Μεταμοντέρνοι Ολυμπιακοί ή μήπως αγώνες για τον «μετάνθρωπο»;
του Νικου Κόμπλα από την Ρήξη Φεβρουαρίου
Κατά την έναρξη των Ολυµπιακών Αγώνων στην Ατλάντα των ΗΠΑ το 1996, εκατό χρόνια µετά τους πρώτους «νεωτερικούς» της Αθήνας, διεξήχθη «Προολυµπιακό Επιστηµονικό Συνέδριο» στο παρακείµενο Ντάλας. Ένα από τα ζητήµατα που είχαν συζητηθεί όλη την προηγούµενη περίοδο ήταν γιατί η επετειακή αυτή Ολυµπιάδα δεν είχε δοθεί στην Ελλάδα, τόπο γέννησης του κλασικού ολυµπισµού, παρά στο κέντρο του καπιταλισµού και της παγκοσµιοποίησης. Δεν ξέρουµε αν το θέµα αυτό ήταν θέµα του συνεδρίου. Αυτό που ξέρουµε σίγουρα είναι πως ένα χαρακτηριστικό κείµενο- εισήγηση που παρουσιάστηκε, θεµελίωνε το πέρασµα από τους Ολυµπιακούς Αγώνες της νεωτερικότητας που άρχισαν στην Αθήνα, οι οποίοι δόξαζαν την κλασική ελληνική αρχαιότητα, στη µεταµοντέρνα εποχή της παγκοσµιοποίησης. Ήταν η εισήγηση ενός καθηγητή επικοινωνιολογίας της Καλιφόρνιας και είχε ως τίτλο «Οι (Μετα)µοντέρνοι Ολυµπιακοί Αγώνες: Τεχνολογία και Εµπορευµατοποίηση του Ολυµπιακού Κινήµατος».
Ο τίτλος αυτός θα µπορούσε να ήταν τίτλος άρθρου επίκρισης των σύγχρονων εµπορευµατοποιηµένων Ολυµπιακών Αγώνων, όπως εκείνα τα άρθρα που περιέχονταν στο αφιέρωµα του τεύχους 10 του περιοδικού Άρδην (Οκτ-Νοε 1997). Όµως όχι. Η εισήγηση, σε λίγες µόνο σελίδες, αναπτύσσει τη θεωρητική θεµελίωση των εµπορευµατοποιηµένων Ολυµπιακών Αγώνων από «αριστερή- φιλελεύθερη –εξισωτική –πολυπολιστισµική σκοπιά», ενώ η περίληψη της εισήγησης αναφέρει:
«Οι κλασικές συνταγές της ολυµπιακής ιδεολογίας, πριν από έναν αιώνα, θεµελιώθηκαν στην κοσµοθεωρία του “µοντερνισµού” και στην πίστη του µοντερνισµού στην ορθολογική επιστηµονική πρόοδο. Οι τρέχουσες “µεταµοντέρνες” συνθήκες και κοσµοθεωρίες συγκρούονται µε αυτή την πρωταρχική ιδεολογία του ολυµπισµού, υποδηλώνοντας ότι κάποιες κατά τα άλλα ανόµοιες πτυχές αλλαγών και συγκρούσεων στο ολυµπιακό κίνηµα διέπονται από µία ενότητα. Η διαφοροποίηση των σηµερινών Ολυµπιακών Αγώνων, σε σχέση µε τους παλιότερους, αναδεικνύεται από πολλές πτυχές, συµπεριλαµβανοµένης της µετάβασης από την αριστοκρατική στην εµπορική υποστήριξη, από τη συµµετοχή µόνο των ανωτέρων τάξεων στη διευρυµένη κοινωνική συµµετοχή και από την ανδρική, ευρωπαϊκή και αµερικανική κυριαρχία στη γυναικεία και παγκόσµια εµπλοκή. Ταυτόχρονα, η τεράστια αύξηση της τεχνολογίας των µέσων ενηµέρωσης, αλλά και η αύξηση στα έσοδα από τηλεοπτικά δικαιώµατα, έχουν αλλάξει τους Ολυµπιακούς Αγώνες. Ο χαρακτηρισµός αυτών των αλλαγών και των ίδιων των Ολυµπιακών Αγώνων ως “µεταµοντέρνων”, διασαφηνίζει τη σχέση µεταξύ Ολυµπιακών Αγώνων και της ευρύτερης κοινωνικής-πολιτιστικής αλλαγής. Μία τέτοια σύλληψη προτείνει, παράλληλα, νέες προκλήσεις για την ολυµπιακή ιδεολογία».
Η εισήγηση αυτή, κάνοντας αναδροµή στην «ολυµπιακή ιδεολογία» της αρχαιότητας, αλλά και της νεωτερικότητας, επικρίνοντας πτυχές των προηγούµενων ρευµάτων, ξεκινάει από µία εννοιολογική παρουσίαση-θεµελίωση του µεταµοντερνισµού. Αυτό το επιτυγχάνει, µεταξύ άλλων, µε µεγαλόσχηµες φράσεις όπως: «Εµπορευµατική θεµελίωση της επιλεκτικής κατανάλωσης»· «κεντρική προτεραιότητα των τεχνολογιών επικοινωνίας για την παγκοσµιοποιηµένη πρόσβαση στην κουλτούρα της µαζικής αναπαραγωγής»· «κατακερµατισµός της ευαισθητοποίησης σε ασυνεχείς µορφές γνώσης, πληροφοριών κουλτούρας και στυλ διαβίωσης»· «µία προσωπική και κοινωνική ζωή που κυριαρχείται από την αρχή της ευχαρίστησης, τον σχετικισµό, την ιδιωτικότητα», καταλήγοντας στο ότι όλες οι αξίες της µετανεωτερικότητας (post-modernism) εκφράζονται στην κυρίαρχη έκφραση της παγκόσµιας µαζικής κουλτούρας των µίντια, που δεν είναι άλλη από τους «Μεταµοντέρνους Ολυµπιακούς Αγώνες».
Στην εννοιολογική αυτή θεµελίωση γίνεται επίκληση ιδιαίτερα του Φουκώ και του Λυοτάρ, αλλά και πολλών άλλων θεωρητικών του φαινοµένου του µεταµοντερνισµού, προκειµένου, στην περίπτωση του ολυµπισµού, όπως γράφεται ενδεικτικά στην εισήγηση: «…να αναδειχθεί πόσο (ο ολυµπισµός) έχει αποµακρυνθεί από τα στενά όρια της ευρωπαϊκής και “λευκής” κουλτούρας του νεωτερικού ολυµπισµού, ενώ, µέσω του µεταµοντερνισµού, έχει καταφέρει µόνο ατελώς να αγκαλιάσει τον πολυπολιτισµικό, µεταπατριαρχικό πληθυσµό του κόσµου», αλλά, επίσης, να αναδειχθεί η ανάγκη νέων «πιο αναπτυγµένων στοιχείων ιδεολογίας, συστήµατος αξιών και κοσµοθεωρίας».
Μεταμοντέρνο ή μετα-ανθρώπινη εικονική πραγματικότητα στο Πεκίνο και στα ξεροβούνια του;
Οι φετινοί χειµερινοί Ολυµπιακοί Αγώνες ίσως να έχουν επιτύχει στον απόλυτο βαθµό τόσο τα στοιχεία της µετανεωτερικότητας, η οποία, από κάποιο σηµείο και µετά, έχει εστιάσει στην εικονική πραγµατικότητα και στις εικονικές σχέσεις µέσα από τα µέσα ηλεκτρονικής και κοινωνικής δικτύωσης, όσο και τη, λιγότερο φανερή, προσπάθεια επίτευξης µίας κοινωνίας του «µετανθρώπου». Ο µετανθρώπινος χαρακτήρας των αγώνων, όµως, σε κάποιες εκφάνσεις είναι τόσο έντονος, που πολλές εικόνες και βιώµατα που µας παρουσιάζονται θυµίζουν ταινία επιστηµονικής φαντασίας. Χαρακτηριστικά:
> Στάδια χωρίς θεατές, εκτός των αθλητών, των εθελοντών (εντός και εκτός εισαγωγικών), αλλά και των επίλεκτων του πλέον απόλυτα ατοµοκεντρικού και κρατικοκαπιταλιστικού Κοµµουνιστικού Κόµµατος της Κίνας.
> Απαγόρευση ξένων επισκεπτών, περιορισµό των ξένων δηµοσιογραφικών επιτελείων σε «ατοµικές φούσκες» διαµονής, διατροφής και παρακολούθησης.
> Διευρυµένη χρήση ροµπότ και τεχνητού περιβάλλοντος στις διαδικασίες εξυπηρέτησης αθλητών και δηµοσιογράφων.
> Κυριαρχία τεχνητών θεαµάτων, ακόµα και ιδίως στην τελετή έναρξης, όπου φωτάκια, λέιζερ, οθόνες και εικονικές βιντεοαναπαραστάσεις ξεπερνούν κατά πολύ τα χορευτικά και ανθρώπινα εικαστικά δρώµενα.
> Ασύλληπτες για τις ανθρώπινες δυνάµεις επιδόσεις, όπως οι δύο διαδοχικές τετραπλές εναέριες περιστροφές (double quadruple axels) της µόλις δεκαπεντάχρονης Ρωσίδας πατινέρ, που όπως αναδεικνύεται, µόνο µε τεχνητά µέσα όπως το ντόπινγκ θα µπορούσαν να έχουν επιτευχθεί.
> Απόλυτη αποδέσµευση από το φυσικό περιβάλλον και τα φυσικά µετεωρολογικά και κλιµατικά φαινόµενα, αφού ΟΛΟ το χιόνι κι όλος ο πάγος, απαραίτητα και κεντρικά µέσα διεξαγωγής των αγώνων, τα οποία βλέπουµε στις οθόνες µας, είναι ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΑ ΤΕΧΝΗΤΑ. Οι τόποι που έχει στηθεί το σκηνικό είναι κάτι ξεροβούνια στα πέριξ του Πεκίνου, όπου οι γυµνές από χιόνι κορυφές και οι γυµνές από δένδρα πλαγιές φανερώνουν το έκτρωµα της δέσµευσης σχεδόν διακοσίων εκατοµµυρίων τόνων νερού για τη δηµιουργία µόνο τεχνητού χιονιού, ένα περιβαλλοντικό έγκληµα σε µία περιοχή µε διευρυµένη λειψυδρία. Αντί να υπάρχει δέσιµο µε τον τόπο ή τους τόπους διεξαγωγής των αγωνισµάτων, διεξάγονται µεταβάσεις µε τρένα- υπερταχείες που τρέχουν 300-350 χλµ/ώρα, πηγαινοφέρνοντας τους συντελεστές, από την πρωτεύουσα των είκοσι εκατοµµυρίων, σε χιλιοµετρικές αποστάσεις τριψήφιες, µέσα σε ελάχιστα δεκάλεπτα. Από εκεί και πέρα, εκτείνεται κι ένας «πράσινος φερετζές» οικολογικών µέσων: ανανεώσιµες πηγές ενέργειας, µε ηλιακή και αιολική ως πρωτογενείς πηγές, πάνω από χίλια οχήµατα ηλεκτρικά ή υδρογονοκίνητα, κοντά δύο χιλιάδες υβριδικά, µόνο εξακόσια περίπου συµβατικής τεχνολογίας οχήµατα.
Αλήθεια, σε σχέση µε τα πιο οικολογικά µέσα µετακίνησης που υπάρχουν, που κάποτε κατέκλυζαν επί πολλές δεκαετίες κατά εκατοντάδες εκατοµµύρια την Κίνα, τα ποδήλατα, πώς και δεν έχουµε δει ή ακούσει κάτι, στους ολυµπιακούς αγώνες αυτούς, που διαφηµίζονται ως «πράσινοι»; Τα καυσαέρια που πνίγουν το Πεκίνο και τις υπόλοιπες κινέζικες µεγαπόλεις, µε µαζική εγκατάλειψη της ροµποτικά πλέον καλλιεργούµενης υπαίθρου (ενώ µέχρι πριν από τριάντα χρόνια ρύπανση και µόλυνση τέτοιας έκτασης δεν υπήρχε, ακριβώς λόγω της διαδεδοµένης χρήσης των ποδηλάτων) αποδεικνύουν τη φαιδρότητα της όλης υπόθεσης. Με λίγα λόγια, «πράσινη ανάπτυξη και πράσσειν άλογα»….
Τελικά, εφόσον το µόνο που διατηρείται από τον κλασικό ολυµπισµό είναι το citius, altius, fortius, το τηλεοπτικό θέαµα και η τελειοποίηση µίας εικονικής πραγµατικότητας, το µόνο που λείπει για να ολοκληρωθεί ο χαρακτήρας των Ολυµπιακών Αγώνων του σήµερα ως «Αγώνων του Μετανθρώπου» είναι να επιτραπούν επισήµως όχι µόνο το ντόπινγκ, αλλά και η χρήση βιονικών τεχνητών µελών στους ανθρώπους, όπως και το να υπάρξουν νέες κατηγορίες διαγωνισµού, πέραν των κατηγοριών «ανδρών» και «γυναικών» από όλο το φάσµα του LBGT+ και -γιατί όχι;- να δηµιουργηθεί και µία αγωνιστική κατηγορία «ροµπότ µε ανθρώπινες διαστάσεις».
