φωτογραφία: Το λίμνιο της Μπάρας άδειο, με πατήματα από αγελάδες
Η απουσία σωστού καταμερισμού χρήσεων γης στο «βουνό των Θεών» υποβαθμίζει το οικοσύστημά του
Tην άνοιξη, το λιμνίο της Μπάρας, μία θέση όπου λιμνάζουν τα νερά στο κέντρο μιας λιβαδικής έκτασης με αργιλώδες υπόστρωμα, ήταν γεμάτο με νερό και στο ένα τρίτο της επιφάνειας κατέληγαν τα άσπρα λουλούδια της υφυδατικής βλάστησης. Στις όχθες του τριγύριζαν μαυροπελαργοί και μέσα στο νερό οι αρσενικοί λοφιοφόροι τρίτωνες έκαναν τις γαμήλιες επιδείξεις τους. Ο πληθυσμός των τριτώνων φαινόταν εύρωστος και βιώσιμος.
Οι λοφιοφόροι τρίτωνες, που συνήθως βρίσκονται σε χαμηλότερα υψόμετρα, σε λιμνία από κατακλύζονται μόνιμα με νερό, έχουν μειωθεί δραματικά λόγω της ισοπέδωσης εκτάσεων για την επέκταση της γεωργικής γης. Η εξαφάνιση των μικρών λιμνίων στις πεδινές ζώνες έγινε με την εκμηχάνιση της γεωργίας. Έτσι οι λοφιοφόροι τρίτωνες, που είναι αρκετά οπορτουνιστικά είδη, προσαρμόστηκαν στα βαθύτερα λιμνία που είχαν δημιουργηθεί παλιότερα για το πότισμα των ζώων. Σε μικρούς πάντα πληθυσμούς τα δύο συγγενικά είδη λοφιοφόρου τρίτωνα, ο μακεδονικός και ο ανατολικός τρίτωνας, είναι από τα πιο απειλούμενα είδη στην Ελλάδα, καθώς τα μέρη όπου αναπαράγονται έχουν μειωθεί δραματικά ή έχουν ρυπανθεί από λιπάσματα και φυτοφάρμακα.
Αλλαγές συντελούνται όμως τις τελευταίες δύο δεκαετίες και στην κτηνοτροφία. Η εκτατική κτηνοτροφία μειώνεται και οι νέοι κτηνοτρόφοι στρέφονται όλο και πιο πολύ στην ενσταυλισμένη. Παράλληλα μειώνεται η αιγοπροβατοτροφία και αυξάνεται η εκτροφή βοοειδών, είτε για την παραγωγή κρέατος είτε γάλακτος, στην δεύτερη περίπτωση μόνο με ενσταυλισμένα ακίνητα ζώα.
Η αλλαγή στην υπαίθρια εκτροφή, για την παραγωγή κρέατος, γίνεται όχι με τις ελληνικές μικρόσωμες φυλές, όπως η βραχυκερατική αγελάδα της Πίνδου, που είναι προσαρμοσμένες στα ελληνικά οικοσυστήματα, αλλά με μεγαλόσωμες φυλές από βόρεια κλίματα και κυρίως από την Γαλλία.
Τα ζώα αυτά, στα ψηλά βουνά, κάνουν μεγάλη καταστροφή, καθώς συμπιέζουν και διαβρώνουν το έδαφος και καταστρέφουν την χλωρίδα. Δεν μπορούμε να καταλάβουμε αυτήν την επίδραση αν δεν αντιληφθούμε την διαφορά των ελληνικών ορεινών λιβαδιών από τα λιβάδια των Άλπεων. Εδώ, σε πιο ξηροθερμικό κλίμα, δεν υπάρχει ο παχύς και πυκνός χλοώδης τάπητας που βλέπουμε στις Άλπεις. Εδώ η βλάστηση είναι πολύ πιο αραιή. Οι μεγαλόσωμες αγελάδες, που εισάγονται στα ορεινά λιβάδια και την υποαλπική ζώνη, την ζώνη δηλαδή που είναι πάνω από τα δασοόρια, είναι εντελώς ξένες στα ελληνικά οικοσυστήματα.
Εκτός όμως από την διάβρωση των εδαφών και την υποβάθμιση της χλωρίδας, διαπιστώνουμε ότι καταναλώνουν τεράστιες ποσότητες νερού σε μέρη όπου αυτό είναι πολύτιμο για πολλά είδη. Οι αλπικοί και οι λοφιοφόροι τρίτωνες είναι οι πρώτοι που υφίστανται τις συνέπειες. Ένα κοπάδι αγελάδες καταναλώνει περισσότερο από έναν τόνο νερό την ημέρα. Αν δεν υπάρχει τρεχούμενο θα καταναλώσουν όλο το νερό όπου το βρούνε. Θα καταναλώσουν πρώτα το νερό στις υποαλπικές δρακόλιμνες, που πήραν το όνομά τους από τους αλπικούς τρίτωνες που μοιάζουν με μικρούς δράκους, ή οι κτηνοτρόφοι θα μεταφέρουν με μεγάλα βυτία νερό σε αυτοσχέδιες ποτίστρες. Στο λιμνίο της Μπάρας, στον Όλυμπο, το νερό φέτος στέρεψε πολύ νωρίτερα από τον χρόνο ωρίμανσης και μεταμόρφωσης των γυρίνων των τριτώνων. Μετά από χιλιετίες, τουλάχιστον, ύπαρξης στην περιοχή, το είδος κινδυνεύει να εξαφανιστεί από το βουνό.
Μία διπλή ζημιά συντελείται. Η βάση της ελληνικής εκτατικής αιγοπροβατοτροφίας καταστρέφεται και ταυτόχρονα υποβαθμίζουμε με πολύ γρήγορο ρυθμό τα ορεινά οικοσυστήματα. Αν σχεδιάζαμε σωστά την παραγωγή στις ορεινές περιοχές, η βόσκηση των μεγαλόσωμων αγελάδων θα αποτρεπόταν και θα δίνονταν ειδικές ενισχύσεις για την διατήρηση της εκτατικής αιγοπροβατοτροφίας. Αυτό όμως προϋποθέτει ολοκληρωμένο σχεδιασμό, που συνδυάζει την γνώση για τα ελληνικά οικοσυστήματα, την διάθεση προστασίας της βιοποικιλότητας και την προσαρμογή σε αυτά των παραγωγικών διαδικασιών. Βλέπουμε για άλλη μια φορά ότι η σοφία των παλιών παραδοσιακών κτηνοτρόφων, που εκμεταλλεύονταν αειφορικά τους πόρους, είναι ιλιγγιωδώς μεγαλύτερης αξίας από την πανεπιστημιακή γνώση των γεωργοοικονομολόγων που σχεδιάζουν την γεωργική πολιτική σε Ευρώπη και Ελλάδα.
ΥΓ. Ο «όρος αδηφάγος στόμαχος», στην επικεφαλίδα του άρθρου, προέρχεται από μια παλιά δασική διαχειριστική μελέτη που πρότεινε την απαγόρευση της βόσκησης των γιδιών, διότι η αναγέννηση της βλάστησης καταλήγει … στον αδηφάγο στόμαχο της αιγός. Σήμερα, που τα δάση έχουν αυξηθεί, παραμένει το ίδιο μένος εναντίον των γιδιών, αλλά παραβλέπουμε τις αρνητικές επιπτώσεις των μεγαλόσωμων αγελάδων, διότι, όπως φαίνεται, νομίζουμε ότι με τον εκσυγχρονισμό η Πίνδος και ο Όλυμπος έγιναν Άλπεις.
