έχουν ευθύνες. Είμαι ένας άνθρωπος που προσπαθεί να δει τι δεν πάει καλά στον κόσμο και που, αντί να διαφεύγει και να κλείνεται στο καβούκι του, κοινοποιεί αυτό το συναίσθημά του γιατί νιώθει και ο ίδιος επίσης υπεύθυνος για “ό,τι δεν πάει καλά”. Κάτι που θ’ αλλάξει ελάχιστα την πορεία των πραγμάτων, αλλά είναι ήδη κάτι…
Η συνέντευξη πάρθηκε από τον Luc Honorez για λογαριασμό της εφημερίδας Le Sot, των Βρυξελλών. Η μετάφραση έγινε από την Ο.Π.
1 Ή βεντέτες, ή φίρμες, όχι όμως “αστέρια”.
2 “Αντρες με τα όλα τους”.
3 “Οι βιρτουόζοι”.
