Στη Ρωσία, η κυκλοφορία του «Ο Μαίτρ και η Μαργαρίτα» στοιχειώνει το Κρεμλίνο -

Του Alain Barluet Ανταποκριτή του Figaro στη Μόσχα

Την ώρα που στην Ελλάδα παίζεται στο θέατρο το έργο «Η καρδιά του σκύλου» του Μιχαήλ Μπουλγκάκωφ, στις κινηματογραφικές αίθουσες της Ρωσίας προβλήθηκε σαν κινηματογραφικό έργο, στις 25 Ιανουαρίου το αριστούργημα του Μπουλγκάκωφ «Ο Μαιτρ και η Μαργαρίτα», σε σκηνοθεσία Μιχαήλ Λόκσιν.

Βασισμένη σε ένα από τα κορυφαία ρωσικά βιβλία του 20ού αιώνα, η διαβρωτική αυτή ταινία μεγάλου μήκους έχει ήδη προβληθεί σε περισσότερους από δύο εκατομμύρια θεατές μέσα σε δέκα ημέρες.

Άρδην

Ασφυκτικά γεμάτες αίθουσες –σπάνιο φαινόμενο στη Ρωσία– και πρωτοφανής εισπρακτική επιτυχία: «Ο Μαιτρ και η Μαργαρίτα», σε σκηνοθεσία του Μιχαήλ Λόκσιν, που κυκλοφόρησε στις κινηματογραφικές αίθουσες στις 25 Ιανουαρίου, είναι η ταινία για την οποία μιλούν οι πάντες – τόσο για τις αδιαμφισβήτητες καλλιτεχνικές της αρετές όσο και για την ανελέητη και επίκαιρη καταγγελία της ενάντια στις υπερβάσεις της εξουσίας.

Διασκευασμένη από το ομώνυμο έργο του Μιχαήλ Μπουλγκάκοφ (1891-1940), ένα από τα κορυφαία ρωσικά μυθιστορήματα του 20ού αιώνα, η ταινία έχει ήδη προβληθεί σε περισσότερους από δύο εκατομμύρια θεατές –οι οποίοι χειροκροτούν ενθουσιασμένοι στο τέλος της προβολής– και έχει αποφέρει έσοδα 1 δισεκατομμυρίου ρουβλιών (περισσότερα από 10 εκατομμύρια ευρώ), δηλαδή σχεδόν ολόκληρο τον προϋπολογισμό της παραγωγής.

Γραμμένο μεταξύ 1928 και 1940 και απαγορευμένο για δεκαετίες, το βιβλίο του Μπουλγκάκοφ, το οποίο δεν εκδόθηκε στην ΕΣΣΔ παρά μόνο το 1973 στην μη λογοκριμένη εκδοχή του, είναι ένα φανταστικό και φιλοσοφικό παραμύθι, ένας σατυρικός μύθος με φαουστικές προεκτάσεις, το οποίο φέρνει σε αντιπαράθεση, σαν καλειδοσκόπιο, τη σταλινική Μόσχα και την Ιερουσαλήμ του Πόντιου Πιλάτου, τον Σατανά και τον Ιησού Χριστό, το καλό και το κακό, που κατακλύζουν τα όνειρα ενός απόβλητου συγγραφέα, φυλακισμένου σε ψυχιατρική κλινική, του Κυρίου, και της μούσας του, της Μαργαρίτας Νικολάγιεβνα.

Μια επίδειξη τρομοκρατικής και σατανιστικής προπαγάνδας

Με κορυφαίους Ρώσους και ξένους ηθοποιούς και ειδικά εφέ χολιγουντιανού τύπου, η ταινία αποκαλύπτει την εκπληκτική επικαιρότητα ενός αριστουργηματικού, πυκνού έργου, ενός πραγματικού ύμνου στην ελευθερία και τη δημιουργία, που στρέφεται ενάντια στη σοβιετική εξουσία –όπως και σε κάθε αυταρχική εξουσία– με τις με τις ραδιουργίες, την προδοσία και τη διαφθορά της.

Αυτό και μόνο άρκεσε για να ξεσηκωθούν οι υπερπατριώτες φανατικοί. Στο στόχαστρό τους ήταν μια «ανατρεπτική» ταινία που χρηματοδοτήθηκε από κρατικά κονδύλια και της οποίας ο σκηνοθέτης, γεννημένος το 1981 στις Ηνωμένες Πολιτείες από Ρώσους κομμουνιστές γονείς που επέστρεψαν στην ΕΣΣΔ το 1986, τάχθηκε ανοιχτά κατά της εισβολής στην Ουκρανία το 2022. Το έργο, το οποίο ξεκίνησε πριν από τον πόλεμο, έλαβε επιχορηγήσεις από το ρωσικό υπουργείο Πολιτισμού το 2021 και διέφυγε από τη λαιμητόμο της λογοκρισίας.

«Είναι λυπηρό η αναγέννηση του κινηματογράφου μας, που περιλαμβάνει πλήθος από έξοχα πατριωτικά αριστουργήματα (…), να διακόπτεται από μια επίδειξη τρομοκρατικής και σατανιστικής προπαγάνδας που επινοήθηκε από έναν χορηγό των ουκρανικών ενόπλων δυνάμεων», διαμαρτύρεται ο Iegor Kholmogorov, ένας από τους αρθρογράφους του Russia Today. «Θα ήταν εξαιρετικά επιθυμητό (τέτοια έργα) να χαθούν από το προσκήνιο», πρόσθεσε, όχι χωρίς να επαναλάβει την κατηγορία ότι ο σκηνοθέτης Mikhail Lokchin, ο οποίος έχει εγκαταλείψει τη Ρωσία, παρείχε οικονομική υποστήριξη στον στρατό του Κιέβου.

“Καυτή επίπτωση”

«Έχει το δικαίωμα ένα κάθαρμα που είναι ταυτόχρονα ρωσοφοβικός και επιθυμεί την ήττα του στρατού και της χώρας του να διαδίδει τις σκέψεις του μέσω ενός έργου τέχνης;» γρυλίζει ο Trofim Tatarenkov, παρουσιαστής του Radio Sputnik. Και εκφράζει τη λύπη του για το γεγονός ότι πολλοί από αυτούς τους «ρωσοφοβικούς» εξακολουθούν να «τιμώνται σήμερα», αναφέροντας τους Σολζενίτσιν, Σαχάροφ, Ντοβλάτοφ, Μπόνερ και Σαλάμοφ, οι οποίοι ανήκουν στο πνευματικό πάνθεον του περασμένου αιώνα.

Υπό αυτές τις συνθήκες, δεν μπορεί να αποκλειστεί η απόσυρση της ταινίας από τις αίθουσες. Αυτή η απειλή έχει αναμφίβολα συμβάλει στο τεράστιο ενδιαφέρον του κοινού για την ταινία, που ανυπομονεί να τη δει πριν από την πιθανή απαγόρευσή της, μια ταινία που ανατρέχει με ταλέντο σε ένα μυθιστόρημα γνωστό σε όλους, κάνοντάς το να βρίσκεται σε συντονισμό με τις περισσότερο από τις σύγχρονες παθογένειες του ρωσικού αυταρχισμού. «Μια σπουδαία ταινία, εκπληκτικά ελεύθερη ως προς το περιεχόμενό της», δήλωσε ενθουσιασμένος ο κριτικός Anton Dolin (ο οποίος έχει επίσης εγκαταλείψει τη Ρωσία). Κατά τη γνώμη του, «ο νέος “ο Μαιτρ και η Μαργαρίτα” μοιάζει περισσότερο με την πραγματικότητα του Πούτιν παρά με εκείνη του Στάλιν, και είναι κυριολεκτικά γεμάτη από εικόνες και στοιχεία μιας καυτής επικαιρότητας».

Για παράδειγμα, το αυθόρμητο ξέσπασμα του ποιητή Ivan Bezdomny, ενός από τους ήρωες του έργου: «Τι χρειαζόμαστε τον παράδεισο; Θα πάμε στην Κριμαία!», ή το σχόλιο: «Η παραγωγή πετρελαίου είναι η πνευματική μας τροφή!» Ο Ντολίν υπογραμμίζει επίσης ότι στο έργο λαμβάνουν χώρα παρελάσεις αθλητών, στο κέντρο της Μόσχας παρόμοιες με αυτές που ο επικεφαλής του Κρεμλίνου θέλει να επαναφέρει στη μόδα. Και τι γίνεται με τον Σατανά, κατά κόσμον μάγο Woland, τον οποίο υποδύεται έξοχα ο Γερμανός ηθοποιός August Diehl, του οποίου η έντονη γερμανική προφορά τον χαρακτηρίζει αμέσως ως κατάσκοπο, αν όχι ως «πράκτορα των ξένων»;

Καταστολή των έργων τέχνης

Η ταινία που βασίζεται στο έργο του Μπουλγκάκοφ είναι επίσης επίκαιρη σε μια εποχή που εντείνεται η καταστολή κατά των καλλιτεχνών που αντιτίθενται στον πόλεμο. Στα τέλη Ιανουαρίου, η Μόσχα φέρεται να άσκησε πιέσεις στην Ταϊλάνδη για να ζητήσει την έκδοση του ροκ συγκροτήματος Bi-2, που είναι διάσημο στη Ρωσία και τα μέλη του οποίου πήραν θέση κατά του πολέμου στην Ουκρανία και του Βλαντιμίρ Πούτιν, εισπράττοντας κατηγορίες για υποστήριξη της τρομοκρατίας από το Κρεμλίνο. Οι μουσικοί, ρωσικής και λευκορωσικής υπηκοότητας, που συνελήφθησαν για προβλήματα βίζας στο Πουκέτ, όπου έδιναν συναυλία, κατάφεραν τελικά να φτάσουν στο Ισραήλ την 1η Φεβρουαρίου.

Τα βιβλία των Boris Akunin, Lyudmila Ulitskaya και Dmitri Bykov, παγκοσμίου φήμης και από τους πιο πολυδιαβασμένους εν ζωή Ρώσους συγγραφείς, που έχουν επίσης καταφύγει στο εξωτερικό, αποσύρθηκαν από τα βιβλιοπωλεία. Ο Akunin, ο οποίος τον περασμένο Δεκέμβριο, καταχωρήθηκε στο μητρώο των «εξτρεμιστών και τρομοκρατών», κατέχει και ένα ακόμη θλιβερό ρεκόρ: το όνομά του έχει αφαιρεθεί από την αφίσα δύο θεατρικών του έργων, παρόλο που εξακολουθούν να παίζονται στην Αγία Πετρούπολη. Επισήμως, απλώς δεν είναι πλέον ο συγγραφέας τους… Μια τραγελαφική κατάσταση αντάξια μιας νουβέλας του Γκόγκολ.