του Γ. Ρακκά, από το Άρδην τ. 28, Δεκέμβριος 2000-Ιανουάριος 2001
Στις εκδηλώσεις ενάντια στη σύνοδο του ΔΝΤ και της Παγκόσμιας Τράπεζας, που πραγματοποιήθηκαν στην Πράγα, εντύπωση έκανε η ελάχιστη συμμετοχή των Τσέχων. Μάλιστα, βασιζόμενοι στο γεγονός αυτό, πολλοί έσπευσαν να χαρακτηρίσουν αποτυχημένες τις κινητοποιήσεις. Πάντως η σύνοδος της Παγκόσμιας Τράπεζας και του ΔΝΤ έληξε μια μέρα νωρίτερα εξαιτίας των επεισοδίων, ενώ οι σύνεδροι αισθάνθηκαν για μια ακόμα φορά κυνηγημένοι, μιας και τα γεγονότα τους ανάγκασαν να κυκλοφορούν στην πόλη που εκλήθησαν να συνεδριάσουν είτε με μυστικότητα, είτε με βαριά αστυνομική συνοδεία. Παρ’ όλα αυτά, οι κινητοποιήσεις άφησαν μια πικρή γεύση στους διαδηλωτές, αφού είχαν μικρή, σε σχέση με τις εκτιμήσεις, συμμετοχή, ενώ διεξήχθησαν σε μια εχθρική χώρα. Κι αυτό ίσως να είναι ένα πλήγμα στο κίνημα που αγωνίζεται για να επιβάλει τη δικαιοσύνη ο ένα κόσμο όπου, υπό τη σκέπη του ελεύθερου εμπορίου, κυβερνούν οι παγκοσμιοποιημένες ατασθαλίες των πολυεθνικών. Ίσως η Τσεχία να μην ήταν η κατάλληλη χώρα για να συνεχιστεί ο αγώνας του κινήματος ενάντια στην παγκοσμιοποίηση από την άποψη ότι, λόγω του σοσιαλιστικού παρελθόντος, ζητήματα όπως αυτό της παγκοσμιοποίησης μπορούν να εξασφαλίσουν μεγαλύτερη συναίνεση σε όλα τα στρώματα της κοινωνίας.
Η Τσεχία απέχει κατά πολύ από το να χαρακτηριστεί κλασική χώρα του ανατολικού μπλοκ. Αντιθέτως, πρόκειται για μια από τις πιο ανεπτυγμένες χώρες της Ανατολικής Ευρώπης. Διαθέτει το τρίτο υψηλότερο Α.Ε.Π από τις χώρες του πρώην ανατολικού μπλοκ1. Είναι υπό ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ενώ πρόσφατα -λίγο πριν από την έναρξη των βομβαρδισμών στο Κόσοβο- έγινε μέλος της Ατλαντικής Συμμαχίας. Επιπλέον είναι γνωστό πως διατηρεί ιδιαίτερες σχέσεις με τη Γερμανία-σχέσεις εξάρτησης. Οι άμεσες επενδύσεις των γερμανικών κεφαλαίων στη χώρα ανέρχονται στο ύψος των 56,8 δισ. $. Επίσης, η Γερμανία είναι η πρώτη χώρα σε εισαγωγές και εξαγωγές από και προς την Τσεχία, κατέχοντας το 34,2% των συνολικών εισαγωγών και το 37,8% των συνολικών εξαγωγών αντίστοιχα2.
Μετά τη “Βελούδινη Επανάσταση”, στα 1989, η χώρα κάνει μια τεράστια προσπάθεια να ενταχθεί ολοκληρωτικά στη Δύση. Η κυρίαρχη πολιτική τάση, που έχει βρει τον εκφραστή της στο πρόσωπο του προέδρου της Δημοκρατίας, πασίγνωστου Βάκλαβ Χάβελ, έχει μια βουλαμική διάθεση απέναντι στη Δύση ως προς τα ήθη, τα πρότυπα και τα μοντέλα της και τον πολιτισμό της. Χαρακτηριστική είναι η στάση του Χάβελ, ο οποίος δεν χάνει την ευκαιρία να εκφράσει την πλήρη συμφωνία του με τη Δύση στα περισσότερα φλέγοντα ζητήματα. Ας θυμηθούμε τη δουλοπρεπή στάση του κατά την διάρκεια των βομβαρδισμών στο Κόσοβο. Και όχι μόνο: Ο Χάβελ είχε συμπαρασταθεί στον Κλίντον την εποχή που ξέσπασε το σκάνδαλο Λεβίνσκι. Όπως οι Times είχαν γράψει εκείνη την εποχή, “ανταπέδιδε, έτσι την ένταξη της Τσεχίας στο NATO”. Μπορεί, όντως, το συμπέρασμα να είναι απλοϊκό και το παράδειγμα ατυχές, διότι το τι κάνει ο Κλίντον στη σεξουαλική ζωή του δεν αποτελεί φλέγον θέμα της Δύσης, αλλά αποτυπώνει ανάγλυφα την οσφυοκαμπτική στάση της τσέχικης κυρίαρχης πολιτικής τάσης απέναντι στη Δύση.
Μια τέτοια πολιτική “πρωτοπορία”, λοιπόν, ανέλαβε πριν από τέσσερα χρόνια τη διοργάνωση της συνόδου του ΔΝΤ και της Παγκόσμιας Τράπεζας. Η ανάθεση στην Τσεχία της διεξαγωγής τής συνόδου θεωρήθηκε μέγιστο εθνικό ζήτημα, μια λαμπρή ευκαιρία να προβληθεί παγκόσμια η χώρα. Στην εφημερίδα Prague Post αναφέρεται χαρακτηριστικά: “Ήταν μια ευκαιρία για να προβάλουμε την ευημερία της Τσεχίας στα κέντρα αποφάσεων του ΔΝΤ και της Παγκόσμιας Τράπεζας αλλά και στα μέσα μαζικής ενημέρωσης απ’ όλο τον κόσμο”3. Η ανάγκη για προβολή ήταν επιτακτική. Η Τσεχία είναι μια χώρα που σε ελάχιστο χρονικό διάστημα έχει αποβάλει πλήρως κάθε χαρακτηριστικό του κομμουνιστικού παρελθόντος και αυτό ακριβώς ήθελε να προβάλει: Την ομαλή ένταξή της στο όχημα των δυτικών, την ευημερία που έφερε η ελεύθερη αγορά, την αποκήρυξη του αμαρτωλού παρελθόντος και ταυτόχρονα την αποθέωση του “πλουσιοπάροχου” παρόντος. Σ’ αυτό συνηγορούσε και μεγάλη μερίδα της τσέχικης κοινωνίας. Όπως ένας εβδομηντάχρονος Τσέχος δήλωσε: “το internet, τα κινητά τηλέφωνα, τα αεροπορικά ταξίδια, όλα αυτά είναι προϊόντα της παγκοσμιοποίησης… εγώ τα θέλω αυτά4”. Απλά, πολλοί Τσέχοι θέλουν να ξεχάσουν. Και ως προς αυτό είναι σίγουρο πως οι κινητοποιήσεις ενάντια στην παγκοσμιοποίηση δεν βοηθούν…
Βεβαίως, υπήρξε και η κατάλληλη προπαγάνδα από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης αλλά και από την κυβέρνηση, που προσπάθησαν να διαμορφώσουν αρνητικό κλίμα για τους διαδηλωτές. Η κυβέρνηση έκλεισε τα σχολεία την εβδομάδα που θα πραγματοποιούντο οι κινητοποιήσεις και συμβούλεψε τους κατοίκους είτε να προμηθευτούν τρόφιμα και να κλειδαμπαρωθούν στα σπίτια τους, είτε να εγκαταλείψουν την πόλη. Ταυτοχρόνως, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης προέβαλλαν την παγκόσμια συνάντηση του κινήματος ενάντια στην παγκοσμιοποίηση σαν εισβολή και το ταύτισαν με το “σκοτεινό” παρελθόν τής χώρας. Αμέσως, στους γηραιότερους ξύπνησαν οι μνήμες από μια άλλη εισβολή, αυτήν του κόκκινου στρατού την άνοιξη του 1968. Γενικότερα, αυτή ήταν η εικόνα που είχαν πολλοί Τσέχοι για τις κινητοποιήσεις. Γι’ αυτό και συνεργάστηκαν με τις αρχές, υπακούοντας στις εκκλήσεις. Έτσι η Πράγα ήταν μια έρημη πόλη κατά τη διάρκεια των κινητοποιήσεων.
Ένας από τους βασικούς παράγοντες, που συνέβαλαν στην επιτυχία των εκδηλώσεων του Σηάτλ, ήταν η απήχηση που είχαν οι κινητοποιήσεις στους κατοίκους της πόλης. Ήταν πραγματικά πολύ δύσκολο για τις αρχές να τις ελέγξουν, έστω να τις προβάλουν με τέτοιον τρόπο, ώστε να κερδίσουν επικοινωνιακούς το παιχνίδι. Η κοινή γνώμη ήταν με τους “καλούς”… Στη Πράγα έγινε κάτι διαφορετικό: η “κοινή γνώμη” είτε κλειδαμπαρώθηκε είτε… έφυγε και οι διαδηλωτές έδωσαν μια μάχη με την αστυνομία “κεκλεισμένων των θυρών”. Μπορεί οι συγκρούσεις να αποτέλεσαν μια νίκη του κινήματος -από την άποψη ότι οι σύνεδροι αισθάνθηκαν κυνηγημένοι και η αστυνομία έφαγε ξύλο- αλλά τις εντυπώσεις τις είχε κερδίσει η άλλη πλευρά. Ίσως η σύγκρουση να ήταν χαμένη από την αρχή. Όπως επισήμαναν και οι Financial Times “η αστυνομία είχε να χρησιμοποιήσει δακρυγόνα από το 1989 “, ενώ ένας Τσέχος γιατρός -απ’ τους λιγοστούς που συμμετείχαν στις εκδηλώσεις- της ομάδας ιατρικής υποστήριξης έλεγε πως δεν έχει ξαναδεί τέτοια σύγκρουση στη ζωή του. Απ’ όλα αυτά φαίνεται πως η τσέχικη κοινωνία δεν είχε εμπειρία συγκρούσεων στους δρόμους, γεγονός που έκανε πάρα πολλούς να τοποθετηθούν αρνητικά απέναντι στην παγκόσμια κινητοποίηση της 26 Σεπτέμβρη… Ακόμα και οι διοργανωτές πήραν τις αποστάσεις τους από τα γεγονότα: Η Alice Dvorska, εκπρόσωπος του DMPEG, δήλωσε: “Κατέστρεψαν (οι συγκρούσεις) πάνω από ένα χρόνο δουλειάς”6. Το βράδυ της 26ης, οι διοργανωτές της IMPEG αποποιήθηκαν τις ευθύνες των συγκρούσεων…
Όλα αυτά λειτούργησαν εις βάρος του κινήματος κατά της παγκοσμιοποίησης, σε τέτοιο βαθμό ώστε κανείς να μην μπορει να χαρακτηρίσει την Πράγα σαν το Σηατλ της Ευρώπης. Εντούτοις, θα ήταν λάθος να α~ο6_-σουμε τη διάψευση των προσδοκιών για την πορεία της Πράγας μόνο στην “ανώριμο:— : της τσέχικης κοινωνίας. Εξάλλου, ενα άλλο στοιχείο που διαφοροποίησε το Σηάτλ από την Πράγα ήταν ο λόγος που αρθρώθηκε μέσα από τα αντισυνέδρια, τις συζητήσεις κα: τις συγκεντρώσεις. Στο Σηάτλ κυριάρχησε ο λόγος των ριζοσπαστικών, μη κυβερνητικαν οργανώσεων απ’ όλο τον κόσμο -ένας λόγος που εισάγει νέα ζητήματα και ανοίγει νεες προοπτικές στη συζήτηση για την αντισταση. στην παγκοσμιοποίηση. Επίσης, το κίνημα ήταν περισσότερο πολυσυλλεκτικό και είχε πολύ μεγαλύτερη συμμετοχή από τον Τρίτο Κο-σμο (που ίσως έχει σήμερα τα πιο ενδιαφερόντα πράγματα να πει). Στην Πράγα είδαμε να έχουν την πλειοψηφία οι αριστερίστικες και οι αριστερές οργανώσεις με τον γνωστό παρωχημένο τους λόγο και τις αγκυλωτικες τους πλατφόρμες- αν και η πορεία τις 26Γ -Σεπτέμβρη μετρίασε κάπως τις εντυπώσεις. Αυτό έγκειται και στο παρελθόν του ευρωπαϊκού κινήματος το οποίο συγκρατεί γερά τετοιες τάσεις, σε αντίθεση με τις Ηνωμένες Πολιτείες όπου η ισοπέδωση που είχε προηγηθεί συνέβαλε κατά κάποιο τρόπο στη γένεση ενός συνολικώς καινούργιου κινήματος. Μόνο που το κίνημα στην Πράγα, ενδεδυμενο με τα ρούχα του παλιού, το μόνο που θα μπορούσε να πετύχει είναι να κάνει τους Τσέχους να πάρουν αποστάσεις. Πώς, στ’ αλήθεια, να πείσεις μια χώρα για τον επαναπροσδιορισμό του σοσιαλισμού, από τη στιγμή που η ευχή της αταξικής κοινωνίας αποδείχθηκε γι’ αυτούς κατάρα;
Σημειώσεις
1. Πηγή: Economist, 23 Σεπτεμβρίου 2000, σελ. 25.
2. Πηγή: Czech Republic: Statistical Appendix, IMF International Country Report No.99 91, August 1999.
3. Prague Post. “The Aftermath”, October 4-10 2000 (www.praguepost.cz).
4. Prague Post. “Getting back to regular life”. October 4-10 2000 (www.praguepost. cz)
5. Financial Times, 27-09-2000, σελ.4
6. Prague Post. “The Aftermath”, October 4-10 2000 (www.praguepost.cz).
