Η Μαρία του Έβρου και η (αν)αξιοπιστία του Σπίγκελ -

του Αναστάση Μπαλτατζή

Η ιστορία της νεκρής Μαρίας στον Έβρο που δημοσιεύθηκε αρχικά από το περιοδικό Ντερ Σπίγκελ στις αρχές Αυγούστου είχε προκαλέσει θύελλα αντιδράσεων σε διεθνές επίπεδο με το θέμα να φιγουράρει σε κεντρικά ειδησεογραφικά δίκτυα ανά την Ευρώπη, με κάποια απ’ αυτά να αναπαράγουν το θέμα άκριτα, ενώ άλλα με επιφύλαξη. Πάντως, για το ίδιο το γερμανικό έντυπο το θέμα εμφανιζόταν ως λήξαν. Το πεντάχρονο κορίτσι είχε ξεψυχήσει στα ελληνοτουρκικά σύνορα. Ωστόσο, η δημοσιογραφική έρευνα που ακολούθησε κατέδειξε ότι η ιστορία δεν ήταν όπως ακριβώς είχε παρουσιαστεί.

Ως απάντηση το περιοδικό έγραψε ότι θα επανέλθει, αφού εξετάσει το θέμα ενδελεχώς, αποσύροντας σε κάποια χρονική στιγμή τα τρία άρθρα και το πόντκαστ για το συμβάν. Τελικά -την προπαραμονή της Πρωτοχρονιάς- η συντακτική ομάδα του περιοδικού επανήλθε, ανεβάζοντας στο διαδίκτυο το τελικό της πόρισμα. Αυτό αναπτυσσόταν σε δύο άξονες.

Το πρώτο μέρος του άρθρου ασχολείται με το εάν και για πόσο οι πρόσφυγες είχαν βρεθεί σε ελληνικό έδαφος, την μετακίνηση τους ανάμεσα στις δύο νησίδες και την τουρκική ακτή και το πώς οι πληροφορίες έφτασαν στο περιοδικό. Η αρχική δημοσίευση για το ότι οι πρόσφυγες βρίσκονταν για πάνω από ένα μήνα σε ελληνικό έδαφος αντικρούεται από το νέο δημοσίευμα. Επιπλέον, οι συντάκτες δεν αποκλείουν την περίπτωση να παραποιήθηκε η τοποθεσία που τους δόθηκε από τους πρόσφυγες, ώστε να φαίνονται στο νησί το οποίο είχε αναφερθεί στο αρχικό ρεπορτάζ και σύμφωνα με το περιοδικό αποτελεί ελληνικό έδαφος. Το σίγουρο είναι πλέον -όπως αναφέρει πάντα το Σπίγκελ- ότι αυτοί βρίσκονταν τουλάχιστον για κάποιες μέρες σ’ ένα άλλο νησί, 4 χιλιόμετρα νοτιοδυτικά, το οποίο φαίνεται ν’ ανήκει στην Τουρκία. Στην συνέχεια όμως αυτοί μετακινήθηκαν σε ελληνικό έδαφος, σύμφωνα με το επίμαχο ρεπορτάζ.

Σπίγκελ: «για όλα φταίει η βιασύνη και η κακή µετάφραση»…

Άλλωστε, το περιοδικό έσπευσε να προστατέψει τον ανταποκριτή του στην Ελλάδα, Γιώργο Χρηστίδη, ο οποίος είχε μεταφέρει το θέμα. Στο τελικό κείμενο δεν αναφέρεται σ’ αυτόν ονομαστικά παρά μόνο ως τον «Έλληνα συνάδελφο του Σπίγκελ». Το κείμενο που έστειλε από την Ελλάδα στα αγγλικά ο Χρηστίδης ήταν γραμμένο στην υποτακτική και προσεκτικά διατυπωμένο: «She is reported dead», «the group says, Maria died», αναφέρεται χαρακτηριστικά. Η υποτακτική μετατράπηκε σε ονομαστική από τον συνεργάτη του Σπίγκελ που επιμελήθηκε της μετάφρασης και συμπλήρωσε το άρθρο. Εξάλλου αυτή έπρεπε να γίνει γρήγορα, ώστε να μην προλάβει κάποιο άλλο μέσο να δημοσιοποιήσει πρώτο την είδηση.

Στα συμπεράσματα του κειμένου της συντακτικής ομάδας αναφέρεται ότι το περιοδικό «θα έπρεπε να είναι πιο προσεκτικό στις διατυπώσεις του», ενώ «αν και δεν υπάρχουν οριστικές αποδείξεις, υπάρχουν ενδείξεις ότι κάποιοι από τους πρόσφυγες μπορεί να επινόησαν το θάνατο μέσα στην απελπισία τους». Στο τέλος τονίζεται ότι τα προηγούμενα άρθρα για το θέμα θα κατέβουν μόνιμα από την ιστοσελίδα του περιοδικού και δεν θ’ ανέβουν ξανά, ούτε σ’ επεξεργασμένη μορφή, καθώς «θα πρέπει να διορθωθούν πάρα πολλά από αυτά».

Πώς είδε την ιστορία ο γερµανικός Τύπος;

Η αλήθεια είναι ότι το γερμανικό κοινό δείχνει ιδιαίτερη ευαισθησία σε τέτοιου είδους θέματα, οπότε το ρεπορτάζ του Σπίγκελ βρήκε ώτα ευήκοα. Πριν όμως από την απόσυρση των άρθρων, από τότε που είχε αρχίσει να διαφαίνεται ότι το ρεπορτάζ είχε πολλές παραλείψεις και η διασταύρωση των πληροφορίων ήταν ελλιπής, ο υπόλοιπος γερμανικός Τύπος αναρωτήθηκε για την εγκυρότητα του δημοσιεύματος και την αξιοπιστία του δημοσιογραφικού μέσου.

Το περιστατικό ανέσυρε στην μνήμη την περίπτωση του επί χρόνια δημοσιογράφου του περιοδικού, Κλάας Ρελότιους, ο οποίος παραποιούσε ρεπορτάζ, για πολλά από τα οποία είχε βραβευτεί. Η αλήθεια έγινε γνωστή το 2018, όταν αποκαλύφθηκε ότι ο ίδιος είχε κυριολεκτικά εφεύρει μεγάλο μέρος των δημοσιευμάτων του.

Για την τελική ετυμηγορία του Σπίγκελ η κεντροαριστερή εφημερίδα, ΤΑΖ, έγραψε: «Το νεκρό παιδί ίσως να υπήρχε». Στο ίδιο κλίμα και το κείμενο της Σουντόιτσε Τσάιτουνγκ με τον τίτλο «Θα μπορούσε και να ήταν». Σαφώς πιο επικριτικός ο τίτλος της Ντι Βελτ, «Κάποια πράγματα δείχνουν ότι η νεκρή πρόσφυγας Μαρία επινοήθηκε». Η εφημερίδα στέκεται στα σχόλια το Μάρβιν Σάντε (ιδρυτή του Μεντιενινσάιντερ) τόσο για την χρονική δημοσίευση της ετυμηγορίας του Σπίγκελ όσο και για το ποιες θα είναι οι επιπτώσεις για το έντυπο. Πράγματι η δημοσίευση του τελευταίου κειμένου στις 30 Δεκεμβρίου -δεν γνωρίζουμε αν ήταν εσκεμμένη- σίγουρα θα μείωνε τη σημασία που θα δινόταν σε αυτό.

Πολλά ΜΜΕ στάθηκαν και σε δύο δεδομένα που προκύπτουν από την έρευνα του ίδιου του περιοδικού. Το πρώτο είναι ότι η έκδοση πιστοποιητικού γέννησης της Μαρίας (και των δύο μικρότερων αδερφιών της) έγινε τον Νοέμβριο, δηλαδή τρεις μήνες μετά το «συμβάν» στον Έβρο. Πράγματι με την κατάσταση που επικρατεί στην Συρία παρόμοιες περιπτώσεις έχουν παρατηρηθεί και στο παρελθόν· στο ίδιο όμως το ρεπορτάζ του Σπίγκελ σημειώνεται ότι «με τις κατάλληλες διασυνδέσεις, αυτό μπορεί να κανονιστεί για περίπου 50 $ ανά άτομο στα προάστια της Χομς». Το δεύτερο είναι η αδυναμία των γονιών να υποδείξουν το σημείο ταφής.

Ζήτησε όντως συγγνώµη το περιοδικό;

Παρότι τα γερμανικά μέσα εστιάζουν στ’ ότι το περιοδικό «ζήτησε συγγνώμη» και «παραδέχτηκε το λάθος», αυτό ίσως να καλύπτει μόνον ένα μέρος του δημοσιεύματος. Το Σπίγκελ πράγματι παραδέχεται ευθέως τα λάθη του («κάναμε πράγματι λάθη») για την μη διασταύρωση των πληροφοριών, το αν ζητάει όμως «συγγνώμη» και από ποιόν είναι άλλη συζήτηση. Η παραδοχή αυτή έχει περισσότερο δημοσιογραφική υφή και λιγότερο απευθύνεται προς τις ελληνικές αρχές κι αυτό γιατί, σύμφωνα με το περιοδικό, η ομάδα των προσφύγων βρέθηκε τουλάχιστον για μερικές μέρες σ’ ελληνικό έδαφος. Όπως και να ’χει, το σίγουρο είναι ότι η κύρια «είδηση» δεν μπόρεσε να διασταυρωθεί, αν και οι σχετικές έρευνες κράτησαν πολλούς μήνες.