του Κ. Χατζηαντωνίου, από το Άρδην τ. 32, Νοέμβριος 2001
Σμαράγδα Μανταδάκη το ΚΑΛΕΣΜΑ
Εκδόσεις Αρμός, 2001, σσ. 204
Πεζογράφημα συχνός είναι ο λόγος για την πνευματική μας κρίση και την έλλειψη δημιουργών με θέληση και δυνατότητες να επιτελέσουν το έργο που ο τόπος και ο δοκιμαζόμενος πολιτισμός του χρειάζονται. Η πεζογραφία μας είναι χαρακτηριστικά ένα πεδίο που η συνταγή της ευκολίας και της απαξίωσης γνωρίζει μέρες λαμπρές ενώ, ως δήθεν “κριτική”, προβάλλει το ανα-μάσημα ξεπερασμένων θεωριών του δυτικού ταχυδρομείου. Κι όμως. Μέσα στα κυνικά καύματα της αθηναϊκής ξηρασίας, φυσάει από τον βορρά ένα δροσερό αγέρι νιότης και φωτός, έρχεται ένα βιβλίο σήμα απ’ όπου ανασταίνεται και προβάλλει στην πεζογραφία μας σύγκορμη η μυστική μας παράδοση.
Το βιβλίο της θεσσαλονικιάς συγγραφέως Σμαράγδας Μανταδάκη Το Κάλεσμα, γραμμένο στην πρώτη της νιότη, μαρτυρεί όχι μόνον δύναμη γραφής αλλά και ολοκληρωμένη αντίληψη της αυθεντικής πραγματικότητας του κόσμου μας. Η συγγραφέας επιτυγχάνει με έναν μοναδικό τρόπο να απελευθερωθεί από τις προφάνειες και να εισδύσει στη μυστική όψη των πραγμάτων. Συνδέοντας τις μυθικές αλήθειες σ’ ένα κοσμικό σύνολο, φωτίζει την αγωνία του σύγχρονου ανθρώπου και φθάνει, υπακούοντας στο μέγα κάλεσμα της Ενιαίας Ψυχής του Όντος, στη θύρα της λύτρωσης.
Το οικοδόμημα αυτής της διαδρομής θεμελιώνεται στο πρώτο αντίκρυσμα του κόσμου μας: Στον άδυτο χώρο της προσχολικης παιδικότητος κατοικούν άγγελοι με πορτοκαλιά φτερά που ^ας μαθαίνουν πως ο κόσμος μπορεί να γίνει, στα στερνά του, παραμύθι. Τα θρύμματα αλλεπάλληλων προσευχών και η “ασθένεια” του Στέφανου-ποιητη ανοίγουν τον δρόμο προς μια απαράμιλλη υγεία. 0 έξοχος διάλογος Ζαριθήλ -Στέφανου, υπό το φως του έργου του Ρεμπώ, αποκτά μια σημαντική θέση στην ιστορία της αισθητικής αλλά και μας εισάγει στο άρρητο μυστήριο της πιο αυθεντικής Πίστης. Με σύλληψη πολύπλοκη που αποκαλύπτει οξυνούστατη κριτική πρόσληψη καίριων διαβασμάτων (κι είναι τούτο χάρισμα μέγα σε καιρούς που σπαταλάμε τις ωρες για ξεφύλλισμα θλιβερών μυθιστορημάτων), η Μανταδάκη διαχέεται και επανευρίσκει την ενότητα της σ’ όλες τις μεγάλες στιγμές της Μυστικής. Με την εποπτική γεφύρωση Ανατολής-Δύσης μεταπλάθει, με τρόπο που καμιά Ελληνίδα πεζογράφος δεν τόλμησε, ιερά γράμματα από κούπες αγγέλων σε σχήματα φιλολογικά άψογα και ποιητικά μοναδικά: “Η κερήθρα είναι ό,τι πιο όμορφο έχουμε να σου δώσουμε1 τη ζωή μας τη δίνουμε στον Αβεσσαλώμ το μελισσουργό γιατί η Αλήθεια μπορεί να πεθάνει μόνο χάρη της Ομορφιάς κι έτσι ποτέ δεν χάνεται”.
Απόκρυφες ιστορίες, αποκαλυπτικοί μύθοι, φυσιοκρατικές αλληγορίες διαρθρώνονται, με μια εκπληκτική χρήση όλων των μορφών της Ελληνικής γλώσσας (τι ακλόνητη απόδειξη της ενότητάς της!), σ’ ένα ερωτικό Κάλεσμα απείρως πιο ηδυπαθές από τις φθηνές ιστορίες που κατακλύζουν την άτυχη ελληνική φιλολογία. Ο εξελικτικός μύθος, μέσα από τον οποίο ο αγκάθινος Στέφανος του μαρτυρίου μεταβάλλεται σε Στέφανο Ζωής, είναι μια παλιά αλλά με τον πιο πρωτότυπο τρόπο δοσμένη ιδέα. Ο αναγνώστης που πορεύεται -συμπορεύεται με τη συγγραφέα στην αγωνιώδη αναζήτηση του Φωτός αληθινά γιορτάζει στα λόγια του αγγέλου: “Μάθε να ξεχωρίζεις και να μην επηρεάζεσαι από τις Συναγωγές του Σατανά. Οι θλίψεις και οι δοκιμασίες σου είναι τα πάθη από τα οποία έφτασες το θάνατο και τον νίκη* σες με την Αληθινή Πίστη”.
Ξαστερώνει ο λόγος σελίδα-σελίδα και ανοίγει ο νους μιαν ολόκληρη πλάση. Διαπερνά την άβατη έρημο και στην έξοδό της η συγγραφέας εμφανίζεται κατάφυρτη υδάτων. Τολμηρή σύλληψη, ορμητικές εικόνες που δείχνουν άμεση επαφή με τη ζωτικότητα μιας θείας φύσης, βαθιά στοργή για όλα τα ανθρώπινα και μια μυστική σκοπιμότητα να οδηγηθεί μαζί με τον αναγνώστη στη λύτρωση. Να κάτι που μας επανασυνδέει με την πραγματική αποστολή του δημιουργού. Εκφράσεις, στοχασμοί, συναισθηματικές αποχρώσεις σε πλαστικό-τατη ενότητα. Μια κατάδυση της ψυχής που συντελείται πάντα στα έγκατα της μοναξιάς και του αιώνιου Παρελθόντος.
Το συμβολικό κλειδί που ανοίγει τις πύλες του πολύπλευρου και πανεπίπεδου έργου της Μανταδάκη είναι η μυστική συνάντηση του Θεού και του Ανθρώπου στον κόσμο της Ποίησης, η κοινή ανάγνωση των Βιβλίων της Ζωής (πάντα στην πληθυντική τους διάσταση και στην ανοιχτή τους ανάγνωση) και εν τέλει η Κοινή Ανάσταση. Σε μιάν εποχή όπου ένας μεγάλος πολιτισμός, θεμελιωμένος κατά την αναγέννηση, σβήνει και περισσεύουν η ηδονοθηρία, ο ωφελιμισμός και η αναιδής “λογοτεχνική” καταγραφή τους, το “Κάλεσμα” φωτίζει έναν δρόμο εσωτερικής αλλά διόλου ατομικής παράδοσης. Είναι η παράδοση του “πρεσβύτατου, του τιμιώτατου και του κυριώτατου” των θεών με τον οποίο “εις αρετής και ευδαιμονίας κτήσιν ανθρώποις και ζώσι και τελευτήσασι” (Πλατ. Συμπ. 1806). Και μόνον όποιος μπει σ’ αυτό το δρόμο συνειδητοποιεί ότι “οδός άνω κάτω μίη”.
Κώστας Χατζηαντωνίου
