του Λ. Αποσκίτη, από το Άρδην, τ. 36, Μάιος-Ιούνιος 2002
Ένα αποκαλυπτικό ντοκυμαντέρ έχει σοκάρει την Αμερική γιατί ρίχνει φως στο κρυφό, άσχημο πρόσωπο της υψηλής τεχνολογίας και της νέας οικονομίας. Το τελευταίο θυελλώδες love story της Αμερικής με τις νέες τεχνολογίες έχει δύο σκοτεινές πλευρές. Αυτή των δονκιχωτών των dotcoms, δισεκατομμυριούχων στα χαρτιά, χρεω-κοπημένων στην πραγματικότητα, τους οποίους εξάντλησε ακυρώνοντας τα όνειρά τους. Και την άλλη, αυτήν που δεν περιγράφεται τόσο συχνά, των ξεχασμένων από το τελευταίο αμερικανικό όνειρο. Τ αυτούς αφιέρωσαν το ντοκιμαντέρ τους η Deborah Kaufman και ο Alan Snitow. Η ταινία τους Τα Μυστικά της Σίλικον Βάλλεϋ (Secrets of Silicon Valley) είναι ένα φιλμ που απομυθοποιεί τη ζωή στην άλλη πλευρά της ψηφιακής πραγματικότητας. Προβλήθηκε στην αίθουσα Fine Arts Theatre του Berkeley και συνεχίζει να παίζεται σε επιλεγμένες αίθουσες σε αρκετές αμερικανικές πόλεις.
Στην καθημερινότητα της περιοχής της Καλιφόρνια και της Silicon Valley των dotcoms μπορεί να δει κανείς BMW και Lexus έξω από ακριβά εστιατόρια όπου οι χάι ιδιοκτήτες τους κουβεντιάζουν με τα κινητά τους και σημειώνουν ημερομηνίες συναντήσεων στα PDAs (μικροί υπολογιστές χειρός) τους πριν επιστρέψουν στα πολυτελή γραφεία τους. Αλλά πίσω από αυτό το τοπίο της αφθονίας βρίσκεται μια πολύ λιγότερο χαριτωμένη εικόνα.
Η ταινία είναι αντίδοτο στην καταιγιστική ρητορική των διασημοτήτων της πρωτοπόρου “Κοιλάδας” όπως ο venture capitalist John Doerr: “To θέμα δεν είναι τα χρήματα. Το θέμα είναι το μέλλον!” Ο Doerr και οι φίλοι του, ο γκουρού των dotcoms, επενδυτής Steve Jurretson, ο επικεφαλής της Cisco. John Chambers και ο Gerald Levin, πρόεδρος της AOL Time Warner, συναγωνίζονται μεταξύ τους για το ποιος θα πει τη μεγαλύτερη υπερβολή όπως ότι: το Internet είναι η Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας της σύγχρονης εποχής.
“Η Silicon Valley συμβόλιζε το αμερικανικό ιδεώδες: αν δουλέψεις σκληρά μπορείς να βγάλεις ένα δις δολάρια”, λεει ο Snitow. “Αλλά, αντίθετα, αυτό που είδαμε γύρω μας ήταν μια τεράστια ανισότητα… τόσο απίστευτη, που μας έκανε να γυρίσουμε την ταινία αυτή”.
Πίσω από τις πύλες της “βιομηχανίας” αυτής, το ντοκιμαντέρ δείχνει την Silicon Valley σαν ένα μέρος όπου οι μάνατζερς επιπλήττουν τους εργαζόμενους σαν να ήταν άτακτα παιδιά, απολύουν αυτούς που διαμαρτύρονται για τις ελλείψεις σε θέματα ασφάλειας και εκβιάζουν τους μόνιμους υπαλλήλους τους με τις επιταγές πληρωμής τους.
Οι δύο παραγωγοί και σκηνοθέτες του 60λε-πτου φιλμ, Alan Snitow και Deborah Kaufman, έβαλαν σκοπό τους να “ξεφουσκώσουν” αυτό που αποκαλείται κουλτούρα της λατρείας της τεχνολογίας. Και το κατάφεραν κινηματογραφώντας δύο νεαρούς ακτιβιστές που προσπαθούν δουλεύοντας με πολύ διαφορετικούς τρόπους να γεφυρώσουν τις οικονομικές ανισότητες στην περιοχή της Καλιφόρνια.
Η Magda Escobar είναι διευθύντρια του Plugged In, ενός μη κερδοσκοπικού οργανισμού που εκπαιδεύει στη χρήση υπολογιστών φτωχούς κατοίκους της Silicon Valley. Οι δημιουργοί του φιλμ ακολουθούν την Escobar καθώς αυτή αναζητά έναν νέο χώρο για το κέντρο της όταν η γειτονιά τριγύρω, με τα χαμηλά εισοδήματα, μεταμορφώνεται σε ακριβή περιοχή με την έλευση του 21ου αιώνα.
Ενώ η Escobar είναι απασχολημένη με το να ταρακουνά τους επικεφαλής της Hewlett-Packard, για να βρει χρήματα για ένα νέο κέντρο εκπαίδευσης, μερικά χιλιόμετρα μόνο πιο πέρα, ο Raj Jayadev, 24 ετών, προσπαθεί να βοηθήσει ουσιαστικά τους εργάτες συναδέλφους του -οι οποίοι συναρμολογούν εκτυπωτές- να πληρωθούν για όλες τις ώρες απασχόλησής τους. Είναι μία από τις έξυπνες ειρωνείες που καταγράφονται στο Secrets of Silicon Valley: η HP μειώνει τις πληρωμές των προσωρινών εργατών της και μετά δίνει οικειοθελώς τα χρήματα που εξοικονομεί σε φιλανθρωπίες.
Όπως φαίνεται και στο φιλμ, αυτός και οι συνάδελφοι του εργάτες βρίσκονται υπό μεγάλη πίεση για να συσκευάζουν περισσότερους από 800 εκτυπωτές την ημέρα και στη συνέχεια πληρώνονται μόνο 8 δολάρια την ώρα, ποσό που δεν τους φθάνει για να αντιμετωπίσουν το εξαιρετικά υψηλό κόστος στέγης στην Silicon Valley, ή οπουδήποτε αλλού εκεί κοντά. “Οι άνθρωποι είναι υποχρεωμένοι να έρχονται από 75 με 100 μίλια απόσταση επειδή δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα να μείνουν στην περιοχή που αυτοί δημιουργούν”, παραπονιέται ο Jayadev. Πρέπει να δουλεύουν γρήγορα, να υφίστανται τον κίνδυνο διπλάσιου αριθμού εργατικών ατυχημάτων, παραπονιούνται συνέχεια για πόνους στο στήθος και αναπνευστικά προβλήματα, και δεν έχουν καμία προοπτική βελτίωσης στην δουλειά τους. Η αλήθεια της κατάστασης αυτής, η οποία επαναλαμβάνεται σε εκατοντάδες εταιρείες υψηλής τεχνολογίας κατά μήκος της Silicon Valley, είναι ότι η εικόνα μιας νέου τύπου επιχείρησης εύπορης, δυναμικής, που ακολουθεί την τεχνολογία και νοιάζεται για το κοινωνικό σύνολο -όπως υποστηρίζουν οι επιχειρηματίες- είναι μύθος σε μεγάλο βαθμό.
To Secrets of Silicon Valley προβάλλει την εικόνα αυτής της “άλλης” Silicon Valley με σοκαριστικό τρόπο. Οι δρόμοι δεν έχουν κατασκευασθεί για γρήγορη κυκλοφορία, και έτσι τα μποτιλιαρίσματα είναι συχνά, υπάρχει πολύ μεγάλη έλλειψη σε σχολεία, το ίδιο και σε κοινωνικές υπηρεσίες. Πολύ λίγη ή και καθόλου σημασία δεν δίνεται στην περίθαλψη της κοινότητας συνολικά. Οι γιατροί δεν μπορούν να διατηρούν ιατρείο σε ορισμένες γειτονιές λόγω των εξαιρετικά υψηλών ενοικίων. Το ίδιο ισχύει και για τα καφέ ή τα εστιατόρια: δεν μπορούν να λειτουργήσουν σε ακτίνα τριών μιλίων εξ αιτίας του πολύ υψηλού κόστους.
Όπως φαίνεται καθαρά στην ταινία, η Silicon Valley δεν είναι απλώς ένα χωνευτήρι τεχνολογικών εξελίξεων, είναι επίσης μια έκφραση του αγοραίου καπιταλισμού στην πιο ωμή μορφή του εναντίον των συνδικάτων και μη υποκείμενου στον ελάχιστο κυβερνητικό έλεγχο.
Το επιχείρημα που προβάλλει έντονα σε όλη την ταινία είναι ότι, ακόμα και την εποχή των σοφιστικέ μηχανών, οι άνθρωποι είναι αυτοί που κάνουν την περισσότερη κατασκευαστική δουλειά στα προϊόντα υψηλής τεχνολογίας. Οι άνθρωποι και οι παλιού τύπου σειρά παραγωγής κοστίζουν, ακόμα, λιγότερο από τις μηχανές.
“Αυτή η νέα οικονομία δεν φέρνει κάτι καινούργιο”, παρατηρεί ο Jayadev στην ταινία. Η επιτυχία και η ευρεία δημοσιότητα που δόθηκε στο Secrets of Silicon Valley στις ΗΠΑ, οι γεμάτες κινηματογραφικές αίθουσες στην περιοχή της Καλιφόρνια και η σε μεγάλο βαθμό προβολή από εφημερίδες όπως οι New York Times μέχρι τις τοπικές, οφείλεται στην ζοφερότητα που επικρέμαται σήμερα στην ανάπτυξη της βιομηχανίας υψηλής τεχνολογίας.
“Δεν είναι λογικό να λέμε απλώς ότι θα υπάρχουν πάντα νικητές ή χαμένοι”, λέει ο Snitow. “Πρέπει να δούμε το πώς είναι οργανωμένη η κοινωνία και προς όφελος ποιων. Επειδή στον δρόμο που ακολουθούμε δεν ξέρουμε ούτε πού πηγαίνουμε ούτε για ποιο λόγο”.
Ο Snitow και η Kaufman ελπίζουν να αφυπνίσουν με την ταινία τους το κοινό. Προετοιμάζονται να παρουσιάσουν την ταινία τους και να δώσουν διαλέξεις σε ολόκληρη την χώρα και ιδιαίτερα σε περιοχές υψηλής τεχνολογίας όπως το Austin, η Βοστώνη και η Νέα Υόρκη. Οι άνθρωποι “πιστεύουν στην τεχνολογία σαν αυτή να αποτελεί ενσάρκωση μιας πνευματικότητας”, λέει η Kaufman. “Όμως, η νέα οικονομία δεν είναι τόσο νέα”, προσθέτει.
Αλλά η ιστορία δεν τελειώνει με αυτούς τους δύο που εκθέτουν την άσχημη, σκοτεινή πλευρά της Silicon Valley με κάθε κόστος. To Secrets είναι ένα μόνο από μερικά νέα φιλμ που φωτίζουν την σκοτεινή πλευρά της Silicon Valley.
Το φιλμ Startup.Com καταγράφει την πραγματική ιστορία της ταραχώδους ανόδου και πτώσης των νεοεισερχομένων εταιρειών. 0 ήρωάς του, ο νεόπτωχος της νέας οικονομίας, δεν μπορεί να καταλάβει πού πήγαν όλα αυτά τα δισεκατομμύρια που διέθετε σε χρηματιστηριακό χρήμα. Είναι λιγότερο ένα φιλμ με μηνύματα και περισσότερο μια ρεαλιστική καταγραφή των ημερών που το Δίκτυο ήταν η χήνα που έκανε τα χρυσά αβγά. Πιο γρήγορο και σαφώς πιο διασκεδαστικό από το Secrets, το ντοκιμαντέρ αυτό επικεντρώνεται επίσης σε δύο νεαρούς, τους ιδρυτές της govWorks, τους Kaleil Isaza Tuzman και Tom Merman.
Η GovWorks έβγαλε δεκάδες εκατομμύρια δολλάρια και απέκτησε μεγάλη προβολή χάρη σ’ ένα σχέδιο της που επέτρεπε στους πολίτες να πληρώνουν τα πρόστιμα, τους φόρους και άλλες υποχρεώσεις τους προς το δημόσιο online. Κι άλλες εταιρείες, όμως, εμπορεύθηκαν την ίδια ιδέα οπότε η λειτουργία μέσω του Web έγινε προβληματική.
Το φιλμ “αιχμαλωτίζει” επίσης τα αισθήματα όσων προδώθηκαν προσωπικά στον χώρο των νέων τεχνολογιών. 0 χαρισματικός φαντασμένος CEO απολύει τον διευθυντή του τμήματος τεχνολογίας, συνιδρυτή της εταιρείας και παιδικό του φίλο.
Οι δημιουργοί του φιλμ Chris Hegedus και D.A. Pennebaker μεταφέρουν την πληθωρικότητα και την ματαιοδοξία όλου αυτού του περιβάλλοντος θυμίζοντας μας πόσο διαφορετικά ήταν τα πράγματα πριν λίγο μόλις καιρό. Αν το Secrets of Silicon Valley αλλάζει τον τρόπο που βλέπουν την τεχνολογία μερικοί άνθρωποι, το Startup.com μπορεί να επηρεάσει αμετάκλητα τον τρόπο που σκέπτονται για τις dotcoms. Η ταινία προβλήθηκε για πρώτη φορά την άνοιξη στο πρωτοποριακό Sundance Film Festival. Τέτοιες ταινίες μπορούν να έχουν απήχηση ακόμα και σε θεατές που δεν τους άγγιξε η φούσκα των dotcom.
Η δίψα για μια πραγματική εκ των έσω εικόνα της σκοτεινής πλευράς της νέας οικονομίας και για το τι συνέβη κατά την διάρκεια της έκρηξης και της ανάπτυξης των dotcom αντανακλάται και στο 21 Dog Years: Doing Time @ Amazon.com, έναν αιχμηρό 90λεπτο μονόλογο από τον Mike Daisey, έναν πρώην υπάλληλο του Amazon.
“Πίστεψα ότι θα μπορούσα να αλλάξω τον κόσμο μέσα από το εμπόριο”, είπε ο Daisey σε μια συνέντευξη. “Κοιτάζω εκ των υστέρων τις προσδοκίες μου και φαίνονται τόσο παράλογες”.
Σήμερα, ο Daisey δέχεται 100 e-mail την ημέρα από ομοιοπαθείς εργαζόμενους σε εταιρείες του Internet που δεν τρέφουν πλέον κι αυτοί τις ίδιες αυταπάτες. Πολλά άλλα θύματα των dotcom που έχουν χρόνο δημιουργούν τις δικές τους ταινίες ή γράφουν για τις εμπειρίες τους. Ακόμα κι αν ταινίες τέτοιου περιεχομένου δεν γίνουν ευρέως γνωστές, θα έχουν επιτελέσει το έργο τους. “Οποτεδήποτε οι άνθρωποι τραυματίζονται από τις εμπειρίες τους, δημιουργούν τέχνη”, ισχυρίζεται η Cathy Malchiodi, μια Αμερικανίδα art-therapist…
