από το Άρδην τ. 45, Ιανουάριος 2004
Προς μια δίκαιη και μη ιεραρχική οικουμενικότητα “από τα κάτω”
ΑΝΑΜΕΣΑ στα διάφορα «εργαστήρια» που πραγματοποιήθηκαν στη συνάντηση του Παγκόσμιου Κοινωνικού Φόρουμ στο Πόρτο Αλέγκρε, η οργάνωση LaPEI διοργάνωσε μια με τίτλο: «Αυτοβιώσιμη τοπική ανάπτυξη: Νέοι ρόλοι και καθήκοντα της τοπικής αυτοδιοίκησης και προστασία των κοινωνικών δικτύων των τοπικών φορέων για μια οικουμενικότητα από τα κάτω». Μαζί με την γαλλική οργάνωση «Να εκδημοκρατικοποίησουμε ριζικά τη Δημοκρατία», κατέθεσε στο κύριο σώμα του Παγκόσμιου Κοινωνικού Φόρουμ, την πρόταση: «Χάρτα για μια νέα τοπική αυτοδιοίκηση».
Η ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΗ χάρτα συντάχθηκε από διάφορες ερευνητικές ομάδες των ιταλικών πανεπιστημίων και έγινε το αντικείμενο καμπάνιας για τη συλλογή υπογραφών που απευθύνονταν σε Δήμους, οικολογικές οργανώσεις και ενώσεις πολιτών, σε πανεπιστήμια, στον τύπο, στην τηλεόραση, σε καθέναν εντέλει που ενδιαφέρεται να συμμετάσχει στους μετασχηματισμούς που σ’ αυτό το πλαίσιο προτείνονται.
Η ΕΠΙΤΥΧΙΑ της κίνησης ενισχύει τις ελπίδες μας ότι η χάρτα δεν θα μείνει μια απλή διακήρυξη, αλλά θα επηρεάσει αποφασιστικά στον εκδημοκρατισμό της διαδικασίας λήψεως αποφάσεων.
Σχέδιο για μια: ΧΑΡΤΑ ΓΙΑ ΜΙΑ ΝΕΑ ΤΟΠΙΚΗ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗ
Για μια δίκαιη και μη-ιεραρχική παγκοσμιοποίηση «από τα κάτω»
Αλμπέρτο Μανιάκι, Τζιανκάρλο Πάμπα, Τζιοβάνι Αλεγκρέτι, Μάουρο Τζιούστι και Καμίλα Περάνε από το Πανεπιστήμιο της Φλωρεντίας Τζιόρτζιο Φερραρέζι, Πολυτεχνείο του Μιλάνου Αλμπέρτο Ταρότζι, Πανεπιστήμιο της Μπολόνια ΆνναΜαρσόν, Πανεπιστήμιο της Βενετίας ΈνζοΣκαντούρα, Πανεπιστήμιο της Ρώμης
Αλεοσάντρο Τζιανγκράντε καιΈλενα Μορτόλα, Πανεπιστήμιο της Ρώμης III
Παγκοσμιοποίηση και τοπική ανάπτυξη
Η παγκόσμια αγορά χρησιμοποιεί περιοχές από διαφορετικές χώρες και περιφέρειες ως έναν ενοποιημένο οικονομικό χώρο Μέσα σ’ αυτόν το χώρο, οι τοπικοί πόροι και τα αγαθά μετατρέπονται σε προϊόντα της αγοράς, η κατανάλωση των οποίων προωθείται δίχως κανένα ενδιαφέρον για την κοινωνική και την οικολογική βιωσιμότητα της παραγωγής τους. Ολόκληρες περιοχές με τις ιδιαίτερα στοιχεία τους -περιβαλλοντικά, πολιτιστικά, κοινωνικού κεφαλαίου- γίνονται αντικείμενο αυτής της παγκόσμιας διαδικασίας, πράγμα που συχνά τις απομυζά και τις εξαντλεί καταστρέφοντας τη διαφορετικότητα τους.
Οποιοδήποτε εναλλακτικό μοντέλο σ’ αυτού του τύπου την παγκοσμιοποίηση, πρέπει να ξεκινήσει από τη διαμόρφωση ενός πολιτικού προγράμματος για την προστασία των τοπικών πόρων και των διαφορετικοτήτων, το οποίο θα προβάλλει διαδικασίες συνειδητής και υπεύθυνης αυτονομίας αλλά και την άρνηση οποιουδήποτε εξωγενούς ελέγχου.
Το εγχείρημα της τοπικής ανάπτυξης, πλαισιωμένο απο δίκτυα πολιτών και την επεξεργασία μορφών κατάλληλης διακυβέρνησης για τις τοπικές κοινωνίες, δεν πρέπει να περιοριστεί στα όρια του τοπικού. Αντιθέτως, θα πρέπει να διαμορφωθούν νέα εναλλακτικά δίκτυα απέναντι στο ενοποιημένο παγκόσμιο επίπεδο, τα οποία θα βασίζονται στις τοπικές διαφορετικότητες και μοναδικότητες, για μια μη-ιεραρχική και ανιδιοτελή συνεργασία.
Χτίζοντας αυτά τα δίκτυα ανάμεσα στις τοπικές κοινωνίες μπορεί να προκύψει μια «παγκοσμιοποίηση από τα κάτω», γ οποία αποτελεί επίσης ένα παγκόσμιο στρατηγικό δίκτυο. Το Παγκόσμιο Κοινωνικό Φόρουμ, μέσα από τη συμμετοχή Τοπικών Κοινωνικών Φόρουμ αλλά και τοπικών κυβερνήσεων, έχει ξεκινήσει να διαμορφώνει αυτή τη νέα μορφή οικουμενικότητας.
0 νέος ρόλος της τοπικής αυτοδιοίκησης για μια «παγκοσμιοποίηση από τα κάτω»
Προκειμένου να γίνει δυνατό ένα βιώσιμο μέλλον, οι τοπικές κυβερνήσεις οφείλουν να αναλάβουν άμεσο ρόλο στην οικονομία. Δραστηριοποίηση που πρέπει να στοχεύει στην ενδυνάμωση των τοπικών κοινωνιών και στην προστασία της περιβαλλοντικής, εδαφικής και πολιτιστικής κληρονομιάς του κάθε τόπου.
Η ενδυνάμωση των τοπικών κοινωνιών μέσα από νέες μορφές δημοκρατίας αποτελεί θεμελιώδες στοιχείο του προγράμματος: Η ενίσχυση των τοπικών κοινωνιών και της διαδικασίας λήψης αποφάσεών τους είναι, απ’ τη μια πλευρά, ο μόνος δρόμος αντίστασης στην κυριαρχία της οικονομικής παγκοσμιοποίησης και από την άλλη ο μόνος τρόπος για την ανάπτυξη δίκαιων δικτύων.
Η «νέα τοπική αυτοδιοίκηση» είναι το αποτέλεσμα μιας διαδικασίας που σκοπεύει να μεταμορφώσει τους τοπικούς δήμους από γραφειοκρατικούς οργανισμούς σε κοινωνικά εργαστήρια αυτοδιαχείρισης.
Η προώθηση των αυτόνομων μορφών αυτοαπασχόλησης, τω. μικροεπιχειρήσεων και των εθελοντικών κοινωνικών, περιβαλλοντικών και πολιτιστικών δραστηριοτήτων, δίνει τη δυνατότητα για την συγκρότηση νέων, αυτοδιαχειριζόμενων μορφών διακυβέρνησης, στις οποίες ο ρόλος του κατοίκου/παραγωγού είναι κεντρικός για την τοπική τους ανάπτυξη. Η σημασία του τελευταίου είναι καθοριστική για το πέρασμα από την φορντιστική κοινωνία, που χαρακτηριζόταν από τη διαίρεση παραγωγού και κατοίκου, σε μια μεταφορντιστική κοινωνία όπου οι δυο αυτοί ρόλοι ενσωματώνονται σε μια ενιαία και εκτεταμένη ευθύνη για τοπική παραγωγή και ποιότητα ζωής.
Η «νέα τοπική αυτοδιοίκηση» δίνει περισσότερη σημασία στις τοπικές ταυτότητες αναζητώντας αναπτυξιακά προγράμματα προστασίας της τοπικής κληρονομιάς από την καταστροφή και την εξάλειψή της. Επίσης, προωθεί την ανασυγκρότηση του δημόσιου χώρου στις τοπικές κοινωνίες, ως έναν χώρο όπου θα λαμβάνονται οι αποφάσεις για το μέλλον της κοινότητας.
Ο πρώτος στόχος του «νέου κοινοτισμού» πρέπει να είναι η διαμόρφωση μιας νέας σχέσης ανάμεσα στους ψηφοφόρους και σ’ αυτούς που εκλέγονται, μιας και σήμερα η σχέση αυτή έχει διαρραγεί από την παρεμβολή της υπέρμετρης οικονομικής εξουσίας.
Η δημιουργία νέων δημοκρατικών μορφών για πολύπλοκες και δια-πολιτισμικές τοπικές κοινωνίες μπορεί να αποτελέσει το αληθινό αντίδοτο στην οικονομική παγκοσμιοποίηση και στον φόβο, την ανασφάλεια και την αδυναμία που προκαλεί η στρατιωτικοποίηση των δικτύων της παγκόσμιας αυτοκρατορίας.
Νέες μορφές άμεσης δημοκρατίας
Η «νέα τοπική αυτοδιοίκηση» γίνεται πραγματικότητα με την εισαγωγή νέων, παράλληλων στην έμμεση δημοκρατία μορφών λήψης των αποφάσεων, οι οποίες θα συμπεριλαμβάνουν/ προϋποθέτουν το μέγιστο αριθμό συμμετεχόντων οι οποίοι θα παρεμβαίνουν στο τοπικό κοινωνικό και οικονομικό πεδίο, προκειμένου να επεξεργαστούν κοινούς κανόνες και προγράμματα για το μέλλον.
Η παραγωγή των προγραμμάτων για ένα κοινό μέλλον σε απλή και καθημερινή γλώσσα αποτελεί προϋπόθεση για την εξάπλωση της συμμετοχής σε χώρους που σήμερα δεν έχουν λόγο στις θεσμικές αποφάσεις. Μόνο με την καθολική συμμετοχή μπορεί να προσδιοριστεί το κοινό συμφέρον έτσι ώστε να μεταμορφώνει τις συγκρούσεις σε σχέσεις αμοιβαιότητας.
Οι διευρυμένες διαδικασίες λήψης των αποφάσεων σκοπεύουν να δημιουργήσουν «τοπικά συντάγματα» εμπνευσμένα από την κοινωνική πολυπλοκότητα που υπήρχε κατά την εποχή του Μεσαίωνα στις ευρωπαϊκές πόλεις-κράτη, προσαρμοσμένα στην ενίσχυση των διαφορετικών εκφράσεων της σημερινής κοινωνίας.
Οι θεσμοί λήψεως αποφάσεων της «νέας πολιτείας» θα περιλαμβάνουν τουλάχιστον:
– Αντιπροσώπους από κάθε είδος οικονομικής δραστηριότητας (γεωργία, λιανικό εμπόριο, βιομηχανία, τουρισμός κ.λπ.)
– Αντιπροσώπους από πολιτιστικές, κοινωνικές και οικολογικές οργανώσεις
– Αντιπροσώπους από φόρουμ και επιτροπές πολιτών
– Αντιπροσώπους από τα συμβούλια γειτονιάς
Η «νέα τοπική αυτοδιοίκηση» θεσπίζει αυτούς τους νέους πολιτικούς ρόλους προκειμένου να επιτευχθεί μια ισορροπία
ανάμεσα στους αντιπροσώπους της οικονομικής, πολιτικής σφαίρας και της κοινωνίας των πολιτών.
Ξεπερνώντας τη λογική της μακροχρόνιας αντιπροσώπευσης -που εκλέγεται κάθε τέσσερα ή πέντε χρόνια- και καλώντας για άμεση συμμετοχή στη διακυβέρνηση της τοπικής κοινωνίας διαφορετικούς τοπικούς παράγοντες, η «νέα τοπική αυτοδιοίκηση» αναπροσαρμόζει τις συνθήκες αλλά και τα αποτελέσματα της πολιτικής διαδικασίας επιφέροντας περισσότερο πλουραλισμό στην ικανοποίηση των κοινωνικών αναγκών.
Όσον αφορα στον προϋπολογισμό, η «νέα τοπική αυτοδιοίκηση» αποσπά την πολιτική πρωτοβουλία από τις περιφερειακές και τις κεντρικές κυβερνήσεις προς όφελος των τοπικών συμμετοχικών μορφών διακυβέρνησης. Η διευρυμένη συμμετοχή στις αποφάσεις συμβάλλει στην κατανόηση των ιδιαίτερων αναγκών της κάθε κοινωνικής ομάδας -και κατά συνέπεια των ιδιαιτεροτήτων της κάθε περιοχής- που μέχρι πρότινος δεν γίνονταν σεβαστές από τις γραφειοκρατικές μορφές διακυβέρνησης. Μερικές από τις ομάδες εκείνες που μέχρι τώρα υπο-αντιπροσωπεύονταν -παρά τον σημαντικό τους ρόλο στην τοπική ανάπτυξη, την προστασία του περιβάλλοντος και στην αναβάθμιση της ποιότητας ζωής- είναι οι γυναίκες, οι ηλικιωμένοι, οι μετανάστες, τα παιδιά και ο αγροτικός κόσμος. Η συμμετοχή των παιδιών στην πολιτική ζωή ενός τόπου, όπως απέδειξαν αρκετά πρόσφατα πειράματα σε τοπικό επίπεδο, αποτελεί ένα καλό παράδειγμα για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής που μπορεί να αποφέρει η συμμετοχή των υπο-αντιπροσωπευόμενων ομάδων στις διαδικασίες λήψεως αποφάσεων.
Οι δομές διαβούλευσης, διαπραγμάτευσης και απόφασης, που αναδιαμορφώνουν τις τοπικές αρχές (ή τα δίκτυά τους), και τα εκλεγμένα τους σώματα αποτελούν ενδιάμεσες μορφές ανάμεσα στην αντιπροσωπευτική (μέσω της ψήφου) και την άμεση (μέσω συνελεύσεων ή δημοψηφισμάτων) δημοκρατία…
Νέες πολυ-πολιτισμικές περιοχές
Η νέα κοινοτική διοίκηση παράγει νέα κοινωνικά σενάρια αναγνωρίζοντας τις βαθύτατα ριζωμένες πρακτικές ζωής και εργασίας κατοίκων που προέρχονται από διαφορετικές χώρες και τόπους. Αυτή η διαδικασία διαμορφώνει νέες σχέσεις μέσα στην κοινότητα μεταξύ διαφορετικών ανθρώπων και πολιτισμών. Η δημόσια σφαίρα είναι ο τόπος στον οποίο συναντιούνται νέες κουλτούρες και διαφορετικοί πολιτισμοί.
Η νέα κοινότητα προωθεί πολιτικές που βοηθούν την ενσωμάτωση των μεταναστών με βάση τις ακόλουθες αρχές: αντικαθιστώντας τις κλαδικές πολιτικές με μια ολοκληρωμένη προσέγγιση υποδοχής και κοινής διαβίωσης- με διάφορο- ποιημένες πολιτικές ανάλογο με τους διαφορετικούς χρόνους μετανάστευσης και την διαφορετική εγκατάσταση των μεταναστών ενισχύοντας τις πολιτικές της κοινωνικής κατοικίας και της ένταξης στις αστικές και τις αγροτικές περιοχές.
Νέοι δείκτες ευημερίας
Η συζήτηση γύρω από αυτό το ζήτημα έχει προοδεύσει αισθητά.
Η «νέα τοπική αυτοδιοίκηση» προτείνει κριτήρια αξιολόγησης των προγραμμάτων και των πολιτικών που εμπνέονται από την απλούστευση και την πολιτιστική ανανέωση των τεχνικών και γραφειοκρατικών μεθόδων, οι οποίες είναι συνήθως πιο περίπλοκες, εφαρμόζονται πολύ πιο αργά και είναι λιγότερο αποτελεσματικές. Το πρώτο κριτήριο αφορά στον βαθμό και τις μορφές της κοινωνικής συμμετοχής στις διαδικασίες λήψεως αποφάσεων σε σχέση πάντοτε με τον δεδηλωμένο σκοπό: την ενίσχυση των τοπικών κοινωνιών. Το δεύτερο κριτήριο αφορά στην εμπλοκή περιβαλλοντικών, κοινωνικών και πολιτιστικών δεικτών καθώς και την αναγνώριση των κοινωνικών και πολιτισμικών διαφοροποιήσεων στην αξιολόγηση της ευημερίας, σε μια προσπάθεια μείωσης του ρόλου του Ακαθάριστου Εθνικού Προϊόντος, ως του μοναδικού κριτηρίου για τον υπολογισμό της ευημερίας. Το τρίτο κριτήριο αφορά στον βαθμό και τις μορφές της ανάπτυξης της τοπικής πολιτιστικής κληρονομιάς ως βάση για την αειφόρο παραγωγή πλούτου.
Το τέταρτο κριτήριο αξιολόγησης αποτελείται από δείκτες για το περιβάλλον, με ειδική μνεία στο νερό, τα σκουπίδια, τα τρόφιμα και τη γεωργία, τον περιορισμό των μετακινήσεων, και την επέκταση ειδικευμένων υπηρεσιών αλλά και στον βαθμό της αυτονομίας του τοπικού συστήματος, τη δυνατότητά του να παράγει πολιτισμό, να επικοινωνεί, κ.λπ. Τέλος, το πέμπτο κριτήριο αφορά στην ποιότητα των σχέσεων και του δικτύου των αμοιβαίων ανταλλαγών ανάμεσα στις τοπικές κοινωνίες.
Νέα, αυτοδύναμα τοπικά οικονομικά συστήματα
Το σχέδιο της «νέας τοπικής αυτοδιοίκησης», που αποτελεί έναν ουσιαστικό παράγοντα για την προστασία της πολιτιστικής και περιβαλλοντικής κληρονομιάς, καθοδηγεί την αυτόκεντρη οικονομική ανάπτυξη στο να βοηθά τους πιο αδύναμους παράγοντες μιας περιοχής. Αποφασίζει τι, πως, πόσο και που να γίνεται η παραγωγή, προκειμένου να δημιουργήσει «περιφερειακή προστιθέμενη αξία», ενδυναμώνοντας την ανάπτυξη περισσότερο αυτόνομων τοπικών κοινωνιών.
Η ανασφάλεια που παράγεται από την ανάπτυξη, το εύθραυστο περιβάλλον που δημιουργούν οι νέες τεχνολογίες, με τους ψηλούς ουρανοξύστες και τις γενετικά τροποποιημένες μορφές ζωής, τονίζει την ανάγκη για εκδημοκρατισμό του ελέγχου της γνώσης, προκειμένου να αναπαράγουμε ζωντανούς κόσμους με την εμπιστοσύνη της κοινότητας και την επιλογή τεχνολογιών προσαρμοσμένων στο περιβάλλον.
Η προώθηση των τοπικών οικονομιών που επιτυγχάνει η
«νέα τοπική αυτοδιοίκηση» στοχεύει στην προστασία της κοινής εδαφικής και περιβαλλοντικής κληρονομιάς (συμπεριλαμβανομένων των κύκλων της οικολογικής και κοινωνικής αναπαραγωγής των τοπικών κοινωνιών) δια μέσου της ανάπτυξης μορφών τεχνολογίας και παραγωγής που είναι συμβατές με τον κάθε τόπο και τους πόρους του. Με σχέσεις που διαμορφώνονται στη βάση του δίκαιου εμπορίου, μπορούμε να δημιουργήσουμε ασφαλείς κοινότητες και όχι θωρακισμένες πόλεις ή ανταγωνισμό που εκφυλίζεται σε πόλεμο.
Μορφές αξιοποίησης της τοπικής περιφερειακής κληρονομιάς
Η εδαφική κληρονομιά είναι αδιαίρετη. Με το να προστατεύει κανείς κάποια φυσικά και ιστορικά μνημεία αφήνοντας τις καταστροφικές δυνάμεις να εισβάλλουν οπουδήποτε αλλού δεν καταφέρνει να σταματήσει την παρακμή της τοπικής κληρονομιάς.
Η «νέα τοπική αυτοδιοίκηση» οικειοποιείται έναν διευρυμένο ορισμό της κληρονομιάς, που συμπεριλαμβάνει τους κατοίκους και τους τόπους τους, το περιβάλλον, το τοπίο, το πρότυπα και τις αξίες, τη γνώση, την κουλτούρα, την τέχνη κα τη χειροτεχνία, στη μοναδικότητα μιας ζωής που κινείται ανάμεσα στο παρελθόν και το μέλλον. Η αξιοποίηση της κληρονομιάς καθίσταται δυνατή μέσα από την συγχώνευση των μελλοντικών ενεργειών με την μνήμη των τόπων.
Η νέα τοπική αυτοδιοίκηση προωθεί μια αναβάθμιση της τοπικής κληρονομιάς για να αναδείξει το ρόλο των αξιών της ταυτότητας ως εγγενών δυνατοτήτων παραγωγής πλούτου, και να ενδυναμώσει προτάγματα, σχέδια και πολιτικές για μια νέα κοινωνική οικονομία, βασισμένη στη συλλογική αξιοποίηση αυτής της κληρονομιάς.
Η νέα τοπική αυτοδιοίκηση ενισχύει τους οικονομικούς, κοινωνικούς και πολιτιστικούς φορείς του αστικού και του αγροτικού κόσμου, που επιθυμούν να συμβάλουν στον ορισμό της ανάπτυξης της τοπικής κληρονομιάς.
0 αγροτικός κόσμος καταλαμβάνει καθοριστικό ρόλο σε αυτή τη διαδικασία αξιοποίησης της περιφερειακής κληρονομιάς οι νέοι αγρότες δεν παράγουν μόνο προϊόντα για την αγορά αλλά και δημόσια αγαθά και υπηρεσίες που πληρώνονται από τις δημοτικές αρχές, για την προστασία του περιβάλλοντος του τοπίου και την ποιότητα του αστικού χώρου.
Δίκτυα για ένα ισότιμο εμπόριο και ανταλλαγές
Η νέα κοινότητα προωθεί νέες ανταλλαγές ανάμεσα σε πολιτισμούς, χαρακτηριστικά προϊόντα και πολιτική τεχνογνωσία, επιδιώκοντας να υπερβεί τον οικονομικό ανταγωνισμό προς όφελος νέων μορφών συνεργασίας – βορράς-βορράς, βορράς -νότος και νότος-νότος.
Η δυτική κοινότητα εξάγει τη συνειδητοποίηση της κρίση; του βιομηχανικού αναπτυξιακού μοντέλου και τα σπέρματα των πειραματικών εναλλακτικών προτάσεων απέναντι στην κρίση'” κοινότητα των «φτωχών χωρών» (εκείνων που είναι εκτός ανάπτυξης) μπορεί να διδάξει την αυτο-οργάνωση για την επιβίωση απέναντι στην ανάπτυξη.
Τα δίκτυα των ισότιμων ανταλλαγών μπορούν να αποτελέσουν ένα μικρό αλλά σημαντικό στήριγμα για μια «λιλιπούτειο στρατηγική ενάντια στην οικονομική παγκοσμιοποίηση.
Μετάφραση: Γιώργος Ρακκάς
