Γ. Καραμπελιάς – Αντ. Σπυρόπουλος
Ο θάνατος του Τένγκ Ξιάο-Πινγκ ανανέωσε το ενδιαφέρον της Δύσης για τον κινέζικο ‘δράκοντα’ που εδώ και πενήντα χρόνια δεν έχει πάψει να συνταράσσει τον κόσμο, ξεκινώντας από την μεγάλη επανάσταση του 1949, περνώντας από την πολιτιστική επανάσταση και φθάνοντας μέχρι την σημερινή ανάδυσή της στο οικονομικό πεδίο, όπου εμφανίζεται ως η ταχύτερα αναπτυσσόμενη χώρα του κόσμου. Και βέβαια η Κίνα δεν είναι μια οποιαδήποτε χώρα. Είναι μια χώρα-κόσμος, της οποίας το πληθυσμιακό βάρος υπερβαίνει το σύνολο του δυτικού κόσμου και της οποίας η οικονομική άνοδος θα ανατρέψει την οικονομική, πολιτική και οικολογική ισορροπία του πλανήτη και βέβαια θα θέσει τέλος σε τουλάχιστον πεντακόσια χρόνια δυτικής πλανητικής ηγεμονίας.
Βέβαια, αυτό το πέρασμα από την Πολιτιστική Επανάσταση την πρώτη -στρεβλή- οργανωμένη απόπειρα αντιγραφειοκρατικής επανάστασης στην ανθρώπινη ιστορία, στον «σοσιαλισμό της αγοράς» του Ντεγκ και των επιγόνων του δεν γίνεται χωρίς οδύνες και οιμωγές. Τις οδύνες και τις οιμωγές των εκατοντάδων εκατομμυρίων ξεριζωμένων αγροτών, καθώς και τον κλαυθμό μιας φύσης που απειλείται με κατάρρευση από την βιαιότητα και την ταχύτητα της οικονομικής ανάπτυξης.
Μια ιστορία τεσσάρων χιλιάδων χρόνων
Έχουν περάσει 22 αιώνες από τότε (221 π.Χ.) που ο αυτοκράτορας Τσιν Σιχ Χουάνγκ, άρχοντας ενός από τα επτά διαιρεμένα βασίλεια της τεράστιας ασιατικής χώρας, εξαπέλυσε σφοδρή επίθεση, κατορθώνοντας να ενοποιήσει πολιτικά και διοικητικά, για πρώτη φορά, το σύνολο της Κίνας.
Ήταν αυτός που προετοίμασε το δρόμο για την επερχόμενη μεγαλοπρεπή και εκλεπτυσμένη αυτοκρατορία των Χαν.
Η Κίνα -ο μεγάλος πληθυσμιακός γίγαντας- καταγράφει μια περίοδο πολιτισμικής ταυτότητας 4000 χρόνων. Ταυτόχρονα έχει να παρουσιάσει μια ιστορία αδιάκοπων επαναστάσεων (ξεκινώντας από την πρώτη μαζική εξέγερση των κίτρινων τουρμπανιών, το 184 μ.Χ., την εξέγερση των μπόξερς, τον 19ο αιώνα, την εθνική επανάσταση του Σουν Γιανσέν περνώντας από το 1949 και τους κομμουνιστές, την πολιτιστική επανάσταση, το 1966, και φτάνοντας στην πιο πρόσφατη, το 1989, της Τιεν Αν Μεν).
Μέχρι τον 20ό αιώνα τα στοιχεία που χαρακτήριζαν τους Κινέζους ήσαν, η τεχνική τους δεινότητα, η κινέζικη ιδεογραμματική γραφή, η κομφουκιανή παράδοση και ηθική και η κοινωνική δομή φεουδαλικού τύπου. Αργότερα προστέθηκε και η κομμουνιστική περίοδος με την πολιτιστική επανάσταση,
Η σημερινή Κίνα διαφέρει όμως κατά πολύ από εκείνη την δεκαετία και αυτό οφείλεται στην, σχεδόν 15ετή προσπάθεια «αναμόρφωσης» που ξεκινά κατά κύριο λόγω από την οικονομία της. Μια αναμόρφωση όμως που «δυνάμει» αμφισβητεί το παλιό καθεστώς αν και στην πραγματικότητα ξεκίνησε από την κυβέρνηση και την νομενκλατούρα του κόμματος.
Η Κίνα σήμερα συγκεντρώνει το 1/4 του παγκόσμιου πληθυσμού και αποτελεί την ταχύτερα αναπτυσσόμενη περιοχή του κόσμου.
Στρατηγικός παράγοντας στην περιοχή της Ασίας
Από τη στιγμή που κατάρρευσε το καθεστώς στην ΕΣΣΔ, η Κίνα σε με κοινή προσπάθεια με τους Ρώσους, σταδιακά προσπάθησε να άρει την παλιά αντιπαράθεση με τη γείτονα, αποκαθιστώντας τις σχέσεις της. Γεγονός που επισημοποιήθηκε με το σύμφωνο συνεργασίας σε αμυντικό και οικονομικό επίπεδο, 14 επιμέρους συμφωνιών την Άνοιξη του 1996. Ήταν μια στρατηγική κίνηση που αναδεικνύει την Κίνα σε κύρια δύναμη στην ασιατική ήπειρο, ενισχύοντας τη θέση της στο διεθνή καταμερισμό δυνάμεων.
Χαρακτηριστικό γεγονός στην αναβάθμιση του ρόλου της κατέχει και η ολοκλήρωση του θρυλικού δρόμου του μεταξιού. Το Μάη της φετινής χρονιάς ολοκληρώθηκε και το τελευταίο κομμάτι που συνδέει την ιρανική πόλη Μασxάντ με το Τεντζέν του Τουρκμενιστάν. Η σιδηροδρομική αυτή γραμμή συνδέει το Πεκίνο με την Κωνσταντινούπολη, διασχίζοντας τη Μογγολία, τη Ρωσία και τις δημοκρατίες της κεντρικής Ασίας καθώς και το Ιράν.
Ο τρίτος παράγοντας που εξασφαλίζει στην Κίνα τον πρώτο λόγο στην περιοχή της ασιατικής ηπείρου είναι σαφώς το μεγάλο πυρηνικό της οπλοστάσιο που με μεγάλη σιγουριά επιδεικνύει, πραγματοποιώντας δοκιμές που καταστρατηγούν τις διεθνείς συμφωνίες.
Το οικονομικό «θαύμα»
Σύμφωνα με μελέτη του Δ.Ν.Τ., η Κίνα θα κατέχει προεξάρχοντα ρόλο στην αύξηση των πωλήσεων πρώτων υλών αλλά και βιομηχανικών προϊόντων τη δεκαετία που έρχεται. Όλη η ασιατική ήπειρος θα καταμετρά, σύμφωνα με τις ίδιες πηγές, το 50% της συνολικής αύξησης.
Η άνοδος του ΑΕΠ κατά την τελευταία περίοδο (1990-95) έφθανε περίπου το 12% το χρόνο. Βέβαια σε αυτή την οικονομική επέκταση έπαιξαν αποφασιστικό ρόλο οι ξένες επενδύσεις, οι οποίες έφθασαν τα 133,2 δισεκατομμύρια δολάρια στην περίοδο 1979-95 . Και είναι προφανές πως η ένταξη του Χογκ-Κογκ στην Κίνα, από το καλοκαίρι του 1997 θα πολλαπλασιάσει τις δυνατότητες και την διεθνή απήχηση της Κίνας. (πίνακες), αύξηση ΑΕΠ και κατανομή επενδύσεων)
Από τη στιγμή που οι Κινέζοι αποφάσισαν να εκμεταλλευτούν τα «πλεονεκτήματα» του καπιταλιστικού συστήματος, προχώρησαν σε μια αναδιάρθρωση καπιταλιστικού τύπου που χρησιμοποιεί ταυτόχρονα και τις παραδόσεις τους. Η Κίνα αποδεικνύεται μια χώρα που διδάσκεται από την εμπειρία των άλλων. Εν αντιθέσει με την ΕΣΣΔ δεν προχώρησε πρώτα σε αλλαγές εκδημοκρατισμού του πολιτικού συστήματός της αλλά προσπάθησε ακόμα και τις οικονομικές αλλαγές να τις προσαρμόσει στο παλιό γραφειοκρατικό πολιτικό μοντέλο καταστέλλοντας ακόμα και βίαια τις λαϊκές αντιδράσεις, όπως φάνηκε με το πνίξιμο της εξέγερσης στην Πλατεία Τιεν Αν-μεν. Αποτέλεσμα, γύρω στο 70% των επιχειρήσεων ελέγχονται άμεσα από το κόμμα και είναι κρατικοποιημένες.
Σήμερα εφαρμόζεται ένα μοντέλο οικονομικής μεταρρύθμισης που στηρίζεται:
(α) στην κομμουνιστική παράδοση εφαρμόζοντας ένα τύπο «λαϊκού καπιταλισμού» όπου η παλιά μορφή πολιτικού συστήματος ελέγχει τις νέες αλλαγές και κατανέμει το κέρδος με ευνοϊκότερους όρους συγκριτικά με το τι συμβαίνει στη Δύση, διασφαλίζοντας και ένα μίνιμουμ κοινωνικής συνοχής, μια σχετικά ισόρροπη- ή μάλλον λιγότερο ανισόρροπη- κατανομή των επενδύσεων κλπ. κλπ.
(β) στην κομφουκιανή παράδοση, ενισχύοντας ένα τύπο οικογενειακού καπιταλισμού, γνωστού κι ως δίκτυο του μπαμπού. Μια μορφή στην οποία υπάρχει έντονο το στοιχείο της αλληλεγγύης μεταξύ της ευρύτερης οικογένειας ενώ υπάρχει αλληλοσεβασμός μεταξύ των οικογενειών με άτυπες συμφωνίες συνεργασίας και βοήθειας. Κάθε οικογένεια οργανώνεται υπό την επίβλεψη και καθοδήγηση του ισχυρότερου μέλους της.
(γ) στην ενίσχυση του εξαγωγικού τομέα που στηρίζεται στα χαμηλά μεροκάματα, την παραδοσιακή δεξιοτεχνία του κινέζου αγρότη -εργάτη σήμερα- που ως ορυζοκαλλιεργητής είχε έντονα αναπτυγμένη το αίσθημα της οικονομίας και την επιμονή στην παραγωγικότητα και την τεχνική δεξιοτεχνία (οι εξαγωγές έφθασαν τα 151 δισ. δολάρια το 1996). (διάγραμμα εξαγωγών).
(δ) στον εκτεταμένο ρόλο της εκπαίδευσης σε μια κοινωνία όπου οι «διανοούμενοι»-μανδαρίνοι αποτελούσαν την άρχουσα τάξη και η κατάληψη των κρατικών αξιωμάτων πραγματοποιούνταν μέσω αλλεπάλληλων εξετάσεων (το 1993 το 80% των ενηλίκων ήταν εγγράμματοι, και το σύνολο των παιδιών πήγαινε στο σχολείο).
Υποθήκες και αδιέξοδα
Όμως δεν είναι όλα «ρόδινα» στον γίγαντα που αναδύεται. Και τα προβλήματα είναι πολλά. Σύντομα μπορούμε να απαριθμήσουμε τα κυριότερα:
Α . Η διάλυση της παλιάς κοινωνικής δομής. Πάνω από 200 εκατομμύρια άνθρωποι θα μετακινηθούν τα επόμενα χρόνια προς τις πόλεις (οι οποίες αυξήθηκαν από 2.870 το 1980 σε 16.992 το 1995) και πάνω από 100 εκατομμύρια θα μείνουν άνεργοι ή υποαπασχολούμενοι, ενώ αυξάνονται οι κοινωνικές ανισότητες. (Βλέπε περισσότερα στο άρθρο του που ακολουθεί)
Β. Η όξυνση των περιφερειακών αντιθέσεων. Ο τύπος της ανάπτυξης που ακολουθείται, με ιδιαίτερο βάρος στις επαρχίες της ακτής και την επένδυση ξένου κεφαλαίου, επιτείνει τις τάσεις για αποδιάρθρωση των περιφερειών και για ουσιαστική αυτονόμησή τους -και μιλάμε για περιφέρειες του μεγέθους των μεγάλων ευρωπαϊκών χωρών. Και ήδη στο Σινγκ Κιανγκ ξεσηκώνονται οι τουρκογενείς Ουιγκούροι. (Πίνακας – εισοδηματικές διαφορές του κινέζικου κόσμου)
Γ. Οι ελλείψεις στην ανώτατη εκπαίδευση η οποία παραμένει καθυστερημένη σε αντίθεση με την εκτεταμένη βασική και κατώτερη Μέση Εκπαίδευση (οι φοιτητές δεν ξεπερνούν τα 5 εκατομμύρια) και οι οποίες θα δημιουργήσουν σύντομα αδιέξοδα και ελλείψεις σε ειδικευμένο προσωπικό.
Δ. Τα τεράστια οικολογικά προβλήματα (βλέπε το άρθρο του Βασίλη Στοϊλόπουλου ).
Ε. Τα πολιτικά αδιέξοδα, τα οποία δεν είναι μόνο συνέπεια της εξαφάνισης της γενιάς των μεγάλων ηγετών, μετά τον θάνατο του Τενγκ, αλλά και της μετάβασης της Κίνας σε μια νέα κοινωνική και πολιτική ισορροπία, όπου ο ολοκληρωτισμός του κόμματος θα αποδειχθεί ατελέσφορος, στο βαθμό που πολλαπλασιάζονται οι φορείς της οικονομικής ισχύος εκτός του ελέγχου του.
Στ. Και βέβαια η Δύση και ιδιαίτερα οι ΗΠΑ δεν πρόκειται να μείνουν εσαεί με «σταυρωμένα τα χέρια» απέναντι στην κινεζική πρόκληση. Οι προσπάθειες περικύκλωσης θα πολλαπλασιαστούν και θα γίνουν περισσότερο έντονες και συντονισμένες, εγκυμονώντας ακόμα και κίνδυνο ανάφλεξης, ή ακόμα και τον πειρασμό καταστροφής του δυναμικού της Κίνας πριν αυτή προλάβει να αποκτήσει την παγκόσμια πρωτοκαθεδρία.
Ο κόσμος δεν θα είναι πια ίδιος
Πάντως η ανάδυση της Κίνας είναι ήδη γεγονός και ο κόσμος δεν πρόκειται πλέον να μείνει ίδιος με αυτόν που γνωρίσαμε στη μεσοβασιλεία του «τέλους της ιστορίας», δηλαδή στην περίοδο της Αμερικάνικης νέας τάξης μετά την διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης. Ήδη στην Ανατολή αναδύεται ένας νέος γίγαντας και ο κόσμος μας δεν θα είναι πια ίδιος. Οι έννοιες του «κέντρου» και της «περιφέρειας» θα έχουν ήδη ξεπεραστεί στον επόμενο αιώνα, ενώ η Δύση θα πάψει να είναι το επίκεντρο της οικονομικής πολιτικής και στρατηγικής ισχύος.
Αυτή η μεταφορά του κέντρου βάρους θα σημάνει άραγε και το τέλος της δυτικής πολιτιστικής ηγεμονίας, την κρίση του δυτικού πολιτικού παραδείγματος, την κρίση της δυτικής αντίληψης του κόσμου; Μήπως η κινέζική επανάσταση που ξεκίνησε στις αρχές του αιώνα ως αντιαποικιακή θα συνεχιστεί σε μια μετακομμουνιστικήεναλλακτική κατεύθυνση, ή θα περιοριστεί απλώς στην σοσιαλ-καπιταλιστική σημερινή της απόληξη; Πάντως με τον ένα ή άλλο τρόπο η Κίνα έχει ήδη «σηκωθεί» και ο παλιός κόσμος έχει ήδη αρχίσει να τρέμει.
