του Στ. Χερουβή, από το Άρδην τ. 21, Ιούλιος-Αύγουστος 1999
Τώρα που η νατοϊκή πολεμική μηχανή ησύχασε για την ώρα, παύοντας μερικώς την τελευταία σταυροφορία της αυτοανακη-ρυσσόμενης πολιτισμένης δύσης, τώρα που οι «άτακτοι» Σέρβοι τιμωρήθηκαν, όχι γιατί παραβίασαν τα ανθρώπινα δικαιώματα, αλλά γιατί το έκαναν βρισκόμενοι σε λάθος συμμαχία, ή μάλλον σε καμιά συμμαχία, έχει ενδιαφέρον να ρίξουμε μια ματιά στη στάση που κράτησε η κοινή γνώμη στο δυτικό κόσμο τούς τρεις μήνες που διήρκεσαν οι βομβαρδισμοί.
Τα βασικά ερωτήματα που προκύπτουν μέσα από μια τέτοια αναζήτηση είναι τα εξής: Συμπαρατάχθηκε όντως η κοινή γνώμη με ηγεσίες τύπου Κλίντον, Μπλαίρ και λοιπών, όπως τουλάχιστον μας πληροφόρησαν τα δυτικά μέσα μαζικής ενημέρωσης; Υπάρχει ειλικρινές ενδιαφέρον στις δυτικές κοινωνίες για την διασφάλιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στον πλανήτη; Έχει γνώση, έστω και ελάχιστη, ο δυτικός άνθρωπος για το τι συμβαίνει σε φλεγόμενες ανά τον κόσμο περιοχές σαν τα Βαλκάνια; Αν καταφέρουμε, έστω και μερικώς, να απαντήσουμε σ’ αυτά τα ερωτήματα, ίσως μπορέσουμε να πάρουμε μια ιδέα για το τι αντιπροσωπεύει σήμερα ο υπόλοιπος κόσμος στη συνείδηση του σύγχρονου δυτικού, και ακόμη περισσότερο, να εξακριβώσουμε κατά πόσο σήμερα αυτός ο άνθρωπος, τώρα μάλιστα που οι ηγεσίες του επίμονα δηλώνουν φύλακες της διεθνούς νομιμότητας και προστάτες των ανά τον κόσμο ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Ανατρέχοντας στην πρόσφατη ιστορία του δυτικού κόσμιου, εύκολα διαπιστώνουμε ότι δεν υπήρξε ούτε μια χρονική περίοδος όπου να απουσίαζε ένα ενδιαφέρον -την ποιότητα του οποίου δεν εξετάζουμε- για γεγονότα, καταστάσεις, πολιτικά και φιλοσοφικά ρεύματα που αφορούσαν τον εκτός δύσης κόσμο. Μέχρι και τον 19° αιώνα η αυτοκρατορική δύση έδινε την ευκαιρία στους κατοίκους της δυτικής Ευρώπης να βρίσκονται σε μια διαρκή επαφή με τον κόσμο των αποικιών. Οι έμποροι, οι τυχοδιώκτες, οι ρομαντικοί ταξιδιώτες ήταν τάξεις που διατηρούσαν κάποιο ενδιαφέρον, έστω και ιδιοτελές, για τον υπόλοιπο κόσμο. Το πρώτο μισό του 20ού αιώνα θα δει αυτό το ενδιαφέρον να διευρύνεται. Οι δύο παγκόσμιοι πόλεμοι θα αναγκάσουν τον δυτικό άνθρωπο να κοιτάζει συνεχώς προς τα έξω. Συνάμα, κάνει την εμφάνισή του και το ρεύμα του διεθνισμού, το οποίο θα απασχολήσει τα προοδευτικά στρώματα των δυτικών κοινωνιών και κυρίως την αναδυόμενη αριστερά. Εξαίρετο παράδειγμα αυτού του ρεύματος, που απόκτησε διαστάσεις κινήματος, συναντάμε στον Ισπανικό εμφύλιο του 1936.
Το δεύτερο μισό του 20ού αιώνα θα δει τον δυτικό άνθρωπο πιο οικουμενικό παρά ποτέ. Από τη μια, τις συντηρητικές τάξεις θα απασχολεί ο ψυχρός πόλεμος, από την άλλη, ένα μεγάλο τμήμα των κοινωνιών αυτών και κυρίως η νεολαία θα εμπλακεί σε μια διαδικασία ανατροπής των βασικών κοινωνικών δομών του δυτικού κόσμου, η οποία θα αποκτήσει και οικουμενικό χαρακτήρα. Μιλάμε βέβαια για τη δεκαετία του ’60 και τα κινήματά της. Κυρίαρχο στοιχείο αυτών των κινημάτων ήταν ένα διεθνιστικό ενδιαφέρον για την πορεία του υπολοίπου κόσμου. Έτσι ο δυτικός άνθρωπος θα γνωρίσει τα κινήματα της Λατινικής Αμερικής και της Άπω Ανατολής, τον αγωνιζόμενο Αραβικό κόσμο, το Απαρτχάιντ της Νότιας Αφρικής, την «Ανοιξη» της Πράγας κτλ. Ταυτόχρονα, θα εμφανιστεί και ένα ενδιαφέρον για μακρινούς πολιτισμούς, θρησκείες και φιλοσοφικά ρεύματα. Αυτό το ενδιαφέρον για το Ισλάμ, τον Κομφούκιο, τον Ινδουισμό, τους Ίνκας κ.α. θα συμβαδίσει με τα βασικά συνθήματα κινημάτων σαν αυτό των Χίπις για επιστροφή στη φύση και σε πιο ανθρώπινες κοινωνίες. Η κληρονομιά της δεκαετίας του ’60 θα σημαδέψει και τις δύο δεκαετίες που ακολούθησαν, οι οποίες είδαν να γεννιέται, στη δύση, άλλο ένα κίνημα με οικουμενικές προεκτάσεις, το οικολογικό.
Φτάνοντας όμως στην τελευταία δεκαετία του 20ού αιώνα, δηλαδή στο σήμερα, παρατηρούμε ένα πρωτόγνωρο φαινόμενο για τα δεδομένα της δύσης. Παρόλη τη νίκη του αυτοαποκαλούμενου «ελευθέρου κόσμου» επί του κομμουνισμού, παρόλη την παγκοσμιοποίηση της οικονομίας, μέσω της κυριαρχίας του κεφαλαίου και του δυτικού μοντέλου ανάπτυξης, οι δυτικές κοινωνίες μοιάζουν να διαβαίνουν μια πορεία ανάποδη. Μοιάζουν δηλαδή να είναι ξεκομμένες απ’ τον υπόλοιπο κόσμο περισσότερο παρά ποτέ. αφού τις διακρίνει η άγνοια και η αδιαφορία, στοιχεία και αυτά της αδιανόητης ιδεολογικής οπισθοδρόμησης που κατά τον Κ. Καστοριάδη πλήττει τις δυτικές κοινωνίες, εδώ και σχεδόν είκοσι χρόνια.1 Αυτά τα χαρακτηριστικά, δηλαδή η άγνοια και η αδιαφορία, ήταν που κυριάρχησαν στον δυτικό κόσμο κατά τη διάρκεια και της πρόσφατης νατοϊκής εκστρατείας, κι ας μας διαβεβαίωσαν για το αντίθετο, δηλαδή για την ένθερμη υποστήριξη που έτυχαν οι βομβαρδισμοί, οι διανοούμενοι και τα ΜΜΕ της δύσης. Κα. ήταν τέτοιο το μέγεθος της αδιαφορίας εκ μέρους της κοινής γνώμης που τρόμαξε ακόμα και τις ίδιες τις δυτικές ηγεσίες, οι οποίες είδαν την πολεμική τους προπαγάνδα να μην βρίσκει καμιά απολύτως ανταπόκριση. Βέβαια, αυτή η προπαγάνδα, ούτως ή άλλως, θα ήταν αδύνατο να κινήσει, έστω και λίγο. το ενδιαφέρον του δυτικού ανθρώπου, γιατί πρώτον η φαιδρότητα των επιχειρημάτων της ήταν εμφανής και στους πιο αφελείς και δεύτερον γιατί το πρότυπο του σύγχρονου δυτικού σταυροφόρου και εσχάτως προστάτη των ανθρωπίνων δικαιωμάτων ανά τον κόσμο έχει σταματήσει να «εμπνέει» εδώ και πολύ καιρό. Όσο για την άγνοια, ακόμα και για τις επίσημες θέσεις των δυτικών κυβερνήσεων, αυτή ήταν τόσο μεγάλη που ανάγκασε τα ΜΜΕ και τους στρατολογημένους διανοούμενους να προσαρμόσουν τις πολεμικές τους ανταποκρίσεις και αναλύσεις σε ένα επίπεδο «προπαίδειας» του τύπου: «καλοί εναντίον κακών» και «πολιτισμένοι εναντίον βαρβάρων». Αποτέλεσμα αυτής της κατάστασης ήταν και η ανυπαρξία μιας σοβαρής αντίστασης στη νατοϊκή επέμβαση. Όσο για αυτούς που προς στιγμήν ονειρεύτηκαν τα αντιπολεμικά κινήματα προηγούμενων δεκαετιών, γρήγορα βρέθηκαν στα «κρύα του λουτρού».
Βλέποντας λοιπόν το δυτικό άνθρωπο να αδιαφορεί πλήρως για μια εκστρατεία που αναδείχθηκε σε μείζον θέμα από τις πολιτικές, πνευματικές και στρατιωτικές του ηγεσίες, μας έρχεται πάλι στο νου το βασικό ερώτημα που θέσαμε στην αρχή του κειμένου για το ποια εικόνα-επαφή έχει σήμερα αυτός ο άνθρωπος με τον εκτός δύσης κόσμο. Η απάντηση σ αυτό το ερώτημα είναι αφάνταστα κωμικοτραγική. Η μοναδική επαφή που διατηρεί σήμερα ο σύγχρονος δυτικός με τον υπόλοιπο κόσμο περιορίζεται στις θερινές του διακοπές, στη χρήση του διαδικτύου και εξωτικά εστιατόρια των μεγαλουπόλεων της δύσης. Με λίγα λόγια, σε οτιδήποτε είναι αρκετό να τους στερήσει τη δυνατότητα να ξεφύγει από το μονοδιάστατο κόσμο του, γνωρίζοντας το υπόλοιπο της οικουμένης.
Ενδεικτικό της όλης κατάστασης είναι το γεγονός ότι σήμερα η τηλεόραση και ο τύπος στη δύση ελαττώνουν συνεχώς τις ανταποκρίσεις απ το εξωτερικό, αφού τηλεθεατές και αναγνώστες δεν ενδιαφέρονται καθόλου.2 Το κενό που δημιουργείται το αντικαθιστούν με περισσότερες στήλες και ειδήσεις κουτσομπολιών και αθλητικών.
Ακόμα και αυτό το πρότυπο του σύγχρονου πολίτη του κόσμου, που τόσο πολύ διαφημίζεται σήμερα, συναντάται μόνο μεταξύ ανωτάτων στελεχών των πολυεθνικών, ακριβοπληρωμένων αστέρων του κινηματογράφου, της μουσικής και του αθλητισμού και βέβαια μεταξύ των επιταγμένων διανοούμενων και αφήνει αδιάφορο το σύνολο των δυτικών κοινωνιών. Αναρωτιέται λοιπόν κανείς, για ποια οικουμενικότητα του δυτικού κόσμου μας μιλούν σήμερα οι κάθε λογής ηγεσίες και διανοούμενοι, συμμετέχοντες σ’ αυτόν την ώρα μάλιστα που ο δυτικός άνθρωπος δείχνει τόσο αφάνταστα απομονωμένος και αδιάφορος. Από ‘δω και στο εξής το θέμα θα είναι κατά πόσο αυτή η συλλογική αδιαφορία των δυτικών κοινωνιών θα καταστεί προβληματική για τις δυτικές ηγεσίες. Και αυτό γιατί, η αδιαφορία της κοινής γνώμης μπορεί βραχυπρόθεσμα να λύνει τα χέρια των δυτικών στρατοκρατών, μακροπρόθεσμα όμως μπορεί να αποβεί μοιραία για τα μελλοντικά τους σχέδια, αφού αυτά δεν θα απασχολούν κανέναν εντός δυτικού κόσμου, διευρύνοντας έτσι το επικοινωνιακό χάσμα μεταξύ εξουσιαστών και εξουσιαζόμε-νων που ήδη ταλανίζει τις δυτικές άρχουσες τάξεις.
Δουβλίνο, Ιούνης 1999
1 Καστοριάόης Κ., Η «ορθολογικότητα» τον καπιταλισμού, εκδ. Ύψιλον.
2 Εξαίρεση αποτέλεσε ο πρόσφατος πόλεμος, όπου είχαμε καταιγισμό ανταποκρίσεων στο πλαίσιο μιας απίστευτης πολεμικής προπαγάνδας.
