του Μ. Ευρυβιάδη, από το Άρδην τ. 32, Νοέμβριος 2001
Η συλλογική μελέτη Turkey’s Transformation and American Policy* είναι ένα από τα δεκάδες αξιόλογα βιβλία που έχουν δημοσιευθεί για την Τουρκία την τελευταία εικοσαετία, στη διάρκεια της οποίας παρουσιάζεται μια σημαντική έξαρση δημοσιεύσεων υψηλού επιπέδου για την Τουρκία στον αγγλόφωνο κόσμο. Το υπό παρουσίαση βιβλίο, όμως, έχει μια σειρά από ιδιαιτερότητες που πρέπει να επισημανθούν και να υπογραμμισθούν διότι είναι οι ιδιαιτερότητες αυτές που προσδίδουν και το στίγμα του βιβλίου. Κατ’ αρχήν, το βιβλίο δημοσιεύεται στη σημαντική σειρά του Twentieth Century Foundation, ενός αμερικανικού ιδρύματος που έχει το πλούσιο έργο σε θεματικές που αφορούν στις διεθνείς σχέσεις και σχέσεις ασφαλείας των Η.Π.Α. με τον υπόλοιπο κόσμο. Το περί Τουρκίας βιβλίο εντάσσεται στην καινούργια σειρά μελετών του Twentieth Century Foundation που επιχειρεί να διαγνώσει θεματικές, εξελίξεις, καθώς και κράτη που θα πρωταγωνιστήσουν μελλοντικά και τα οποία, κατ’ επέκταση, θα βρίσκονται στο επίκεντρο της αμερικανικής πολιτικής. Η Τουρκία θεωρείται, προφανώς, ως ένα τέτοιο κράτος.
Επιμελητής του βιβλίου είναι ο Morton Abramowitz, ένα καθόλου τυχαίο άτομο. Ο Abramowitz διετέλεσε Υφυπουργός Εξωτερικών (1985-1989) στο τμήμα παρακολούθησης και έρευνας (Bureau of Intelligence and Research) του State Department και αμέσως μετά διορίστηκε Πρέσβης στην Τουρκία (1989-1991). Επιστρέφοντας στις ΗΠΑ, ανέλαβε την Προεδρία του Carnegie Endowment for International Peace (1990-1991), το οποίο, μεταξύ άλλων, εκδίδει την έγκυρη επιθεώρηση Foreign Policy. Στα πρόθυρα της “αφυπηρέτησης”, ο Abramowitz είναι σήμερα Senior Fellow στο Twentieth Century Foundation όπου ανέλαβε, προφανώς με δική του εισήγηση, την παραγωγή του εν λόγω βιβλίου.
Εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζουν και οι συνεργάτες του Twentieth Century Foundation στη συλλογική μελέτη. Με εξαίρεση τον Τούρκο δημοσιογράφο, Cengiz Candar, οι υπόλοιποι, μαζί με τον Abramowitz, συμμερίζονται τη συμβατική περί Τουρκίας σοφία που θέλει την γείτονα χώρα ως ακρογωνιαίο λίθο της αμερικανικής περιφερειακής πολιτικής, ως καθοριστικό συντελεστή των μελλοντικών εξελίξεων στην περιοχή, ως το ανάχωμα του φονταμενταλισμού (τώρα που ο κομμουνισμός έχει εκλείψει) και ως το “μοντέλο” μετάβασης ενός μη-δυτικού κράτους προς τη δημοκρατία και τον εκσυγχρονισμό,
0 Heath Lowry, σήμερα Ataturk Professor of Ottoman and Modern and Turkish Studies στο Πανεπιστήμιο Princeton, έδρα χρηματοδοτούμενη από την Τουρκία, εργάζετο για χρόνια ως διευθυντής του Institute of Turkish Studies που χρηματοδοτούσε η Τουρκία και που εστεγάζετο στα γραφεία της τουρκικής πρεσβείας της Ουάσινγκτον. Το Institute of Turkish Studies υπήρξε το κατ’ εξοχήν προπαγανδιστικό όργανο της Τουρκίας προς την πανεπιστημιακή κοινότητα των ΗΠΑ. 0 Lowry εργάσθηκε επίσης στην Τουρκία και διαθέτει οικία στην Κωνσταντινούπολη.
Από τους υπόλοιπους ξεχωρίζουν οι Alan Makovsky και James Wilkinson. Και οι δύο υπήρξαν Αμερικανοί διπλωμάτες. Ο Wilkinson υπήρξε και ένας από τους “αμέτρητους” συντονιστές του State Department για το Κυπριακό που πέρασαν από την Κύπρο αντιμετωπίζοντας το ζήτημα με συγκατάβαση και αδιαφορία. 0 δε Makovsky, που υπηρέτησε στην Τουρκία, είναι σήμερα υπεύθυνος του προγράμματος για την Τουρκία στο Washington Institute for Near East Policy. To Washington Institute είναι ένα κατ’ εξοχήν φιλο-ισραηλινό Ινστιτούτο στην Αμερική με πολύ αξιόλογο έργο, που επηρεάζει άμεσα την αμερικανική ατζέντα για το Μεσανατολικό. Το εν λόγω ινστιτούτο προωθεί επίσης εργαλειακά τα τουρκικά συμφέροντα στην Ουάσινγκτον.
Η παρουσία του Candar στη μελέτη παρουσιάζει ενδιαφέρον διότι ο Candar δεν είναι Κεμαλι-στής. Καταδιώχτηκε από το Κεμαλικό κατεστημένο και οι θέσεις και απόψεις του παρουσιάζουν εξαιρετικό ενδιαφέρον διότι είναι επικριτικές του Κεμαλισμού και του τουρκο-ισραηλινού άξονα, για παράδειγμα. Ο Candar είναι, κατά την εκτίμηση μου, ο καλύτερος σήμερα δημοσιογράφος στην Τουρκία, οξυδερκής και διεισδυτικός στις αναλύσεις του και αξίζει την προσοχή όλων όσων θέλουν να έχουν αντικειμενική πληροφόρηση των τεκταινομένων στην Τουρκία τις μέρες μας.
Προσεγγίζοντας με τον ανορθόδοξο αυτό τρόπο την παρουσίαση του βιβλίου Turkey’s Transformation and American Policy, θέλω να υπογραμμίσω ότι το “παρελθόν” των συγγραφέων προδιαγράφει σε μεγάλο βαθμό και την ατζέντα που προωθείται μέσα από τα κείμενά τους. Τις πλείστες φορές, μελετητές (φοιτητές και μη) μελετούν ένα βιβλίο χωρίς να γνωρίζουν, και δικαιολογημένα, πράγματα και παρασκήνια. Προσπαθούν να κατανοήσουν ένα θέμα ή πρόβλημα από μειονεκτική θέση και πολλές φορές κάνουν λάθος εκτιμήσεις και καταλήγουν σε λανθασμένα ή ελλιπή συμπεράσματα.
Έχοντας λοιπόν τα παραπάνω υπόψη, η συλλογική μελέτη του Abramowitz είναι εξαιρετικά χρήσιμη για τους Έλληνες μελετητές -είτε είναι φοιτητές, δημοσιογράφοι, μέλη του στρατεύματος, ή αξιωματούχοι της κυβέρνησης. Παρουσιάζει τη συμβατική σοφία για πολλές πτυχές των αμερικανο-τουρκικών σχέσεων που είναι καλό όλοι να γνωρίζουμε.
Τέλος, παραθέτω και μια ενδεικτική λεπτομέρεια. Οι συντελεστές της μελέτης βεβαιώθηκαν ότι, στον μικρό σφαιρικό χάρτη του καλύμματος, η μικροσκοπικότατη Κύπρος παρουσιάζεται διαιρεμένη με την ένδειξη Ν. Cyprus και Cyprus. Η λεπτομέρεια είναι σημαντική διότι τίποτα δεν αφέθηκε στην τύχη από αυτούς που οργάνωσαν και επιμελήθηκαν της έκδοσης του βιβλίου.
* Abramowitz, Morton, editor. Turkey’s Transformation and American Policy, New York, The Century Foundation Press, 2000. X+298 σελίδες.
