Το δίλημμα του Ιράν: Να διαφυλάξει τους πληρεξουσίους του ή να αποφύγει τον πόλεμο

438

Ένα πανό στην Τεχεράνη απεικονίζει τον Κασίμ Σουλεϊμανί, τον δολοφονημένο αρχηγό των Φρουρών της Επανἀστασης, και τον Ισμαήλ Χανίγια, τον ηγέτη της Χαμάς που σκοτώθηκε στο Ιράν τον Ιούλιο, ενώ μπροστά περπατούν νεαρά κορίτσια χωρίς μαντίλα

Από τον Στήβεν Ερλάνγκερ* 25 Σεπτεμβρίου 2024

Ο πόλεμος του Ισραήλ κατά της Χεζμπολάχ στον νότιο Λίβανο αποτελεί άλλη μια δυσάρεστη πρόκληση για το Ιράν και τον νέο του πρόεδρο, αυξάνοντας την πίεση που του ασκείται να ανταποδώσει το χτύπημα στο Ισραήλ για να υπερασπιστεί έναν σημαντικό σύμμαχο.

Το Ιράν έχει μέχρι στιγμής αρνηθεί να παρασυρθεί από το Ισραήλ σε έναν ευρύτερο περιφερειακό πόλεμο που ο ανώτατος ηγέτης του, Αλί Χαμενεΐ, σαφώς δεν επιθυμεί, λένε οι αναλυτές. Αντίθετα, ο πρόεδρος Μασούντ Πεζεσκιάν βρίσκεται στα Ηνωμένα Έθνη ελπίζοντας να παρουσιάσει ένα πιο μετριοπαθές πρόσωπο στον πλανήτη και συναντάται με Ευρωπαίους διπλωμάτες με την ελπίδα να ξεκινήσουν εκ νέου οι συνομιλίες για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν, οι οποίες θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε ζωτικής σημασίας ανακούφιση από τις κυρώσεις για την καθημαγμένη οικονομία του.

Στη Νέα Υόρκη αυτή την εβδομάδα, ο κ. Πεζεσκιάν ήταν κατηγορηματικός.Υποστήριξε ότι το Ισραήλ προσπαθεί να παγιδεύσει τη χώρα του σε έναν ευρύτερο πόλεμο. «Το Ισραήλ είναι αυτό που επιδιώκει να προκαλέσει αυτή την ολοκληρωτική σύγκρουση», είπε. «Μας τραβάνε σε ένα σημείο όπου δεν επιθυμούμε να πάμε».

Μετά από μια σειρά ταπεινώσεων, που κορυφώθηκαν από τις εντεινόμενες επιθέσεις του Ισραήλ κατά της Χεζμπολάχ, το Ιράν αντιμετωπίζει ξεκάθαρα διλήμματα.

Θέλει να αποκαταστήσει την αποτροπή έναντι του Ισραήλ και ταυτόχρονα να αποφύγει έναν πόλεμο μεγάλης κλίμακας μεταξύ των δύο χωρών που θα μπορούσε να εμπλέξει τις Ηνωμένες Πολιτείες και να καταστρέψει την Ισλαμική Δημοκρατία.

Θέλει να προστατεύσει τους πληρεξούσιους που παρέχουν αυτό που αποκαλεί προκεχωρημένη άμυνα κατά του Ισραήλ – τη Χεζμπολάχ, τη Χαμάς και τους Χούτι στην Υεμένη – χωρίς να μπει σε πόλεμο για λογαριασμό τους.

 Ο πρόεδρος του Ιράν Μασούντ Πεζεσκιάν δήλωσε στη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών την Τρίτη 24 Σεπτεμβρίου ότι το Ισραήλ επιδιώκει να παγιδεύσει τη χώρα του σε έναν ευρύτερο πόλεμο…

Και θέλει να προσπαθήσει να άρει κάποιες από τις τιμωρητικές οικονομικές κυρώσεις εναντίον της, ανανεώνοντας τις πυρηνικές διαπραγματεύσεις με τη Δύση, διατηρώντας παράλληλα τις στενές στρατιωτικές και εμπορικές σχέσεις της με τους κύριους αντιπάλους της Ουάσινγκτον, τη Ρωσία και την Κίνα.

«Τα βασικά στοιχεία δεν έχουν αλλάξει για το Ιράν», δήλωσε ο Αλί Βαέζ, διευθυντής του Iran Project στο International Crisis Group. «Το Ιράν δεν θέλει σε καμία περίπτωση να εμπλακεί σε έναν ευρύτερο πόλεμο στην περιοχή», είπε. Αυτό, πρόσθεσε, είναι πιθανό να είναι ένας λόγος που το Ιράν δεν έχει μέχρι στιγμής ανταποδώσει τα αντίποινα για τη δολοφονία του ηγέτη της Χαμάς Ισμαήλ Χανίγιε ενώ βρισκόταν στο Ιράν για να παραστεί στην ορκωμοσία του Πεζεσκιάν

Μετά την ανατροπή του Σάχη το 1979 και την εγκαθίδρυση της Ισλαμικής Δημοκρατίας, το Ιράν προσπαθεί να εξαπλώσει την επιρροή του σε όλη την περιοχή και έχει ορκιστεί να καταστρέψει το Ισραήλ. Έχει δημιουργήσει ένα δίκτυο αντιπροσώπων που χρηματοδοτεί, εξοπλίζει και υποστηρίζει αλλά δεν ελέγχει πλήρως – τη Χαμάς και την Παλαιστινιακή Ισλαμική Τζιχάντ στη Γάζα και τη Δυτική Όχθη, τους Χούτι στην Υεμένη, τους σιίτες μουσουλμάνους στο Ιράκ και τους αλαουίτες στη Συρία και τη Χεζμπολάχ στο νότιο Λίβανο, που πιστεύεται ότι είναι εξοπλισμένη με πάνω από 150.000 πυραύλους και ρουκέτες, με δυνατότητα να πλήξει ολόκληρο το Ισραήλ.

Η επίθεση της Χαμάς στο Ισραήλ πριν από σχεδόν ένα χρόνο έφερε το Ιράν στο προσκήνιο. Και το Ισραήλ άδραξε την ευκαιρία να καταστρέψει ή να συρρικνώσει δύο ιρανικούς εντολοδόχους: τη Χαμάς στα νότια σύνορά του και τη Χεζμπολάχ στα βόρεια, η οποία έχει στείλει ρουκέτες στο Ισραήλ για να υποστηρίξει τη Χαμάς, διώχνοντας χιλιάδες Ισραηλινούς από τα σπίτια τους.

Ταυτόχρονα, το Ισραήλ συνέχισε έναν πιο μυστικό πόλεμο κατά του Ιράν, σκοτώνοντας ανώτερους αξιωματικούς σε μια πυραυλική επίθεση στο ιρανικό προξενείο στη Δαμασκό τον Απρίλιο. Στη συνέχεια, το Ισραήλ και το Ιράν αντάλλαξαν πλήγματα το ένα στο έδαφος του άλλου, προτού οπισθοχωρήσουν.

Πιο πρόσφατα, το Ισραήλ προκάλεσε πανικό στον Λίβανο με εκρήξεις βομβητών και γουόκι-τόκι, επιδεικνύοντας τη διείσδυσή του στη δομή της Χεζμπολάχ. Ακολούθησε ένα μπαράζ πυραύλων και βομβών που τη Δευτέρα σκότωσε εκατοντάδες ανθρώπους στο Λίβανο, στην πιο θανατηφόρα ημέρα από τον εμφύλιο πόλεμο της χώρας, ο οποίος έληξε το 1990.

«Το Ισραήλ προσπαθεί να παρασύρει τη Χεζμπολάχ σε μια επίθεση που θα προκαλέσει έναν ολοκληρωτικό πόλεμο και θα επιτρέψει στο Ισραήλ να μεταφέρει τη μάχη σε αυτό που θεωρεί πραγματική στρατηγική απειλή του, το ίδιο το Ιράν», δήλωσε η Σουζάν Μαλόνι, ειδική για το Ιράν και διευθύντρια του προγράμματος εξωτερικής πολιτικής στο Ινστιτούτο Brookings.

Αλλά και η  Χεζμπολάχ, επίσης, είναι «απρόθυμη να εμπλακεί σε μια σύγκρουση που είναι πιθανό να οδηγήσει στην καταστροφή της», τόνισε η κ. Μαλόνι. Για το Ιράν, «η Χεζμπολάχ είναι το μεγάλο αποτρεπτικό μέσο – οι δυνατότητές της και η εγγύτητά της με το Ισραήλ συνιστούν την πρώτη γραμμή άμυνας για την Ισλαμική Δημοκρατία, και αν αυτή καταστραφεί, αφήνει τους Ιρανούς σημαντικά πιο ευάλωτους».

Ισραηλινό χτύπημα σε λιβανέζικο χωριό τη Δευτέρα. Ο πόλεμος του Ισραήλ κατά της Χεζμπολάχ στο νότιο Λίβανο αυξάνει την πίεση στο Ιράν να υπερασπιστεί έναν σημαντικό σύμμαχο…

Αλλά και η Χεζμπολάχ, επίσης, δείχνει «απρόθυμη να εμπλακεί σε μια σύγκρουση που είναι πιθανό να οδηγήσει στην καταστροφή της», δήλωσε η κ. Μαλόνι. Για το Ιράν, «η Χεζμπολάχ είναι το μεγάλο αποτρεπτικό μέσο – οι δυνατότητές της και η εγγύτητά της με το Ισραήλ είναι η πρώτη γραμμή άμυνας για την Ισλαμική Δημοκρατία, και αν καταστραφεί, αφήνει τους Ιρανούς σημαντικά πιο ευάλωτους».

Οι πληρεξούσιοι αντιπροσωπεύουν στη στρατηγική του Ιράν την εμπροσθοφυλακή για την προστασία της ιρανικής πατρίδας. Οι πληρεξούσιοι υποτίθεται ότι πολεμούν για το Ιράν, εξήγησε ο κ. Βαέζ: «Ποτέ δεν ίσχυε η αρχή ότι το Ιράν θα πολεμούσε για την υπεράσπισή τους».

Προς το παρόν, το Ιράν παρακολουθεί προσεκτικά, υποθέτοντας επίσης πως η καλά οπλισμένη και καλά οργανωμένη Χεζμπολάχ μπορεί να σταθεί μόνη της και να προκαλέσει σοβαρή ζημιά στο Ισραήλ χωρίς ανοιχτή ιρανική βοήθεια.

Το Ισραήλ φαίνεται να εκμεταλλεύεται τις προκλήσεις του Ιράν, αλλά όπως πάντα, ο κίνδυνος είναι ότι μπορεί να κάνει λάθος εκτίμηση.

 Υπάρχουν σκληροπυρηνικά στοιχεία στο Σώμα των Φρουρών της Ισλαμικής Επανάστασης στο Ιράν και στην ίδια τη Χεζμπολάχ «που βλέπουν την αντιπαράθεση με το Ισραήλ ως αναπόφευκτη και θα προτιμούσαν να γίνει το συντομότερο δυνατό», σημείωσε η Έλλη Γερανμαγιέ, εμπειρογνώμονας του Ιράν στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Εξωτερικών Σχέσεων.

Το Ιράν πρέπει να ενισχύσει με κάποιο τρόπο τον άξονα αντίστασης, δήλωσε ο Κορνέλιους Αντεμπάρ, ο οποίος ερευνά το Ιράν για το Carnegie Europe. «Το Ιράν δεν μπορεί να το καταπιεί αυτό για πάντα», είπε. «Ο κόσμος θα αναρωτηθεί: “Τι είδους δύναμη είσαι αν δεν μπορείς να προστατεύσεις τους πληρεξουσίους σου;”».

Σε μια σύντομη ομιλία του την Τρίτη στα Ηνωμένα Έθνη, ο κ. Πεζεσκιάν κατηγόρησε το Ισραήλ για βαρβαρότητα και αναφέρθηκε στους αντιπροσώπους του Ιράν ως μαχητές της ελευθερίας. Αλλά μίλησε επίσης για «μια νέα εποχή» και υποσχέθηκε να διαδραματίσει «εποικοδομητικό ρόλο». Το Ιράν ήταν έτοιμο να συνεργαστεί εκ νέου με τη Δύση για το πυρηνικό ζήτημα, είπε.

Ο κ. Πεζεσκιάν θεωρείται μετριοπαθής στο ιρανικό σύστημα. Και η νίκη του στις φετινές προεδρικές εκλογές θεωρείται σημάδι ότι ο ανώτατος ηγέτης, Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ, θέλει να μειώσει τις εντάσεις στο εσωτερικό του Ιράν που εξερράγησαν το 2022 και επιδεινώθηκαν από τον πιο σκληροπυρηνικό Εμπραχίμ Ραΐσι, ο οποίος θεωρήθηκε πιθανός διάδοχος του ανώτατου ηγέτη, αλλά πέθανε σε δυστύχημα με ελικόπτερο.

Συνοδευόμενος στα Ηνωμένα Έθνη από έμπειρους διαπραγματευτές που είναι γνωστοί στη Δύση, ο κ. Πεζεσκιάν προσπαθεί να παρουσιάσει την κυβέρνησή του ως μετριοπαθή, ρεαλιστική και ανοιχτή στη διπλωματία.

Αλλά η χρονική συγκυρία είναι περίπλοκη, με τις αμερικανικές εκλογές του Νοεμβρίου, και ίσως είναι η τελευταία ευκαιρία για μια τέτοια προσέγγιση.

Εάν οι πληρεξούσιοι του Ιράν χτυπηθούν και οι νέες διαπραγματεύσεις για τον πυρηνικό φάκελο δεν είναι παραγωγικές, υπάρχουν ισχυρές φωνές στο εσωτερικό του Ιράν που υποστηρίζουν ότι πρέπει να οπλοποιηθεί το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν και να επιτευχθεί με αυτόν τον τρόπο η αποτροπή. Το Ιράν μπορεί επίσης να επιλέξει την εμβάθυνση των σχέσεών του με τη Μόσχα, ελπίζοντας να αποκτήσει το προηγμένο ρωσικό σύστημα αεράμυνας S-400, καθώς τα σημερινά του συστήματα έχουν αποδειχθεί ευάλωτα απέναντι στο Ισραήλ.

«Το Ιράν βρίσκεται σε ένα σταυροδρόμι», δήλωσε ο κ. Βαέζ. «Το Ιράν εξετάζει αν υπάρχει πορεία προς τα εμπρός για την πυρηνική διπλωματία. Αλλά οποιοσδήποτε πόλεμος που θα αποδυναμώσει σημαντικά τη Χεζμπολάχ θα οδηγήσει το Ιράν να αισθάνεται λιγότερο ασφαλές και θα μπορούσε να αλλάξει την κατεύθυνση του πυρηνικού του προγράμματος».

*Ο Steven Erlanger, ο οποίος είχε καλύψει την ιρανική επανάσταση του 1978-79, αρθρογραφεί εδώ και δεκαετίες για τη Μέση Ανατολή και τη διπλωματία της.