Στις 21 Ιούνιου, ο Σλοβένος φιλόσοφος έγραψε ένα άρθρο στο Guardian, όπου στρέφεται ενάντια στην ουδετερόφιλη στάση που κράτησε μεγάλο μέρος της δυτικής αριστεράς για το ουκρανικό, από τον Τσόμσκι μέχρι τον Μελανσόν, μια θέση που δείχνει να συντονίζεται με τοποθετήσεις που προέρχονται από την αντίθετη πλευρά του πολιτικού φάσματος, από τον Κίσινγκερ μέχρι την Λεπέν. Δημοσιεύουμε ολόκληρο το κείμενο του Ζίζεκ και όχι ένα απόσπασμα, όπως δημοσιεύτηκε στα περισσότερα ελληνικά ΜΜΕ.
Σλαβόι Ζίζεκ
The Guardian, 21 Ιουνίου 2022
Για μένα, το Imagine του Τζον Λένον ήταν πάντοτε ένα τραγούδι δημοφιλές για τους λάθος λόγους. Το να φανταζόμαστε ότι μια μέρα «ο κόσμος θα ζει ως ένας» είναι ο καλύτερος τρόπος για να καταλήξουμε στην κόλαση.
Όσοι παραμένουν προσκολλημένοι στον πασιφισμό απέναντι στη ρωσική επίθεση στην Ουκρανία παραμένουν παγιδευμένοι στη δική τους εκδοχή τουImagine. Φαντάζονται έναν κόσμο στον οποίο οι εντάσεις δεν θα επιλύονται πλέον μέσω των ένοπλων συγκρούσεων. Και η Ευρώπη επέμενε σε αυτόν τον «φανταστικό» κόσμο, αγνοώντας τη βάναυση πραγματικότητα έξω από τα σύνορά της. Τώρα είναι η ώρα να ξυπνήσει.
Το όνειρο μιας γρήγορης ουκρανικής νίκης,ή η επανάληψη του αρχικού ονείρου μιας γρήγορης ρωσικής νίκης έχουν ξεπεραστεί. Σε αυτό που φαίνεται όλο και περισσότερο ως ένα παρατεταμένο αδιέξοδο, η Ρωσία προχωρά αργά-αργά και ο τελικός της στόχος δηλώνεται ξεκάθαρα. Δεν χρειάζεται πλέον να διαβάζουμε πίσω από τις λέξεις όταν ο Πούτιν συγκρίνει τον εαυτό του με τον Μεγάλο Πέτρο:
«Θα νόμιζε κανείς, όταν ήταν σε πόλεμο με τη Σουηδία, πως έπαιρνε κάτι από αυτούς…. Δεν τους πήρε όμως τίποτα, απλώς επέστρεφε στη Ρωσία ό,τι ήταν δικό της. Έπαιρνε πίσω και ενίσχυε τη χώρα, αυτό έκανε…. Έτσι πρέπει κι εμείς να πάρουμε πίσω και να ενισχύσουμε τη χώρα».
Αντί να εστιάσουμε σε συγκεκριμένα ζητήματα (όντως η Ρωσία απλώς «παίρνει πίσω» και τι;), θα πρέπει να αναγνώσουμε προσεκτικά τη γενική αιτιολόγηση του ισχυρισμού του Πούτιν:
«Για να διεκδικήσει κάποιου είδους ηγεσία –δεν μιλάω καν για παγκόσμια ηγεσία, εννοώ ηγεσία σε οποιονδήποτε τομέα– οποιαδήποτε χώρα, οποιοσδήποτε λαός, οποιαδήποτε εθνική ομάδα, πρέπει να διασφαλίσει την κυριαρχία της. Γιατί δεν υπάρχει κάτι ανάμεσα στα δύο, κάποια ενδιάμεση κατάσταση: είτε μια χώρα θα είναι κυρίαρχη είτε θα είναι αποικία, άσχετα με το πώς θα αποκαλούνται οι αποικίες».
Το υπονοούμενο πίσω από αυτές τις λέξεις, όπως το έθεσε και ένας σχολιαστής, είναι σαφές. Υπάρχουν δύο κατηγορίες κρατών: το κυρίαρχο και το κατακτημένο. Κατά την αυτοκρατορική αντίληψη του Πούτιν, η Ουκρανία πρέπει να εμπίπτει στη δεύτερη κατηγορία.
Και, καθίσταται σαφές από τις επίσημες ρωσικές δηλώσεις των τελευταίων μηνών, πως η Βοσνία-Ερζεγοβίνη, το Κοσσυφοπέδιο, η Φινλανδία, τα κράτη της Βαλτικής…, και τελικώς η ίδια η Ευρώπη, «εντάσσονται στη δεύτερη κατηγορία».
Τώρα γνωρίζουμε τι σημαίνει η έκκληση να επιτραπεί στον Πούτιν να «διατηρήσει την αξιοπρέπειά του». Σημαίνει όχι απλώς την αποδοχή ενός ήσσονος σημασίας εδαφικού συμβιβασμού στο Ντονμπάς, αλλά αποδοχή της αυτοκρατορικής φιλοδοξίας του. Ο λόγος που αυτή η φιλοδοξία πρέπει να απορριφθεί άνευ όρων είναι ότι, στον σημερινό παγκοσμιοποιημένο πλανήτη στον οποίο όλοι μας απειλούμαστε από τις ίδιες καταστροφές, είμαστε όλοι ενδιάμεσοι, βρισκόμαστε όλοι σε μια ενδιάμεση κατάσταση, ούτε κυρίαρχη ούτε κατακτημένη χώρα. Το να επιμένουμε στην πλήρη κυριαρχία μπροστά στην υπερθέρμανση του πλανήτη είναι καθαρή τρέλα, καθώς η ίδια η επιβίωσή μας εξαρτάται από μια ισχυρή παγκόσμια συνεργασία.
Η Ρωσία όμως δεν αγνοεί απλώς την υπερθέρμανση του πλανήτη. Άραγε γιατί έγινε έξω φρενών με τις σκανδιναβικές χώρες όταν εξέφρασαν την πρόθεσή τους να ενταχθούν στο ΝΑΤΟ; Γιατί με την υπερθέρμανση του πλανήτη, αυτό που διακυβεύεται είναι ο έλεγχος της αρκτικής διόδου. (Γι’ αυτό ο Τραμπ ήθελε να αγοράσει τη Γροιλανδία από τη Δανία). Λόγω της εκρηκτικής ανάπτυξης της Κίνας, της Ιαπωνίας και της Νότιας Κορέας, η βασική οδός των μεταφορών θα βρίσκεται βόρεια της Ρωσίας και της Σκανδιναβίας. Το στρατηγικό σχέδιο της Ρωσίας είναι να επωφεληθεί από την υπερθέρμανση του πλανήτη: έλεγχος της κυριότερης οδού μεταφορών του κόσμου, ανάπτυξη της Σιβηρίας και έλεγχος της Ουκρανίας. Κατ’ αυτό τον τρόπο, η Ρωσία θα ελέγχει σε τέτοιο βαθμό την παραγωγή τροφίμων, ώστε θα μπορεί να εκβιάζει ολόκληρο τον κόσμο. Αυτός είναι ο τελικός οικονομικός στόχος πίσω από το αυτοκρατορικό όνειρο του Πούτιν.
Όσοι ζητούν λιγότερη υποστήριξη στην Ουκρανία και περισσότερη πίεση για να προχωρήσει σε διαπραγματεύσεις, συμπεριλαμβανομένης της αποδοχής επώδυνων εδαφικών παραχωρήσεων, αρέσκονται να επαναλαμβάνουν ότι η Ουκρανία απλώς δεν μπορεί να κερδίσει τον πόλεμο εναντίον της Ρωσίας. Είναι αλήθεια, αλλά εκεί ακριβώς βλέπω το μεγαλείο της ουκρανικής αντίστασης: διακινδύνευσαν το αδύνατο, αψηφώντας τις πραγματιστικές εκτιμήσεις, και το λιγότερο που τους οφείλουμε είναι πλήρη υποστήριξη, και για να γίνει αυτό, χρειαζόμαστε ένα ισχυρότερο ΝΑΤΟ – αλλά όχι ως επέκταση της πολιτικής των ΗΠΑ.
Η στρατηγική των ΗΠΑ να αντιδρά μέσω της Ευρώπης δεν είναι καθόλου αυτονόητη: μετατρέπει όχι μόνο την Ουκρανία αλλά και την ίδια την Ευρώπη σε περιοχή πολέμου δι’ αντιπροσώπων μεταξύ των ΗΠΑ και της Ρωσίας, ο οποίος μπορεί κάλλιστα να καταλήξει σε έναν συμβιβασμό μεταξύ των δύο σε βάρος της Ευρώπης.
Υπάρχουν μόνο δύο τρόποι για να βγει η Ευρώπη από αυτή τη θέση: να παίξει το παιχνίδι της ουδετερότητας –που είναι η πιο σύντομη διαδρομή προς την καταστροφή– ή να γίνει αυτόνομoς «παίκτης». (Σκεφτείτε μόνο πόσο μπορεί να αλλάξει η κατάσταση αν ο Τραμπ κερδίσει τις επόμενες εκλογές στις ΗΠΑ).
Ορισμένοι αριστεροί ισχυρίζονται ότι οσυνεχιζόμενος πόλεμος είναι προς το συμφέρον του βιομηχανικού-στρατιωτικού συγκροτήματος του ΝΑΤΟ, που χρησιμοποιεί την ανάγκη για πώληση νέων όπλων ώστε να αποφύγει την κρίση και να βγάλει κέρδη· το πραγματικό τους μήνυμα προς την Ουκρανία είναι: προφανώς είστε θύματα μιας βάναυσης επιθετικότητας, αλλά μη βασίζεστε στα όπλα μας γιατί με αυτόν τον τρόπο γίνεστε παιχνίδι στα χέρια του βιομηχανικού-στρατιωτικού κατεστημένου.
Ο αποπροσανατολισμός που προκλήθηκε από τον πόλεμο στην Ουκρανία δημιουργεί παράδοξες συμμαχίες όπως ανάμεσα στον Χένρι Κίσινγκερ και τον Νόαμ Τσόμσκι που προέρχονται από τα αντίθετα άκρα του πολιτικού φάσματος –ο Κίσινγκερ υπηρέτησε ως υπουργός Εξωτερικών υπό τους Ρεπουμπλικάνους προέδρους και ο Τσόμσκι είναι ένας από τους κορυφαίους αριστερούς διανοουμένους των ΗΠΑ– και οι οποίοι έχουν επανειλημμένα συγκρουστεί μεταξύ τους. Αλλά, απέναντι στη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, και οι δύο υποστήριξαν πρόσφατα ότι η Ουκρανία πρέπει να εξετάσει μια διευθέτηση σύμφωνα με την οποία θα έπρεπε να αποδεχτεί την εγκατάλειψη της κυριαρχίας της πάνω σε ορισμένα εδάφη προκειμένου να επιτύχει μια ταχύτερη ειρηνευτική συμφωνία.
Εν ολίγοις, και οι δύο υποστηρίζουν την ίδια εκδοχή του πασιφισμού που λειτουργεί μόνο αν αγνοήσουμε το βασικό γεγονός ότι ο πόλεμος δεν αφορά την Ουκρανία αλλά αποτελεί μόνο έναν κρίκο μιας βίαιης απόπειρας ανατροπής ολόκληρης της γεωπολιτικής μας πραγματικότητας. Ο πραγματικός στόχος του πολέμου είναι η αποσύνθεση της ευρωπαϊκής ενότητας που υποστηρίζουν όχι μόνο οι συντηρητικοί των ΗΠΑ και η Ρωσία αλλά και η ευρωπαϊκή ακροδεξιά και η Αριστερά – ως προς αυτό, στη Γαλλία, ο Μελανσόν συναντά τη Λεπέν.
Η πιο τρελή ιδέα που κυκλοφορεί αυτές τις μέρες είναι ότι, για να αντιμετωπιστεί ο νέος διπολισμός μεταξύ των ΗΠΑ και της Κίνας (που εκπροσωπούν τις ακραίες εκδοχές του δυτικού φιλελευθερισμού και του ανατολικού αυταρχισμού), η Ευρώπη και η Ρωσία θα πρέπει να ενώσουν τις δυνάμεις τους και να σχηματίσουν ένα τρίτο «ευρασιατικό» μπλοκ που θα βασίζεται στη χριστιανική κληρονομιά, αποκαθαρμένη από τις φιλελεύθερες υπερβολές. Η ίδια η ιδέα ενός «ευρασιατικού» τρίτου δρόμου είναι μια μορφή του σημερινού φασισμού.
Τι θα συμβεί λοιπόν «όταν οι ψηφοφόροι στην Ευρώπη και την Αμερική, καθώς θα είναι αντιμέτωποι με το αυξανόμενο ενεργειακό κόστος και τον πληθωρισμό, λόγω των κυρώσεων κατά της Ρωσίας, χάσουν την όρεξή τους για έναν πόλεμο που φαίνεται να μην έχει τέλος, με ανάγκες που θα διευρύνονται διαρκώς καθώς και οι δύο πλευρές κινούνται προς ένα παρατεταμένο αδιέξοδο;»
Η απάντηση είναι ξεκάθαρη: σε μια τέτοια περίπτωση, η ευρωπαϊκή ιδιοπροσωπία θα χαθεί και η Ευρώπη θα χωριστεί de facto μεταξύ μιας αμερικανικής και μιας ρωσικής σφαίρας επιρροής. Εν ολίγοις, η ίδια η Ευρώπη θα μεταβληθεί στον τόπο ενός πολέμου που μοιάζει χωρίς τέλος…
Αυτό που είναι εντελώς απαράδεκτο για έναν αληθινό αριστερό σήμερα είναι όχι μόνο να υποστηρίζει τη Ρωσία, αλλά και να υποστηρίζει μια πιο «μετριοπαθή» ουδέτερη διαπίστωση ότι η Αριστερά είναι διχασμένη μεταξύ ειρηνιστών και υποστηρικτών της Ουκρανίας και ότι πρέπει να αντιμετωπίζουμε αυτή τη διαίρεση ως ένα δευτερεύον γεγονός το οποίο δεν πρέπει να επηρεάσει τον παγκόσμιο αγώνα της Αριστεράς ενάντια στον παγκόσμιο καπιταλισμό.
Όταν μια χώρα είναι κατεχόμενη, η άρχουσα τάξη είναι αυτή που συνήθως δωροδοκείται για να συνεργαστεί με τους κατακτητές, προκειμένου να διατηρήσει την προνομιακή της θέση. Έτσι ο αγώνας κατά των κατακτητών αποτελεί προτεραιότητα. Το ίδιο ισχύει και για τον αγώνα κατά του ρατσισμού – σε μια κατάσταση φυλετικών εντάσεων και εκμετάλλευσης, ο μόνος τρόπος για να αγωνιστεί αποτελεσματικά η εργατική τάξη είναι να επικεντρωθεί στην καταπολέμηση του ρατσισμού (γι’ αυτό κάθε επίκληση στη λευκή εργατική τάξη, όπως στον σημερινό λαϊκισμό της alt-right, προδίδει τον ταξικό αγώνα).
Σήμερα, δεν μπορεί να είναι κανείς αριστερός αν δεν στέκεται κατηγορηματικά στο πλευρό της Ουκρανίας. Το να είσαι ένας αριστερός που «δείχνει κατανόηση» για τη Ρωσία είναι σαν να είσαι ένας από εκείνους τους αριστερούς που, πριν η Γερμανία επιτεθεί στη Σοβιετική Ένωση, έπαιρναν σοβαρά υπόψη τους τη γερμανική «αντιιμπεριαλιστική» ρητορική εναντίον του Ηνωμένου Βασιλείου και υποστήριζαν την ουδετερότητα στον πόλεμο της Γερμανίας εναντίον της Γαλλίας και του Ηνωμένου Βασιλείου.
Αν η Αριστερά αποτύχει εδώ, το παιχνίδι έχει τελειώσει γι’ αυτήν. Σημαίνει όμως αυτό ότι η Αριστερά πρέπει απλώς να πάρει το μέρος της Δύσης, συμπεριλαμβανομένων και των δεξιών φονταμενταλιστών που υποστηρίζουν επίσης την Ουκρανία;
Ο πρώην πρόεδρος Μπους, σε μια ομιλία του στο Ντάλας, στις 18 Μαΐου 2022, ενώ επέκρινε το πολιτικό σύστημα της Ρωσίας, είπε: «Το αποτέλεσμα είναι η απουσία ελέγχων και ισορροπιών στη Ρωσία και η απόφαση ενός ανθρώπου να εξαπολύσει μια εντελώς αδικαιολόγητη και βάναυση εισβολή… στο Ιράκ». Γρήγορα διόρθωσε τον εαυτό του: «Εννοώ, στην Ουκρανία», με το κοινό να ξεσπάει σε γέλια.
Όπως το υπογράμμισαν αρκετοί σχολιαστές, δύο πράγματα τραβούν ιδιαίτερα την προσοχή σε αυτό το μάλλον προφανές φροϋδικό ολίσθημα: το γεγονός ότι το κοινό δέχτηκε με γέλια τη σιωπηρή ομολογία του Μπους ότι η επίθεση των ΗΠΑ στο Ιράκ (με εντολή του) ήταν «μια εντελώς αδικαιολόγητη και βάναυση εισβολή», αντί να το αντιμετωπίσει ως την παραδοχή ενός εγκλήματος συγκρίσιμου με τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία. Και δεύτερον, δεν μπορείς παρά να προσέξεις τον αινιγματικό τρόπο με τον οποίο συνέχισε ο Μπους λέγοντας «Ιράκ, τέλος πάντων». Τι εννοούσε με αυτό; Ότι η διαφορά μεταξύ Ουκρανίας και Ιράκ δεν έχει πραγματικά σημασία;Η τελική αναφορά στην προχωρημένη ηλικία του δεν επηρεάζει καθόλου αυτό το αίνιγμα.
Το αίνιγμα λύνεται μόνο εάν λάβουμε σοβαρά και κυριολεκτικά υπόψη μας τη δήλωση του Μπους: ναι, τηρουμένων των αναλογιών (ο Ζελένσκι δεν είναι δικτάτορας όπως ο Σαντάμ), ο Μπους έκανε το ίδιο πράγμα που κάνει τώρα ο Πούτιν στην Ουκρανία, οπότε θα έπρεπε και τα δύο να κρίνονται με τα ίδια μέτρα και τα ίδια σταθμά.
Την ημέρα που έγραφα αυτό το κείμενο, πληροφορηθήκαμε από τα μέσα ενημέρωσης ότι εγκρίθηκε από την Priti Patel, υπουργό Εσωτερικών του Ηνωμένου Βασιλείου, η έκδοση του ιδρυτή των WikiLeaks, Τζούλιαν Ασάνζ στις ΗΠΑ. Το έγκλημά του; Τίποτε άλλο από το να δημοσιοποιηθούν τα εγκλήματα που ομολόγησε ο Μπους: τα έγγραφα που αποκάλυψαν τα WikiLeaks έκαναν γνωστό πώς, υπό την προεδρία Μπους, «ο αμερικανικός στρατός είχε σκοτώσει εκατοντάδες αμάχους σε μη αναφερθέντα περιστατικά, κατά τη διάρκεια του πολέμου στο Αφγανιστάν, ενώ διέρρευσαν αρχεία πολέμου στο Ιράκ που έδειξαν ότι 66.000 πολίτες είχαν σκοτωθεί και ότι κρατούμενοι βασανίστηκαν». Εγκλήματα απολύτως συγκρίσιμα με αυτά που διαπράττει ο Πούτιν στην Ουκρανία. Από την οπτική του σήμερα, μπορούμε να πούμε ότι τα WikiLeaks αποκάλυψαν δεκάδες αμερικανικές Μπούτσες και Μαριουπόλεις.
Έτσι, παρότι το να σύρεις τον Μπους στο δικαστήριο δεν είναι λιγότερο απατηλό από το να προσαγάγεις τον Πούτιν στο δικαστήριο της Χάγης, το ελάχιστο που πρέπει να κάνουν όσοι αντιτίθενται στη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία είναι να απαιτήσουν την άμεση απελευθέρωση του Ασάνζ. Η Ουκρανία ισχυρίζεται ότι μάχεται για την Ευρώπη και η Ρωσία ισχυρίζεται ότι μάχεται για τον υπόλοιπο κόσμο ενάντια στη δυτική μονοπολική ηγεμονία. Και οι δύο ισχυρισμοί πρέπει να απορριφθούν, και εδώ αναδεικνύεται η διαφορά μεταξύ Δεξιάς και Αριστεράς.
Από τη δεξιά οπτική, η Ουκρανία μάχεται για τις ευρωπαϊκές αξίες ενάντια στους μη ευρωπαίους αυταρχικούς. Από την αριστερή σκοπιά, η Ουκρανία αγωνίζεται για την παγκόσμια ελευθερία, συμπεριλαμβανομένης της ελευθερίας και των ίδιων των Ρώσων. Γι’ αυτό η καρδιά κάθε αληθινού Ρώσου πατριώτη χτυπά για την Ουκρανία.
Μεταφραση Γ.Κ.
- Ο Slavoj Žižek είναι φιλόσοφος. Είναι ερευνητής στο Ινστιτούτο Κοινωνιολογίας και Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου της Λιουμπλιάνα, διακεκριμένος καθηγητής Γερμανικών στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης και διεθνής διευθυντής του Ινστιτούτου Ανθρωπιστικών Επιστημών Birkbeck του Πανεπιστημίου του Λονδίνου.
