Του Παναγιώτη Χούπα
Στις 16 Μαρτίου 2020, ενώ είχε γίνει πλέον σαφές ότι ο πλανήτης ευρίσκεται εν μέσω ταχέως εξελισσόμενης θανατηφόρας πανδημίας από τον νέο (τότε) κορωνοϊό (την προηγουμένη είχαν δηλωθεί, σε μία και μόνη ημέρα, περίπου 700 θάνατοι παγκοσμίως), έλαβε χώρα ένα μάλλον ασυνήθιστο γεγονός.
Επιστημονική μελέτη του τύπου της «κλινικής δοκιμής» (clinical trial) δημοσιεύθηκε στο διαδίκτυο, μέσω YouTube! Επρόκειτο για προ-προδημοσίευση. Τέσσερις μέρες αργότερα (20 Μαρτίου) ακολούθησε η προδημοσίευση σε διεθνές περιοδικό με αντικείμενο τους αντιμικροβιακούς παράγοντες (International Journal of Antimicrobial Agents), και η κανονική δημοσίευση έγινε μετά από μήνες, στο τεύχος Ιουλίου του ίδιου περιοδικού.
Η μελέτη, υπό την καθοδήγηση του Γάλλου καθηγητή Didier Raoult, είχε συμπεράνει ότι «η θεραπεία με υδροξυχλωροκίνη συνδέεται σημαντικά με μείωση έως εξαφάνιση του ιϊκού φορτίου σε ασθενείς με COVID-19». (Ας επισημάνει ο αναγνώστης, την πολύ προσεκτική διατύπωση τού συμπεράσματος).
Μέχρις εδώ, κανένα πρόβλημα.
Η χλωροκίνη και το (ασφαλέστερο) παράγωγό της υδροξυχλωροκίνη είναι γνωστές από πολύ παλιά (1934 και 1955 αντίστοιχα). Έχουν ανθελονοσιακή δράση (κάπως περιορισμένη πια, λόγω αντοχής των παρασίτων της ελονοσίας) και αντιφλεγμονώδεις ιδιότητες (χρησιμοποιούνται με επιτυχία σε ορισμένες περιπτώσεις συστηματικού ερυθηματώδους λύκου και ρευματοειδούς αρθρίτιδας).
Η ασυνήθης πρώτη παρουσίαση της μελέτης ξένιζε βεβαίως, αλλά θα μπορούσε να δικαιολογηθεί. Σε καταστάσεις κρίσεως, η προσπάθεια κάποιων επιστημόνων να πληροφορήσουν τη διεθνή επιστημονική κοινότητα για τα ευρήματά τους, όσο πρώιμα και ασαφή και αν είναι αυτά, είναι μάλλον θεμιτή. Οι πρωτόγνωρες απειλές απαιτούν, ενδεχομένως, παραβίαση των πρωτοκόλλων.
Ακόμη, οι αδυναμίες τής μελέτης, προφανείς για οποιονδήποτε πραγματικό επιστήμονα, γνωστές και επισημαινόμενες από τους ίδιους τους συντάκτες της, καμία παρεξήγηση δεν μπορούσαν να προκαλέσουν εντός της επιστημονικής κοινότητας:
1) Τον Μάρτιο, η μελέτη βρισκόταν στο στάδιο της προδημοσίευσης. Αυτό σήμαινε ότι δεν είχε ελεγχθεί από κανέναν πλην των συγγραφέων της. Αντικειμενικός έλεγχος από ανεξάρτητους ειδικούς (peer review) δεν είχε γίνει. Η (όποια) αξία της μελέτης δεν μειωνόταν, τελούσε όμως σε εκκρεμότητα μέχρι τον ανεξάρτητο έλεγχο (αν και σοβαρά λάθη έχουν κατά καιρούς καταφέρει να διαλάθουν της προσοχής αξιόπιστων κριτών και οι μελέτες που τα περιείχαν να δημοσιευτούν τελικά, με ό,τι αυτό συνεπάγεται)
2) Καμία κατάφωρη παραβίαση της δεοντολογίας δεν έγινε. Αρκεί να τονιστεί ότι, όταν η μελέτη δημοσιεύτηκε κανονικά (ελεγμένη), έγινε γνωστό ότι ο αρχισυντάκτης τού περιοδικού, ο οποίος μετείχε στην ερευνητική ομάδα, είχε αυτοεξαιρεθεί από την ελεγκτική διαδικασία και ως υπεύθυνος είχε οριστεί άλλος ειδικός.
3) Οι ερευνητές ουδέποτε ισχυρίστηκαν ότι έκαναν κάτι πρωτότυπο. Αντιθέτως, ήδη από την εισαγωγή της δημοσίευσης έκαναν γνωστό ότι υπήρχαν αναφορές για την πιθανή αποτελεσματικότητα του φαρμάκου που προέρχονταν από την Κίνα. Η υδροξυχλωροκίνη άλλωστε είχε, σε εργαστηριακές μελέτες, ελπιδοφόρα αποτελέσματα έναντι των κορωνοϊών που προκάλεσαν το SARS (2002-2003) και το MERS (2012). Οι πολλές φαρμακολογικές δράσεις τής ουσίας την καθιστούν πάντοτε υποψήφια για μελέτες πιθανών θεραπευτικών της αποτελεσμάτων σε διάφορες νόσους.
4) Οι συγγραφείς εξαρχής έκαναν σαφές ότι η μελέτη τους ήταν ανοικτή και μη τυχαιοποιημένη, δηλαδή κατ’ ανάγκην μεν, εξορισμού δε, αδύναμη (προκειμένου μια κλινική μελέτη που αφορά σε χορήγηση φαρμάκου σε ανθρώπους να είναι όσο το δυνατόν πιο αξιόπιστη, πρέπει να είναι «τυφλή» και «τυχαιοποιημένη»: οι ασθενείς να κατανεμηθούν τυχαία σε δύο ισοδύναμες ομάδες, στη μία των οποίων πρέπει να χορηγείται το υπό μελέτη φάρμακο και στην άλλη αδρανές «φάρμακο» ή κάποιο στάνταρ φάρμακο, αλλά ούτε οι ερευνητές ούτε οι ασθενείς να γνωρίζουν ποιος λαμβάνει τι – αυτό το γνωρίζει μόνο ο σχεδιαστής της μελέτης).
5) Οι συγγραφείς αρχίζουν το συμπέρασμα της μελέτης με τη φράση «παρά το μικρό δείγμα», τονίζουν δηλαδή εξαρχής μια βασική αδυναμία.
6) Σε όλη τη μελέτη πουθενά δεν αναφέρεται ή, έστω, αφήνεται να εννοηθεί ότι το φάρμακο, πέραν πάσης αμφιβολίας, θεραπεύει τη νόσο, την προλαμβάνει ή προφυλάσσει από αυτή.
Από εκεί και πέρα το χάος.
Οποιοσδήποτε συνωμοσιολόγος, φανατικός ή προκατειλημμένος περιδιάβαινε στο διαδίκτυο, έκανε τη μελέτη αυτή και άλλες εξίσου μικρές και αδύναμες που προέκυψαν στη συνέχεια, «σημαίες». Η προσχηματισμένη αυθαίρετη άποψη οποιουδήποτε διαταραγμένου ή απλού αρνητή εύρισκε, εκ των υστέρων, «δικαίωση». Εφόσον υπήρχε φάρμακο (τι κι αν ούτε οι Κινέζοι ερευνητές, ούτε οι Γάλλοι, ούτε άλλοι άλλης εθνικότητας ισχυρίζονταν κάτι τέτοιο), ο ιός δεν ήταν επικίνδυνος, τα περιοριστικά μέτρα ήταν εκ του πονηρού και το εμβόλιο εκ του πονηρότερου.
Ένα καταξιωμένο για άλλες χρήσεις φάρμακο, έγινε όπλο στα χέρια ασχέτων και λαϊκιστών. Μια πρόταση για πιθανή αποτελεσματικότητα, μια σύσταση που χρειαζόταν περαιτέρω επιβεβαίωση μέσω πάγιων μεθοδολογικών εργαλείων, μετατράπηκε σε βεβαιότητα και έγινε έτσι αντικείμενο εκμετάλλευσης.
Ενώ η διεθνής επιστημονική κοινότητα συνιστούσε συλλογή πολλών και έγκυρων στοιχείων πριν η υδροξυχλωροκίνη ανακηρυχθεί επισήμως ως “Η λύση στη θεραπεία τής COVID-19” και εργαζόταν σκληρά και μεθοδικά προς αυτή την κατεύθυνση (σχεδιάζονταν και ξεκινούσαν μεγάλες μελέτες), ο αδιαφιλονίκητος ηγέτης των απανταχού ανοήτων και διαταραγμένων Πρόεδρος των ΗΠΑ, εκμεταλλευόμενος τη θέση του, τον πανικό των πνιγμένων (ασθενών και γιατρών) που πιάνονταν από τα μαλλιά τους και τη μαζική τύφλωση των οπαδών του, έσπευσε να προμοτάρει το φάρμακο. Ήδη στις 4 Απριλίου, και πριν οι καθ’ ύλην αρμόδιοι επιστήμονες προλάβουν καν να καταλάβουν τι συνέβαινε, ο Ντ. Τραμπ δήλωνε (δις) ότι «there are some very strong, powerful signs» όσον αφορά τις δυνατότητες τού φαρμάκου. Στη συνέχεια δήλωσε ότι έδωσε εντολή στην κυβέρνησή του να αγοράσει και αποθηκεύσει 29.000.000 δισκία του φαρμάκου, για χρήση σε ασθενείς με COVID-19.
Η πρωτοφανής αυτή «διαφήμιση» προκάλεσε φυσικά αλυσιδωτές αντιδράσεις. Η ζήτηση του φαρμάκου εκτοξεύθηκε, ελλείψεις (για εκείνους τους χρονίως πάσχοντες που το είχαν ανάγκη) παρατηρήθηκαν, φαρμακοβιομηχανίες και κράτη έσπευσαν να παράγουν και να στοκάρουν κτλ.
Σαν να μην έφτανε αυτό, μια μικρή εταιρεία των ΗΠΑ με πολύ αμφισβητήσιμη αξιοπιστία ανέλαβε, με αδιαφανείς και σε κάθε περίπτωση ύποπτες διαδικασίες, τη συλλογή δεδομένων από μελέτες που αφορούσαν την υδροξυχλωροκίνη παγκοσμίως. Η μεσάζουσα αυτή εταιρεία, όπως ήταν αναμενόμενο, τίναξε τα πάντα στον αέρα. Τα στοιχεία που παρείχε έδειχναν απογοητευτικά έως απειλητικά προκαταρτικά αποτελέσματα από τη χρήση του φαρμάκου εναντίον του ιού παγκοσμίως (σημαντικές και συχνές παρενέργειες). Οι αναλύσεις των δυσμενών αρχικών δεδομένων δημοσιεύθηκαν σε έγκυρα αγγλόφωνα ιατρικά περιοδικά (τέλη Μαΐου 2020) και ανάγκασαν τόσο τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, όσο και τα ερευνητικά ιδρύματα να διακόψουν τις μελέτες. Μια πιο προσεκτική όμως παρατήρηση των «δεδομένων» αποκάλυψε τρομερά σφάλματα, τα ιατρικά περιοδικά απέσυραν τις αναξιόπιστες πλέον «ενοχοποιητικές» δημοσιεύσεις (αρχές Ιουνίου) και οι μελέτες συνεχίστηκαν.
Οι συνωμοσιολόγοι είχαν τώρα και βούτυρο στο ψωμί τους. Προσέθεσαν νέο επεισόδιο στο σήριαλ: οι θεσμικοί παράγοντες είχαν προσπαθήσει να δυσφημίσουν το φάρμακο, η πλεκτάνη είχε αποκαλυφθεί, το φάρμακο ήταν θαυματουργό, ο ιός δεν ήταν επικίνδυνος, τα περιοριστικά μέτρα ήταν εκ του πονηρού κτλ κτλ.
Το αποτέλεσμα; (θα αναρωτιέται ο αναγνώστης). Ξέχωρα από την εκμετάλλευση, είναι τελικά το φάρμακο αποτελεσματικό έναντι τού κορωνοϊού;
Η απάντηση είναι όχι.
Όλες οι ισχυρές μεθοδολογικά σχετικές με το θέμα μελέτες (διπλές, τυφλές, τυχαιοποιημένες, σε μεγάλο αριθμό ασθενών), οι οποίες ολοκληρώνονται πλέον, δεν βρίσκουν κανένα όφελος. Για τη συγκεκριμένη χρήση, ουδείς σώφρων γιατρός εμπιστεύεται πλέον την υδροξυχλωροκίνη.
Το μόνα που απέμειναν εν τέλει από αυτή τη θλιβερή ιστορία, είναι αβάσταχτη ελαφρότητα, λαϊκισμός, φανατισμός και βλακεία.
Υ.Γ Πρόσφατη μετα-ανάλυση υπαινίσσεται ενδεχόμενη βλαπτική δράση τού φαρμάκου στους πάσχοντες από COVID-19 (πιθανολογείται συσχέτιση με αυξημένα ποσοστά θανάτων). Την μελέτη αυτή συνυπογράφει η ιερή αγελάδα των απανταχού συνωμοσιολόγων, ένας διάσημος Ελληνοαμερικανός καθηγητής επιδημιολογίας. Κατόπιν αυτής της εξέλιξης, προβεβλημένοι Έλληνες αρνητές δεν είχαν κανένα πρόβλημα να αδειάσουν πρώην συντρόφους τους (άλλωστε, τους αρκεί οι θάνατοι να μην οφείλονται στον ιό). Ο καθηγητής Raoult χαρακτηρίζεται πλέον ως «εμμονικός» και από τον γνωστό δημοσιογράφο-γκουρού της βλακείας τηρούνται «αποστάσεις». Η επιβίωση μιας θεωρίας συνωμοσίας προβλέπει φαίνεται και ανθρωποθυσίες.
Πηγές:
https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0924857920300996?via%3Dihub#!
https://academic.oup.com/ofid/article/7/4/ofaa130/5820538
https://www.thelancet.com/journals/lancet/article/PIIS0140-6736(20)31180-6/fulltext
https://www.thelancet.com/journals/lancet/article/PIIS0140-6736(20)30817-5/fulltext
https://jamanetwork.com/journals/jama/fullarticle/2772921
