του Ν. Βαρδιάμπαση, από το Άρδην, τ. 36, Μάιος-Ιούνιος 2002
1. Μοναδικό όπλο του δημοσιογράφου, εκτός από τις φωτογραφίες και την εικόνα, είναι η Γλώσσα.
2. Όταν ο εγκέφαλος του ανθρώπου, ύστερα από τεράστια ανάπτυξη και εξέλιξη, κάνει δυνατή τη χρήση της Γλώσσας σε τέσσερις περιοχές που ονομάζονται κέντρα του Λόγου, ο άνθρωπος διακρίνεται από τα υπόλοιπα θηλαστικά, εγείρεται και ενεργεί, πράττει έλλο-γα. Οι σκέψεις σχηματίζονται πλέον στον έλλογο νευρικό του ιστό από λέξεις-ο-χήματα ιδεών, καθόσον η ιδέα γεννιέται
ταυτόχρονα και μέσα από τη γλωσσική μορφή που την εκφράζει. Σκέπτεται με λέξεις-οχήματα, θυμάται με λέξεις-οχήματα, αντιλαμβάνεται με αυτές κι ο τρόπος με τον οποίο τις χρησιμοποιεί δείχνει το πως και πόσο αντιλαμβάνεται τον κόσμο τον μικρό τον μέγα. Κι αμέσως μετά τη σκέψη, που γίνεται με λέξεις, ενεργεί, πράττει. Η κοινωνική πρακτική είναι γλωσσική πρακτική, καθώς η Γλώσσα, που δεν έχει κόκαλα, τσακίζει κόκαλα.
3. Ο άνθρωπος όμως ο έλλογος, χάρη στη Γλώσσα, διότι κατά τη Γλώσσα και ο Νους (όπως λέει μία παροιμία), κατά τον Νου κατά το Λόγο και ο άνθρωπος, δεν είναι μοναχικό θηρίο ή θεός, αλλά αγωνίζεται μέσα από ομάδες συνανθρώπων του για να επιβιώνει.
Στη διάρκεια του τροφοσυλλεκτικού βίου της σπηλιάς, οι άνθρωποι λέγουν, δηλαδή συλλέγουν και καταλέγουν. Φτιάχνουν ένα κατάλογο απ’ όσα συνέλεξαν. Μετά τη συλλογή των καρπών λέγουν-το-ένα-μετά-το-άλλο, δηλαδή αφηγούνται, περιγράφουν λένε.
Με την εξημέρωση του ίππου, καθώς απομακρύνονται από τη σπηλιά, ομιλούν (ομός, ομού + ίλη ιππέων). Το ομιλώ αρχικά σημαίνει κυνηγώ το θήραμα και μετά μιλάω.
• Στη διάρκεια του νομαδικού βίου νομίζουν. Δηλαδή ο νομέας τους νομίζει θεσπίζοντας νόμους’ αυτούς που του αυξάνουν τα νομίσματα.
Στις πρώτες αγορές αγορεύουν κ.ο.κ.
Οι άνθρωποι ζουν και αγωνίζονται μέσα από ομάδες κοινωνικές. Είναι συν-ξυν- κοιν-, δηλαδή ξυνοί, κοινοί, κοινωνικοί και η Γλώσσα που τους διακρίνει από τα υπόλοιπα έμβια υπάρχει χιλιετίες σε άμεση, στενή και οργανική σχέση αλληλοεξάρτησης με την κοινωνία τους.
Πάνω στη Γλώσσα αποτυπώνονται ανεξίτηλα γνώσεις, εμπειρίες, ήθη, έθιμα, αξίες, επιστήμη, τέχνη. Γιατί όπως είναι γνωστό, οι λέξεις θυμούνται, δεν ξεχνούν. Έχουν μνήμη ακατάλυτη, ιστορική. Και η ιστορία μιας λέξης, με τις διάφορες έννοιες που απέκτησε μέσα στα χρόνια, της λέξης Λόγος, ομιλία, αγόρευση -που είπαμε- είναι μέρος της πνευματικής ιστορίας του λαού που τη χρησιμοποιεί (πρβλ. I. Κακριδή, Το μεταφραστικό πρόβλημα, α. 18)
Γι’ αυτό ο Γληνός υποστηρίζει ότι
“Η Γλώσσα είναι καταστάλαγμα ψυχικής εξέλιξης και μακρόχρονου πολιτισμού με άπειρους θησαυρούς και αξίες κληρονομημένες από τα περασμένα να ζουν μέσα της”.
Η Γλώσσα, όμως -όπως είδαμε με τις λέξεις-οχήματα- δεν είναι μόνο θεσμός κοινωνικός, αλλά είναι όργανο στοχασμού και πράξης για τον καθένα μας. [Το στοχασμό, τη σκέψη την ακολουθεί κατά κανόνα μια ενέργεια, μια πράξη.]
Και το ερώτημα που γεννάται είναι “πως πηγαίνει ο δρόμος” από την πράξη που κάνουμε στον Νου. Πως το λέγω – συλλέγω γίνεται λέγω-το-ένα-μετά-το-άλλο: ομιλώ. Πως το μάχομαι, κυνηγώ με τον ουλαμό, γίνεται ομιλώ με τη σημερινή έννοια και όχι με την αρχαία: πολεμώ.
Θα διακινδυνεύσουμε μία θέση, υποστηρίζοντας ότι η Γλώσσα είναι το διάμεσο υλικό, ο απαραίτητος καταλύτης για τη μετατροπή της υλικής μας ζωής σε ιδέες, σε συστήματα ιδεών σε νοητική λειτουργία (Μνήμη-Κρίση-Αντίληψη που “δομούνται” από λέξεις) και ως εκ τούτου η Γλώσσα είναι φορέας των νοημάτων και της ψυχοσύνθεσης μας σε σχέση με την υλική μας ζωή. 4. Γλώσσα και εξουσία έχουν σε κοινό παρονομαστή την υποταγή. Ορισμένοι γλωσσολόγοι απέδειξαν πως ένα ιδίωμα “ορίζεται όχι τόσο από αυτό που μας επιτρέπει να πούμε, όσο από αυτό που μας υποχρεώνει να πούμε” (Jakobson, στον Ρ. Μπάρτ, Μυθολογίες-Μάθημα, εκδ. Ράππα, σ. 19) εξαιτίας των γραμματικών και συντακτικών του κανόνων.
Σύμφωνα με τον Μπάρτ, που παραθέτει αυτή τη θέση του Jakobson, “το αντικείμενο που μέσα του εντάσσεται η εξουσία -και η 4η εξουσία- από τότε που υπάρχει το ανθρώπινο γένος, είναι το σημειωτικό σύστημα (langage) – γ για να είμαστε ακριβέστεροι, η υποχρί-ωτική έκφραση του: η Γλώσσα (langue). (Ρολάν Μπάρτ, Μυθολογίες, σ. 18-211
Η Γλώσσα, λοιπόν, εάν δεχτούμε τους Jakobson και Μπάρτ, είναι καθυπόταξη και διοίκηση λόγω κανόνων oυντακτικών. Είναι τάξις, όπως η εξουσια με τα τάγματα και τα συντάγματά της.
Προσέξτε πως εισχωρεί αυτό τ: *τα- της καθυπόταξης που προσφέρει γ Γλώσσα στην εξουσία. Στις διαταγές το. κράτους, στις κοινωνικές τάξεις. Ακόμα στις ομάδες, στις τρέχουσες γνώμες, στα θεάματα, στα παιγνίδια, cm; πληροφορίες, στις οικογενειακές και ιδιωτικές σχέσεις, μέχρι και στις απελευθερωτικές εξάρσεις.
Ένα παράδειγμα το δώσαμε προ μηνων στη Ελευθεροτυπία (δηλαδή στη Γλωσσά της 4ης εξουσίας) με αφορμή το Ασφαλιστικό. Ακούστε πως ηχεί το *τα-στις λέξεις που χρησιμοποιήσαμε:
“Γράψε για τις συν-τάξεις. “θάνατος – σύν-ταξη”. Ανάλυσέ το(!), ζητούσαν αναγνώστες. – Κι εγώ έγραψα αυτο που σας διαβάζω:
Το “τάσσω” -απ’ όπου η σύν-ταξ* – είναι πολύ διαδεδομένο. Υπεισέρχεται στην καθημερινή μας ζωή, καθόσο. τα πάντα συν-τάοσονται: συμβόλαια, έγγραφα ακόμα και οι συν-ταγές. [Και το “ταξί” έχει το τάσσω (από τη γαλλ taximetre <τάξη + μέτρο)]
Μέσα στο τάσσω εν-τάοσεται ο λόγος της εξουσίας: η υπο-ταγή στο. Ταγό, που επιτελείται με τα τάγματα (άμεση βία) και κυρίως με τα τάματα (ιδεολογία). Η περίφημη “έν-ταξη” στην ταξική κοινωνία -στα πολυώνυμα “ερ-γο-τάξιά” της- γίνεται με τους ιδεολογικούς μηχανισμούς (πολιτικό, σχολικό, οικογενειακό κ.λπ.), που τάζουν… λαγούς με πετραχήλια.
Στην πολιτική υπάρχουν “παρατάξεις”. Στη θρησκεία το “Απο-τάοσεις τον σατανά;”, “Συν-τάσσεις τον Χριστό;”, “Συν-εταξάμην” (βάπτιση) Στο σχολείο “τάξη”, “κατα-τακτήριες”. Στην οικογένεια “να είσαι τακτικός”, “όχι αταξίες”, “μάθε να δια-τάζεις και να εκτελείς δια-ταγές’ να είσαι εν-τάξει” Στο Στρατό “κατά-ταξη κληρωτών”, “τάγμα”. Στις ιδιωτικές σχέσεις “σε κα-τα-τάοσω στους φίλους μου”. Στις πληροφορίες “Ένωση Συν-τακτών”, “αρχισυντάκτης”…
Οι μηχανισμοί τάζουν. Ο εν-τασσό-μενος κάνει τάμα να πετύχει υπο-ταοσό-μενος.
Ακόμα και στις “απελευθερωτικές” εξάρσεις, που αμφισβήτησαν την παλαιά ή την νέα Τάξη, παρεμβαίνει το τάσσω: από τις λεγόμενες Ταξιαρχίες (“Διεθνείς” και “Ερυθρές”). Αλλά και στα ταξίδια της φαντασίας που απελευθερώνουν υπάρχει το τάσσω (τάσσω< ταξίδι).
Το πιο σημαντικό: η γλώσσα έχει το “Συν-τακτικό” της, που είναι τάξη -όπως είπαμε- (ταξινόμηση, κατά-ταξη και… απειλή), καθόσον ιδίωμα δεν είναι αυτό που μας επιτρέπει αλλά αυτό που μας υποχρεώνει να πούμε κάτι συντακτικά ορθό για να είμαστε κατανοητοί.
Τόσο ευρέως χρησιμοποιείται το τάσσω, όταν η ίδια η ζωή είναι… α-ταξί-α,ζούγκλα –
“μουσελίνα τέζα, α’ ορθοβύζι ντούρο,
λάγνα χαβανέζα,
κορακοφρυδάτη/ μυγδαλοπατούοα/ μελλίοοχνουδάτη”, έλεγε ο Βάρναλης στο ποίημα “Ζούγκλα” -για την άτακτη- μια και τάξη υπάρχει μοναχά στα νεκροταφεία’ πλήρης στοίχιση.
Αυτή την “τάξη” μπορεί να έχουν στο νου τους όσοι οραματίζονται τις νέες συν-τάξεις – έγραφα-Και συ να αντι-τάσσεσαι. Τα ΜΑΤ έχουν παρα-ταχθεί(Ι) Μπορείς να τα βάλεις με την συντεταγμένη πολιτεία του τάσσω ως από-τακτος ή ως άτακτος του Κολοκοτρώνη και του Καραϊσκάκη;
Οι άτακτοι που μας ελευθέρωσαν, σε αντίθεση με το τακτικό των Φαναριωτών, συγκροτούσαν ένα γενναίο, εμπει-ροπόλεμο και πειθαρχημένο στρατό.”
Ο Οδυσσέας Ελύτης στη Μαρία Νεφέλη γράφει γι’ αυτό το *τα-:
“Όταν ακούς “τάξη”, ανθρώπινο κρέας μυρίζει” (σ. 108)
Φτάνουν οι οσμές από το Αφγανιστάν, όπως φτάνανε από το Ιράκ, από τη Σερβία, από το Βιετνάμ παλιότερα.
5. Να έρθουμε όμως τώρα στον δημοσιογράφο, που το όνομά του έχει τον δήμο μέσα του. Τι είναι δήμος γι’ αυτόν;
Για τον δήμο-δάμο υπάρχουν δύο εκδοχές. Η επικρατέστερη -σύμφωνα με την κυρίαρχη ιδεολογία- είναι να παράγεται από ρίζα *δαμ-, απ’ όπου το δαμάζω και οι γνωστές δάμαρ (: η δαμασμένη σύζυγος), δάμαλις, δμώς και δμω-ίς (: ο οικόσιτος δούλος και δούλη αντίστοιχα).
Σύμφωνα με δεύτερη εκδοχή, ο δά-μος-δήμος παράγεται από ρίζα *δα-, απ’ όπου η δα-ΐς, δαίς, δαιτός (: η μερί-
δα). Το να υπάρχουν δηλαδή δαίτες (: μερίδες) για όλους τους δαιτυμόνες, συν-δαιτυμόνες που απαρτίζουν τον δά-μο-δήμο. Δαίτες (: μερίδες) φαγητού (τα 2/3 του πληθυσμού πεινάνε: δεν έχουν νερό, ψωμί, φάρμακα) και ίσες δαίτες πολιτικών δικαιωμάτων: ισο-νομίας, ι-ση-γορίας, ισο-πολιτείας, επειδή το ίσον οτα χρόνια της άμεσης Δημοκρατίας το θεωρούσαν δίκαιον και σωστικών ομονοίας. Γι’ αυτό “δίκαιον – εξάλλου κατ Αριστοτέλη – είναι ότι δίχα εστίν: ότι είναι στη μέση, το μισό-μισό (το ίσον) και ο δικαστής διχαστής: μεσίτης” (Ηθικ. Νικομ. 1152, Β 7)
[Η πρώτη έννοια βέβαια της *Da-στην μυκηναϊκή ήταν τμήμα γης. Στη συνέχεια Da-mo ονόμαζαν το λαό που κατοικούσε στα αγροτεμάχια που παραχωρούσε ο wanaka: άνακτας, ο κάτοχος της ως εκπρόσωπος του Διός επί γης, σ’ αυτόν.]
Με ποια θεώρηση συντάσσεται ο συντάκτης γενικότερα [ο συντάκτης του CNN, γράφαμε με αφορμή την παραπληροφόρηση], που έχει αυτό το *τα- της υποταγής μέσα του; Με αυτήν της *δαμ-του δαμάζω που υπηρετεί τον δημοβόρο άρχοντα; Ή με αυτήν την απελευθερωτική της *δα- της ισο-νομίας και ιση-γο-ρίας;
Τι εστί Δαμο-κρατία ή Δημο-κρατία για τον συντάκτη; Το να συγκρατεί ο δά-μος – δήμος λαός τον ακράτητο Κράτο [εκδοχή της ρίζας *δα- δαιτός της ισονομίας] ; Ή το να επικρατεί ο Κράτος σ’ όλη την επικράτεια ανεξέλεγκτος από το δήμο, οργανωμένος κι αστραφτερός [εκδοχή της *δαμ- του δαμάζω];
Σ’ αυτό το ερώτημα-με αφορμή την παραπληροφόρηση του CNN- αναφέρθηκα προχθές στην Ελευθεροτυπία. Επειδή υπάρχουν όροι σχετικοί με το θέμα “Δημοσιογραφία και Γλώσσα” σας το διαβάζω:
“Η “συγνώμη” του CNN για την πα-ρα-πληρο-φόρησή του -έγραφα- όταν πρόβαλε στις 11 Σεπτεμβρίου παλαιά πλάνα αρχείου με Παλαιστίνιους να πανηγυρίζουν τάχατες για το κτύπημα στο Μανχάταν, φέρνει στην επικαιρότητα το πληρο-φορώ και παρα-πληρο-φορώ.
Σκοπός της δημο-σιο-γραφίας είναι η σωστή πληρο-φόρηση. Το πληροφορώ: το πλήρες μέτρον φέρω… παράγεται από τη λέξη πλήρης της *πλα- και τηνφορ-του φέρω.
0 δημο-σιο-γράφος πληρο-φορεί τον δήμο με πληρότητα. Κατά κανόνα τον εν-ημερώνει. Τον καθιστά εν-ήμερο και ήμερο. Δεν τον εξ-αγριώνει, δηλαδή δεν τον αφήνει στο σκότος της ά-
γριας νύχτας, καθόσον ο ήμερος και ο εν-ήμερος σχετίζονται με το ά-πλετο ηλιακό φως, όπως σχετίζεται το ά-πλετον με το πλήρες της *πλα-.
Απευθύνεται στον Λόγο του αναγνώστη, του ακροατή, του τηλεθεατή για να γίνεται ο εν-ημερωμένος ε-Λόγου του: του Λόγου του, κύριος του εαυτού του, αυτεξούσιος. 0 εν-ημερωμένος πολίτης είναι ο σκεπτόμενος πολίτης.
Εκτός από την εν-ημέρωση – ημέρωση, υπάρχει και η μεθοδική εξ-αγρίωση και απο-θηρίωση με λέξεις που νομιμοποιούν τη βία, την αιματοχυσία, τους άγριους φόνους στην Παλαιστίνη λ.χ. Στις περιπτώσεις αυτές ο προπαγανδιστής “δημο-σιο-γράφος” δεν απευθύνεται στον Λόγο του αναγνώστη, του τηλεθεατή, του ακροατή, αλλά στο συναίσθημα, στα “σπλάχνα” του και στους “αδένες” του.
Η εν-ημέρωση ή η εξ-αγρίωση, η πληρο-φόρηση ή η παρα-πληρο-φόρη-
ση εξαρτώνται από το πως αντιλαμβάνεται ο δημο-σιο-γράφος τον δήμο για τον οποίο… γράφει.
Με ποια εκδοχή τάσσεται, λοιπόν, ο δημο-σιο-γράφος του CNN που… πα-ρα-πληρο-φορεί; Με την εκδοχή της *δαμ- του δαμάζω τον δήμο ή με την εκδοχή της *δα-, του να υπάρχουν δηλαδή ίσες δαίτες για όλους;
Σε καιρό πολέμου βέβαια οι εντολές για τον Τύπο και για την τηλεόραση είναι πάγιες. “Ο Τύπος είναι ίσως ο πιο αποφασιστικός παράγοντας -γράφουν-για να υποσκάψει το ηθικό του εχθρού, να ανυψώσει το ηθικό των Ενόπλων Δυνάμεων και του λαού και να καθοδηγήσει την παγκόσμια κοινή γνώμη”.
Κακά τα ψέματα. Μέσα στον Τύπο σέρνονται ελευθερία και υποταγή, ελευθεροτυπία, λογοκρισία και κυρίως αυ-τολογοκρισία.
Σε ένα άλλο σημείωμα έγραφα για το “Μεγάλο κακό των χαλκίων” (του ψυχολογικού πολέμου), που η ιστορία τους είναι μακρά.
Σας διαβάζω:
“ΤΟ ΚΑΚΟ ΤΩΝ ΧΑΛΚΙΩΝ Τον πολύτιμο χαλκό στη μακρινή εποχή του Χαλκού τον ονόμαζαν οι Μυκηναίοι “κακό”: ka-ko (χαλκό).
0 ka-ke-u: χαλκιάς, χαλκουργός τότε, βοηθούμενος από δούλους
“to-so-de do-e-ro”: τοσοίδε δοέλοι (τόσοι δούλοι… αριθμός), κατασκευάζει χάλκινα όπλα και σκεύη.
Στο χαλκείο του γίνεται ακόμα το “πλύσιμο των ειδήσεων”.
Οι επιτάξεις του ιερού χαλκού των ναών είναι το νέο. [0 ιερός χαλκός εισάγεται από
την Κύπρο στην Πύλο και φυλασσετα. στους ναούς.] 0 qa-si-re-u: gwasileus basileus: βασιλιάς διανέμει τον ιερό χαλκό στα χαλκεία.
Καταφτάνει με τον “ταλαντούχο”::<_ βοηθό.
Ο “ταλαντούχος” ζυγίζει χρησι_:-ποιώντας το τάλαντο (μονάδα βάροι; ι To-so-de ka-ko: τοσόσδε χαλκός: τόσος χαλκός (να δοθεί) στους χαλκ :-δες.
Μετά τη διανομή ο βασιλιάς διαβάζει την παραγγελία: to-sa pa-ka–= το(σ)α phasgana: ιράσγανα (απ’ το σφάζω), to-sa qi-si-pe-e: kwisiphos: ξίφη to-sa e-ke-a: enkheia: έγχεα. to-sa ai-Ka-sa-ma: αιξμάνς: αιχμάς: αιχμές βελι. [σε πινακίδα της Κνωσού καταγρα;:-νται λ.χ. 8640]. Ακόμα για to-ra-ke θώρακες ko-ru: κόρυς (-υθος): κράνος : χάλκινα a-ni-ja: ηνία, χαλινούς, για ka-ko-de-ta: χαλκόδετα τμήματα του άρματος και για τα… χαλκοτύμπανα του πολέμου.
Από τις παραγγελίες αυτές γεννάται κυριολεκτικά η… χαλκευμένη είδησ” και μεταφορικά-καθώς διογκώνεται από στόμα σε στόμα- η “χαλκευμένη” όπως την εννοούμε σήμερα για επικείμενη εκστρατεία, για σχεδιαζόμενη σκευωρία για τις νίκες των “δικών” μας kc. για τις “ήττες” των άλλων.
Οι χαλκουργοί, λοιπόν, οι πραγιΐο-τικοί κατασκευαστές χάλκινων όπλ^. το ίδιο και οι “χαλκευτές των χαλκει-ων”, όταν φτιάχνουν την είδηση ογ _ : ακριβώς τη θέλει ο άνακτας είναι στο. ίδιο βαθμό πολύτιμοι και γι’ αυτό το λο-γο μένουν… αφορολόγητοι ή προσπορι-ζονται διάφορα δώρα.
Σε επιγραφή του εφόρου της Κνωσού διαβάζουμε: οι χαλκιάδες a-ne-ta ο-υ di-do-si: είναι άνετοι, δεν δ..ου. φόρο… και γι’ αυτό ζουν με. ανεσεις Τα “διαπλεκόμενα” χαλκεία απο τα χρόνια της εποχής του Χαλκού, ει.: πολύτιμα για τον άνακτα και ακριβοπληρωμένα.” 6. Στον Τύπο μιας εξαρχής διαμορφώνονται δύο τάσεις, δύο πρακτικές. Έτσι διακρίνουμε συμπολιτευόμενο και αντιπολιτευόμενο:
• 0 συμπολιτευόμενος είναι όργανο του ενός ή της Κεντρικής Επιτροπής που κρατάει τα κέντρα-κεντριά, κατά το “Οιδίπ-πους κέντρα κρατών χερσίν πόλιν κηδεύει” [Το κέντρο ουδέποτε έχασε την αρχική έννοια του κεντέω, -ώ: του κέντρου μελισσών, σφηκών ή του βούκε-ντρου.] Βλέπετε πως εισχωρεί αυτό το *τα- του τάσσω και υποτάσσω με τη χρήση των κεντηριώνων του κεντώ, ακόμα και στην λεγόμενη Κ. Ε., που θεωρείται δημοκρατική, που είναι δημοκρατική σε καιρούς έμμεσης Δημοκρατίας βέβαια. Εδώ, στον συμπολιτευόμενο, ανήκει ο Τύπος των λιβανωτών, των συνθημάτων και των συναισθημάτων.
Κατά το παρελθόν αυτός ο Τύπος ήταν περισσότερο “θεολογικής” υφής,
ικανοποιώντας “την άλογη λαχτάρα του ανθρώπου -όπως έλεγε ο Καίστλερ- για κάτι απόλυτο (βλ. Κομισάριος και Γιόγκι).
Ο συντάκτης έκρουε τις σωστές ασυνείδητες χορδές στο κοινωνικό ηχείο της εποχής του. Έφερνε στην επιφάνεια ευχάριστες ή δυσάρεστες σκέψεις. Φό-3ιζε για το φοβερό πρόσωπο του πατέρα-αφέντη και φανάτιζε.
Μαέστρος του είδους προπολεμικά ήταν ο Μπενίτο Μουσολίνι, αρχισυ-.~ακτης louAvanti αρχικά και του ΡοροΙο d’ Italia στη συνέχεια, πριν να γίνει II Duce.
[Απ’ όλα τα ελληνικά φύλλα της 12ης Σεπτέμβρη 2001 μόνο ένα φόβιζε αφιερώνοντας τον πρωτοσέλιδο τίτλο του στην οργή του Μπους. Όλα τα άλλα έκαναν περιγραφή του γεγονότος. Κι αυτή είναι μια σημαντικότατη πρόοδος.]
Παλαιότερα όμως ο Τύπος εξαγρίωνε’ δεν ενημέρωνε. [Η ενημέρωση -όπως είπαμε- παράγεται από την ημέρα. Από το φέρνω στο άπλετο φως της ημέρας τα γεγονότα, σε αντίθεση με το • σκότος της άγριας νύχτας.]
Οι τίτλοι των περασμένων χρόνων είναι αρκετά ομιλητικοί:
“Κακούργε πρωθυπουργέ, γιατί τρέμεις;”, “Η κυβέρνησις των κλεπτών”, “Ο Βενιζέλος είναι ένα πολιτικόν στίγμα και κηλίς δια την Ελλάδα”, “Οι υπουργοί κλέπτουν, κλέπτουν, κλέπτουν..”.
Και για τον Ένα, τον μοναδικό, τον ελέω θεού άνακτα, έγραφαν όταν παραβρέθηκε σε μία τελετή στο Πανεπιστήμιο: “Παρετηρήθη ότι ο βασιλεύς, ενώ διήρκει η τελετή, εδάκρυσε δις. Ω! Πόσον ευγενές και βαθύτατον είναι το αίσθημα εκείνο το οποίον εις τοιαύτας στιγμάς κινεί βασιλικούς οφθαλμούς εις δάκρυα!… Κλαίουν, λοιπόν, και οι βασιλείς!” (Σωτήρ, 6 Μαίου 1887). [Γράφει ο εκδότης του Σωτήρος Νικόλαος Σκούφος, στενός συνεργάτης του Ιωάννη Κωλέττη, με μακρά προϊστορία. Ο Αλέξανδρος Υψηλάντης, μετά την ήπα στο Δραγατσάνι, τον είχε χαρακτηρίσει “φαυλόβιο” λιποτάκτη. Κι αυτό διότι, πριν τη μάχη, “ανεχώρησε με το ταμείο της Εταιρείας των Ελλήνων που το κατε-σπατάλησε” (Δέσποινα Κατηφόρη, Μνήμων, αρ. 4, σ. 77)].
Απ’ την άλλη πλευρά υπήρχε ο αντιπολιτευόμενος Τύπος της γόνιμης αμφιβολίας, του ελέγχου και της κριτικής. Της ψυχρής λογικής, των εννοιών και των ορισμών, που συνήθως πληροφορούσε και πληροφορεί όσο του επιτρέπεται.
Ο αγώνας ελευθεροτυπίας – λογοκρισίας, εγκωμιαστικών λόγων από τη μια πλευρά και ελέγχου της εξουσίας από την άλλη, ήταν διαρκής μιας εξαρχής, από την πρώτη έκδοση της πρώτης τυπωμένης εφημερίδας “Σόλπιγξ Ελληνική” (Καλαμάτα, 1η Αυγ. 1821).
Τότε ο εφημεριδογράφος της θεόκλητος Φαρμακίδης “μη αποδεχόμενος το δεσποτικόν μέτρον της προεξετά-σεως των κειμένων” αποχωρεί από την έκδοση της Σάλπιγγος.
Κατάσχεση φύλλων από την “Επιτροπή Λογοκρισίας” του Μαυροκορδάτου θα γίνει ακόμα και μέσα στο πολιορκημένο Μεσολόγγι. Πρόκειται για τα Ελληνικά Χρονικά (τ.χ 60,23 Ιουλίου 1824) εξαιτίας του άρθρου “Η δημοσιότης είναι ψυχή της δικαιοσύνης”, που αναφερόταν στην κακή διαχείριση των χρημάτων του δανείου της Ανεξαρτησίας… Στο επόμενο φύλλο (τ.χ. 61) απαντά ο Μάγερ στην Λογοκρισία του Μαυροκορδάτου με το άρθρο “Πρέπει να λέγη τις την αλήθεια εις τας εφημερίδας;” Ερώτημα που παραμένει επίκαιρο.
Ο αγώνας λογοκρισίας-ελευθεροτυπίας, ιδιοτέλειας-ανιδιοτέλειας περιγράφεται γλαφυρά στο Φίλο του Νόμου της Ύδρας (τ.χ. 256, 29 Οκτωβρίου 1826)”Φίλε – γράφει “Εις των συνδρομητών” από το Ναύπλιο – η Ελλάς είχε τέοσαρας εφημερίδας, τέσσερα, κατά την φράσιν του Κοραή, φρούρια της Ελευθερίας’ το ενκατεοτράφη εις το Με-σολόγγιον [Ελλην. Χρονικά], το άλλο πολιορκείται εις την Ακρόπολιν των Αθηνών [Εφημερίς Αθηνών], το τρίτον το ε-κυρίευσαν οι κοτζαβασήδες εις Ναύ-πλιον [Γεν. Εφημ. Ελλάδος], το τέταρτον όμως, τον Φίλον του Νόμου, η Θεία πρόνοια, το εοτερέωσεν εις τους βράχους της Ύδρας… τους οποίους με φρί-κην ενθυμείται.. το τέρας της ιδιοτέλειας. Η Θεία Πρόνοια εσύστησε φρουρούς αυτού όλους τους ανδρείους θαλασσινούς μας…” [Δηλαδή τους Κου-ντουριώτες – θα προσθέσουμε εμείς -των οποίων ήταν όργανο!…]
Στη χαραυγή του Τύπου ξεχωρίζουν κείμενα επαναστατικά. Η γλώσσα είναι επαναστατική, όταν ο αγώνας για την Ελευθερία είναι κοινός με τον αγώνα για την ελευθεροτυπία, όπως τον εξέφραζαν οι Θεόκλητος Φαρμακίδης και Ιάκωβος Μάγερ.
Παρ’ όλα αυτά οι πιέσεις ασκούνται από τους… κοτζαβασήδες και άλλους δεσποτικούς. Τα Ελληνικά Χρονικά που δημοσιεύουν, όπως είπαμε, το άρθρο “Η δημοσιότης είναι ψυχή της δικαιοσύνης” καταχωρούν χωρίς σχόλια στο τ.χ. 30,12 Απριλίου 1824, την “Προκήρυξη των εγκλημάτων του Καραϊσκάκη”… “Ότι ο Καραϊσκάκης είχεν κρυφήν ανα-πόκρισινμε τους εχθρούς…”, ότι “η Επιτροπή (Μαυροκορδάτος, Νότης Μπότσαρης κ.ά.) γνωρίζει αυτόν ως επίβουλον της Πατρίδος και προδότην…”. Και στο τ.χ. 42, 24 Μαίου 1824, γράφουν στις ειδήσεις: “Ο ταραχοποιός Καραϊσκάκης… εκτυπήθη από τους γενναίους στρατηγούς Ράγγονκαι Στουρνάρην, και ηναγκάσθη να τραβιχθή εις Καρπενήσι…” κ.λπ.
Στην Εφημερίδα Αθηνών διαβάζουμε το “επαναστατικό” κείμενο του Φα-ναριώτη Νέγρη: “Ποτέ έθνος δεν είναι ελεύθερον αν δεν έχει την άδειαν από τους νόμους να λέγη, να γράφη και να τυπώνει, ότι έχει εις τον νουν του… και οι Έλληνες ανθέλωσιν ελευθερίαν, πρέπει να προσέχωσιν πολλά καλά να μην αναιρεθή ποτέ αυτός ο Νόμος…” [τ.χ. 32, 20 Δεκεμβρίου 1824]
Απ’ την άλλη πλευρά, στο φύλλο 68, 9 Ιουνίου 1825, διαβάζουμε για την πολιτική δολοφονία του Ανδρούτσου στην Ακρόπολη: “Η σημερινή αυγή μας εξημέρωσε και τον θάνατον του περιβοήτου Οδυσσέως Ανδρίτζου..” Ακολουθεί η περιγραφή με τις “τριχιαίς” και πως “…η θεία δίκη (όταν ο Οδυσσέας κρέμεται από τα υψηλά του πύργου-Γουλέ) προλαμβάνουσα τους ολέθριους σκοπούς του Οδυσσέως δια την πατρίδα… σπα η τριχιά και πίπτει ο άθλιος επάνω εις το λιθόστρωτον της απτέρου Νίκης, θύμα ελεεινόν της κακοβουλίας και πανουργίας του”. Καμιά λέξη όμως του εφημεριδογράφου, κανένας σχολιασμός για την άρνηση έστω του πρώτου “ιατροδικαστή” που εκλήθη από τις αρχές για την έκδοση πιστοποιητικού ταφής με αιτία θανάτου “πτώση από ύψος” [όταν οι δακτυλιές στο λαιμό του θύματος που τον στραγγάλισαν και μετά έριξαν νεκρό ήταν ορατές…]. 0 δεύτερος ιατροδικαστής, ένας Ιταλός δοτόρος, υπέγραψε… Κανένας υπαινιγμός του Φύλλα… που είχε ως προμετωπίδα στην Εφημερίδα Αθηνών: “Η παρρησία είναι η ψυχή της δικαιοσύνης”.
Με τον ερχομό του Καποδίστρια και την ψήφιση του πρώτου τυποκτόνου Νόμου του (κατάτο “Γιάννης κερνά….”), ο Φαρμακίδης φυλακίζεται σε τρελοκομείο ως αντιφρονών (δηλαδή σε ειδικά διαμορφωμένο κελί μοναστηριού), καθώς ο Αλέξανδρος Σούτσος σατιρίζει: Έίν’ ελεύθερος ο Τύπος, φθάνει μόνον να μη βλάψης
της Αρχής τους Υπαλλήλους, τους κριτάς,
τους Υπουργούς μας και των Υπουργών τους φίλους.
Είν’ ελεύθερος ο Τύπος, φθάνει μόνον να μη γράψης…”
Πόσο επίκαιρος είναι ο Λόγος του.
Πέντε χρόνια μετά πι δολοφονία του Καποδίστρια απηχεί ο τυποκτόνος νόμος στην εφημ. Αθηνά [14 Απριλίου 1832]: “Τόσην δε τυποφοβίαν είχεν ο άνθρωπος ούτος, όσην υδροφοβίαν ο πάσχων εκ λύσσης” [Μία απλή σύγκριση των περιεχομένων του προεπαναστατικού Λογίου Ερμού και της καποδιστριακής Αιγιναίας δείχνει το πως έβλεπε και πως αντιμετώπιζε τον λαό του ο Κυβερνήτης. Υπερπροστασία πατέρα Κύριος οίδεν…]
Στην περίοδο της απολυταρχίας του Όθωνα ο αντιπολιτευόμενος Τύπος δίνει μάχες με γενναιότητα, καθώς ο συ-μπολιτευόμενος αμείβεται πλούσια. 0. κρατικές καταχωρήσεις στις κυβερνητικές εφημερίδες πληρώνονται 30 λεπτά στις αντιπολιτευόμενες 10 λεπτά. Η “ε- ξαχρείωοις του Τύπου δια της εξαγοράς αυτού” διαβάζουμε στην Ελπίδα -συνεχίζεται και στην συνταγματική περίοδο [Ελπίς, 24 Δεκεμβρίου 1 850]:
“Όταν ο Γεώργιος Α’ -μετά τον Ό-θωνα- προχωράει σε συνταγματικό πραξικόπημα ορκίζοντας τον Βούλγαρη πρωθυπουργό, ο αντικυβερνητικός Τύπος καλεί τους πολίτες σε “έννομη αντίσταση” κατά της εξουσίας σε ένα “κίνημα φορολογικής απείθειας”. 0… τζουμπές όμως προχωράει στην έκδοση έξι νέων φιλοκυβερνητικών εφημερίδων με έξοδα του δημοσίου ταμείου.
Οι εφημερίδες αυτές που αναδημοσίευαν άρθρα και σχόλια του κυβερνητικού φύλλου “Βελτίωσις” ήσαν:
■ “Αγγελιοφόρος”
■ “Ημερήσια Νέα”
• “Ελληνικά Χρονικά”
■ “Εθνική”
■ “Πλάστιγξ”
■ “Σημαία”
Έκτοτε η εξαγορά ή η χρηματοδότηση των κομματικά εξαρτημένων εφημερίδων με δημόσιο χρήμα συνεχίζεται…” [Κ. Σιμόπουλος, Η διαφθορά στην εξουσία, σ. 165]
Συχνά ο Τύπος έχει κομματικές δεσμεύσεις ή άλλες εξαρτήσεις, που υπαγορεύουν μεροληπτική παρουσίαση ειδήσεων και θεμάτων. 0 Μακιαβέλι έλεγε: “0α έχω δικές μου εφημερίδες. Μερικές θα με αντιπολιτεύονται. 0α με πολεμούν όμως μόνο σε δευτερεύοντα θέματα…”
7. Η Γλώσσα του αντιπολιτευόμενου Τύπου παλαιότερα ήταν:
■ η δικλείδα διαφυγής του ατμού στη χύτρα που βρίσκεται πάνω στην πυρά των κοινωνικών αγώνων για ψωμί, εργασία, Δημοκρατία
• το συρίγγιο που παροχέτευε το εσωτερικό απόστημα από το σύστημα, όταν αυτό νοσούσε
• η διέξοδος της επαναστατικής ορμής που εκτόνωνε, όπως το γήπεδο… Μια χρήσιμη και ελεγχόμενη βαλβίδα που βοηθούσε έτσι την κοινωνική σταθερότητα
• η μόνη ελπίδα, τέλος, για όλους τους ανυπεράσπιστους πολίτες. Το μόνο μέσο για την αποκάλυψη σκοτεινών σχεδίων των υπηρεσιών, που απεργάζονται χούντες, πολιτικές δολοφονίες, περιστολή των ατομικών δικαιωμάτων ή που υλοποιούν τα γνωστά σενάρια του… Κόνδορα.
Την σήμερον τα πράγματα έχουν αλλάξει καθώς κυριαρχεί η εικόνα της ναρκωτικής τηλοψίας.
8. Μετά από αυτή τη χρήσιμη -πιστεύω- ιστορική αναδρομή, όπου σκιαγραφήθηκαν οι δύο τάσεις συμπολιτευόμε-νου-αντιπολιτευόμενου, να επανέλθουμε στη Γλώσσα που εξετάζουμε. Είναι γνωστό ότι υπάρχει πρόβλημα γλωσσικής πενίας, συρρίκνωσης των εννοιών και ιδεολογικής ρύπανσης – κυρίως για τον νέο δημοσιογράφο.
Το πρόβλημα όμως αυτό, που πηγάζει από τη γενικότερη κατάσταση της Παιδείας στον τόπο μας, είναι δύσκολο να μελετηθεί απ’ όσους διαχειρίζονται την εκπαιδευτική μας πολιτική.
Είναι δύσκολο επειδή δεν ασχολήθηκαν οι ειδικοί συστηματικά “με την κοινωνική σημασία της Γλώσσας για τη συγκεκριμένη και πραγματική μας ζωή. Δεν έριξαν το βάρος στην κοινωνικο-πολιτι-στική θεώρηση των γλωσσικών φαινομένων της εποχής μας, με τις σημασιολογικές και γραμματικές μεταβολές της Γλώσσας μας, όχι βέβαια σε κάποιο θεωρητικό επίπεδο, αλλά σε στενή σχέση με τη χθεσινή και τη σημερινή κοινωνία μας” (Εισαγωγή στην Κοινωνιογλωσσολογία, J. Boutet, σ. 18)
Δεν αναζητήθηκαν αρκετά -απ’ ότι φαίνεται- οι διασταυρώσεις Γλωσσο-λογίας-Φιλολογίας σε συνάρτηση με την πραγματική κοινωνία μας και με την ιστορία του λαού μας. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα: να μην έχουν αναπτυχθεί οι κατάλληλοι τύποι περιγραφής και ταξινόμησης των γλωσσικών φαινομένων, ώστε το αναγνωρισμένο πρόβλημα της γλωσσικής πενίας να μην μπορεί να θεραπευθεί αιτιολογικά. Της αιτιολογικής αντιμετώπισης προηγείται η διάγνωση.
Σε ό,τι αφορά την ιδεολογική ρύπανση, οι βίαιες επεμβάσεις που γίνονται πάνω στη Γλώσσα, γίνονταν στο παρελθόν και θα εξακολουθήσουν να γίνονται στο μέλλον, όσο υπάρχει κοινωνική οργάνωση παρόμοια με τη σημερινή, τη δική μας, γιατί ευνόητα εξυπηρετούν το χώρο της ιδεολογικής αναγνώρισης, όπου οι ομοϊδεάτες αναγνωρίζονται μεταξύ τους, συναδελφώνονται για να εφαρμόζουν όποτε καλούνται, σαν κοινωνική ομάδα όμως κι όχι σαν μεμονωμένα άτομα, ορισμένους προσχεδιασμένους ρόλους, με συγκεκριμένες πράξεις.
Η μόνη δύναμη που μπορεί να προ-
βάλει αντίσταση στα δεσμά της κυρίαρχης ιδεολογίας πηγάζει από τη σωστή διδασκαλία της Γλώσσας, κυρίως της διαχρονικής της διάστασης. Αυτό βέβαια είναι δύσκολο. Ακόμα και το ίδιο το διδάσκω περιέχει την υποταγή του *τα-, απ’ όπου ξεκινήσαμε. Το χρησιμοποιεί για πρώτη φορά ο Όμηρος ως εξής: Κάτι δούλες -λέει- που τις διδάξαμε “είρειά τε ξαίνειν” (πως να γνέθουν το μαλλί) “και δουλοσύνην ανέχε-σθαι”.
Οι κορυφαίοι όροι των Προσωκρατικών και των πολιτικών της άμεσης Δημοκρατίας, εάν διδαχθούν σωστά και τίμια, απελευθερώνουν. <Όλος ο Επιτάφιος του Περικλή εστιάζεται στη πολιτική Αρετή. Αναφέρεται δεκατρείς φορές, η Δημοκρατία μία. Την μετέφραζαν όμως την Αρετή οι παλαιότεροι ως παλικαριά, γενναιότητα κι αυτό ήταν σκοπούμενο λάθος που υπηρετούσε την πολιτική συγκυρία της εποχής τους. > 9. Και για να καταλήξουμε. Παρά το πρόβλημα της γλωσσικής πενίας, της συρρίκνωσης των εννοιών και της αναγκαίας ιδεολογικής ρύπανσης, η Γλώσσα μας, με τη βαθιά γραμματική της δομή, δεν κινδυνεύει, όπως δεν κινδυνεύουν και οι κορυφαίοι όροι της, οι λέξεις της από το βιασμό και τη βεβήλωση. Γιατί οι λέξεις – όπως είπαμε -θυμούνται. Η ελευθερία θυμάται ότι είναι η ερχομένη και η χιλιάκριβη.
Οι λέξεις μας έχουν μνήμη ακατάλυτη ιστορική που σχηματίστηκε απ’ την
πείρα των παλαιοτέρων, στη Γλώσσα αποτύπωναν τις γνώσεις τους, τις αξίες τους και τους θεσμούς τους. Κι αυτό είναι το καθήκον της εκπαίδευσης. Να μας θυμίσει τις λέξεις μας. Αντίθετα εμείς κινδινεύουμε, όσο δεν θεωρούμε την κοινη σημασία της, για να ερμηνεύουμε τα κοινωνικά φαινόμενα της εποχής μας «: για να δίνουμε λύσεις. Πως αλλιώς αντιλαμβανόμαστε τις τρέχουσες εκπαιδευτικές μας ανάγκες, με ποιο τροπο θα προσαρμόζουμε τις μέθοδους διδασκαλίας της Κοινής στα σχολεία τα σημερινά ή τα αυριανά σε σχέση με το φαινόμενο της γλωσσικής πενίας των ημερών, αύριο με κάποιο άλλο. 10. Να πούμε όμως και δυο λέξεις για τα ηλεκτρονικά ΜΜΕ, που ελέγχονται -όπως είναι γνωστό – από ομάδες συμφερόντων διαμορφώνοντας τα προγράμματα τους σύμφωνα με τις υποδείξεις των κυρίαρχων χρηματοδοτών.
Στα ηλεκτρονικά ΜΜΕ η εικόνα αχρηστεύει το λόγο. “Η ασημαντολογία-γράφει ο Κ. Σιμόπουλος- η πολιτιστική αθλιότητα, η πνευματική, ηθική και αισθητική πενία, η κερδοσκοπική ανάληψη, η εμμονή στην απανθρωπια. τη βαρβαρότητα και τη βία, είναι στοιχεια που αγελοποιούν τους θεατές και πολτοποιούν την κοινωνία.” (Κ. Σιμόπουλος, Η διαφθορά της εξουσίας, σ. 4871 Τι άλλο να πεις γι’ αυτά, πέρα απο το πολίτες αντισταθείτε στην παγκοσμιοποιημένη βαρβαρότητα, την παγκοσμία τρομοκρατία του Imperium με οδηγό και κήρυκα τη Γλώσσα την ελληνική;
*Το κείμενο αποτέλεσε εισήγηση του συγγραφέα στην Διημερίδα για :η Γλώσσα η οποία διοργανώθηκεστην Καρδίτσα στις 21 Οκτωβρίου 2001.
