Επιστροφή στους Έλληνες· γιατί είναι πανανθρώπινη ανάγκη να εκπολιτίσουμε την πολιτική, να εξανθρωπίσουμε την τεχνολογία, να αναγεννήσουμε τη γνώση, να κατανοήσουμε καλύτερα το “μεταμοντέρνο”· γιατί πέρα από όλα τα άλλα είναι η μόνη πολιτιστική πολιτική για να επιβιώσουμε στη νέα εποχή.
Αναγκαία η Πολιτιστική Πολιτική για να επιβιώσουμε στη νέα εποχή Η πρόσφατη παραίτηση του Γιάννη Βακαρέλη, τρίτου κατά σειράν καλλιτεχνικού διευθυντή του Οργανισμού Θεσσαλονίκη Πολιτιστική Πρωτεύουσα 1997, οκτώ μόλις μήνες πριν από την έναρξη του ευρωπαϊκού θεσμού, σηματοδοτεί τελεσίδικα μια ακόμη αποτυχία της χώρας σε διεθνές επίπεδο, αφού στο λίγο χρονικό διάστημα που απομένει ούτε με θαύμα δεν μπορεί η Θεσσαλονίκη να ανταποκριθεί στις υποχρεώσεις της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας.
Επιβεβαιώνει επίσης για άλλη μια φορά την αδυναμία να χαραχτεί Πολιτιστική Πολιτική και να επιβιώσει μέσα από τις συμπληγάδες της μικροπολιτικής, της γραφειοκρατίας και του παραγοντισμού του νεοελληνικού κρατιδίου, όπως με αίσθηση ευθύνης κατήγγειλε ο απελθών καλλιτεχνικός διευθυντής. Οι “έντονες αντιπαλότητες” για τις οποίες έκανε λόγο ο κ. Βακαρέλης ήταν και στην περίπτωση του προηγηθέντος καλλιτεχνικού διευθυντή κ. Σταύρου Ξαρχάκου η αιτία που υπονομεύτηκε το πλήρες πρόγραμμα των “12 εξακτινωμένων λεωφόρων” που είχε σχεδιασθεί.
Παρόμοια φαινόμενα εξαιτίας της ανυπαρξίας Πολιτιστικής Πολιτικής συναντώνται σε όλους τους τομείς του πολιτισμού με συνέπεια όχι μόνο τα συνεχή ρεζιλέματα αλλά και την απώλεια πολύτιμου συναλλάγματος. Χαρακτηριστική η περίπτωση του Φεστιβάλ Αθηνών που δεν είμαστε πλέον σε θέση να το οργανώσουμε έγκαιρα και στα επίπεδα που ήταν παλαιότερα.
Έτσι στον κατάλογο των Ευρωπαϊκών Φεστιβάλ του ’96, που δημοσιεύθηκε στους Τάιμς της Νέας Υόρκης, το Φεστιβάλ Αθηνών λάμπει με την απουσία του, όπως βέβαια και το Φεστιβάλ Επιδαύρου. Αντίθετα, αναφέρεται η Τουρκία και οι εκδηλώσεις του Φεστιβάλ Κωνσταντινούπολης και ακόμη η Βουλγαρία με τις “Μουσικές Εβδομάδες της Σόφιας” |1|.
Χωρίς σαφείς στόχους παραμένει ακόμα το Ίδρυμα Ελληνικού Πολιτισμού που ξεκίνησε με τόσες φιλοδοξίες και οράματα αλλά σήμερα κατηγορείται η απερχόμενη διοίκηση του για “έλλειψη διαχειριστικής ευταξίας” και περιγράφονται με μελανά χρώματα πολλές από τις επιλογές του. Καθυστέρηση παρουσιάζουν επίσης οι ενέργειες του προγράμματος “Τουρισμός-Πολιτισμός” που ενισχύεται από το Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης και περιλαμβάνει στρατηγικές επενδύσεις για την ανάπτυξη του πολιτιστικού τουρισμού στη χώρα μας.
Όλα αυτά συμβαίνουν στην Ελλάδα του τέλους της φενάκης της μεταπολίτευσης, σε μία περίοδο πολιτισμικής φτώχειας όπου η προσωνυμία “κουλτουριάρης” εκστομίζεται με δικαιολογημένη χλεύη ενάντια στα μέλη ενός κλειστού club διανοουμένων που χρησιμοποιήθηκαν ως νομιμοποιητές της κομματικής μιζέριας και δεν έχουν πλέον καμία φερεγγυότητα ως πνευματικοί άνθρωποι.
Σήμερα, που τους γνώμονες της συμπεριφοράς και τους κώδικες της ηθικής εκδίδουν, χωρίς κανένα κριτήριο πολιτισμού και παιδείας, πριμαντόνες του ατέλειωτου τηλεοπτικού κουλτουροειδούς που, θυμίζοντας χαρακτήρες του Μπέκετ, μιλούν με διαρροϊκή φλυαρία από κανάλι σε κανάλι.
Η ανάγκη για πολιτιστική πολιτική Η Ελλάδα ήταν πάντα, από τη γεωγραφία, μια χώρα των συνόρων και ο Ελληνισμός ένας κόσμος πολιτισμικών συνόρων που υπερέβαινε την κρατική του υπόσταση και επικρατούσε δρώντας πολιτιστικά και γονιμοποιώντας ευρύτερες ιστορικές περιοχές για χιλιάδες χρόνια. Δύο ακόμη χώρες βρίσκονται σε παραπλήσια γεωστρατηγική θέση με την Ελλάδα (πολιτισμικά σύνορα διαφορετικών κόσμων): το Ισραήλ και η Σιγκαπούρη. Και οι δύο χώρες έχουν οργανώσει τα στρατιωτικά τους δόγματα πάνω σε μια άρτια πολεμική μηχανή και παλλαϊκή άμυνα. Παράλληλα, όμως, ασκούν ευρύτερη πολιτιστική πολιτική ενισχύοντας τους εφικτούς εθνικούς στόχους τους πέρα από οικονομικές σκοπιμότητες. Το μεν Ισραήλ μεταβάλλεται ραγδαία σε μια σύγχρονη τεχνολογική δύναμη, μια μεσογειακή Silicon Valley, επενδύοντας εκατομμύρια δολάρια στις νέες τεχνολογίες των ημιαγωγών, της γενετικής, του λογισμικού κ.λπ., η δε Σιγκαπούρη φιλοδοξεί να παίξει ρόλο ανεξάρτητου διαπολιτισμικού μεσάζοντα ανάμεσα στην Κίνα και στη Δύση (παράδειγμα, η συνεχής επέκταση των Ευρωπαϊκών σπουδών που παρέχονται στη χώρα). Η Ελλάδα μιμήθηκε το μοντέλο της Γαλλίας στο οποίο όλες οι δράσεις απορρέουν από ένα κεντρικό φορέα, στην περίπτωση μας το Υπουργείο Πολιτισμού κι αυτό ελλιπώς.
Το Γαλλικό Υπουργείο Πολιτισμού εδώ και 35 χρόνια χαρακτηρίζεται από πολιτική συνέχειας. Μπορεί να πέρασαν από τη θέση του Υπουργού αντιθετικές προσωπικότητες αλλά η πολιτική που ακολουθήθηκε ήταν συμπαγής παρά τις αποχρώσεις.
Οι δύο κορυφαίοι διανοητές της σύγχρονης Γαλλίας, ο Ζαν Πωλ Σαρτρ της αριστεράς και ο Ραιημόν Αρόν της συντηρητικής σχολής, συμμαθητές στην Εκόλ Νορμάλ, αποτελούν παραδειγματικό “δίδυμο” λειτουργίας των Γάλλων διανοουμένων: λειτουργική διαμαρτυρία και παράλληλα ανάληψη ευθυνών και πολιτιστικό έργο.
Σ’ αυτή την πολιτιστική εικόνα, όπως και στη γλώσσα, επένδυσε την πολιτιστική της πολιτική η Γαλλία για να κάνει τη δική της πολιτιστική διείσδυση. Απλά μαθήματα πολιτιστικής πολιτικής και προγραμματισμού που θα μπορούσαμε να πάρουμε από όλους τους λαούς της Ευρώπης αλλά και της Μεσογείου που γνωρίζουν καλά τους κανόνες του παιχνιδιού. Πολιτιστική Πολιτική σημαίνει σχεδιασμό, στόχους, αυστηρό χρονοδιάγραμμα είτε ασκείται σε ολόκληρη την χώρα (Εθνική πολιτιστική πολιτική) είτε η εμβέλεια της αφορά μια περιφέρεια (ειδική πολιτιστική πολιτική).
Οι κύριοι σκοποί της Πολιτιστικής Πολιτικής, όπως έχουν γίνει αποδεκτοί από τους Διεθνείς Οργανισμούς και εφαρμόζονται σε διεθνές επίπεδο, είναι: α) η προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς και της πολιτιστικής ταυτότητας, β) η ενίσχυση της καλλιτεχνικής και πνευματικής δημιουργίας, γ) ο πολιτιστικός εκδημοκρατισμός με τη συμμετοχή των πολιτών στη δημιουργία και απόλαυση των πολιτιστικών αγαθών. Κάθε χωρά, ανάλογα με τις προτεραιότητες της, επικεντρώνει την πολιτιστική πολιτική της σε ένα τομέα (π.χ. προβολή της πολιτιστικής εικόνας) ή περισσότερους του ενός τομείς.
Είναι τελείως εξωφρενικό να μην υπάρχουν στην Ελλάδα, με την τόση αρχαιολογική κληρονομιά, Πανεπιστημιακές Σχολές Συντήρησης Έργων Τέχνης, Τμήματα Μουσειολογίας, Πανεπιστημιακά Ινστιτούτα Βαλκανικών Πολιτιστικών Σπουδών, Κινηματογραφικές Σπουδές και Σπουδές σύγχρονου Πολιτιστικού Managment και…
Η χούντα του χαβαλέ |2| Μιλήσαμε για υποστολή της σημαίας και εθνική ταπείνωση στα Ίμια αλλά εδώ και χρόνια αυτό αποτελεί καθημερινό φαινόμενο στον πολιτισμό όπου, πέρα από μια πολιτιστική μονοκρατορία του τραγουδιού της απογοήτευσης και του ηττημένου παραμιλητού, είμαστε συνολικά απόντες από το σύγχρονο πολιτιστικό γίγνεσθαι.
Όλα αυτά τα χρόνια ο πολιτισμός εκτοπίστηκε και η μόλυνση -όχι μόνο η χημική των πόλεων- η ψυχική των πολιτών επιβλήθηκε πρώτα από μια κουλτούρα “μίζερης διαμαρτυρίας”, παρλαπίπας και καταγγελίας |3|, και ύστερα από μια “χούντα γυαλιστερού χαβαλέ” που κατέστησαν τους Έλληνες παντελώς ανεύθυνους για τα συμβαίνοντα γύρω τους. Ας θυμηθούμε ποια βιβλία κυριάρχησαν τις τελευταίες δεκαετίες, ποιες ταινίες, ποια τραγούδια και ακούσματα. Την απάντηση δίνει ο Διονύσης Σαββόπουλος με χαρακτηριστικό τρόπο: “Επικρατούσε ένα πνεύμα αφελληνισμού, ένα “φλου αρτιστίκ”, κάτι τριτοδιεθνισμοί και πράσινα άλογα” |4|. Άρα, συνεχίζει ο συμπαθής τραγουδοποιός, “μην απορούμε τώρα που το υπουργείο Εξωτερικών δεν ξέρει πώς να φερθεί. Τα υπουργεία χρειάζονται ένα φρόνημα πίσω τους. Κι αυτό σφυρηλατήθηκε λάθος επί 30 χρόνια”.
Άλλωστε ο σύγχρονος πολιτισμός δεν διαμορφώνεται ως αποκλειστική έκφραση της τέχνης αλλά αποτελεί πολύπλευρη σύνθεση όλων των βασικών παραμέτρων που συγκροτούν και δίνουν νόημα στην καθημερινή ζωή: τέχνη, θρησκεία, φιλοσοφία, επιστήμη, τεχνολογία, πολιτική, και η πρόκληση των καιρών απευθύνεται σε όλους τους φορείς που παράγουν πολιτισμό.
Με αυτό το όραμα έπρεπε η Θεσσαλονίκη ως Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης του 1997 να θέσει πρώτη το ζητούμενο του νέου Ευρωπαϊκού πολιτισμού και να γίνει η αιχμή της αναβίωσης της ιστορικής πολιτιστικής μας παρουσίας στα Βαλκάνια.
Το ότι η βαθιά ριζωμένη ανικανότητα της επίσημης Ελλάδας για άσκηση Πολιτιστικής Πολιτικής θα είναι εν τέλει υπεύθυνη και γι’ αυτή τη χαμένη ευκαιρία πιστοποιείται και από άλλα γνωστά φαινόμενα παραλείψεων και κακοδιαχείρισης στον πολιτισμό.
Για παράδειγμα, το 1995 τα κονδύλια του επιχειρησιακού προγράμματος του ΥΠΕΠΘ, ενός από τα μεγαλύτερα προγράμματα του Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης για την Παιδεία, παρουσίασαν μηδενική απορροφητικότητα, για δε το 1996 η υστέρηση απορρόφησης ξεπερνάει τα 1 τρις 600 δις εκατομμύρια δραχμές την ώρα που τα πανεπιστήμια της χώρας κλείνουν λόγω φτώχειας. Η αδυναμία του Υπουργείου και η ευθύνη του καταγράφεται χαρακτηριστικά στο γεγονός ότι δεν έχει ακόμα διοριστεί υπεύθυνος γραμματέας Κοινοτικού Πλαισίου από πέρσι τον Μάιο που παραιτήθηκε ο προηγούμενος…
Θα μπορούσα να παραθέσω κατεβατά παραδειγμάτων για λάθη και παραλείψεις λόγω έλλειψης οράματος και στρατηγικής στον πολιτισμό αλλά περιορίζομαι στην αναφορά σε δύο εθνικά ευαίσθητες περιοχές της χώρας.
1. Στον παλαιοντολογικό χώρο των Πετραλώνων στη Μακεδονία, όπου τα μοναδικά ευρήματα αποδεικνύουν την πνευματική υπεροχή του Αιγαίου ανθρώπου, βλέπουμε το μεγαλείο της κρατικής προχειρότητας και αδιαφορίας: κλειστό το μουσείο, λεηλατημένο, απουσία ξενάγησης, θλιβερή υποδομή.
2. Στην Ήπειρο, η κοινοτική χρηματοδότηση ύψους περίπου 6 δις δρχ. που προβλεπόταν για τα πολιτιστικά έργα της περιοχής, που τόση ανάγκη έχει να στηριχθεί πολιτιστικά και αναπτυξιακά, χάθηκε μεταξύ προεκλογικών υποσχέσεων και “διαπλεκόμενων” υποχρεώσεων.
“Υποστηρίζεται βασίμως ότι η ρημαγμένη και εγκαταλελειμμένη Ήπειρος (η φτωχότερη περιφέρεια της Ευρωπαϊκής Ένωσης) θα μπορούσε να ξαναγίνει “Ευδαίμων Χώρα” (όπως θεωρούσε ο Στράβων τη Θεσπρωτία) και μόνο με την ανάδειξη και τουριστική αξιοποίηση των μνημείων της, όπως: – η θαμμένη τώρα στα βάτα και τις τσουκνίδες Νικόπολις – το Νεκρομαντείο (νεκρομαντείο) στη συμβολή του Κωκυτού ποταμού στον Αχέροντα – στην πύλη του Άδη και – η Δωδώνη με το αρχαιότερο μαντείο κι ένα από τα μεγαλύτερα αρχαία θέατρα εφόσον, βεβαίως, αποτραπεί το απειλούμενο ανοσιούργημα με την Εγνατία να πληγώνει ανεπούλωτα την ιερή κοιλάδα… θα αρκούσε για αυτό να εφαρμοσθούν τα προγραμματισμένα για την Ήπειρο από το 1994. Αλλά οι ανεγκέφαλοι του κράτους των Αθηνών είχαν και έχουν άλλες προτεραιότητες και άλλες επιλογές” |5|.
Ο ελληνισμός στη νέα εποχή Οι Έλληνες υπάρχουμε ακόμα στην ιστορία χάρη στη γλώσσα που πλάσαμε, την τέχνη που δημιουργήσαμε κατά καιρούς, τη φιλοσοφία και την επιστήμη που θεμελίωσαν οι προγονοί μας και την ποίηση που διακονούμε μέχρι σήμερα στην ίδια του Ομήρου γλώσσα. Το να χάσουμε την ικανότητα να παράγουμε πολιτιστικά αγαθά σε μία εποχή όπου όλα βρίσκονται σε κοσμογονική κίνηση στο βαλκανικό, στο ευρωπαϊκό και στο διεθνές επίπεδο ισοδυναμεί με νέα εθνική μειοδοσία.
Σήμερα είναι αναγκαία η εφαρμογή μιας Πολιτιστικής Πολιτικής που θα μας δώσει τη δυνατότητα να διατυπώσουμε πολιτιστική πρόταση με πανανθρώπινη εμβέλεια υπερασπιζόμενοι συγχρόνως την εθνική ανεξαρτησία του Ελλαδικού εδάφους.
Μια πρόταση με οικουμενικά χαρακτηριστικά που να υπερβαίνει τα στενά σύνορα της κρατικής μας υπόστασης, αφού άλλωστε ο ελληνισμός ποτέ δεν περιορίστηκε στα όρια του έθνους-κράτους και αφού τουλάχιστον σ’ αυτή την υπέρβαση συμφωνούν όλες οι τάσεις του πολιτικού μας μωσαϊκού (κοσμοπολίτες, οπαδοί της Ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, της βαλκανικής ομοσπονδίας, της ορθόδοξης υπερεθνικής κοινότητας…).
Σε προοπτική Πολιτιστικής Πολιτικής αυτό σημαίνει:
Άμεση επανάσταση στις δομές της παιδείας και της γλωσσικής εκπαίδευσης, στελέχωση των διευθύνσεων πολιτιστικού προγραμματισμού με αξιοκρατικά κριτήρια και άρση της μονιμότητας
Κατάργηση των στεγανών και της γραφειοκρατίας του κράτους και μετατροπή του σε χορηγό στην υπηρεσία της προτεραιότητας του πολιτισμού, σε ρόλο ανάλογο με αυτόν της αρχαίας πόλεως. Ο δημόσιος προϋπολογισμός για την ενίσχυση της πολιτιστικής πολιτικής και τη δημιουργία πλούσιου πολιτιστικού περιβάλλοντος είναι πάντα απαραίτητος.
Πραγματοποίηση σημαντικών έργων υποδομής για την οργάνωση και διαχείριση του τεράστιου πολιτιστικού προϊόντος, του κυριότερου πλούτου που διαθέτει η χώρα, γιατί μια κοινότητα με ενεργή πολιτιστική ζωή θα ελκύει εύκολα αύριο ικανές εργασιακές δυνάμεις και υψηλή τεχνολογία Ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς έχοντας κατά νου την ενίσχυση της θέσης της χώρας και της πολιτιστικής της ταυτότητας στο νέο διεθνή πολιτιστικό χάρτη. Εκπόνηση μεγάλων προγραμμάτων ολοκληρωμένης προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος, των μνημείων και των παραδοσιακών οικισμών
Συστηματική εκπαιδευτική εμπέδωση νέων συμπεριφορών των πολιτών απέναντι στα πολιτιστικά αγαθά και στην κατανόηση του ψυχαγωγικού-επιμορφωτικού τους ρόλου
Λήψη μέτρων με τη συμβολή των απανταχού Ελληνικών κοινοτήτων για την παραγωγή συγχρόνου πρωτογενούς πολιτιστικού προϊόντος ικανού να ανανεώσει την έννοια του Ελληνισμού στη νέα εποχή Οργάνωση της συνεργασίας μεταξύ τουριστικής πολιτικής και πολιτιστικής κληρονομιάς με στόχο την ανάπτυξη βιομηχανίας “πολιτιστικού τουρισμού” που θα αναβαθμίσει ποιοτικά και συναλλαγματικά το τουριστικό φαινόμενο στη χώρα μας.
Στο κατώφλι της νέας εποχής πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι ο πολιτισμός για τον τόπο μας είναι το σημαντικότερο κεφάλαιο. Ας μην ξεχνάμε τι έγραφε η γαλλική εφημερίδα Le Monde τις μέρες που η Ελλάδα γινόταν δεκτή ως ένας από τους εταίρους στην ΕΟΚ:
“Καλωσορίζουμε στην Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα τη χώρα της Φιλοκαλίας…
Γιατί η έγκριτη γαλλική εφημερίδα θεώρησε αυτό το απάνθισμα της ορθόδοξης ασκητικής εμπειρίας και σοφίας ως το σημαντικότερο στοιχείο ταυτότητας των Ελλήνων, την ουσιωδέστερη προσφορά που κομίζει η Ελλάδα στην Ευρωπαϊκή Ένωση” |6|.
Η άλλη Ελλάδα Ίσως οι περισσότεροι από τους τριακόσιους “πατέρες” του έθνους να μη γνωρίζουν τι είναι η Φιλοκαλία… Όμως, μπορεί να φαίνεται κυρίαρχη η κωμικοτραγική εικόνα της επίσημης πολιτιστικής και εκπαιδευτικής μιζέριας. Μπορεί επίσης να “υπάρχει μια ακαταστασία πνευμάτων στην Ελλάδα και ένας τρόπος ζωής με γλέντια και ξενύχτια που δεν βοηθάει την επιστημονική έρευνα και γνώση”.
Παράλληλα, όμως, υπάρχει και μια άλλη Ελλάδα, εντός και εκτός των συνόρων του κρατιδίου, που ανησυχεί και που αφυπνίζεται. Μια άλλη Ελλάδα που σιωπά και καταπιάνεται με υπομονή και επιμέλεια με σοβαρό έργο και είναι πίσω από μια σειρά “αιρετικών” ερευνών και εργασιών που εξετάζουν την ιστορία και την επιστήμη με διαχρονική ελληνική οπτική. Βιβλία πρωτότυπα, σημαντικές ανακοινώσεις -όπως αυτές που έγιναν στο τελευταίο Συνέδριο της Εταιρείας Πελοποννησιακών Σπουδών και διαφοροποιούν τελείως την αντίληψη που είχαμε για την μυκηναϊκή περίοδο του ελληνικού πολιτισμού- νέοι λογοτέχνες και συγγραφείς που μιλούν χωρίς κόμπλεξ για την Ελλάδα, αναζωογόνηση στις εκδόσεις των ποιητικών συλλογών.
Αντίστοιχα στην επαρχία ζωντανεύει μια πολύπλευρη πνευματική κίνηση ανεξαρτησίας από τα παραπολιτιστικά τρίμματα της Αθήνας όπου σύλλογοι και δραστήρια πνευματικά και οικολογικά σωματεία αντικαθιστούν τα μπλε και πράσινα καφενεία της προηγούμενης δεκαετίας!
Έτσι στη Θράκη βλέπουμε ένα ελληνικό Πανεπιστήμιο, και μάλιστα αυτό μιας εγκαταλελειμμένης και “προβληματικής” περιοχής, να συμμετέχει στα διεθνή διαστημικά προγράμματα. Συμμετοχή που δεν περιορίζεται στη θεωρητική δουλειά αλλά επεκτείνεται στην κατασκευή πρωτοποριακών συσκευών ειδικών κυκλωμάτων που στόχο έχουν να συμβάλουν στην εξερεύνηση του πλανήτη Άρη.
Στο άλλο άκρο της χώρας, το Ινστιτούτο Πληροφορικής του ΙΤΕ και το τμήμα Μηχανικής Όρασης και Ρομποτικής του Πανεπιστημίου Κρήτης πραγματοποιούν με σημαντικά αποτελέσματα έρευνα διεθνών προδιαγραφών με στόχο την ανάπτυξη εξελιγμένων “νοητικών” λειτουργιών των μηχανών ρομπότ. Τα αποτελέσματα της έρευνας θα χρησιμεύσουν στη δημιουργία Μηχανών υψηλής ευφυΐας με συμπεριφορές που η κίνηση τους να προσιδιάζει με την ανθρώπινη. Η υπεροχή της Ελληνικής μεθόδου έγκειται στο γεγονός ότι λειτουργεί κατ’ αντιστοιχίαν με τον ανθρώπινο εγκέφαλο όπου οι δυσδιάστατες πληροφορίες και εικόνες αναπλάθουν την τρίτη διάσταση.
Κι όλα αυτά ενάντια στην έλλειψη στρατηγικής, στην έλλειψη χρημάτων και προσωπικού, στον μηδενισμό και στον θόρυβο. Έξω από τα σύνορα πάλι ένα τεράστιο ανθρώπινο δυναμικό της Ομογένειας αγωνίζεται για τα Ελληνικά δίκαια και ασκεί δυναμική πολιτιστική πολιτική με την επιτυχημένη παρουσία του.
Χαρακτηριστικό τελευταίο δείγμα η σημαντική αποστολή Near της ΝΑSΑ προς τη ζώνη των αστεροειδών, ένα εγχείρημα που εμπνεύστηκε ο Έλληνας καθηγητής Σταμάτης Κριμιζής επικεφαλής του τμήματος Διαστημικής του Πανεπιστημίου “Τζων Χόπκινς”. Ο δορυφόρος “Near” εγκαινιάζει μια νέα φάση στην εξερεύνηση του διαστήματος καθώς ανήκει στην τελευταία γενιά των διαπλανητικών σκαφών που υπακούουν στη νέα φιλοσοφία της ΝΑSΑ!
Έλληνες και Χάος Κάνοντας έναν απολογισμό καθώς τελειώνει ο 20ός αιώνας, βλέπουμε πως η Ελλάδα εντάσσεται σε πολύ χαμηλή θέση στο σύστημα του διεθνούς καταμερισμού της πνευματικής παραγωγής καθ’ όλη τη διάρκεια της εποχής του “μοντερνισμού”.
Καθ’ όλη αυτή την περίοδο η κυριαρχία του δυτικού ορθολογισμού, του ντετερμινιστικού κοσμοειδώλου στην επιστήμη και των μεγάλων υλιστικών θεωριών που υποβίβασαν κάθε αξία σε οικονομία της επιβίωσης (Μαρξ) και της γενετήσιας ορμής (Φρόιντ) δεν άφηναν πολλά περιθώρια στον φιλόσοφο-στοχαστή να εκφράσει τη γνώμη του.
Οι Έλληνες, κατ’ εξοχήν υψηλών προδιαγραφών άτομα με άναρχη συμπεριφορά, στο μεταίχμιο του Κόσμου και του Χάους, όπως ο Διόνυσος, δημιουργούν τριβές που καταλήγουν σε κατώτερες “χαοτικές καταστάσεις” όταν βρίσκονται εγκλωβισμένοι σε στενούς ορίζοντες.
Επομένως, μπορούμε να δεχθούμε ότι: ο Έλληνας αδρανοποιήθηκε πνευματικά και αποδιοργανώθηκε πολιτιστικά εξαιτίας α) του στενού εξειδικευμένου πολιτιστικού περιβάλλοντος της εποχής του “μοντερνισμού” και β) της απαισιοδοξίας που εμφύτευσε η “οργουελλική” φιλολογία τόσο σε επίπεδο λαού όσο και σε επίπεδο ιντελλιγκέντσιας, και της παθητικής νοσταλγίας για ένα τέλειο παρελθόν που δεν υπήρξε ποτέ αλλά διαφημίστηκε από την γιγαντιαία υπεραγορά ψευτο-θρησκειών, αιρέσεων, κινημάτων κάθε είδους τα τελευταία χρόνια.
Ο εικοστός αιώνας ήταν γεμάτος άγχος και “το άγχος αυτό είχε τη ρίζα του στη δίψα για πράγματα όπως π.χ. η δόξα, το απαραβίαστο, η συνείδηση και ο ηρωισμός, πράγματα τα οποία μας είχαν απαγορευθεί. Και το χειρότερο είναι ότι τις απολαύσεις αυτές τις έχουμε αντικαταστήσει με άλλες κίβδηλες. Και καθώς τα δόγματα του υλισμού θριάμβευαν, πρώτα ανάμεσα στους διανοούμενους και αργότερα ανάμεσα στο λαό γενικά, άρχισαν να θριαμβεύουν και το όπιο, η κοκαΐνη, η μεσκαλίνη, το χασίς…” |8|.
Σήμερα, καθώς ο κόσμος κατακλύζεται από πληροφορίες προσιτές στον καθένα μέσα από παγκόσμια δίκτυα, οι ρωγμές στο κυρίαρχο μοντέλο πολλαπλασιάζονται και η καταστροφή της παλαιάς συνοχής αποκαλύπτεται σε όλο το μεγαλείο της σε κάθε τομέα του πολιτισμού.
Τώρα τα παιδιά μπορούν να μεγαλώνουν με ηλεκτρονικά παιχνίδια, υπολογιστές, multimedia, προγράμματα με φανταστικούς κόσμους γεμάτους μαγεία και κατοικούμενους ξανά από πνεύματα του νερού και του αέρα, και να μετέχουν στην αναζήτηση εξωκοσμικών πραγματικοτήτων ανακαλύπτοντας πάλι τις “απαγορευμένες” από τους μοντερνιστές αξίες του ηρωισμού, του πάθους, του καθήκοντος και της τιμής.
Στο Παρίσι διανοούμενοι, αφού τύπωσαν μπλουζάκια με τη φράση “Ένας χώρος για τον Σωκράτη” και το πρόσωπο του φιλόσοφου, άρχισαν να φιλοσοφούν σε 14 μπιστρό του Παρισιού και άλλα τόσα της επαρχίας. Ένας από τους θαμώνες εξηγεί: “Η φιλοσοφία έπαψε πια να είναι υπόθεση των ειδικών. Προσπάθησαν να την οικειοποιηθούν και τελικά την ‘έπνιξα’. Τώρα ξαναβρίσκεται εκεί όπου γεννήθηκε: στον δρόμο” |9|.
Σίγουρα όμως ο 20ός αιώνας θα παραμείνει στη μνήμη των ανθρώπων για τρία πράγματα: τη θεωρία της σχετικότητας, την κβαντομηχανική και την επιστήμη του Χάους. Και οι τρεις επιστημονικές επαναστάσεις κλόνισαν τα θεμέλια της νευτώνειας φυσικής. Ένας φυσικός το διατύπωσε ως εξής: “Η σχετικότητα κατέρριψε τη νευτώνεια ψευδαίσθηση για τον απόλυτο χώρο και χρόνο. Η κβαντική θεωρία κατέρριψε το νευτώνειο όνειρο μιας ελεγχόμενης διαδικασίας μέτρησης. Και το χάος καταρρίπτει τη λαπλασιανή φαντασία της ντετερμινιστικης δυνατότητας για πρόβλεψη” |10|.
Καθώς η επανάσταση του χάους προχωρεί ανακαλύπτονται πολλά σχετικά νοητικά ίχνη στο παρελθόν, ένα όμως είναι καθαρό. Το σημείο εκκίνησης είναι το Φαινόμενο της Πεταλούδας – οι διαταραχές που δημιουργεί στον αέρα μια πεταλούδα σήμερα στο Πεκίνο μπορεί να μετασχηματιστούν σε θυελλώδη άνεμο μετά από ένα μήνα στη Νέα Υόρκη.
Πρόκειται για τον μηχανισμό επανάδρασης (feed back) που υπάρχει στα εξελιγμένα δυναμικά συστήματα. Παρόμοια φαινόμενα πολλαπλασιαστικού, μη γραμμικού, χαρακτήρα παρατηρούνται και στα ανθρώπινα σύνολα όταν μερικοί προκλησίαι κατά τους αρχαίους Έλληνες “δημιουργήσουν το πρώτο έναυσμα για μια εξέλιξη που πολλαπλασιαστικά επιβάλλεται σε όλους” |11|. Τέτοια υψηλής ενέργειας φαινόμενα “δημιουργικού χάους” |12|, κατά τον νομπελίστα φυσικοχημικό Prigogine, έχουμε στην Ελληνική Ιστορία, όταν οι Έλληνες, δρώντας ως χαοτικά άτομα υψηλών προδιαγραφών ο καθένας, συνενωνόμαστε για να αντιμετωπίσουμε τις μεγάλες ιστορικές προκλήσεις – όπως η επανάσταση του 1821, η νικηφόρα αντίσταση του 1940, κ.ά.
Και αυτό συμβαίνει γιατί: “Οι Έλληνες από αρχαιοτάτων χρόνων κατοικούν ένα ιδιόρρυθμο αλλά πολλαπλά προικισμένο χώρο, χαοτικής γεωμετρίας, επηρεαζόμενοι από συνεχείς απρόβλεπτες καιρικές μεταβολές μέσα σε ένα γενικά ευνοϊκό κλίμα. Όλα αυτά αποτύπωσαν στα γονίδια τους τον χαοτικό χαρακτήρα του ελλαδικού χωροχρόνου. Η ιδιοσυστασία κάθε Έλληνα δημιουργεί την χαοτική συμπεριφορά του συνόλου και, όπως σε όλες τις περιπτώσεις, στο σύμπαν, από το χάος προέρχεται η τάξη, έτσι και οι Έλληνες μπορούν να προβούν σε υψηλής ενέργειας συσπειρώσεις, οπότε δημιουργούν υψηλό πολιτισμό, μέγιστα ιστορικά γεγονότα αλλά και μεγάλες εθνικές συμφορές, δηλαδή ένα νέο πάλι χάος. Ευτυχώς, τόσο η επιστήμη όσο και η ιστορία, υπογραμμίζουν την επαναφορά της τάξης από το χάος” |13|.
Ο συμβολισμός του Ελληνισμού με τον μυθολογικό φοίνικα που ξαναγεννιέται από την τέφρα του είναι χαρακτηριστικός. Ένθερμός πιστός αυτής της αναγέννησης υπήρξε ο πρωτοπόρος της κβαντομηχανικής Έρβιν Σρέντιγκερ γιατί στην Ελληνική σκέψη έβλεπε την “ελπίδα για μια καλύτερη κατανόηση της σύγχρονης εικόνας του Κόσμου” |14|.
Ο εθνικός ποιητής Κωστής Παλαμάς δίνει το στίγμα μας: “Κι αν πέσαμε σε πέσιμο πρωτάκουστο… για το ανέβασμα ξανά που σε καλεί, θα νοιώσεις να φυτρώνουν τα φτερά τα πρωτινά σου τα μεγάλα.” Επιστροφή στους Έλληνες λοιπόν, γιατί ένα νέο κοσμικό χρέος ανατέλλει στην κουρασμένη από το δαρβίνειο άγος ανθρωπότητα.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1. Χαρά Κιοσσέ (1996), “Φεστιβαλικά Καραγκιοζιλίκια”, Βήμα, 24/3/96.
2. Νίκος Πορτοκάλογλου (1996), “Τελειώνει η Χούντα του Χαβαλέ”, Έψιλον, Μάρτιος ’96.
3. Robert Hughes (1995), Culture of Complaint, Oxford University Press. Μελέτη του φαινομένου στις σύγχρονες δυτικές κοινωνίες.
4. Διονύσης Σαββόπουλος (1994), “Η Τηλεοπτική Παρλαπίπα Εκτοπίζει τον Πολιτισμό”, συνέντευξη στην Καθημερινή, 11/12/94.
5. Γ. Βότσης (1996), “Τα Πολιτιστικά Έργα της Ηπείρου και ο χ. Στ. Μπένος”, εφημ. Ελευθεροτυπία, 8/4/96.
6. Χρήστος Γιανναράς (1996), “Άγευστοι Πολιτισμού Πολιτικοί”, εφημ. Καθημερινή, 17/3/96.
7. Τζων Αργύρης (1995), “Η Θεωρία του Χάους θα Αλλάξει τη Ζωή μας”, συνέντευξη στην Ελευθεροτυπία, 7/11/95.
8. Fred Terner (1996), “Φυγή από τον Μοντερνισμό”, Ρεύματα, Ιαν. ’96.
9. Βίκη Τσιώρου (1996), “Η Γαλλική Κουλτούρα Απεργεί…”, εφημ. Ελευθεροτυπία, 4/2/96.
10. James Cleick (1990), Χάος, μια Νέα Επιστήμη, Εκδόσεις Κάτοπτρο, Αθήνα.
11. Παύλος Ν. Δημοτάκης (1995), “Έλληνες και Χάος: Εφαρμογή της Χαοτικής Δυναμικής στην Ερμηνεία του Ελληνικού Φαινομένου”, ομιλία του καθηγητή στο Ε.Μ.Π. (22/2/95, Εκδηλώσεις για την Αρχαία Ελλάδα).
12. Ilya Prigogine (1984), “Order out of Chaos”, New Science Library, London.
13. Βλέπε 11.
14. Erwin Schroedinger (1995), Η Φύση και οι Έλληνες, Εκδόσεις Τραυλός, Αθήνα.
