Συγγραφέας: Γιώργος Καραμπελιάς
Το θέμα της σημερινής εκδήλωσης είναι «η σύγκρουση των πολιτισμών και η πρόκληση Χάντιγκτον», που παρεμπιπτόντως αποτελεί και τον τίτλο του πρώτου άρθρου με το οποίο εμφανίστηκε ο Χάντιγκτον στο περιοδικό «Foreign Affairs» το 1993 για να ακολουθήσει το δεύτερο, στο ίδιο περιοδικό τον Νοέμβριο του 1996.
Πριν δώσω το λόγο στους ομιλητές – τον Κώστα Ζουράρι, το Θέμο Στοφορόπουλο και το Χρήστο Γιανναρά που θα ανοίξουν τη σημερινή συζήτηση, θα κάνω μια εισαγωγή πάνω στα κείμενα αυτά και θα προσπαθήσω να τοποθετήσω τη συγκυρία και το πλαίσιο μέσα στο οποίο εμφανίζεται η άποψη του Χάντιγκτον:
Μετά την κατάρρευση του ανατολικού στρατοπέδου και την επέμβαση των Δυτικών -με επικεφαλής τους Αμερικάνους- στον Κόλπο, η ιδέα της παγκοσμιοποίησης έγινε ο κεντρικός άξονας της Δυτικής ιδεολογίας.
Σύμφωνα με αυτή την αντίληψη ο κόσμος μας πια είναι ένας ενιαίος κόσμος που αρχίζει από την Καλιφόρνια και φτάνει έως την… Ν. Υόρκη περνώντας από την Καλκούτα, που διευθύνεται από τις πολυεθνικές και τις ΗΠΑ και όπου ο ρυθμός και η ασθματική ανάσα των Χρηματιστηρίου του Τόκιο, της Σιγκαπούρης, του Χογκ-Κονγκ και της Φρανκφούρτης συναντούν εκείνον του Λονδρέζικου City και της Wall Street.
Ένας ενιαίος κόσμος στον οποίο «οι δικτατορίες» καταρρέουν σε Ανατολή και Δύση όπως έγινε στα τέλη της δεκαετίας του ’80 στην Ανατολική Ευρώπη και την Λατινική Αμερική και εγκαθίσταται η αντιπροσωπευτική μορφή πολιτεύματος.
Είναι η εποχή της μεγάλης στροφής των διανοούμενων οι οποίοι συντάσσονται μαζικά πίσω απ’ αυτή τη Νέα Τάξη που φοράει το πρόσωπο των διαδηλώσεων για την πτώση του τείχους του Βερολίνου και κραδαίνει τους Patriot της δημοκρατίας ενάντια στους Σκουντ του ολοκληρωτισμού.
Είναι η εποχή του «τέλους της Ιστορίας» -θα θυμόσαστε πριν μερικά χρόνια, πως η μεγάλη συζήτηση, ήταν το τέλος της Ιστορίας- και του βάρδου της, του Φουκουγιάμα.
Σύμφωνα με έναν ανανεωμένο -ίσως και εκχυδαϊσμένο- εγελιανισμό η Ιστορία συναντάει την τελική της μορφή, της καπιταλιστικής εμπορευματικής Δημοκρατίας, και κάθε ιδιαιτερότητα είναι προορισμένη να εξαλειφθεί μπροστά στις αδήριτες και συνδυασμένες δυνάμεις του εμπορεύματος και της αντιπροσωπευτικής Δημοκρατίας.
Η νίκη των συμμάχων στον Κόλπο παίρνει την όψη θεοδικίας και παραδειγματικής ενσάρκωσης της Νέας παγκόσμιας Τάξης. Η κατάργηση των δασμών και η ελευθερία του εμπορίου είναι ο πολιορκητικός κριός που αναστατώνει ξεχασμένους πληθυσμούς στα έγκατα της Σιβηρίας ή του Σινγκ-Κιανγκ και οδηγεί στην εξάλειψη κάθε ιδιαιτερότητας.
Το Κεφάλαιό ξαναβρίσκει την παγκοσμιοποιητική ισχύ που προανήγγειλε με τόσο λυρικό τρόπο ο Μαρξ στο «Κομμουνιστικό Μανιφέστο».
Όμως η ευφορία δεν κράτησε πολύ. Η παγκοσμιοποίηση και η κατάργηση των δασμών επιταχύνουν τη μεταφορά του επικέντρου της παγκόσμιας οικονομικής συσσώρευσης προς την Άπω Ανατολή και τη Ν.Α. Ασία, γιατί η διαφορά των αμοιβών είναι τέτοια ώστε οι πολυεθνικές προτιμούν να μεταφέρουν την παραγωγή τους παρά να διατηρήσουν την εθνική τους αγορά και τον προστατευτισμό ο οποίος έχει ξεπεραστεί από την κλίμακα της παραγωγής. Οι πολυεθνικές προτιμούν να φέρουν τον Τρίτο Κόσμο στα προάστια της Νέας Υόρκης και του Λονδίνου -είναι η δημιουργία της περιβόητης κοινωνίας των 2/3- παρά να μειώσουν τα ποσοστά κέρδους που τους εξασφαλίζουν οι μισθοί των μακιλαδόρας του Μεξικού ή των Κινέζων αγροτών. Το αποτέλεσμα της παγκοσμιοποίησης είναι η διεθνοποίηση του κεφαλαίου το οποίο γίνεται διεθνιστικό και «αντι-εθνικιστικό» εξ ου και η γενικευμένη μελαγχολία και υποτονικότητα της οικονομικής, πνευματικής και πολιτιστικής ζωής στη Δύση, που επιπλέον τροφοδοτείται από το θρίαμβο του νεοφιλελευθερισμού. Κι αν μερικές τίγρεις στη μηχανή του παγκοσμιοποιημένου Κεφαλαίου, όπως η Σιγκαπούρη ή η Ταϊβάν μπορούσαν να λειτουργούν τονωτικά για την οικονομία της Δύσης, η καπιταλιστική απογείωση της Κίνας, με πληθυσμό που υπερβαίνει εκείνον του συνόλου της Δύσεως, παράλληλα με την ιαπωνική ισχύ κινδυνεύει να μεταβάλλει σε ζούγκλα τη Νέα -δήθεν αρμονική- Παγκόσμια Τάξη.
Ο πόλεμος της Βοσνίας -παρά τη μερική κατίσχυση της Δύσης- μετά από αιματηρές συγκρούσεις τριών ή τεσσάρων χρόνων, η επιβίωση και εδραίωση του ιρανικού καθεστώτος ακόμα και του Σαντάμ Χουσεϊν, η ενίσχυση του ισλαμισμού στην Αίγυπτο και στην Αλγερία, η ανάπτυξη φονταμενταλιστικών κινημάτων στη Δύση, είτε θρησκευτικών είτε ακροδεξιών -χαρακτηριστικές είναι οι βόμβες ακόμα και στους Ολυμπιακούς της Ατλάντα-, η διαρκής ενίσχυση του Λεπέν στη Γαλλία, το χωριστικό κίνημα στην Ιταλία, η θυελλώδης άνοδος των ακροδεξιών στην Αυστρία, ο πόλεμος στη Τσετσενία ανάμεσα σε μουσουλμάνους και ορθόδοξους, η ένταση στις σχέσεις Ελλάδας-Τουρκίας, η υποβόσκουσα κρίση του Κοσσυφοπεδίου και κυρίως η απαρχή συγκρούσεων με την Κίνα γύρω από το μέλλον της Ταϊβάν και για τον έλεγχο της Νότιας Θάλασσας, δείχνουν πως το μέλλον του κόσμου δεν είναι τόσο ρόδινο και προπαντός πως η παγκοσμιοποίηση κινδυνεύει να λειτουργήσει ως μπούμερανγκ και να μεταβληθεί σε μια καθολίκευση των συγκρούσεων και των αντιπαραθέσεων.
Μπροστά σ’ αυτή τη νέα πραγματικότητα που αναδεικνύεται, ο Τζ. Σόρρος, που αποτέλεσε την κορυφή του χρηματιστηριακού Κεφαλαίου στη δεκαετία του ’80 -και αν θέλετε το άνθος της παγκοσμιοποίησης- αμφισβητεί ο ίδιος τη μονοδιάστατη κυριαρχία του καπιταλισμού που προκαλεί μια αχαλίνωτη επέκταση των δυνάμεων του και η οποία κινδυνεύει να οδηγήσει σε μια νέα παγκόσμια κρίση παρόμοια με κείνη του ’29, εξαιτίας της διάλυσης του κοινωνικού κράτους και της μείωσης της ζήτησης που αυτή συνεπάγεται.
Κι έτσι ο πεσιμιστής, θα λέγαμε, Σαμιουελ Χάντιγκτον αντικαθιστά τον αισιόδοξο Φουκουγιάμα στο πάνθεον της ενιαίας σκέψης και παρεμπιπτόντως στις σελίδες του «Foreign Affairs».
Με δύο κείμενα του -το πρώτο το 1993 και με τίτλο «Η σύγκρουση των πολιτισμών» και το δεύτερο το Νοέμβρη 1996 και με τίτλο «Η δύση μοναδική και όχι καθολική» που αποτελεί κεφάλαιο του βιβλίου του «Η σύγκρουση των πολιτισμών και η αναδόμηση της Παγκόσμιας Τάξης»- εισάγει την αντίληψη πως μετά την κατάρρευση του σοσιαλισμού και του κομμουνισμού και τη σταδιακή αποδυνάμωση του εθνικού κράτους οι ιδεολογικές αντιπαραθέσεις αντικαθίστανται από πολιτισμικές: Ισλάμ εναντίον Ορθοδόξων, Ορθόδοξοι εναντίον καθολικών, κομφουκιανός κόσμος εναντίον Ινδικού κτλ. Και καταγράφει έντεκα διαφορετικούς πολιτισμικούς χώρους. Ο Χάντιγκτον υποστηρίζει πως η πολιτισμική διαφορά δεν αίρεται με τη χρήση κοινής τεχνολογίας, η Coca-Cola δεν αρκεί για να επιβάλλει την αντιπροσωπευτική δημοκρατία και με αυτή την έννοια η Δύση δεν μπορεί να επεκταθεί πέρα από τα ιστορικά της όρια.
Οι παραδοσιακοί πολιτισμοί, μάλιστα μετά από μια πρώτη φάση δυτικοποίησης, εμφανίζουν αντίστροφες τάσεις κι απορρίπτουν τις δυτικές αξίες όπως έγινε στο Ιράν, όπως κινδυνεύει να γίνει στην Αίγυπτο και την Τουρκία και προφανώς στην Ιαπωνία και την Κίνα, τους μεγάλους ανταγωνιστές. Εξ άλλου σε ένα φανταστικό σενάριο πολέμου που κατασκευάζει, η Κίνα συμμαχεί με ένα τμήμα του Ισλάμ εναντίον της Δύσης.
Το συμπέρασμα είναι πως η Δύση δεν πρέπει να ενσωματώσει στους θεσμούς της, όπως στο ΝΑΤΟ, χώρες που προέρχονται από αλλότριες πολιτισμικές παραδόσεις, για παράδειγμα την Ελλάδα (πράγματι στο τελευταίο του κείμενο ο Χάντιγκτον λέει πως η Ελλάδα και η Τουρκία θα πρέπει να φύγουν από το ΝΑΤΟ) αλλά να οικοδομηθεί ωςφρούριο και να αφήσει τους άλλους πολιτιστικούς χώρους να συγκροτήσουν τις δικές τους -ίσως- ενότητες ή να συγκρουστούν μεταξύ τους.
