του Γ. Καραμπελιά, από το Άρδην τ. 24, Μάρτιος-Απρίλιος 2000
Βρισκόμαστε σε ένα σταυροδρόμι της ανθρώπινης ιστορίας.
Μετά από δύο αιώνες ξέφρενης πληθυσμιακής και παραγωγικής ανάπτυξης, μετά από δύο αιώνες “αισιόδοξης πίστης” στον προμηθεϊκό άνθρωπο, ο οποίος αφού υπέταξε τη φύση βαδίζει προς τα “πεπρωμένα” του, της κομμουνιστικής ή καταναλωτικής ευτυχίας, τη στιγμή μιας οικονομικής κοινωνικής και πολιτικής καμπής μεγάλης κλίμακας, τίθενται τα ίδια ερωτήματα που έθεσε με πρώιμο τρόπο ο ρομαντισμός στην αυγή του βιομηχανισμού: «η πρόοδος είναι αναγκαία για την ανθρώπινη πλήρωση, για την ανθρώπινη ευτυχία; Ή, αντίθετα, έχουμε ριχθεί σε έναν κόσμο, σε μια μεγαμηχανή χωρίς επιστροφή, σε έναν κόσμο αδιάκοπης επιτάχυνσης, τα όρια του οποίου είναι είτε η οικολογική καταστροφή είτε, στην “αισιόδοξη” εκδοχή, η δημιουργία ενός τεχνητού κόσμου, όπου πια η τεχνική θα περάσει στην κατασκευή του ίδιου του ανθρώπου;» Ο Φρανκενστάιν της Μαίρης Σέλλεϋ θα γίνει πραγματικότητα μέσα από τον θαυμαστό καινούργιο κόσμο του Χάξλεϋ;
Όντως σήμερα έχουν πλέον τεθεί οι τεχνολογικές και επιστημονικές δυνατότητες για την παρέμβαση στο γονιδιακό υλικό και στον γενετικό κώδικα, ο άνθρωπος αποκτά τη δυνατότητα να γίνει δημιουργός του ανθρώπου.
Ο Χάιντεγκερ, η Σχολή της Φρανκφούρτης και ο Όργουελ ή ο Ζακ Ατταλί και ο Τόφλερ, από απαισιόδοξη ή αισιόδοξη σκοπιά αντίστοιχα, πιστεύουν πως δεν υπάρχει δυνατότητα διαφυγής από την κυριαρχία του τεχνο-κόσμου πάνω στον ίδιο τον άνθρωπο: Η μοίρα του ανθρώπου είναι η ολοκληρωτική μεταβολή του σε τέχνημα -ακόμα και βιογενετικά θα τολμούσαμε να πούμε- σε μια ρέπλικα, η οποία, μετά την επέκταση του ανθρώπου στον πλανήτη γη, θα αρχίσει τη μακρά πορεία προς τον “κόσμο” και τους γειτονικούς πλανήτες.
Βρισκόμαστε σήμερα σε αυτό το σταυροδρόμι γιατί πρόκειται για μια στιγμή κρίσης και διερώτησης. Το ανθρώπινο πνεύμα ετοιμάζεται να ριχτεί σε μια νέα περιπέτεια, μια περιπέτεια που θα φέρει τον άνθρωπο κυριολεκτικά στα άστρα και θα τον οδηγήσει πλησιέστερα προς την ατομική αθανασία, ως όριο του πεπρωμένου του, μια και πλέον έχει υπερβεί τη συλλογική αθανασία του είδους, της φυλής ή του έθνους, ενώ δεν καλύπτεται από τη φαντασιακή αθανασία των θρησκειών. Πρόκειται για το τέλος ενός είδους ανθρώπου και για την είσοδο σε μια εποχή που θα σφραγισθεί πλέον από την χωρίς τέλος επέκταση του ατομικού ανθρώπου ως μηχανικού στοιχείου μιας μεταμηχανής που συντίθεται από ανόργανα και οργανικά στοιχεία, από μηχανές και ανθρώπους εξ ίσου μηχανικούς και μηχανοποιημένους με τις ανόργανες μηχανές.
0 μύθος του ρομπότ θα επιβεβαιωθεί και από τις δύο κατευθύνσεις – και μέσω της ανάπτυξης της τεχνητής σκέψης των κομπιούτερ και μέσω της μηχανοποίησης του ανθρώπου και του ανθρώπινου εγκεφάλου. Η “ρέπλικα” ως το σημείο σύμπτωσης των δύο διαδικασιών, της “ανθρωποποίησης” των μηχανών και της μηχανοποίησης των ανθρώπων, δεν βρίσκεται πολύ μακριά ή τουλάχιστον τόσο μακριά όσο νομίζαμε παλιότερα. Οι τεχνολογικές εξελίξεις έχουν ήδη φθάσει στο σημείο της δημιουργίας του “βιορομπότ”. Αν ο καπιταλισμός επιβιώσει πράγματι, η καθαυτό ανθρώπινη ιστορία θα πάρει τέλος οριστικά και θα αντικατασταθεί από μια νέα τεχνο-ανθρώπινη ιστορία όπου ένα νέο είδος θα αναδυθεί από το εργαστήριο, ο τεχνητός άνθρωπος, προσαρμοσμένος πλέον στις ανάγκες του νέου υποκειμένου της ιστορίας, της μεγαμηχανής. Και για πρώτη φορά ξέρουμε πως δεν πρόκειται για σενάρια επιστημονικής φαντασίας αλλά για πραγματικές δυνατότητες της επιστήμης. Η κλωνική αναπαραγωγή, η γονιδιακή “διόρθωση1 των χαλασμένων ανθρώπινων μηχανών, η δυνατότητα παραγωγής του ανθρώπου, είναι προφανώς μέσα στη λογική -αν όχι, τουλάχιστον ακόμα, και στις δυνατότητες- ενός συστήματος που αναγνωρίζει έναν και μόνο θεό, την παραγωγή. και μιας επιστήμης που ήδη διαθέτει τα εργαλεία για μια τέτοια παραγωγή, και ήδη έχει αποπειραθεί τα πρώτα βήματα των “εφαρμογών”, με την εξωσωματικη γονιμοποίηση.
Δηλαδη θα εχει επαληθευτεί ο μαρξιστικός ντετερμινισμός για την απόλυτη προτεραιότητα της τεχνολογίας. μόνο που αυτή η επαλήθευση δεν θα γίνει βέβαια με τον τρόπο που φανταζόταν ο Μαρξ. Η τεχνολογία δεν θα οδηγήσει στον κομμουνισμό, αλλά θα μεταβληθεί σε αυτόνομη παραγωγική δύναμη, η οποία θα υποτάξει τον άνθρωπο και θα τον διαμορφώσει ακόμα και γονιδιακά πραγματοποιώντας την πρώτη τεχνητή εξέλιξη των ειδών!
Αν περάσουμε στον τεχνητό άνθρωπο. Πράγματι θα έχουμε φθάσει στο τόσο αναμενόμενο “τέλος της ιστορίας” με πραγματικούς όρους και όχι ως σχήμα λόγου!
Σε μια τέτοια εκδοχή, η οποία δεν είναι και τόσο απίθανη, ο καπιταλισμός θα έχει μεταβληθεί πραγματικά σε καθολική μορφή παραγωγής! Στους επόμενους αιώνες, η παραγωγή και η αναπαραγωγή του ανθρώπου ως υποκειμενικότητας και ως είδους ή ίσως ενός “μετα-ανθρώπου”, θα υποκαταστήσει, ως κυρίαρχο πρόβλημα της κοινωνίας, την παραγωγή των υλίκών όρων ύπαρξης και αναπαραγωγής του είδους, ζήτημα που απασχολούσε την “παλιά” ανθρώπινη ιστορία. Τέλος της προϊστορίας λοιπόν. Αλλά με τι τρόπο!
Το ερώτημα λοιπόν έχει τεθεί άμεσα και απερίφραστα και υπάρχουν τρεις πιθανές στάσεις: η πρώτη είναι να αποδεχθούμε το πεπρωμένο της μηχανής, το πεπρωμένο της μετάλλαξης του ανθρώπου και της δημιουργίας ενός τεχνητού ανθρώπου και στην καλύτερη περίπτωση να συνεχίσουμε να παλεύουμε για μια γονιδιακή παρέμβαση προς την κατεύθυνση του “εξισωτικού ανθρώπου” (sic), μόνη κατεύθυνση που μπορεί να πάρει η ορθόδοξη και ρεφορμιστική μαρξιστική αριστερά του μέλλοντος(Ι). Η δεύτερη, να αρνηθούμε την αποδοχή αυτού του μοντέλου μέσα σε μια απελπισία και αδυναμία αντίδρασης, με μόνη διέξοδο την τέχνη, την ατομικότητα και την αναμονή του θανάτου πριν «προλάβουν να έλθουν τα χειρότερα». Αυτή τη στάση ακολουθεί ένα μεγάλο κομμάτι της γενιάς μου, ίσως το καλύτερο, που επιλέγει μια στάση του τύπου: «ευτυχώς είμαστε αρκετά μεγάλοι και θα πεθάνουμε προτού συμβούν όλα αυτά που ξέρουμε πως θα συμβούν».
Τέλος, υπάρχει και μια τρίτη στάση απέναντι στο προδιαγεγραμμένο μέλλον: εκείνη της ριζικής απόρριψής του, του “σαμποτάζ”, της οικοδόμησης μιας μετα/κομμουνιστικής πιθανότητας, ως άρνησης του προδιαγεγραμμένου μέλλοντος της ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων, και όχι ως πραγμάτωσης του. Μια νεο-λουδιστική νεο-ρομαντική εκδοχή του “τέλους της προϊστορίας” ως τέλους της ‘φυσικής’ ροπής του ανθρώπου προς την πληθυσμιακή και υλική επέκταση, της μόνης που μπορεί να τον οδηγήσει πέρα από το βασίλειο της αναγκαιότητας. Και αν υπάρχει μια οποιαδήποτε ‘τύχη’ σε ένα τέτοιο εγχείρημα, αυτή θα στηριχθεί σε μια εξ ίσου, όσο και εκείνη της κυριαρχίας και της επέκτασης, φυσική ροπή του ανθρώπου: την τάση του για επικοινωνία, ευτυχία, πληρότητα.
Ο συγγραφέας αυτού του κειμένου συνεχίζει να υπηρετεί ή τουλάχιστον να επιθυμεί, μια τέτοια εκδοχή, μια τέτοια διέξοδο. Πώς ακριβώς, τη στιγμή της καμπής, η ανθρωπότητα θα απορρίψει τον μηχανοκεντρικό ντετερμινισμό που την οδηγεί πέρα και από τον ίδιο τον άνθρωπο, ως είδος, και θα αποπειραθεί την οικοδόμηση μιας κοινωνίας η οποία θα αντλήσει από το παρελθόν της για να οικοδομήσει το μέλλον της;
Με μια φρενιτιώδη ενεργητικότητα, ο μοντέρνος άνθρωπος κατέστρεψε τη φύση, τις παλαιότερες ανθρώπινες κοινωνίες και μορφές κοινωνικότητας, αναζητώντας τον κορεσμό των διαστροφικά προσανατολισμένων αναγκών και επιθυμιών του. Σήμερα, είτε θα συνεχίσει στην ίδια κατεύθυνση, με την κατάληξη που περιγράψαμε, είτε θα υπερβεί τον ίδιο τον εαυτό του και θα ανακρούσει πρύμναν για να μπορέσει να προχωρήσει προς ένα διαφορετικό μέλλον.
Στην πραγματικότητα, δεν θα πρόκειται για επιστροφή αλλά για ένα άλμα προς το μέλλον χωρίς ιστορικό προηγούμενο, μιας και το αίτημα που τίθεται δεν είναι τίποτε άλλο παρά η απόρριψη του αναπτυξιακού ντετερμινισμού, των “τυφλών δυνάμεων” της ιστορικής κίνησης και ο έλεγχος του προσανατολισμού της ανθρώπινης μοίρας από τους ίδιους τους ανθρώπους. Το τέλος της προϊστορίας, όπως το χαρακτήρισε ο Μαρξ. Η μετα/ κομμουνιστική εκδοχή, μόνη απάντηση και, ίσως, τελευταία πιθανότητα του ανθρώπου, τέτοιου που τον γνωρίσαμε μέχρι τώρα, είναι η έσχατη πιθανότητα και δυνατότητα που διαθέτει ο… παλιός τύπος ανθρώπου.
Προφανώς δεν πρόκειται για μια επαναστατική εκδοχή “σύμφωνη με την ιστορία”, αλλά για μια επανάσταση ενάντια στην ιστορία, ως πεπρωμένου του ανθρώπου, για μια επανάσταση ενάντια στον “άνθρωπο”, ως ιστορικό μόρφωμα του ύστερου καπιταλισμού, για μια επανάσταση ενάντια στον Δυτικό άνθρωπο, ενάντια στις ίδιες τις εκμεταλλευτικές και δια-στροφικές κατευθύνσεις του “πολιτισμού”.
Το αίτημα αυτής της επανάστασης δεν μπορεί να είναι παρά η απόρριψη του τεχνολογικού ντετερμινισμού, η απόρριψη της ανάπτυξης, η οποία μεταβλήθηκε από δημιουργός του πολιτισμού σε καρκίνωμα της ανθρώπινης ιστορίας, και η πρόταση ενός νέου κοινωνικού μοντέλου που θα υπερβεί το καπιταλιστικό/βιομηχανιστικό φαντασιακό.
Ο άνθρωπος όμως έχει ακόμα τη δυνατότητα για μια αναστροφή, για έναν νέο προσανατολισμό της ανθρώπινης ιστορίας; Πιστεύουμε πως η μεγάλη μετάβαση, είτε προς έναν νέο τύπο ανθρώπου, έναν μετα/άνθρωπο, είτε αντίθετα προς μια μετα/κοινωνία, βρίσκεται ακόμα μπροστά μας, θα είναι το αντικείμενο των συγκρούσεων του 21 ου αιώνα. Και η έκβαση δεν είναι προδιαγεγραμμένη.
Τη στιγμή που κορυφώνεται η πορεία του προμηθεϊκού ανθρώπου, όλες οι αντιφάσεις που κλείνει μέσα του το παλιό κοινωνικό σύστημα θα εκραγούν και η απάντηση θα διαμορφωθεί είτε προς την εφιαλτική κατεύθυνση που περιγράψαμε είτε προς μια νέα πορεία απόρριψης ή τουλάχιστον αναστροφής της πορείας που διέγραψε ο ιουδαιοχριστιανικός πολιτισμός, μια απόρριψη που θα αποτελεί ταυτόχρονα μια κατάφαση, τη θεμελίωση ενός ου τόπου, μιας νέας ουτοπίας. Ο 21 ος αιώνας θα αποτελέσει το θέατρο μιας διαμάχης χωρίς προηγούμενο, της σύγκρουσης του τελευταίου ανθρώπου με την τεχνολογική σκιά του, που έχει εγκατασταθεί στο τυφλό τιμόνι της ιστορίας του.
Ο ιουδαιοχριστιανικός πολιτισμός υπήρξε ο πρώτος που αναζήτησε τη θέωση του ανθρώπου, θεμελιώνοντας έτσι το φαντασιακό της κατάκτησης της φύσης και της αδιάκοπης ανάπτυξης. «Αυξάνεσθε καιπληθύνεσθε και κατακυριεύσατε την γην». Ο θεάνθρωπος υπήρξε η απαρχή ενός κύκλου εκκοσμίκευσης του θείου και η κατάληξή του, ο άνθρωπος δημιουργός, ο μελλοντικός τεχνολογικός εραστής της αθανασίας. Ο ιουδαιοχριστιανικός πολιτισμός αναδύθηκε από τις ερήμους της Μέσης Ανατολής και το πεπρωμένο του θα είναι να εγκαθιδρύσει το βασίλειο του ανθρώπου-θεού πάνω στην έρημο και την καταστροφή της φύσης, τόσο της φύσης γενικά όσο και της ανθρώπινης φύσης ιδιαίτερα.
Όταν ισχυριζόμαστε ότι ο σημερινός πολιτισμός οδηγείται στη μεγαλύτερη κρίση της ιστορίας του. στηριζόμαστε σε πραγματικά δεδομένο Και τα μεγάλα αδιέξοδα του σημερινού πολιτισμού συνοψίζονται σε τρεις μεγάλες κατηγορίες: την οικολογικ-κρίση, την αντίθεση Βορρά-Νότου. τη. κρίση της καπιταλιστικής, οικονομικής και κοινωνικής, συγκρότησης.
Πρόκειται κατ’ αρχήν για μια οικολογική κρίση χωρίς προηγούμενο. Η επέκταση του ανθρώπου επί της γης με τις συγκεκριμένες σήμερα παραγωγικές και τεχνολογικές δυνατότητες, οδηγεί σε αδιέξοδο τη σχέση πόρων και ανθρώπου. Αυτή η σχέση πρε-πει να μεταβληθεί ριζικά, είτε προς την κατεύθυνση ενός νέου τεχνολογικού άλματος που θα οδηγήσει στο ξεπέρασμα των αδιεξόδων που έχουν συσσωρευθεί είτε προς τη θεμελίωση ενός νέου κοινωνικού προτάγματος. Δηλαδή, φθάσαμε σε ένα σταυροδρόμι της ιστορίας στο οποίο η έξοδος από την κρίση θα είναι είτε τεχνολογική είτε κοινωνική, έστω και αν στη δεύτερη εκδοχή γίνει και μια επιλεκτική χρήση της τεχνολογίας.
Η οικολογική κρίση συνίσταται και σε μια χωρίς προηγούμενο αύξηση του ανθρώπινου πληθυσμού -τετραπλασιασμός μέσα στον 20ό αιώνα- με ένα ρυθμό που παρά τη μικρή κάμψη του θα οδηγήσει τουλάχιστον στον διπλασιασμό του σημερινού ανθρώπινου πληθυσμού μέσα στον επόμενο αιώνα . Συνίσταται επίσης στην κυριαρχία ενός τύπου παραγωγής και κοινωνικής αναπαραγωγής που καταστρέφει εκ θεμελίων τη βιόσφαιρα και το περιβάλλον, για πρώτη φορά όχι μόνο σε τοπική αλλά και σε πλανητική κλίμακα.
Κατά δεύτερο λόγο. η αντίθεση Βορρά-Νότου προσλαμβάνει εκρηκτικές διαστάσεις και δεν μπορεί να βρει διεξοδο στο σημερινό παγκόσμιο σύστημα το οποίο, κάτω από την πίεση για μεταφορά του κέντρου-της συσσώρευσης προς τις “ενδιάμεσες χώρες” της Ασίας, της Λατινικής Αμερικής και της Ανατολικής Ευρώπης, δεν μπορεί παρά να γενικεύσει τις πα-. κόσμιες συγκρούσεις, τον έρποντα πλανητικό εμφύλιο πόλεμο, να αναδείξει νέες εθνικές, θρησκευτικές και περιφερειακές αντιθέσεις. Το σημερινό παγκόσμιο ιεραρχικό σύστημα δεν μπορεί να αποδεχθεί την οικονομική ανάδυση ενός μεγάλου μέρους του Τρίτου Κόσμου. Το ίδιο ισχύει και για τους φυσικούς πόρους. Η Δύση, έχοντας δεσμεύσει ένα μεγάλο ποσοστό των φυσικών πόρων του πλανήτη στη δική της ανάπτυξη, εμποδίζει την ανάπτυξη του Τρίτου Κόσμου μέσω του οικολογικού καταναγκασμού.
Τέλος οξύνονται τα οικονομικά κατ’ αρχήν και τα κοινωνικά κατ’ εξοχήν προβλήματα, στην καρδιά των αναπτυγμένων κοινωνιών, που αρχίζουν από την κρίση της καπιταλιστικής συσσώρευσης, την εργασιακή αλλοτρίωση, την κοινωνία των δύο τρίτων. την “προλεταριοποίηση” της διανοητικής εργασίας, και φτάνουν στην καταστροφή των κοινωνικών, ψυχολογικών και συναισθηματικών δομών του ανθρώπου, με την απαραίτητη συνοδεία της κατακόρυφης ανόδου της εγκληματικότητας . Ναρκωτικά που αργά ή γρήγορα θα νομιμοποιηθούν και θα γενικευθούν, ψυχοφάρμακα και serial killers είναι η μοίρα των δυτικών δημοκρατιών και βέβαια υποκατάσταση της πραγματικότητας από τη virtual reality της τηλεόρασης, της πολιτικής ως θεάματος, του έρωτα ως οφθαλμοπορνείας, μιας αδιάκοπης επικοινωνιακής ψευδο-πληρότητας.
Απέναντι στη συνέργεια και την κορύφωση αυτών των κρίσεων είναι προφανές πως θα υπάρξουν δύο απαντήσεις. Η πρώτη, η απάντηση του κοσμου των εμπορευμάτων, θα είναι ενα μείγμα καταστολής, ιδεολογικού ελέγχου και τεχνολογικής επιτάχυνσης έτσι ωστε να αντιμετωπιστεί η κρίση, χωρίς την καταστροφή του συστήματος, προς την κατεύθυνση μιας τεχνοφασιστικής εξόδου από αυτή, μέσα σε ένα ερημωμένο πλανητικό περιβάλλον, όλο και περισσότερο τεχνητό για να αντιμετωπισθεί η υπερθέρμανση που θα προκαλέσει το φαινόμενο του θερμοκηπίου και οι καταστροφές από την εξάντληση των φυσικών πόρων ή και πιθανές πυρηνικές εκρήξεις, πολεμικές ή “ειρηνικές”. Είναι ο εφιάλτης του τεχνόκοσμου και πιθανά του τεχνητού ανθρώπου που περιγράψαμε. Και μόνο αν πραγματοποιηθεί μια τέτοια ‘μετάβαση’, το σύστημα θα μπορεί να συνεχίσει την πορεία του προς τη βαρβαρότητα του μετα/ανθρώπου, του μεταλλαγμένου, της ρέπλικας.
Η δεύτερη απάντηση θα είναι μια διαφορετική διέξοδος από την κρίση. Η καταστροφή του καπιταλιστικού με-γαμηχανισμού, ο έλεγχος της πληθυσμιακής επέκτασης, η απαξίωση άχρηστων και καταστροφικών παραγωγικών μηχανισμών. Νέοι κοινωνικοί δεσμοί θα αναδειχθούν, η ‘μορφή εμπόρευμα σταδιακά θα εξοβελιστεί ή θα περάσει σε δεύτερη μοίρα, οι τερατώδεις πληθυσμιακές συγκεντρώσεις σταδιακά θα διαλυθούν, η χρήση και ανάπτυξη της τεχνολογίας θα γίνει
επιλεκτική. 0α επιβληθούν απαγορεύσεις στη χρήση της πυρηνικής ενέργειας, της βιοτεχνολογίας κ.λπ., θα καταστραφούν οι πολυεθνικές, θα αποκατασταθούν οι ανθρώπινες κοινότητες στη χωροταξική, παραγωγική και ηθικο-ιδεολογική τους διάσταση. Και κυρίως, βέβαια, θα αλλάξει το φαντασιακό του ανθρώπου, Θα αντικατασταθεί η κτητική/επεκτατική, χρησιμοθηρική ψυχοσύνθεση της εμπορευματικής κοινωνίας από μια ‘επικούρεια’ -προσανατολισμένη προς την επικοινωνία και τη μη χρησιμοθηρική γνώση- κοινωνία. Προς μια κοινωνία όπου η επιστήμη θα αποσυνδεθεί από την τεχνολογία, και προπαντός η οικονομία θα πάψει να είναι ένας ‘αυτόνομος’ μηχανισμός και θα υποταχθεί και πάλι στην κοινωνία, τους πολιτικούς θεσμούς, τις πραγματικές ανθρώπινες ανάγκες.
Και το υποκείμενο ενός τέτοιου μετασχηματισμού δεν μπορεί παρά να είναι καθολικό, ανθρωπολογικό και ταυτόχρονα συγκεκριμένο, χωροταξικά και κοινωνικά. Μιλάμε για ένα υποκείμενο που θα έχει απορρίψει τον διχασμό ανάμεσα σε κάποιο αδυσώπητο εδώ και ένα φαντασιακό θαυμαστό επέκεινα, τη διχοτόμηση παρόντος/μέλλοντος, κόσμου των δακρύων και Παραδείσου, σοσιαλισμού της ανέχειας και κομμουνισμού της αφθονίας, στην οποία εγκλωβιζόταν η παλιά σκέψη, το παλιό παράδειγμα.
Έτσι το δυτικό ‘παράδειγμα’ -τόσο στην κυρίαρχη φιλελεύθερη εμπορευματική μορφή του όσο και στη μαρξιστική κομμουνιστική εκδοχή του τεχνολογικού ντετερμινισμού και του κομμουνισμού, ως συνέπεια και συνέχεια της ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων- θα αντικατασταθεί από ένα υπόδειγμα ‘ασυνέχειας’ ως προς την παλαιότερη κοινωνική μορφή. Μιας ασυνέχειας που εμπνέεται και αντλεί υποδείγματα και πρότυπα από όλη την περασμένη ανθρώπινη ιστορία και όχι μόνο ή κυρίως από την ‘άγρια ανωμαλία’ της καπιταλιστικής εποχής, θα πρόκειται, κατά κάποιο τρόπο, όπως ήδη προδιέγραψε ο Μαρξ. για το τέλος της προϊστορίας ως της τυφλής επέκτασης του ανθρώπου. Ενα τέλος που γίνεται πιθανό γιατί ο άνθρωπος προσέγγισε τα όρια της καταστροφής του συνολικού του οικοσυστήματος και του ίδιου του είδους ‘άνθρωπος’. Και είναι χαρακτηριστικό πως ο ίδιος ο Μαρξ, σε πλήρη αντίφαση με τον τεχνολογικό ντετερμινισμό του, για να ορίσει την ουτοπία του κατεφυγε στην εποχή του επίγειου παραδείσου’, στον ‘πρωτόγονο κομμουνισμό’, πριν από την πόλη, τον ‘πολιτισμό’, την εκμετάλλευση, πριν από τη στιγμή που, κάτω από το μαστίγιο της ανάγκης που επέβαλε η πίεση της πληθυσμιακής αύξησης, ο άνθρωπος εγκαινίασε την πορεία: παραγωγή-νέα αύξηση του πληθυσμού-κρίση-νέα παραγωγική και κοινωνική οργάνωση-νέα πληθυσμιακή επέκταση-και ούτω καθεξής μέχρι σήμερα, που η πληθυσμιακή και οικολογική πίεση μας φέρνει και πάλι μπροστά στην αναγκαιότητα μιας νέας επιλογής, της οποίας περιγράψαμε τα χαρακτηριστικά. Είτε θα κλείσει η ‘παρένθεση του πολιτισμού’ -που διήρκεσε δέκα χιλιάδες χρόνια με αποκορύφωμα τη βιομηχανιστική παρένθεση των διακοσίων ετών- με το πέρασμα στην εποχή της βαρβαρότητας του μετα/ανθρώπου, είτε θα ‘επανακάμψουμε’ σε κοινωνικές μορφές οργάνωσης που προηγούνται του ‘πολιτισμού’ -συμπεριλαμβάνοντας βέβαια την τεχνολογική και πολιτισμική συμβολή αυτής της μεγάλης ‘παρένθεσης’- και θα ‘κατασκευάσουμε’ μια νέα κοινωνική δημιουργία.
Ο αναγνώστης αυτού του σύντομου κειμένου θα κρίνει αν πρόκειται για μια απελπισμένη ουτοπία, εφ’ όσον δεν υπάρχει πλέον δυνατότητα απόρριψης της κυριαρχίας της μηχανής που μας εξουσιάζει ή αν η ανθρώπινη εξέγερση συνεχίζει να έχει κάποιο νόημα.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1. Λουδισμός ονομάστηκε το κίνημα των Άγγλων εργατών που έσπαζαν τις μηχανές στην περίοδο 1811 -18 I 6 και που είχαν ως πρότυπο τους τον ίσως μυθικό ‘στρατηγό’ Ned Lud ο οποίος έσπασε δύο αργαλειούς το 1779.0 λουδισμός αποτελούσε όνειδος και σχεδόν υβριστική έκφραση για τον ορθόδοξο μαρξισμό, ως αντιτεχνολογική και ‘αντι-ιστορική’ μορφή αντίδρασης των εργατών. Βέβαια η ιστορική πραγματικότητα ήταν πολύ διαφορετική όπως την αποκαθιστά ο Ε.Ρ. ThomPson στο μνημειώδες έργο του The makjng οΓ the Engljsh workjng class, Penguin, 1970. Οι λουδιστές είχαν μια ενστικτώδη αλλά ορθή αποστροφή προς τις νέες μηχανές που απογύμνωναν από οποιοδήποτε νόημα την εργασία τους και εν τέλει τους την στερούσαν. Ίσως καταλάβαιναν πολύ περισσότερα για τη φύση της καπιταλιστικής προόδου από τους μαρξιστές.
2. Η νεανικότητα του πληθυσμού στις χώρες του Τρίτου Κόσμου, όπου πάνω από το 60% του πληθυσμού έχει ηλικία κάτω των είκοσι τεσσάρων ετών, οδηγεί -ακόμα και στις πιο αισιόδοξες εκδοχές μείωσης του ρυθμού αύξησης σε έναν τέτοιο διπλασιασμό.
3. Έτσι, για παράδειγμα, μόνο στην Αγγλία, οι καταγεγραμμένες εγκληματικές πράξεις πέρασαν από 1,6 εκατομμύρια το 1972 σε 5,4 εκατομμύρια το Ι992. Βλέπε Nick Cohen, ‘What Causes Crime’, independent. 4 Ιουνίου 1995. To άρθρο αντλεί τα στοιχεία του από τη σχετική μελέτη του David Dickinson. Πρόκειται για μια καταπληκτική αύξηση της παραγωγής και της παραγωγικότητας, θα έλεγαν κάποιοι οικονομολόγοι, σε πλήρη αντίθεση με τους ρυθμούς της… υπόλοιπης αγγλικής οικονομίας!
[Το κείμενο αποτελεί απόσπασμα από την εισαγωγή του βιβλίου του Γ. Καραμπελιά “Στα μονοπάτια της Ουτοπίας”, Λιβάνης Αθήνα 1995].
