Γράφει ο Μικιών ο Βοιωτός από το Άρδην τ. 132
Η φετινή χρονιά για τον ιστορικό Απόλλωνα Σμύρνης είναι ποδοσφαιρικά «μαύρη» καθώς υποβιβάστηκε από την Γ΄ εθνική κατηγορία, επιστρέφοντας στις ερασιτεχνικές κατηγορίες της Αθήνας. Μόνο μελαγχολία προκαλεί αυτή η εξέλιξη για τον Γυμναστικό Σύλλογο Σμύρνης «ο Απόλλων», που ιδρύθηκε το 1891 στην ακμάζουσα Σμύρνη από μια ομάδα Ελλήνων. Τα μισά περίπου από τα μέλη του, μεταξύ των οποίων και ο Εμμανουήλ Σάμιος, είχαν αποχωρήσει από τον προϋπάρχοντα Ορφέα και άλλοι που είχαν θητεύσει στην Ευαγγελική Σχολή Σμύρνης. Ως χρώματα του συλλόγου επιλέχθηκαν αυτά της ελληνικής σημαίας, για να καταδειχθεί ο αποκλειστικά ελληνικός χαρακτήρας της ομάδας μέσα στην πόλη και, ως σήμα, οι τρεις δρομείς. Γρήγορα, ο Απόλλωνας απέκτησε ιδιόκτητο γήπεδο, όπου προπονούνταν οι αθλητές του και διοργανώνονταν αγώνες, και το 1904 θέσπισε και τα Απολλώνια που έγιναν θεσμός. Έγινε έτσι πόλος έλξης για τους χιλιάδες Έλληνες της Σμύρνης.
Τα πρώτα βήματα…
To 1904, αθλητές του Απόλλωνα Σμύρνης πήραν μέρος σε ποδοσφαιρικό αγώνα με τον πανίσχυρο αγγλικό σύλλογο Bournabat Club (Α.Ο. Μπουρνόβα), που θεωρείται και ο πρώτος ποδοσφαιρικός που ιδρύθηκε στη Σμύρνη. Τον Ιανουάριο του 1906, η υποεπιτροπή Σμύρνης των Ολυμπιακών Αγώνων, με πρόεδρο τον Φωκίωνα Βουτζινά, ανακοίνωσε τη διεξαγωγή προκριματικών ποδοσφαιρικών αγώνων με έπαθλο την εκπροσώπηση της Μεικτής Σμύρνης στους Ολυμπιακούς από τη νικήτρια ομάδα. Στις 13 Μαρτίου 1906, ο Απόλλων αγωνίστηκε στον προκριματικό επί της ισχυρής ομάδας Αγγλικός Όμιλος Μπουρνόβα, με τους κυανόλευκους να ηττώνται και να αποκλείονται (στον τελικό προκρίθηκε και ο Πανιώνιος).
Στις 6 Αυγούστου 1907, η ανεπίσημη ακόμα ποδοσφαιρική ομάδα του Απόλλωνα αντιμετώπισε σε φιλική συνάντηση τον Πανιώνιο, για πρώτη φορά, και τον νίκησε με σκορ 2-0, γεγονός που προκάλεσε μεγάλη χαρά στους κυανόλευκους φιλάθλους, δεδομένου ότι ο Πανιώνιος διέθετε εξαιρετικό ποδοσφαιρικό συγκρότημα το οποίο μετά από λίγο κυριάρχησε στο σμυρναϊκό ποδόσφαιρο. Έτσι και το ποδόσφαιρο σιγά σιγά θα γινόταν πεδίο της μεγάλης κόντρας ανάμεσα στους δύο κορυφαίους ελληνικούς αθλητικούς συλλόγους της Σμύρνης, τον Απόλλωνα και τον Πανιώνιο. Πρόεδρος του Απόλλωνα, το 1909, εξελέγη ο Δημήτρης Μαρσέλλος.
Έτσι, το 1910, υπό την επιρροή της αγγλικής κοινότητας της Σμύρνης, οργανώθηκε, για πρώτη φορά επίσημα, το ποδοσφαιρικό τμήμα, το οποίο έμελλε να γίνει το σπουδαιότερο του συλλόγου. Σε αυτό βοήθησε και το νέο γήπεδο του συλλόγου στην περιοχή του ορφανοτροφείου, που χτίστηκε εκείνη την χρονιά. Ως σήμα είχε τον αγκυλωτό σταυρό, πανάρχαιο ελληνικό σύμβολο ευημερίας και σύνδεσης με τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό.
Το 1911 ο Απόλλων νίκησε το πλήρωμα του Αυστριακού θωρηκτού Βιρίντους, μια νίκη που έκανε αίσθηση στον τοπικό Τύπο και άρχισε να αποκτά αρκετούς φιλάθλους στη Σμύρνη, ενώ ο ναύαρχός του έστειλε συγχαρητήριο τηλεγράφημα προς το προεδρείο του συλλόγου. Την περίοδο 1914-1916, ο Απόλλων αντιμετώπισε σε φιλικούς αγώνες τον Πανιώνιο, την Ευαγγελική Σχολή, τον Πέλοπα Μελαντίας, το Αμερικανικό Κολλέγιο, τον ΓΣ Κορδελιού, την αγγλική Πάκσερ, αλλά και τρεις τουρκικές που είχαν μόλις ιδρυθεί: Τουράν, Καρσίγιακα, Τρίπολη και Αλτάι Σ.Κ.
Τα γραφεία του συλλόγου βρίσκονταν στη συνοικία Μπέλλα Βίστα (ή Καλλιθέα). Από το 1916, ο Απόλλων αγωνιζόταν στο ιδιόκτητο Στάδιο Απόλλωνος, κοντά στον Άγιο Τρύφωνα, στη Μπέλλα Βίστα. Το Στάδιο Απόλλωνος, εκτός του κλειστού γυμναστηρίου, περιελάμβανε γήπεδο ποδοσφαίρου με στίβο και έδωσε μεγάλη ώθηση στο ποδοσφαιρικό τμήμα. Μάλιστα, στο γήπεδο αυτό, στις 2 Μαΐου του 1919, είχε στρατοπεδεύσει ο ελληνικός στρατός όταν αποβιβάστηκε στη Σμύρνη.
Γρήγορα, η ποδοσφαιρική ομάδα έγινε η μόνιμη πρωταθλήτρια της περιοχής, κατακτώντας, πέντε σερί χρονιές, το τοπικό πρωτάθλημα (1917, 1918, 1919, 1920, 1922). Το πρωτάθλημα Σμύρνης διεξαγόταν υπό την αιγίδα του ΣΕΓΑΣ, δηλαδή της μοναδικής επίσημης αθλητικής αρχής που υπήρχε στην Ελλάδα. To 1918, ο Απόλλων νίκησε μια ισχυρότατη ομάδα ενός αγγλικού πληρώματος, του αγγλικού «Μήνυτορ 19», του πρώτου πολεμικού πλοίου που είχε καταπλεύσει στο λιμάνι της Σμύρνης, μετά την ήττα της Τουρκίας κατά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο. Ο Απόλλων είχε και τέσσερις παίκτες στην Εθνική Ελλάδος, η οποία συμμετείχε στους Ολυμπιακούς Αγώνες της Αμβέρσας το 1920: τον βασικό τερματοφύλακα της Εθνικής, Αντώνη Φωτιάδη, το βασικό δεξί μπακ Αγαμέμνονα Γκίλη, τον Δημήτρη Γώττη και τον Ιωάννη Ζαλούμη.
Φόρος αίματος στην Καταστροφή της Σμύρνης
Κατά την Καταστροφή της Σμύρνης, ο σύλλογος έχασε συνολικά 11 ποδοσφαιριστές. Η τελευταία κύρια ομάδα του Απόλλωνα στη Σμύρνη, την αγωνιστική περίοδο 1921-22: Τερματοφύλακες: Αντώνης Φωτιάδης, Ζεϊμπέκης, Γιαννάκης. Αμυντικοί: Δημήτρης Γώττης (δεξί μπακ), Παντελής Μαγουλάς (δ. μπακ), Αλεβιζάκης (αρ. μπακ), Γ. Μαρσέλλος (αρ. μπακ). Μέσοι: Ντομένικο (αρ. εξτρέμ), Καμπουρόπουλος (αρ. εξτρέμ, Π. Χρυσούλης (δ. εξτρέμ), Χαραλαμπάκης (δ. εξτρέμ). Επιθετικοί: Αγαμέμνων Γκίλης (σέντερ φορ), Βασίλης Σάμιος (σέντερ φορ).
Με τη Μικρασιατική Καταστροφή, ο Απόλλωνας ακολούθησε τη μοίρα του ελληνισμού της Σμύρνης, περνώντας στην αντίπερα πλευρά του Αιγαίου και συγκεκριμένα στην Αθήνα. Στην ανασυγκρότηση του συλλόγου πρωταρχικό ρόλο διαδραμάτισε ο πρόεδρός του από το 1919, ιατρός και αργότερα βουλευτής Δημήτριος Μαρσέλλος, ο οποίος ευτύχησε, το 1948, να παραστεί στα εγκαίνια του Σταδίου Ριζούπολης.
Προσωρινή του έδρα –για έναν χρόνο– ήταν ένα γήπεδο πλησίον του Ναού του Ολυμπίου Διός, κοντά στην Πλατεία Συντάγματος. Το 1923, μετακόμισε στο Ρουφ και δημιούργησε μία πολύ δυνατή ομάδα, η οποία πρωταγωνιστούσε στο Πρωτάθλημα Αθηνών. Όταν το 1930 ξεκίνησε το Πανελλήνιο Πρωτάθλημα (όπου προκρίνονταν οι καλύτεροι των τοπικών πρωταθλημάτων), ο Απόλλωνας ήταν από τις ομάδες που συμμετείχαν αδιαλείπτως.
Το 1923-24, ο Απόλλων πήρε μέρος για πρώτη φορά στο Πρωτάθλημα Αθήνας, το οποίο μάλιστα κατέκτησε πανηγυρικά αντιμετωπίζοντας ισχυρότατους αντιπάλους όπως ο Παναθηναϊκός, ο Αθηναϊκός, ο Πανιώνιος και ο Μίλων.
Η μετακόμιση στη Ριζούπολη
Το 1946, η Εταιρεία Σιδηροδρόμων απαλλοτρίωσε το γήπεδο του Ρουφ και ο Απόλλωνας αναγκάστηκε να μετακομίσει στη Ριζούπολη, δίπλα στο εργοστάσιο δίσκων της Κολούμπια, όπου έκτισε νέο γήπεδο. Ο πρόεδρος Δημήτρης Μαρσέλλος, που είχε διατελέσει πρόεδρος και στα χρόνια της Σμύρνης (1909, 1922), είχε σημαντική οικονομική συμβολή στην κατασκευή του γηπέδου της Ριζούπολης. Το γήπεδο εγκαινιάστηκε επίσημα στις 17 Οκτωβρίου 1948, παρουσία 10.000 φιλάθλων, με τιμητικό αγώνα ανάμεσα σε μεικτή ομάδα των προσφυγικών σωματείων (Απόλλων, Πανιώνιος, ΑΕΚ) και μεικτή ομάδα των «γηγενών» Παναθηναϊκού και Ολυμπιακού.
Η μετακόμιση στη Ριζούπολη συνδέθηκε με τη δημιουργία μιας ομάδας που απέδωσε εντυπωσιακό ποδόσφαιρο, αλλά δεν κατάφερε να κατακτήσει τίτλους, πλην αυτού του Πρωταθλήματος Αθηνών, το ’48 και το ’58. Την περίοδο αυτή, ο Απόλλωνας απέκτησε χιλιάδες νέους οπαδούς, καθώς το κοινό του δεν ήταν πια μόνο Μικρασιάτες πρόσφυγες αλλά και εσωτερικοί μετανάστες από κάθε μεριά της Ελλάδας, που θαύμαζαν το στυλ παιχνιδιού του υπό την καθοδήγηση σπουδαίων ξένων προπονητών, όπως οι Κίριλ «Τζίνα» Σιμονόφσκι, Μπούζακ, Ντόλκος, Ζόνλαϊ. Τη φανέλα του Απόλλωνα εκείνων των δεκαετιών φόρεσαν παίκτες όπως οι αδελφοί Γιώργος & Αριστείδης Καμάρας, Σάββας Παπάζογλου, Στάθης Τσανακτσής, Κώστας Βερτσώνης, Λάμπης Σεραφείδης, Αντώνης Δερμάτης, Χαράλαμπος Ταουξής, Βαγγέλης Μαυρόπουλος.
