Η Ευρώπη ανάμεσα στις «συμπληγάδες»

388

του Αντώνη Σπυρόπουλου

Η Ευρώπη, παρά την ιστορική και οικονομική της δύναμη, αντιμετωπίζει σήμερα σημαντικές προκλήσεις στο γεωπολιτικό πεδίο. Η αδυναμία της να διαμορφώσει μια αυτόνομη εξωτερική πολιτική, που να αντικατοπτρίζει τις δικές της αξίες και στρατηγικές προτεραιότητες, αναδεικνύεται ως το θεμελιώδες πρόβλημά της.

Η στροφή της ΕΕ προς ενεργειακή αυτονόμηση, με την απεξάρτηση από τη Ρωσία, συνέβαλε στην άνοδο πληθωριστικών τάσεων στην οικονομία της. Αλλά δεν είναι ο μόνος παράγοντας. Οι υψηλές τιμές φυσικού αερίου, που κορυφώθηκαν μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, επηρέασαν σημαντικά τα κόστη ενέργειας και παραγωγής, αυξάνοντας τις τιμές των βασικών αγαθών.

Ωστόσο, ο πληθωρισμός ενισχύθηκε επίσης από τον κλονισμό των παγκόσμιων εφοδιαστικών αλυσίδων και τις αυξήσεις στις τιμές πετρελαίου, ειδικά κατά την περίοδο μετά την πανδημία. Παρόλο που οι τιμές ενέργειας στην Ευρώπη έχουν αρχίσει να υποχωρούν, οι επιπτώσεις παραμένουν αισθητές, ιδιαίτερα σε ευάλωτα νοικοκυριά και ενεργοβόρες βιομηχανίες. Η ενεργειακή κρίση οδήγησε επίσης σε αυξημένα κόστη εισαγωγής, που έφτασαν τα 604 δισ. ευρώ το 2022.

Βλέπουμε άλλωστε την Γερμανία μόλις λίγες μέρες πριν να ανακοινώνει αύξηση στις τιμές ενέργειας εξαιτίας του επονομαζόμενου Dunkelflaute όπως το αναφέρουν οι Γερμανοί, του φαινομένου όπου μια περίοδο μπορεί να παραχθεί λίγη ή καθόλου ενέργεια επειδή υπάρχει περιορισμένος άνεμος και περιορισμένη ηλιοφάνεια.

Η τεχνική ονομασία είναι “αντικυκλωνική κατήφεια” (anticyclonic gloom), μια κατάσταση, η οποία μπορεί να είναι τόσο απειλητική όσο ακούγεται. Παράδειγμα είναι πως τα ξημερώματα της 12ης Δεκεμβρίου, μια μεγαβατώρα ηλεκτρικής ενέργειας κόστιζε στη Γερμανία 107 ευρώ (112 δολάρια), αλλά γρήγορα έφτασε στα 936 ευρώ, σύμφωνα με στοιχεία που συγκέντρωσε η Agora Energiewende. Την επόμενη μέρα υποχώρησε ξανά, αγγίζοντας το χαμηλό των 115 ευρώ. Κι αυτό γράφεται για να καταδείξει τη βιασύνη μετάβασης της ΕΕ σε ανανεώσιμες πηγές χωρίς κανένα προφανή σχεδιασμό και στρατηγική και την εγκατάλειψη των πυρηνικών εργοστασίων παραγωγής ενέργειας αλλά και των ορυκτών καυσίμων.

Είναι το ενεργειακό πρόβλημα που ανέκυψε από τις μπίζνες που έκανε η Γερμανία με τη Ρωσία μέσω του φυσικού αερίου όταν επέβαλε την, σχεδόν πλήρη, εξάρτηση της ΕΕ από το ρωσικό αέριο ενώ αυτή γέμιζε τα ταμεία της και εξασφάλιζε φτηνή ενέργεια.

Από την άλλη, η αυστηρή νομισματική πολιτική για τη συγκράτηση του πληθωρισμού περιόρισε την κατανάλωση και την οικονομική ανάπτυξη. Οι πληθωριστικές τάσεις σταδιακά υποχωρούν, αλλά η ΕΕ εξακολουθεί να αντιμετωπίζει κινδύνους από γεωπολιτικές εντάσεις και μεταβολές στις τιμές ενέργειας, ειδικά καθώς προσπαθεί να διαχειριστεί τη μετάβαση σε πιο βιώσιμες ενεργειακές πηγές. Η αδυναμία χάραξης ενιαίας εξωτερικής πολιτικής εξακολουθεί να καθορίζει σημαντικές αποφάσεις της, ενώ η γεωπολιτική αστάθεια στην Ασία και την Αμερική την καθιστά ευάλωτη σε εξωτερικές πιέσεις

Είναι γεγονός πως η Ευρωπαϊκή Ένωση αντιμετωπίζει σημαντικά εμπόδια στη σύνθεση μιας κοινής αμυντικής πολιτικής, γεγονός που την καθιστά ευάλωτη απέναντι στις επεκτατικές πολιτικές της Τουρκίας, ειδικά μετά τις εξελίξεις στη Συρία. Οι βασικοί παράγοντες αυτής της αδυναμίας περιλαμβάνουν:

1. Διαφορετικές εθνικές προτεραιότητες στο εσωτερικό της: Τα κράτη-μέλη της ΕΕ έχουν διαφορετικές αντιλήψεις για τις απειλές και τις προτεραιότητες άμυνας. Κάποιες χώρες επικεντρώνονται στη Ρωσία ως κύρια απειλή, ενώ άλλες έχουν ανησυχίες για την ασφάλεια στη Μεσόγειο, όπως η Τουρκική επεκτατικότητα και οι εξελίξεις στη Συρία. Αυτή η έλλειψη ομοφωνίας οδηγεί σε κατακερματισμένες πολιτικές αντί μιας ενιαίας στρατηγικής που να περιλαμβάνει ένα ενιαίο συνεκτικό αμυντικό δόγμα και για τις δύο απειλές.

2. Χρηματοδοτική ανεπάρκεια: Αν και η ΕΕ έχει κάνει βήματα για αύξηση της χρηματοδότησης μέσω προγραμμάτων όπως το PESCO και το Ευρωπαϊκό Ταμείο Άμυνας, οι συνολικές δαπάνες παραμένουν ανεπαρκείς. Οι αμυντικές πρωτοβουλίες απαιτούν μεγαλύτερη χρηματοδότηση και επενδύσεις σε κοινή ανάπτυξη δυνατοτήτων.

3. Εθνική κυριαρχία: Πολλά κράτη-μέλη διστάζουν να παραχωρήσουν κυριαρχία σε ζητήματα άμυνας. Οι διαφωνίες για τη συγκέντρωση εξουσιών στα όργανα της ΕΕ εμποδίζουν τη λήψη αποφάσεων σε επίπεδο στρατηγικής άμυνας.

4. Αμυντική Εξάρτηση από τις ΗΠΑ στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ: Η ΕΕ βασίζεται παραδοσιακά στο ΝΑΤΟ για την ασφάλεια, ιδιαίτερα στις σχέσεις με τη Ρωσία. Ωστόσο, αυτή η εξάρτηση την καθιστά διστακτική στο να αναλάβει ηγετικό ρόλο σε αυτόνομα αμυντικά ζητήματα, ειδικά όταν αυτά συγκρούονται με τα συμφέροντα των ΗΠΑ.

5. Αδυναμία συνεργασίας: Παρά την ύπαρξη προγραμμάτων όπως η «Στρατηγική Πυξίδα», που αποσκοπούν στη βελτίωση της συνεργασίας, η υλοποίηση είναι συχνά αργή και αναποτελεσματική λόγω πολιτικών διχασμών και γραφειοκρατίας.

Όλοι αυτοί οι παράγοντες συντελούν στην περιορισμένη ικανότητα της ΕΕ να αντισταθεί στις πιέσεις της Τουρκίας και να διασφαλίσει την ασφάλεια και την επιρροή της στην Ανατολική Μεσόγειο και την Ασία.

Στο μέτωπο της άμυνας, η Ευρώπη δείχνει αδύναμη να παρουσιάσει μια συντονισμένη πολιτική, ικανή να ανταγωνιστεί την τουρκική επιρροή. Η Τουρκία, υπό την ηγεσία του Ερντογάν, έχει καταφέρει να επιβάλει μια επεκτατική ατζέντα, είτε μέσω στρατιωτικών επεμβάσεων είτε μέσω διπλωματικών μανούβρων. Η Ε.Ε., αντί να λειτουργεί ως αντίβαρο, πολλές φορές φαίνεται να υποχωρεί στις πιέσεις της Άγκυρας όπως στην πρόσφατη επίσκεψη της Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν στην Άγκυρα , είτε λόγω εσωτερικών διχασμών είτε λόγω της απουσίας συνεκτικής στρατηγικής.

Αυτό το γεωπολιτικό κενό όχι μόνο αποδυναμώνει τη θέση της Ευρώπης, αλλά την αφήνει να παρακολουθεί τις εξελίξεις από το περιθώριο. Η ανάγκη για ενεργειακή ανεξαρτησία, αμυντική αυτονομία και κυρίως μια οραματική συνεκτική, ενιαία στρατηγική είναι πλέον πιο επιτακτική από ποτέ. Αν η Ευρώπη δεν καταφέρει να υπερβεί τις εσωτερικές διαφωνίες, το γραφειοκρατικό δυσκίνητο μηχανισμό της, αλλά και να ορίσει ξεκάθαρες προτεραιότητες, το μέλλον της στο διεθνές στερέωμα κινδυνεύει να περιοριστεί σε έναν ρόλο παρατηρητή, παρά πρωταγωνιστή. Και το χειρότερο να «συνθλιβεί» ανάμεσα στους δυο διαφαινόμενους γεωπολιτικούς πόλους που διαμορφώνονται: Τον Αμερικανικό και τον Ευρασιατικό.