H γένεση μιας νέας ολιγαρχίας (μέρος Α΄)

1,1K

Του Τζόελ Κότκιν*

Από μια πρώτη ματιά, η κοιλάδα της Σάντα Κλάρα στην Καλιφόρνια δεν φαίνεται ιδανική για να λειτουργήσει σαν εκκολαπτήριο της νέας φεουδαρχίας. Πριν από μισό αιώνα, μόλις που είχε αρχίσει να αλλάζει από αγροτική περιοχή σε προάστιο μιας πλατιάς μεσαίας τάξης. Μπορεί οι πλούσιοι του Σαν Φρανσίσκο να αγόραζαν μεγάλα κτήματα στη Σάουθ Μπέι, χτίζοντας πολυτελή ράντσα δίπλα από τις αγροτικές φάρμες, αλλά το μεγαλύτερο μέρος της ανοικοδόμησης πήρε τη μορφή μεσαίων ιδιοκτησιών, οι οποίες θα κατοικηθούν από την μεσαία και την εργατική τάξη, καθώς και πολλούς βετεράνους του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. «Όσο περισσότεροι επισκέπτονταν το πιο όμορφο μέρος στον κόσμο που θα μπορούσαν να ζήσουν ποτέ και συνειδητοποιούσαν ότι πια δεν είναι ακριβότερο από εκεί που έμεναν, τόσο περισσότεροι ήθελαν να μετακομίσουν εδώ», θυμάται ένας ντόπιος κάτοικος της περιοχής του Κόλπου[1].

Κατά τις δεκαετίες του 1950 και του 1960, αυτή η όμορφη περιοχή προσέλκυε εξειδικευμένους τεχνικούς και μηχανικούς της μεσαίας τάξης, μεταξύ των οποίων ήταν και ο Λη Ντε Φόρεστ [Lee DeForest], εφευρέτης της ηλεκτρικής σκούπας. Μια αναδυόμενη οικονομία τεχνολογιών γνώριζε τεράστια ώθηση από τα πλουσιοπάροχα συμβόλαια τα οποία διασφάλιζε από την αμυντική και διαστημική βιομηχανία. Το Μπέρκλεϊ, κορυφαίο δημόσιο πανεπιστήμιο των ΗΠΑ, δεν απείχε πολύ προς τον Βορρά. Κοντύτερα βρισκόταν στο Στάντφορντ, το οποίο διέπρεπε στις φυσικές επιστήμες, και είχε ιδρύσει το Πάρκο Έρευνάς του, το 1951. Απόφοιτοι του Στάντφορντ είχαν ήδη δημιουργήσει την Χιούλετ Πάκαρντ το 1939, ενώ ο Φρέντερικ Τέρμαν [Frederick Terman], καθηγητής μηχανικής και μετέπειτα πρόεδρος του πανεπιστημίου, ενθάρρυνε την ίδρυση εταιρειών τεχνολογίας στην περιοχή[2].

Στις δεκαετίες που θα ακολουθήσουν, η περιοχή του Κόλπου, και το ίδιο το Σαν Φρανσίσκο, θα καταστούν κορυφαίος τεχνολογικός κόμβος του πλανήτη. Η ταχεία τεχνολογική ανάπτυξη θα οδηγήσει στην συγκέντρωση του πλούτου και της ισχύος στα χέρια μιας χούφτας επιχειρήσεων. Μια σχετικώς ολιγάριθμη ομάδα μηχανικών, επιστημόνων των δεδομένων και του μάρκετινγκ –που δεν αντιπροσωπεύουν παρά μια μικροσκοπική μερίδα της ανθρωπότητας– ξεκίνησαν την αναδιαμόρφωση όχι μόνον της πλανητικής οικονομίας, αλλά και του πολιτισμού[3].

Κατά τον Μεσαίωνα, η δύναμη της αριστοκρατίας στηρίζονταν στον έλεγχο της γης και το δικαίωμά της να φέρει όπλα· η δύναμη της σύγχρονης, αναδυόμενης τεχνολογικής αριστοκρατίας πηγάζει κυρίως από την εκμετάλλευση «φυσικών μονοπωλίων» στο ψηφιακό επιχειρείν. Νικητές σε αυτόν τον ανταγωνισμό για τον έλεγχο της ψηφιακής επικράτειας, δεν είναι άλλοι από μερικές επιχειρήσεις που εντοπίζονται κυρίως στη Σίλικον Βάλεϋ, και στην περιοχή του Πούτζεντ Σάουντ. Έχοντας κατακτήσει τα στρατηγικά σημεία του ψηφιακού χώρου, αντικαθιστούν την παλιά βιομηχανική οικονομία οδηγώντας την σε έκλειψη[4].

Ήδη από το 2018, τέσσερις τεχνολογικοί κολοσσοί –Απλ [Apple], Άμαζον [Amazon], Γκούγκλ [Google], και Φέησμπουκ [Facebook]– είχαν μια συνδυασμένη κεφαλαιοποίηση που αντιστοιχούσε περίπου στο 1/5 εκείνης των κορυφαίων 50 επιχειρήσεων της λίστας Stantard & Poor 500, και ισοδυναμούσε με το ΑΕΠ ολόκληρης της Γαλλίας[5]. Επτά στις δέκα κορυφαίες εταιρείες στον κόσμο με βάση την αξία τους, προέρχονται από αυτόν τον κλάδο[6]. Οι τεχνολογικοί κολοσσοί δημιούργησαν, επίσης, τεράστιες ατομικές περιουσίες: Οχτώ στους είκοσι πλουσιότερους ανθρώπους στον κόσμο δημιούργησαν τις περιουσίες τους μέσω των νέων τεχνολογιών[7]. Εννιά από τους δεκατρείς πλουσιότερους ανθρώπους κάτω των 40 ετών, προέρχονται από τον ίδιο κλάδο, και όλοι ζουν στην Καλιφόρνια[8]. Μόνον η Κίνα, έδρα εννιά από τους είκοσι μεγαλύτερους τεχνολογικούς κολοσσούς, αντιπροσωπεύει μια απειλή για την τεχνολογική αριστοκρατία της Καλιφόρνια[9].

Από τα Γκαράζ στον Γαργαντούα

Η Σίλικον Βάλεϋ ήταν κάποτε ένα κέντρο «καινοτομίας από τα κάτω», όπου οι επιχειρήσεις τεχνολογίας ιδρύονταν σε γκαράζ των προαστίων, όπως συνόψισε η επιτυχημένη ιστορία της Απλ[10]. Τώρα, αυτή η ιστορική κουλτούρα των νεοφυών επιχειρήσεων στραγγαλίζεται από μεγάλες εταιρείες με απεριόριστους οικονομικούς πόρους. Πολλές από τις νεοφυείς επιχειρήσεις εξαγοράζονται αστραπιαία από τους τεχνολογικούς κολοσσούς, αντί να έχουν την ευκαιρία να μεγαλώσουν από μόνες τους[11].  

Η Σίλικον Βάλεϋ ήταν κάποτε ένα κέντρο «καινοτομίας από τα κάτω», όπου οι επιχειρήσεις τεχνολογίας ιδρύονταν σε γκαράζ των προαστίων, όπως συνόψισε η επιτυχημένη ιστορία της Απλ[12]. Τώρα, αυτή η ιστορική κουλτούρα των νεοφυών επιχειρήσεων στραγγαλίζεται από μεγάλες εταιρείες με απεριόριστους οικονομικούς πόρους. Πολλές από τις νεοφυείς επιχειρήσεις εξαγοράζονται αστραπιαία από τους τεχνολογικούς κολοσσούς, αντί να έχουν την ευκαιρία να μεγαλώσουν από μόνες τους[13].  

Οι αντιμονοπωλιακές ενέργειες στις ΗΠΑ έχουν μειωθεί κατά 61% από τις αρχές της δεκαετίας του 1980, εκχωρώντας –υπό τις διοικήσεις και των Δημοκρατικών και των Ρεπουμπλικάνων–απεριόριστη δύναμη στους τεχνολογικούς κολοσσούς να εξαγοράζουν ή να συντρίβουν τους ανταγωνιστές τους[14]. Κατά τα πρόσφατα χρόνια η Φέησμπουκ θα εξαγοράσει πιθανούς ανταγωνιστές, όπως ήταν το Ίνσταγκραμ, το Γουατσαπ [WhatsApp], και το Όκιουλους [Oculus], με ελάχιστες αντιδράσεις εκ μέρους των ρυθμιστικών αρχών[15]. Η Γκούγκλ, είναι η εταιρεία με τις επιθετικότερες εξαγορές, αποκτώντας μέσα σε ένα μόνο έτος, μια νέα εταιρεία κάθε δεύτερη βδομάδα, φτάνοντας έτσι στον συνολικό αριθμό των 240 εξαγορών μέχρι τον Δεκέμβριο του 2020[16].

Εξοπλισμένες με τεράστιους πόρους και μέσα ώστε να αγοράσουν τα καλύτερα ταλέντα, μια χούφτα επιχειρήσεων έχουν επιτύχει μονοπώλια ή ολιγοπώλια σε μερικές από τις πιο προσοδοφόρες αγορές του πλανήτη. Η Γκούγκλ, ελέγχει πάνω από το 90% των διαφημίσεων στις μηχανές αναζήτησης, το Φέησμπουκ το 80% της δραστηριότητας των έξυπνων τηλεφώνων στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης, ενώ η Άμαζον, το 40% του εταιρικού υπολογιστικού νέφους, και το 75% των πωλήσεων ψηφιακών βιβλίων στις ΗΠΑ. Η Γκούγκλ και η Απλ μαζί, παρέχουν το 95% του λογισμικού για κινητά τηλέφωνα, ενώ η Μάικροσοφτ, ακόμα ελέγχει το 80% του λογισμικού που λειτουργεί τους προσωπικούς υπολογιστές[17].

Σαν αποτέλεσμα όλων αυτών, η άλλοτε ανθηρή οικονομία των νεοφυών επιχειρήσεων τεχνολογίας, βρίσκεται σε κατάσταση αποσύνθεσης. Ο επιχειρηματίας που δεν αποδέχεται τον εναγκαλισμό των μεγάλων επενδυτικών εταιρειών καταλήγει να βρίσκεται στο έλεος τεχνολογικής δεσποτείας[18]. Ένας εκδότης δικτυακών βιβλίων χρησιμοποιεί μια αναλογία από το Σταρ Τρεκ για να περιγράψει την σχέση που έχει η εταιρεία του με την Γκούγκλ: «Είναι σαν να ενσωματώνεται κανείς στο Borg. Μπορεί να αποκτάει επιπλέον δυνάμεις. Αλλά αφότου έχει ενσωματωθεί, αν του αφαιρεθούν τα εμφυτεύματα, θα πεθάνει. Αυτό ακριβώς χαρακτηρίζει και τη σχέση μας με την Γκούγκλ»[19]. Η ορμή προς την τεχνητή νοημοσύνη κατά πάσα πιθανότητα θα ενισχύσει την κυρίαρχη θέση των επιχειρήσεων που ήδη κατέχουν τεράστια αποθέματα κεφαλαίων και ταλέντων. Με το χρόνο, μπορεί κάποιες άλλες να ενταχθούν στην ολιγαρχία, άλλες να εξαφανιστούν ή να εξαγοραστούν από τους ανταγωνιστές τους. Αλλά οι κορυφαίες επιχειρήσεις θα παραμείνουν ιδιοκτησίες ενός μικρού αριθμού επενδυτών και μάγων της νέας τεχνολογίας, οι οποίοι λειτουργούν μέσα σε ένα σύμπαν στενά αυτοαναφορικό[20].

Η περαιτέρω συγκεντροποίηση της τεχνολογικής δύναμης προδιαγράφει ένα αρκετά λιγότερο δημοκρατικό μέλλον[21]. Διαθέτοντας τεράστια κεφαλαιακά αποθέματα, οι ολιγάρχες της τεχνολογίας εκπονούν σχέδια ώστε να κυριαρχήσουν σε παλαιότερους κλάδους όπως είναι ο χρηματοπιστωτικός, εκείνοι της ψυχαγωγίας, της εκπαίδευσης ή της λιανικής πώλησης. Και οι βιομηχανίες του μέλλοντος, όμως, βρίσκονται στο στόχαστρό τους: αυτόνομα αυτοκίνητα, ντρώουν, εξερεύνηση του διαστήματος, και το κρισιμότερο, τεχνητή νοημοσύνη. Εταιρείες όπως η Γκούγκλ, η Άμαζον, και η Άπλ έχουν επενδύσει δισεκατομμύρια προκειμένου να εξασφαλίσουν τις θέσεις τους τόσο στις παραδοσιακές όσο και στις αναδυόμενες βιομηχανίες[22]. 

Η Ιζαμπέλα Καμίνσκα [Izabella Kaminska], αναλύτρια τεχνολογικών συστημάτων, παρομοιάζει τους τεχνολογικούς κολοσσούς με τους σοβιετικούς ειδικούς που λειτουργούσαν την Γκοσπλάν [Gosplan], υπηρεσία οικονομικού σχεδιασμού που διαχειριζόταν τους οικονομικούς πόρους σε όλη την επικράτεια της ΕΣΣΔ[23]. Αρκετοί, μπορεί να πιστεύουν ότι είναι προτιμότερο να εκχωρείται τόση εξουσία στο ιδιωτικό κεφάλαιο αντί για τις κομματικές γραφειοκρατίες· ωστόσο, η εξουσία δεν παύει να συγκεντρώνεται στα χέρια ελαχίστων, που δεν υπόκεινται στην παραμικρή λογοδοσία για τις πράξεις τους[24].

*Απόσπασμα από το βιβλίο του H έλευση του νέου φεουδαλισμού, μια προειδοποίηση προς την παγκόσμια μεσαία τάξη (Encounter Books, 2019). Μετάφραση: Γ.Ρ.

---

[1] Michael Anton, “The Frivolous Valley and Its Dreadful Conformity,” Law & Liberty, 4 Σεπτεμβρίου 2018, https://www.lawliberty.org/liberty-forum/the-frivolous-valley-and-its-dreadful-conformity/.

[2] Kevin Starr, California: A History (Νέα Υόρκη: Modern Library, 2005), 261–67· Kevin Starr, The Dream Endures: California Enters the 1940s (Νέα Υόρκη: Oxford University Press, 1997) 42–43· Gary Brechin, Imperial San Francisco: Urban Power, Earthly Ruin (Μπέρκλεϋ: University of California Press, 1999), 98–99, 322–23· Leslie Berlin, “Tracing Silicon Valley’s Roots,” SFGate, 30 Σεπτεμβρίου 2007, https://www.sfgate.com/business/article/Tracing-Silicon-Valley-s-roots-2520298.php.

[3] Ruchir Sharma, “When Will the Tech Bubble Burst?” New York Times, 5 Αυγούστου 2017,
https://www.nytimes.com/2017/08/05/opinion/sunday/when-will-the-tech-bubble-burst.html.

[4] Kevin Starr, Coast of Dreams: California on the Edge, 1990–2003 (Νέα Υόρκη: Knopf, 2004), 271–75.

[5] Scott Galloway, “Silicon Valley’s Tax-Avoiding, Job-Killing, Soul-Sucking Machine,” Esquire, 8 Φεβρουαρίου 2018, 
http://www.esquire.com/news-politics/a15895746/bust-big-tech-silicon-valley/.

[6]  Shira Ovide, “Big Tech Has Dug a Moat That Rivals and Regulators Can’t Cross,” Yahoo, 5 Ιουλίου 2019, 
https://finance.yahoo.com/news/big-tech-dug

[7] Thomas Piketty, Capital in the Twenty-First Century, trans. Arthur Goldhammer (Καίμπριτζ, Μασσαχουσέτη: Belknap/Harvard, 2014), 174· “Richest people in the world,” CBS News, https://www.cbsnews.com/pictures/richest-people-in-world-forbes/12/.

[8]  Carter Coudriet, “13 Under 40: Here Are The Youngest Billionaires On The Forbes 400 2019,” Forbes, 31 Οκτωβρίου 2019, 
https://www.forbes.com/sites/cartercoudriet/2019/10/02/forbes-400-youngest-under-40-zuckerberg-spiegel/#7fd35f5a5a0e.

[9] Sally French, “China has 9 of the world’s 20 biggest companies,” Market Watch, 31 Μαΐου 2018, 
https://www.marketwatch.com/story/china-has-9-of-the-worlds-20-biggest-tech-companies-2018-05-31.

[10] Farhad Manjoo, “Tech’s ‘Frightful 5’ Will Dominate Digital Life for Foreseeable Future,” New York Times, 20 Ιανουαρίου  2016, https://www.nytimes.com/2016/01/21/technology/techs-frightful-5-will-dominate-digital-life-for-foreseeable-future.html· Dana Mattioli, “Takeovers Roar to Life as Companies Hear Footsteps From Tech Giants,” Wall Street Journal, 20 Νοεμβρίου 2017, https://www.wsj.com/articles/takeovers-roar-to-life-as-companies-hear-footsteps-from-tech-giants-1511200327.

[11] “Why startups are leaving Silicon Valley,” Economist, 30 Αυγούστου 2018, 
https://www.economist.com/leaders/2018/08/30/why-startups-are-leaving-silicon-valley· Rex Crum, “Let’s make a deal: SV150 firms spent $41 billion on acquisitions in 2016,” Mercury News, 1 Μαΐου 2017, 
https://www.mercurynews.com/2017/05/01/lets-make-a-deal-acquisitions-were-all-over-the-sv150-in-2016/· “Too much of a good thing,” Economist, 26 Μαρτίου 2016, https://www.economist.com/brieing/2016/03/26/too-much-of-a-good-thing.

[12] Farhad Manjoo, “Tech’s ‘Frightful 5’ Will Dominate Digital Life for Foreseeable Future,” New York Times, 20 Ιανουαρίου  2016, https://www.nytimes.com/2016/01/21/technology/techs-frightful-5-will-dominate-digital-life-for-foreseeable-future.html· Dana Mattioli, “Takeovers Roar to Life as Companies Hear Footsteps From Tech Giants,” Wall Street Journal, 20 Νοεμβρίου 2017, https://www.wsj.com/articles/takeovers-roar-to-life-as-companies-hear-footsteps-from-tech-giants-1511200327.

[13] “Why startups are leaving Silicon Valley,” Economist, 30 Αυγούστου 2018, 
https://www.economist.com/leaders/2018/08/30/why-startups-are-leaving-silicon-valley· Rex Crum, “Let’s make a deal: SV150 firms spent $41 billion on acquisitions in 2016,” Mercury News, 1 Μαΐου 2017, 
https://www.mercurynews.com/2017/05/01/lets-make-a-deal-acquisitions-were-all-over-the-sv150-in-2016/· “Too much of a good thing,” Economist, 26 Μαρτίου 2016, https://www.economist.com/brieing/2016/03/26/too-much-of-a-good-thing.

[14] Christopher Mims, “Why Free Is Too High a Price for Facebook and Google,” Wall Street Journal, 8 Ιουνίου 2019, https://www.wsj.com/articles/why-free-is-too-high-a-price-for-facebook-and-google-11559966411· Andy Kessler, “Antitrust Can’t Catch Big Tech,” Wall Street Journal, 14 Σεπτεμβρίου 2019, https://www.wsj.com/articles/antitrust-cant-catch-big-tech-11568577387· David Dayen, “Trump’s Antitrust Cops Fail to Police Big Business—Again,” American Prospect, 24 Ιουλίου 2019, https://prospect.org/power/trump-s-antitrust-cops-fail-police-big-business-again/· Andrew Orlowski, “Google had Obama’s ear during antitrust probe,” Register, 18 Αυγούστου, 2016, 
https://www.theregister.co.uk/2016/08/18/google_had_obamas_ear_on_antitrust_probe/.

[15] Bryan Clark, “Facebook’s new ‘early bird’ spy tool is just tip of the iceberg,” Next Web, 10 Αυγούστου 2017, 
https://thenextweb.com/insider/2017/08/10/facebooks-new-early-bird-spy-tool-is-just-the-tip-of-the-iceberg/#· Betsy Morris and Deepa Seetharaman, “The New Copycats: How Facebook Squashes Competition from Startups,” Wall Street Journal, 9 Αυγούστου 2017, 
https://www.wsj.com/articles/the-new-copycats-how-facebook-squashes-competition-from-startups-1502293444.

[16] Crunchbase, Google Acquisitions, αναθεωρήθηκε 15 Ιανουαρίου 2020, 
https://wwwcrunchbase.com/organization/google/acquisitions/acquisitions_list#section-acquisitions· Ben Popper, “Failure is a feature: how Google stays sharp gobbling up startups,” The Verge, 17 Σεπτεμβρίου  2012, 
https://www.theverge.com/2012/9/17/3322854/google-startup-mergers-acquisitions-failure-is-a-feature· Tim Wu and Stuart A. Thompson, “The Roots of Big Tech Run Disturbingly Deep,” New York Times, 7 Ιουνίου 2019, 
https://www.nytimes.com/interactive/2019/06/07/opinion/google-facebook-mergers-acquisitions-antitrust.html.

[17]  Jeff Desjardins, “How Google retains more than 90% of market share,” Business Insider, 24 Απριλίου 2018, 
https://www.businessinsider.com/how-google-retains-more-than-90-of-market-share-2018-4· Gordon Donnelly, “75 Super-Useful Facebook Statistics for 2018,” WordStream, 12 Αυγούστου 2019, 
https://www.wordstream.com/blog/ws/2017/11/07/facebook-statistics· “Amazon Ebook Market Share 2019—is it big enough?” PublishDrive, Δεκέμβριος 2019, https://publishdrive.com/amazon-ebook-market-share/· Tanwen Dawn-Hiscox, “Synergy: AWS dominates the public cloud market across the world,” Data Center Dynamics, 26 Ιουνίου 2018, 
https://www.datacenterdynamics.com/news/synergy-aws-dominates-the-public-cloud-market-across-the-world/· Stat-counter, “Mobile Marketing Share,” http://gs.statcounter.com/os-market-share/mobile/worldwide· Shanhong Lui, “Operating systems market share of desktop PCs 2013-2019, by month,” Statista, 19 Νοεμβρίου 2019, 
https://www.statista.com/statistics/218089/global-market-share-of-windows-7/.

[18] Li Yuan, “China’s Startups Are Only Pawns in the Game,” Wall Street Journal, 9 Δεκεμβρίου 2017, 
https://www.wsj.com/articles/chinas-startups-are-only-pawns-in-the-game-1512642603.

[19] Josh Marshall, “A Serf on Google’s Farm,” Talking Points Memo, 1 Σεπτεμβρίου 2017, 
https://talkingpointsmemo.com/edblog/a-serf-on-googles-farm.

[20] Jonathan Taplin, “Can the Tech Giants Be Stopped?” Wall Street Journal, 14 Ιουλίου 2017, https://www.wsj.com/articles/can-the-tech-giants-be-stopped-1500057243· Erin Griffith, “Silicon Valley’s single degree of separation,” Fortune, 20 Μαρτίου 2014, 
http://fortune.com/2014/03/20/silicon-valleys-single-degree-of-separation/.

[21] Kalev Leetaru, “The Perils to Democracy Posed by Big Tech,” Real Clear Politics, 16 Νοεμβρίου 2018, 
https://www.realclearpolitics.com/articles/2018/11/16/the_perils_to_democracy_posed_by_big_tech.html· Sean Gallagher, “The Internet has serious health problems, Mozilla Foundation report finds,” Ars Technica, 4 Οκτωβρίου 2018, 
https://arstechnica.com/information-technology/2018/04/mozilla-foundation-report-details-decline-in-health-of-internet/· Ariel Ezrachi and Maurice Stucke, “The EScraper and EMonopsony,” Faculty of Law, University of Oxford, 10 Απριλίου 2017,
https://www.law.ox.ac.uk/business-law-blog/blog/2017/04/e-scraper-and-e-monopsony.

[22] John Detrixhe, “Tech firms like Amazon and Facebook are the biggest competitive threats to the banking industry,” Quartz, 22 Αυγούστου 2017, https://qz.com/1058590/tech-firms-like-amazon-amzn-facebook-f-and-google-googl-are-the-biggest-competitive-threats-to-the-banking-industry/?mc_cid=ea17b615f3&mc_eid=d569232f9d· Andy Pasztor & Doug Cameron, “Jeff Bezos’ Space Startup to Supply Engines for Boeing-Lockheed Rocket Venture,” Wall Street Journal, 27 Σεπτεμβρίου 2018, 
https://www.wsj.com/articles/jeff-bezoss-space-startup-to-supply-engines-for-boeing-lockheed-rocket-venture-1538035079?mod=hp_lead_pos3· Erin Griffith, “Google Is On the Prowl for Cloud and AI Deals in 2017,” Fortune, 30 Ιανουαρίου 2017, http://fortune.com/2017/01/30/google-acquisitions-2017/· Cathy O’Neil, “Silicon Valley’s unchecked influence in the classroom,” Metro West Daily News, 16 Ιουνίου 2017, 
http://www.metrowestdailynews.com/opinion/20170616/oneil-silicon-valleys-unchecked-influence-in-classroom· Jon Fingas, “Jeff Bezos outlines Blue Origin’s space colony ambitions,” Engadget, 27 Μαΐου 2018, 
https://www.engadget.com/2018/05/27/jeff-bezos-outlines-blue-origin-space-colony-ambitions/· Gregory Zuckerman & Bradley Hope, “The Quants Run Wall Street Now,” Wall Street Journal, 21 Μαΐου 2017, https://www.wsj.com/articles/the-quants-run-wall-street-now-1495389108.

[23] Evgeny Morozov, “Tech titans are busy privatizing our data,” Guardian, 24 Απριλίου 2016, 
https://www.theguardian.com/commentisfree/2016/apr/24/the-new-feudalism-silicon-valley-overlords-advertising-necessary-evil.

[24] Matthew B. Crawford, “Algorithmic Governance and Political Legitimacy,” American Affairs, Καλοκαίρι 2019, 
https://americanaffairsjournal.org/2019/05/algorithmic-governance-and-political-legitimacy/.

Ενισχύστε την προσπάθειά μας κάνοντας μια δωρεά στο Άρδην πατώντας ΕΔΩ.

Γνωρίστε τα βιβλία των Εναλλακτικών Εκδόσεων

Ακολουθήστε το Άρδην στο Facebook

Ακολουθήστε το Άρδην στο twitter

Εγγραφείτε στο κανάλι του Άρδην στο Youtube