του Γρηγόρη Σπηλιόπουλου από το Άρδην τ. 80 Ιούνιος 2010
Έφτασε η ώρα, οι νεοφιλελεύθεροι της παγκόσμιας διακυβέρνησης και οι ομοϊδεάτες τους «νεοαριστεροί» να τραβήξουν από το μανίκι το τελευταίο χαρτί του «πατριωτισμού» και της «συνεργασίας». «Νέο πατριωτισμό» ζητούσε από τους πολίτες της χώρας λίγο πριν το πολιτικό του τέλος ο Κώστας Καραμανλής ο βραχύς. «Πατριωτισμό» και «εθνική ανεξαρτησία» προβάλλει σήμερα ο Γιωργάκης Παπανδρέου ο νεώτερος, για να επιβάλει τα πλέον αντεθνικά, αντιλαϊκά, φιλομονοπωλιακά του μέτρα. «Πατριωτισμό» ζητούν και οι του ΣΥΡΙΖΑ.
Παράλληλα αρνητικά προσημασμένος πατριωτισμός και εθνικισμός –σε κάθε περίπτωση τουλάχιστον αντιευρωπαϊσμός– κυριαρχούν σε όλο και μεγαλύτερες ομάδες πληθυσμού στα κράτη της Β. Ευρώπης, σ’ αυτές δηλαδή που ωφελήθηκαν εν τοις πράγμασι περισσότερο από την εκχώρηση εθνικών κυριαρχικών δικαιωμάτων στη γραφειοκρατική νομενκλατούρα των Βρυξελλών. «Ποιος είστε; Δεν σας γνωρίζω! Ποιος σας ψήφισε;» αναφώνησε στην ευρωβουλή ο αποσχιστικός Άγγλος ευρωβουλευτής Φάρατζ στον πρόεδρο του ευρωπαϊκού κοινοβουλίου Βαν Ρομπάι αποκαλώντας τον παράλληλα «σιωπηλό δολοφόνο των ευρωπαϊκών εθνικών κρατών». Ακόμα και οι ιδεολογικοί του αντίπαλοι είπαν, όταν τον άκουσαν, «γεια στο στόμα σου!» αδιαφορώντας για την ατζέντα που εξυπηρετεί. Ταυτόχρονα Γερμανοί και άλλοι απέδειξαν, με τον τρόπο που αντιμετωπίζουν την ελληνική οικονομική κρίση, ότι λίγο έχουν ξεφύγει από τις εθνικιστικές τους φαντασιώσεις παλαιοτέρων εποχών… Ο πατριωτισμός δηλαδή, είτε θετικά είτε αρνητικά φορτισμένος, δείχνει να αποτελεί το εργαλείο αντιμετώπισης πλήθους διακυβευμάτων με κυρίαρχα την οικονομική κρίση, τον πολυπολιτισμό, την ίδια την παγκοσμιοποίηση.
Συνηθισμένοι να επικαλούνται την πατρίδα όσοι την εμπορεύονται καθ’ έξιν και κατ’ επάγγελμα από καταβολής νεοελληνικού κράτους, θεωρούν ότι μπορούν να ξεπεράσουν και τον σκόπελο των ημερών μας με τις παλιές καλές συνταγές. Ζητούν λοιπόν από τους Έλληνες –για να υποστηρίξουν τον οικονομικό και «εθνικό» τους σχεδιασμό– να δείξουν πατριωτισμό! Έννοια την οποία σοδόμησαν κυριολεκτικά όλη τη μεταπολιτευτική περίοδο. Τους ζητούν να δείξουν συνοχή και αλληλεγγύη! Διότι προφανώς, μόνον προς χάριν της «συγγενικής» του ομάδας μπορεί κανείς να ανεχθεί τη μεγάλη θυσία έναντι μηδαμινού προσωπικού οφέλους.
Συνήθως ακαλλιέργητοι και ανιστόρητοι, οι φερόμενοι ως ηγέτες αγνοούν όσα γράφτηκαν ή γράφονται γύρω από τη συμπεριφορά των μαζών και την ιστορία. Φαντάζονται ότι με γλυκανάλατες και ταυτόχρονα αντιφατικές κορόνες μπορούν να επικαλούνται ταυτόχρονα την εθνική κυριαρχία, τη νέα τάξη πραγμάτων, τον κοσμοπολιτισμό, την ελευθεριακότητα, την οικονομία και τις παραδόσεις… Αποδεικνύονται ανίκανοι να αντιληφθούν ότι η ιστορία είναι έτοιμη να εκδικηθεί στις μέρες που έρχονται, με την ειρωνεία που τη διακρίνει…
Αιδώς και δίκη
Στο λυκαυγές της ιστορίας, οι άνθρωποι –όπως αναφέρει ο Πλάτων στον Πρωταγόρα– «εζήτουν δε αθροίζεσθαι και σώζεσθαι κτίζοντες πόλεις»1. Είχαν δηλαδή έμφυτη την αντίληψη της προστασίας και των εξελικτικών δυνατοτήτων που προσφέρουν οι ομάδες που κοινωνούν! Διότι μέσα στις συναθροίσεις αυτές μπορούν να προκύψουν αλτρουιστικές πράξεις με πολλαπλασιαστική δύναμη αποτελέσματος. Μόνο που στην πορεία «ηδίκουν δ’ αλλήλους ώστε πάλιν σκανδανύμενοι διαφθείρονται»2. Ακριβώς όπως και στις μέρες μας… Τότε όμως ο «Ζευς Ερμήν πέμπει άγοντα εις ανθρώπους αιδώ τε και δίκην»3. Κι όταν ο φτερωτός θεός τον ρώτησε σε ποιους να τις δώσει, η απάντηση ήταν: «Επί πάντας, ου γαρ αν γένοιτο πόλεις ει ολίγοι αυτών μετέχοιεν»4. Γνώριζαν δηλαδή πάντα οι άνθρωποι αυτό που αγνοούν οι σημερινοί μετάνθρωποι των ελίτ: Ότι δεν μπορούν να επιβιώσουν οι πόλεις, αν η δικαιοσύνη και το ήθος δεν αποτελούν κοινό τόπο για όλους και όχι μόνο για το πόπολο! Είναι προφανής η αντιδιαστολή με τη βουλγαράκειο ρήση –την οποία έστω και αν το αρνείται ακολουθεί σύμπασα, όπως αποδεικνύεται καθημερινά, η πολιτική και οικονομική ηγεσία της χώρας– «το νόμιμο είναι και ηθικό». Δυστυχώς, διά των πελατειακών σχέσεων και, ας μην το κρύβουμε, με τη βοήθεια κάποιων δήθεν αριστερών ιδεολογημάτων, έχουν διαφθαρεί παράλληλα και κάποια ικανά τμήματα του πληθυσμού, τα οποία είτε υπό το πρόσχημα του «φουκαρά» που «δεν πειράζει» να παρανομήσει –εις βάρος των υπολοίπων πραγματικών φουκαράδων φυσικά– ή της νομιμοποίησης οιασδήποτε εργασιακής στρέβλωσης από τα αποκαλούμενα «ρετιρέ» ως «δίκιο του εργάτη», έχουν σαν αποτέλεσμα τη διαχεόμενη σήψη.
Πώς συνέχονται οι πληθυσμοί; Κανόνες συνεργασίας.
Η συζήτηση αυτή έχει αποκτήσει τα τελευταία χρόνια και νέα εργαλεία, που δεν ανήκουν, όπως παραδοσιακά έχουμε συνηθίσει, στη φιλοσοφία, τη θρησκεία, την κοινωνιολογία ή την πολιτική οικονομία. Η εξελικτική βιολογία μάς έχει εφοδιάσει σταδιακά από την εποχή του Δαρβίνου με μεθοδολογίες που κυριολεκτικά μετρούν τις δυνατότητες επιβίωσης ενός πληθυσμού.
Σε κάθε εξελικτική διαδικασία, οι ιδιότητες των πληθυσμών μπορούν να γίνουν κατανοητές με όρους ατομικών επιλογών, με άλλα λόγια με τη μελέτη των προσωπικών αποφάσεων των μελών του πληθυσμού, όπως αυτές μορφοποιούνται από τις δυνάμεις του περιβάλλοντος. Από τις κραυγές πτηνών και θηλαστικών που προειδοποιούν για κίνδυνο, μέχρι τις σύνθετες καταστάσεις των ανθρωπίνων κοινωνιών, αναδεικνύεται το ερώτημα του πώς εξελίσσεται ή διατηρείται η συμπεριφορά της συνοχής και συνεργασίας. Υπεδείχθη αρχικώς εμφατικά από τον Δαρβίνο και μέχρι τις μέρες μας αποτελεί αδιάκοπα πεδίο έρευνας. Ενώ η μετάλλαξη και η επιλογή αποτελούν τις κύριες δυνάμεις της εξελικτικής δυναμικής, η συνεργασία είναι η θεμελιώδης αρχή που απαιτείται για όλα τα επίπεδα βιολογικής οργάνωσης. Από τα κοινωνικά έντομα μέχρι την ανθρώπινη κοινωνία. Όταν η εξέλιξη δομεί κάτι καινούργιο (όπως η ανθρώπινη γλώσσα για παράδειγμα) ή ακόμα προσπαθεί να διατηρήσει μια ήδη υπάρχουσα δομή, απαιτείται συνεργασία.
Στη συμβιωτική διαδικασία, ένας δότης πληρώνει κόστος Κ και ένας παραλήπτης απολαμβάνει ένα κέρδος Ω, με τους ρόλους δότη και ωφελούμενου να εναλλάσσονται πιθανόν διαρκώς. Το κόστος (Κ) και ωφέλεια (Ω) μετρώνται σε όρους φυσικής προσαρμοστικότητας. Σε άρθρα τους οι Φράνκ (1988), Χάμιλτον (1964), και οι Ουίλσον – Χολντόμπερ (2005) παρουσίασαν με εξαντλητικό τρόπο τον ακόλουθο εκπληκτικό κανόνα5:
Η συνεργασία μεταξύ των ατόμων μιας ομάδας επιβραβεύεται από τη φυσική επιλογή αν ο συντελεστής συγγένειας6 (Σ) ανάμεσα στον δότη και στον λήπτη υπερβαίνει το πηλίκο Κόστος/Ωφέλεια της αλτρουιστικής ενέργειας. Ή αλλιώς: Σ>Κ/Ω [1]
Δηλαδή, μόνον στενοί συγγενείς φυλετικά, πολιτισμικά ή ακόμα και ταξικά (τεράστιο Σ) θα μπορούσαν να δεχθούν να συνεργαστούν μεταξύ τους, αν το κόστος (Κ) είναι μεγάλο για αντίστοιχα μικρό όφελος (Ω)! «Όμοιος ομοίω αεί πελάζει», που έλεγε και ο Πυθαγόρας. Αυτονόητα ίσως για τους πολλούς πράγματα, αλλά αυτή τη φορά μετρήσιμα!
Τα αντιλαμβάνονται οι κυβερνώντες μας; Απ’ ό,τι φαίνεται όχι! Αφαιρούν για παράδειγμα στην κυριολεξία τη «δεκάτη» από το εισόδημα των πτωχών ή αλλάζουν καθημερινά(!) το εργασιακό μοντέλο της χώρας, έχοντας ήδη γίνει αντιληπτό ότι το όφελος στην οικονομία, που θα απολαύσουν μελλοντικά οι πολλοί, θα είναι μηδαμινό ελλείψει αναπτυξιακής προοπτικής! Μικρό δηλαδή Ω, μεγάλο Κ. Μα κάτι τέτοιο, αν δεν θέλουμε ξέσπασμα ταραχών και διαλυτικά φαινόμενα, απαιτεί όπως δείξαμε μεγάλη συγγένεια, μεγάλο Σ.
Τι κάνει επιπλέον ο «δόλιος βλαξ»7 από τη Μινεσότα; Συζητά επί παραδείγματι σχεδόν ανοιχτά και το αποδεικνύει με τις πράξεις του το μοίρασμα του Αιγαίου και της Κύπρου (τεράστιο Κ) για να ωφεληθούν από τη δήθεν ηρεμία (μικρό Ω για τους πολλούς) οι τράπεζες και οι νεο-οθωμανικές ελίτ-αλήτ8 που δεν θέλουν αντιστάσεις προς την Τουρκία.
Την ίδια ακριβώς περίοδο αφ’ ενός μικραίνει τον δείκτη συγγένειας, μπολιάζοντας όπως λέει η παρέα της Δραγώνα την κοινωνία με ένα εκατομμύριο νεο-ιθαγενείς και άλλο ένα παράνομους… και αφ’ ετέρου δημιουργεί αντιπαλότητες μεταξύ κοινωνικών ομάδων (για παράδειγμα ιδιωτικοί υπάλληλοι με δημοσίους). Και περιμένει να επιδείξουμε τον «πατριωτισμό» μας, για να ισορροπήσει το κλάσμα…
Η ανάγκη όμως των ατόμων για επιβίωση, αλλά και η τάση ομαδικότητας, θα οδηγήσει αναπόφευκτα στον διαχωρισμό τους σε επιμέρους ομάδες μεγάλης φυσικής και κοινωνικής συγγένειας, ώστε να ικανοποιηθεί ο παραπάνω κανόνας. Διότι έτσι η κοινή ωφέλεια από μια αλτρουιστική πράξη μοιράζεται σε λιγότερους αυξάνοντας το Ω, η δε συγγένεια μεγαλώνει όσο μικραίνει το μέγεθος της ομάδας. Το αποδεικνύουν οι εθνοτικές γκετοποιήσεις των αλλοδαπών ανά τον κόσμο (μόνο η χαβιαροαριστερά της χώρας μας δεν το καταλαβαίνει…), αλλά και οι ταξικοί διαχωρισμοί που ξεκινούν από τον τόπο κατοικίας, την εκπαίδευση, την υγεία, τη δουλειά ως και την διασκέδαση! Οι ανιστόρητοι που μάχονται τη νεοελληνική ταυτότητα ξεπερνούν με αφάνταστη ευκολία τη σε επίπεδο 98% (μόλις τρεις δεκαετίες πριν) πολιτιστική ομοιογένεια του λαού μας με ρεπούσεια ιδεολογήματα κατασκευής του έθνους, παραβλέποντας τη νομοτέλεια συνεκτικότητας (σε γλώσσα, θρησκεία, ήθη, αλλά και εν τινι μέτρω σε αίμα) στην οποία τον ωθούσε η προσπάθεια επιβίωσης μέσα στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Νομοτέλεια που απεδείχτηκε ξανά στο έπος του 1940 και στην αντίσταση! Και ζητούν μετά μανίας πολυπολιτισμικότητα!
Δημιουργεί παράλληλα εύλογη θυμηδία στον παρατηρητή η ευκολία με την οποία η νεοταξική αριστερά απαιτεί την απόδοση ιθαγένειας σε οιονδήποτε και με μηδενικά κριτήρια, ενώ αναλίσκεται σε θηριώδεις μάχες για το ποιος θα ψηφίζει στα όργανα του ΣΥΡΙΖΑ για παράδειγμα… Η προφανής εξήγηση –σύμφωνα με τα παραπάνω– είναι ότι έχουν αποκοπεί οικειοθελώς από το σώμα της ομάδας που προσδιορίζεται ως έθνος, ανάγοντας σε εσχατιά συγγένειας την κομματική τους ταυτότητα!
Εύκολα κάποιος, επιτείνοντας τον παραπάνω συλλογισμό, μπορεί να ισχυριστεί ότι είναι διαφαινόμενη η πιθανότητα να οδηγηθούμε σταδιακά σε όλο και μικρότερες συγγενικές ομάδες, που να μπορούν να αντέξουν ένα δυσμενές πηλίκο Ωφέλους/Κόστους. Δηλαδή στον άκρατο ατομικισμό και τη νοοτροπία της διαρκούς αντίπραξης για να ελαχιστοποιηθεί το ατομικό κόστος. Είναι όμως έτσι;
Το 1971 o Τράιβερς βασισμένος στα παίγνια που είχαν αναπτυχθεί από τους Λούκε-Ράιφα (1957) και Ράποπορτ-Σάμα (1965) με βάση το γνωστό ως «δίλημμα του φυλακισμένου»9, παρατήρησε ότι αν έχει δύο παίκτες οι οποίοι είτε συνεργάζονται (C) είτε αντιπράττουν (Α), είναι πιο κερδοφόρο να αντιπράττει κανείς! Αν υπάρχουν όμως πολλά ταυτόχρονα παιγνίδια, διαδοχικές επαναλήψεις τους και συμμετέχουν πολλοί, τότε τα πράγματα γίνονται πιο περίπλοκα10.
Τα αποτελέσματα των πειραμάτων τους παρουσίασαν εξαιρετικό ενδιαφέρον. Αρχικά, επικρατούσα στρατηγική ήταν αυτή της διαρκούς αντίπραξης. Στην πορεία ένα τμήμα των παικτών (με επιβιωτικά πάντα κριτήρια), διαβλέποντας το αδιέξοδο, άρχισαν να ακολουθούν το «οφθαλμόν αντί οφθαλμού». Αν με κοροϊδέψεις, θα σε κοροϊδέψω! Μετά μάλιστα από αρκετά βήματα, στο παιγνίδι εμφανίστηκε και η παραλλαγή της «συγχώρεσης». Δηλαδή ο παίκτης συγχωρεί μία τουλάχιστον αντίπραξη, πριν αρχίσει ο ίδιος να αντιτίθεται. Η νέα αυτή στρατηγική έδινε τη δυνατότητα να δικαιολογεί κανείς λάθη που η προηγούμενη αδυνατούσε.
Τελικά, οι χορηγούμενες «συγγνώμες» αυξάνονται ώσπου, μετά από πολλές γενιές παιγνιδιού, όλοι οι παίκτες που επιβιώνουν, υιοθετούν σταδιακά την τακτική της μεταξύ τους συνεργασίας χωρίς προϋποθέσεις! Καταλήγουν όμως μαλθακοί (βλέπε για παράδειγμα πουλιά σε νησιά χωρίς κυνηγούς, που χάνουν την ικανότητα να πετάνε…) μέχρι να εμφανιστεί ο πρώτος αντιπράττων παίκτης-κυνηγός, που αρχικά κερδίζει και η διαδικασία επαναλαμβάνεται από την αρχή! Η εξελικτική δυναμική ακολουθεί κύκλους. Ο πόλεμος και η ειρήνη δεν σταματούν να εναλλάσσονται!
Εμφανίζονται βέβαια κάποιες ομάδες απόλυτα συνεργαζόμενων παικτών, που βγαίνουν από την αλυσίδα αυτή όταν πετύχουν το ιδεατό και παραμένουν εσαεί συνεργάτες. Τουλάχιστον μέχρι κάποιοι να προσποιηθούν τον συνεργαζόμενο, να καταφέρουν να διεισδύσουν στην ομάδα και τους καταστρέψουν εκ των έσω! Θυμίζει μήπως αυτό που βιώνουμε μεταπολιτευτικά; Μάλιστα, η επιβιωτική ικανότητα των ομάδων έχει μετρηθεί και περιγράφεται από τη σχέση
Ω / Κ > (1 + z + n) / m [2]
όπου Ω είναι το όφελος, Κ το κόστος, m ο αριθμός των ομάδων, n το μέγεθος της ομάδας και z ο αριθμός των «μεταναστών» που ενσωματώνει η ομάδα.
Επίλογος: Η νέα τάξη τους είναι θνησιγενής
Θα συνεχίσουμε λοιπόν να παρατηρούμε τις νεοκαπιταλιστικές φιλελεύθερες προσπάθειες –με την αγαστή συνεργασία της εμφανώς αποκομμένης από τον λαό νεοταξικής αριστεράς– να βασιστεί η εφαρμογή της χυλοποιητικής παγκοσμιοποίησης που ευαγγελίζονται (ο καθένας για την ικανοποίηση των δικών του φαντασιώσεων) στη διάσπαση των λαών και των ομάδων ώστε να ολοκληρωθεί η πλέον αντιεπιστημονική ιδέα που έχει ποτέ διατυπωθεί από έξυπνο άνθρωπο: Αυτή του Τέλους της Ιστορίας (Φουκουγιάμα). Θα ενταθεί, για παράδειγμα, η διχόνοια ανάμεσα στον ιδιωτικό και τον δημόσιο τομέα (με αλληλοκαταγγελίες), ανάμεσα στους ξένους και τους ντόπιους (με αθρόα λαθρομετανάστευση) κ.λπ. Δεν αντιλαμβάνονται, ευτυχώς, ότι στη διαπάλη που βιώνουμε σ’ αυτό το ιστορικό σημείο καμπής με τα μεγάλα προσωπικά κόστη και τις αντίστοιχα μικρές ωφέλειες, τα επιβιωτικά συμπεράσματα που προκύπτουν από όλη την παραπάνω συζήτηση συνοψίζονται:
• Μετά την αρχική πολυδιάσπαση του πληθυσμού, νομοτελειακά θα οδηγηθούμε στη δημιουργία μικρών μεν, αλλά συνεκτικών ομάδων συνεργαζόμενων.
• Η τακτική της διαρκούς αντίπραξης θα αποτελέσει σε πρώτο στάδιο την νικηφόρα στρατηγική ανάμεσα στις ομάδες αυτές (αλλά και καθεμιάς με την κεντρική εξουσία) έως ότου αρχίσει να εμφανίζεται ανάμεσα σε κάποιες μια ανοχή στο «λάθος». Η πιθανότητα της μεταξύ τους συνεργασίας του τρόμου, για να αυξηθούν τα κέρδη του παγκοσμιοποιητικού κεφαλαίου, είναι σχεδόν μηδενική.
• Τελικά, θα παραμείνουν ζωντανές εκείνες οι ομάδες που θα επιδεικνύουν αγαστή συνεργασία, χαρίζοντας στην ελίτ την ευκαιρία να νιώσει στο πετσί της τι σημαίνει ο νέος πατριωτισμός που μας ζητά να δείξουμε…
Τι προμηνύουν όμως αυτά για τη χώρα; Προφανώς μια σειρά από δεινά και απώλειες σε κάθε τομέα! Οικονομικό, κοινωνικό, εθνικό. Η πολυδιάσπαση του λαού και η απαξίωση του εθνικού φρονήματος (όποιου έχει απομείνει) θα δώσει μια αίσθηση τακτοποίησης, είτε με λεγόμενες οικουμενικές κυβερνήσεις, είτε με εξουσιαστικές υπερβάσεις (ΝΑΤΟ, ΕΕ, νεο-οθωμανικού χαρακτήρα διαχείριση της περιοχής μας κ.λπ). Θα πετύχουν οι εξουσιαστές αρκετά από τα σχέδιά τους, αλλά νομοτελειακά θα υπάρξει ανατροπή για τους επιβιωτικούς λόγους που παρουσιάσαμε. Μια ανατροπή που, μετά τον θάνατο του «υπαρκτού» προ εικοσαετίας και το ξεψύχισμα του φιλελεύθερου καπιταλισμού την τελευταία διετία, θα οδηγήσει σε νέες προσεγγίσεις και σε νέες συγγένειες. Αν υπάρχει πραγματική δύναμη επιβίωσης μέσα μας. Η ιστορία όμως δείχνει ότι υπάρχει.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1 Επιδίωκαν να συναθροίζονται για να επιβιώσουν, χτίζοντας πόλεις.
2 Άρχισαν να αδικούν ο ένας τον άλλον και υποκύπτοντας στους πειρασμούς να διαφθείρονται.
3 Ο Ζευς στέλνει τον Ερμή για να δώσει στους ανθρώπους την ντροπή και την δικαιοσύνη.
4 Σε όλους, γιατί δεν μπορούν να υπάρξουν πόλεις αν λίγοι μόνον υπόκεινται σ’ αυτές…
5 Οι περισσότερες αναφορές επί αποτελεσμάτων της εξελικτικής βιολογίας που γίνονται στη συνέχεια στο κείμενο, μπορούν να βρεθούν συγκεντρωμένες στο βιβλίο Theoretical Ecology των Ρόμπερτ Μέι και Άντζελα Μακλιν.
6 Αφορά, εκτός από τη φυλετική και την πολιτισμική ή ακόμα την κοινωνική (Νόβακ και Σίγκουμντ, 1998a, 1998b, 2005) συγγένεια, δεδομένου ότι το ένα αποτελεί υπόβαθρο για το άλλο…
7 Εύστοχος τίτλος κεντρικού άρθρου του Γ. Καραμπελιά, σε παλαιότερο φύλλο της Ρήξης.
8 Περιεκτικότατος χαρακτηρισμός του Κώστα Ζουράρι.
9 Είναι ευρύτατα γνωστό το αίνιγμα με τον φυλακισμένο, ο οποίος βρίσκεται εμπρός σε δύο κλειστές πόρτες (η μία οδηγεί στην ελευθερία και η άλλη στα …λιοντάρια) και αντιμέτωπος με έναν εκ των δύο φυλάκων, για τους οποίους γνωρίζει μόνον ότι ο ένας λέει πάντα ψέματα και ο άλλος πάντα αλήθεια. Σχετικά εύκολα καταλήγει κανείς στο συμπέρασμα ότι η μοναδική ερώτηση που του έχει επιτραπεί να υποβάλει στον φύλακα, στην προσπάθειά του να ελευθερωθεί, θα πρέπει να είναι: «Ποια πόρτα θα μου υποδείκνυε ο άλλος φύλακας για να βγω από τη φυλακή;» επιλέγοντας, φυσικά, την αντίθετη!
10 Όπως συνήθως συμβαίνει στη θεωρία παιγνίων. Δυστυχώς, οι οικονομολόγοι χρειάστηκαν πολλές αποτυχίες κατά την πρακτική εφαρμογή των αποτελεσμάτων που παρήγαγαν με τη χρήση των θεωριών αυτών, τις δεκαετίες 60 – 80, για να αποδεχθούν ότι ο παράγων άνθρωπος σε μεγάλους αριθμούς (και κάποιες φορές σε μικρούς…) αλλάζει το παιγνίδι…
