Συγγραφέας: Θέμος Στοφορόπουλος
Το θέμα μου είναι η μεταψυχροπολεμική διπλωματία των ΗΠΑ, οι προτάσεις Χ. και ο ελληνισμός …
Λοιπόν ο Σάμουελ Χάντιγκτον, έγκυρος καθηγητής του κλάδου των διεθνών σχέσεων -και έχει σημασία αυτό- προτείνει να ακολουθήσουν οι ΗΠΑ μια εξωτερική πολιτική, κάπως αλλά όχι ριζικά, διαφορετική από εκείνη που εφαρμόζουνε μετά το τέλος του ψυχρού Πολέμου. Προτείνει και μια ιδεολογική συσκευασία, μια ιδεολογική σάλτσα και χαίρομαι γι’ αυτά που είπε ο Κώστας ο Ζουράρις γι’ αυτή την άλλη πολιτική.
Πρώτα λοιπόν, θα θυμίσω τις γενικές γραμμές της εφαρμοζόμενης αμερικάνικης πολιτικής. Για να αναφερθώ μετά στις προτάσεις Χάντιγκτον και να τελειώσω εξετάζοντας τις συνέπειες για τον ελληνισμό, στην απίθανη, σπεύδω να πω, περίπτωση εφαρμογής όσων ο Αμερικανός εισηγείται.
Αρχίζοντας πρέπει να επισημάνουμε πως την μεταψυχροπολεμική αμερικανική διπλωματία, με την έννοια της εξωτερικής πολιτικής, την διακρίνει μια έξαρση ιμπεριαλισμού. Τον ιμπεριαλισμό όπως τον όρισε τόσο ο αστός Χόμπσον όσο και ο Λένιν, ως τις προσπάθειες δηλαδή απόκτησης ελέγχου και επί άλλων πρώτων υλών, οδών μεταφοράς και αγορών. Και βέβαια τον ιμπεριαλισμό όπως τον όρισαν οι αντιμαρξιστές κλασικοί της ρεαλιστικής σχολής του κλάδου των Διεθνών Σχέσεων, ιδίως ο Μοργκεντάου, δηλαδή ως τις προσπάθειες που τελικό στόχο έχουν την απόκτηση περισσότερης πολιτικής ισχύος, μεγαλύτερης επιρροής επί των αποφάσεων άλλων λαών.
Ο πολιτικός αυτός στόχος, σπεύδω να προσθέσω, για να προλάβω τυχόν αντιδράσεις, δεν ήταν βέβαια ξένος, όπως ξέρετε, προς τη σκέψη του Λένιν όπως προκύπτει και από τον Ιμπεριαλισμό ανώτατο στάδιο του Καπιταλισμού. Ο κάπως απολογητικός τόνος αυτών των εξηγήσεων και των ορισμών οφείλεται στις παραινέσεις φίλων να μην χρησιμοποιώ, λέει, τον όρο ιμπεριαλισμός διότι ηχούν παλαιο-κομμουνιστικά και αυτό δεν είναι του συρμού.
Είμαι βέβαιος πως όσοι μαζευτήκαμε σήμερα εδώ θέλουμε να ξεφύγουμε από τη λογική της τηλεόρασης και μπορώ εξάλλου να καθησυχάσω τους ανησυχούντες φίλους μου, οι συγκριτικοί ή οι εκλεκτικοί τρόποι είναι απολύτως της μόδας στη λεγόμενη επιστήμη των Διεθνών σχέσεων, όπως ξέρουν όσοι καθηγητές του κλάδου μας τιμούν με την παρουσία τους, και τέτοιους τρόπους χρησιμοποιώ μιλώντας για τον Ιμπεριαλισμό.
Πόσο συνειδητός είναι αυτός ο αμερικάνικος ιμπεριαλισμός η μορφή του οποίου δεν συμπίπτει προφανώς με τον ιμπεριαλισμό της Αγγλίας και της Γαλλίας του 19ου και των αρχών του 20ού αιώνα.
Ασφαλώς υπάρχει σχεδιασμός σε μεγάλο βαθμό, όπως επίσης υπάρχει και ένας ενστικτώδης εγωκεντρισμός των Αμερικάνων που βλέπουν τη χώρα τους ως ένα είδος κιβωτού του Νώε η οποία περιέχει ό,τι ανώτερο και χρησιμότερο για την ανθρωπότητα, περιλαμβανομένων των καλύτερων στοιχείων όλων των ανθρωπίνων πολιτισμών.
Άρα -υπαγορεύει αυτός ο υποσυνείδητος εγωισμός- αυτό που προέχει είναι η εξυπηρέτηση των συμφερόντων του κέντρου της ανθρωπότητας που είναι οι ΗΠΑ. Το φαινόμενο, πάντως, της έξαρσης του αμερικάνικου ιμπεριαλισμού μετά το 1989 είναι φυσικό αφού κατάρρευσε το Σοβιετικό αντίπαλο δέος. Μέσα στα όρια του αποβιώσαντος Σοβιετικού συνασπισμού βρίσκονται οι υδρογονάνθρακες π.χ. της Κασπίας ή η αναδυόμενη αν θέλετε Πολωνική αγορά που εποφθαλμιά η Αμερική και ευρίσκονται και τα υποψήφια νέα μέλη του ΝΑΤΟ. Αλλά η διάλυση της Σοβιετικής αυτοκρατορίας και η οριστική ή προσωρινή ήττα του μαρξισμού δίνουν στις ΗΠΑ την ευκαιρία να επιδιώξουν και γενικότερη προώθηση των συμφερόντων τους με την ενίσχυση και εκμετάλλευση των τάσεων διεθνοποίησης της οικονομίας λόγω και των γνωστών τεχνολογικών εξελίξεων. Πρόκειται για την περίφημη παγκοσμιοποίηση. Η Ουάσιγκτον υπολογίζει ότι σε μία όσο γίνεται πιο ελεύθερη διεθνή αγορά τα αμερικάνικα συμφέροντα θα προωθηθούν και θα επικρατήσουν.
Κάθε πολιτική και ειδικότερα κάθε εξωτερική πολιτική χρειάζεται κάποιο ιδεολογικό καρύκευμα που δεν πρέπει να συγχέεται με το γνήσιο κόσμο των ιδεών όσο κι αν είναι αλήθεια βέβαια πως η πνευματική ζωή δεν αναπτύσσεται σε ένα κοινωνικο-οικονομικό κενό κι όσο κι αν συχνά οι πολιτικές ιδεολογίες αποτελούν διαστρεβλώσεις σοβαρών πνευματικών δημιουργημάτων. Αλλά είναι άλλο πράγμα.
Καθ’ όσον ειδικότερα αφορά τις ΗΠΑ το ιδεολογικό περίβλημα είναι πάγιο χαρακτηριστικό της εξωτερικής τους πολιτικής. Έχουν μία τάση να μην μπορούν να κάνουν εξωτερική πολιτική χωρίς ένα μοραλισμό όπως παρατηρεί και ο Κίσινγκερ στο σημαντικό βιβλίο του Διπλωματία.
Κατά τη μεταψυχροπολεμική εποχή την ιδεολογία, αυτό το καρύκευμα, της αμερικάνικης διπλωματίας συνιστούν: η αστική δημοκρατία συνδεδεμένη οργανικά -όπως τονίζουν- με τον καπιταλισμό, το τόσο ατελές όπως ξέρουμε διεθνές Δίκαιο, ηειρήνη την οποία υποτίθεται ότι στηρίζει η οικονομική συνεργασία και αλληλεξάρτηση, τα δικαιώματα και οι ελευθερίες του ατόμου, του ατόμου ως επιχειρηματία και καταναλωτή.
Την ιδεολογία αυτή υποτείνει η αντίληψη ότι όλοι οι λαοί σταδιακά εξαμερικανίζονται πολιτιστικά και ότι η διαδικασία αυτή μπορεί και πρέπει να ολοκληρωθεί.
Πρόκειται για την πολιτιστική πλευρά της ιμπεριαλιστικής πολιτικής της Ουάσιγκτον σταθερός στόχος της οποίας είναι, όπως είπαμε, η εξυπηρέτηση των αμερικάνικων συμφερόντων και η αύξηση της αμερικάνικης ισχύος. Το στόχο αυτό υπηρετούν σε παγκόσμιο επίπεδο δηλαδή στο επίπεδο της ενιαίας υφηλίου δυτικοκρατούμενοι και ειδικότερα αμερικανοκρατούμενοι οργανισμοί όπως είναι τα Ηνωμένα Έθνη στον πολιτικό τομέα. Την ίδια όμως στιγμή, και αυτό είναι ενδιαφέρον σε σχέση με τη θεωρία του Χάντιγκτον, τις προτάσεις του, την ίδια στιγμή οι Η.Π.Α επιχειρούν ηγετική συμμετοχή και σε περιφερειακούς συνασπισμούς χωρών, τα μορφώματα αυτά που είναι μερικότερα σε σύγκριση με την Διεθνή κοινότητα, όπως αποκαλείται Έχουν διπλή ιδιότητα: εκείνη την συνιστωσών ενός υπό κατασκευής συστήματος που θα καλύψει, υποτίθεται, ολόκληρη τη γη κάποτε και εκείνη εναλλακτικών ειδικότερων πλαισίων που εξυπηρετούν καλύτερα τους μετέχοντες και συγκεκριμένα -κι αφορά το θέμα μας- τις Η.Π.Α. Έτσι, για ν’ αρχίσουμε από τα γεωγραφικώς απώτερα, πάντοτε βέβαια σε σχέση με τον ομφαλό της γης οι Η.Π.Α συνδέονται με το Forum του APEC, το Forum της οικονομικής συνεργασίας Ασίας – Ειρηνικού. Συνδέονται εξάλλου άμεσα με τον Καναδά και με το Μεξικό στο πλαίσιο της NAFTA δηλαδή της συμφωνίας ελευθέρου εμπορίου Β. Αμερικής στην οποία μάλιστα ενδέχεται να προσχωρήσει και η Χιλή.
Το Μάιο αυτού του έτους, 34 χώρες του Δυτικού Ημισφαιρίου όλες δηλαδή, με μόνη αποκλεισμένη την Κούβα, θ’αρχίσουν διαπραγματεύσεις για μια περιοχή ελευθέρου εμπορίου ολόκληρης της Αμερικανικής Ηπείρου τη λένε «Free Trade of theAmerica’s». Οι στενότεροι πολιτικοστρατιωτικοί δεσμοί είναι βέβαια εκείνοι που ενώνουν, το ξέρουμε, τις Η.Π.Α με τον Καναδά και με τα Ευρωπαϊκά μέλη του ΝΑΤΟ στα οποία -όπως όλοι γνωρίζουμε βέβαια- περιλαμβάνονται η Ελλάδα και η Τουρκία. Μεταξύ των μελών της Βορειοατλαντικής συμμαχίας, της Δύσης γενικότερα, επικρατεί σε σημαντικό βαθμό συναντίληψη που θυμίζει κάποιες προβλέψεις του Χόμπσον ή αν θέλετε και του Κάουτσκι στην γνωστή του διαφωνία με τον Λένιν -περί υπεριμπεριαλισμού. Οι δυτικοί συμφωνούν γενικά π.χ. για τους νέους σκοπούς του ΝΑΤΟ στους οποίους θα αναφερθώ. Υπάρχουν βέβαια και σοβαρές όπως ξέρουμε ενδοϊμπεριαλιστικές διενέξεις, που θα ικανοποιούσαν τον Λένιν -παραδείγματα αποτελούν οι διαφωνίες σχετικά με τη Βοσνία, σχετικά με τη σημασία για τη Δύση της ασφάλειας του Ισραήλ με τη δυτική πολιτική έναντι της Κίνας, του Ιράν, του Ιράκ, της Κούβας. Χωρίς να ξεχνούμε τα παράπονα των Ευρωπαίων, ορισμένων φωτισμένων Ευρωπαίων, ότι ιδιοτελώς οι Αμερικανοί προσπαθούν να επιβάλλουν στην Ευρώπη κανόνες ελευθέρου ανταγωνισμού που οι ίδιοι οι Αμερικανοί εφαρμόζουν μόνο όταν τους συμφέρει. Και υπάρχουν Ευρωπαίοι, ορισμένοι Ευρωπαίοι, που θέλουν να στηρίξουν την ολοκλήρωση της Ευρωπαϊκής Ένωσης την οποία βλέπουν και ως μέσο άμυνας εναντίον της Αμερικής σε θεωρίες περί υπάρξεως ευρωπαϊκού πολιτισμού διακεκριμένου από τον πολιτισμό των ΗΠΑ. Να λοιπόν, μια άλλη θεωρία περί πολιτισμών. Όταν οι ΗΠΑ δεν μπορούν ή δεν θέλουν να χρησιμοποιήσουν πλήρως τον ΟΗΕ ή το ΝΑΤΟ καταφεύγουν σε at hoc κλήσεις που δεν εντάσσονται βέβαια σαφώς ούτε στην οπτική της μιας υφηλίου, ούτε σε εκείνη της ενωμένης Δύσης και παράδειγμα κατ’ εξοχήν είναι η «Καταιγίδα της Ερήμου». Αλλά για το νέο ΝΑΤΟ, του οποίου οι δομές και οι σκοποί συζητούνται γίνεται λόγος για ένα σχήμα όπως λένε «coalitions of the willing», συνασπισμών δηλαδή εκείνων μόνο των μελών του ΝΑΤΟ που θα θέλουν να αναλάβουν μια συγκεκριμένη επιχείρηση. Τέτοια είναι συνοπτικότατα η σημερινή εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ.
Απέναντί της βρίσκονται οι τάσεις του απομονωτισμού όπως και οι μεσσιανικές τάσεις, αποκορύφωμα των οποίων μεσσιανικών αποτελεί το παρόν στάδιο ιμπεριαλισμού της μόνης υπερδύναμης. Αυτές όπως και ο απομονωτισμός έχουν μακρά ιστορία. Ο τελευταίος στηρίζεται κι αυτός στην αντίληψη για τη μοναδικότητα και ανωτερότητα του αμερικάνικου πολιτισμού. Όλα αυτά ήταν αναγκαία για να έρθουμε στον Χάντιγκτον ο οποίος προτείνει μια αμερικάνικη πολιτική μέσης γραμμής, ένα είδος συμβιβασμού μεταξύ απομονωτισμού και παγκοσμιοποιημένης διπλωματίας όπως την σκιαγραφήσαμε. Εισηγείται: Πρώτον, να καθορισθούν σφαίρες επιρροής ενός εκάστου πολιτισμού, του Δυτικού και των άλλων, που κατά τον Χάντιγκτον. δεν είναι επιδεκτικοί εκδυτικισμού. Αυτή είναι η ιδεολογική σάλτσα. Και ν’ αποφεύγουν τα κράτη κάθε πολιτισμού και ιδίως τα ισχυρότερα, εκείνα που αποκαλεί «coreCountries», κράτη-πυρήνες, να αποφεύγουν να παρεμβαίνουν στις διαμάχες μεταξύ των χωρών άλλων πολιτισμών. Δεύτερον σ’ εκείνες τις περιοχές όπου οι πολιτισμοί αλληλεπικαλύπτονται ή γειτνιάζουν άμεσα, όπως στη δική μας π.χ., τα κράτη πυρήνες πρέπει ν’ ασκούν μεσολάβηση ώστε να περιορίζουν ή και να σταματούν πολέμους μεταξύ κρατών ή ομάδων κρατών που ανήκουν σε διαφορετικούς πολιτισμούς.
Η δυτική σφαίρα επιρροής περιλαμβάνει -κατά τον Χάντιγκτον- τις ΗΠΑ, τον Καναδά, τις Ευρωπαϊκές Χώρες (πλην των Ορθοδόξων ή Ισλαμικών το θρήσκευμα), ιδεωδώς δε και τις χώρες της Λατινικής Αμερικής. Θα πρέπει, υποστηρίζει, ν’ αναπτυχθούν περαιτέρω οι δεσμοί μεταξύ των δύο πλευρών του Ατλαντικού. Να συναφθεί μια Ευρω-αμερικάνικη συμφωνία ελευθέρου εμπορίου και να δημιουργηθεί ένας Βορειαντλαντικός Οικονομικός Οργανισμός αντίγραφο -λέει- ή συμπλήρωμα του ΝΑΤΟ. Η ξεκάθαρη αυτή διατύπωση σε συνδυασμό με τις επανειλημμένες αναφορές του Χάντιγκτον στα αμερικάνικα συμφέροντα, στο γεγονός βέβαια -συνεχώς το αναφέρει- ότι οι ΗΠΑ είναι η ισχυρότερη δυτική χώρα δεν αφήνουν καμιά αμφιβολία ότι ο καθηγητής του Χάρβαρντ εκτιμά πως αμερικανοκρατούμενο θα είναι αυτό το δυτικό σχήμα, ώστε να τεθεί τέρμα στις όποιες διαφωνίες των Ευρωπαίων αλλά και να εκμεταλλευτεί πλήρως η Αμερική όπως θέλει τη μεγαλύτερη αγορά του κόσμου που είναι η ευρωπαϊκή.
Τώρα, πόσο μετριοπαθής είναι ο ιμπεριαλισμός του Χάντιγκτον; Θέλει άραγε να αδιαφορήσει αυτή η μείζων ενωμένη Ευρώπη για τον υπόλοιπο κόσμο; Ασφαλώς όχι. Γράφει ότι αν εφαρμοστούν τα σχέδιά του θα αυξηθεί η δυτική ευμάρεια αλλά και η δυτική πολιτική επιρροή σ’ ολόκληρη την υφήλιο, που τη βλέπει προφανώς να είναι δυτικοκρατούμενη λόγω του ειδικού βάρους του δυτικού γίγαντα που ελπίζει ο Χάντιγκτον ότι θα εξουδετερώσει τα αναπτυσσόμενα σχετικά πλεονεκτήματα, οικονομικά και στρατιωτικά των άλλων περιοχών* σε ορισμένα από αυτά αναφέρθηκε ο Γιώργος ο Καραμπελιάς. Ο Χάντιγκτον τώρα, αυτό είναι το τρομερό, εισηγείται τον αποκλεισμό Ελλάδας και Τουρκίας από το ΝΑΤΟ, ιδέα που κατατάραξε πολλούς συμπατριώτες μας, αλλά ιδέα πρέπει να πούμε συνεπής με όσα υποστηρίζει ο καθηγητής ο οποίος παρατηρεί για την Ελλάδα ότι είναι σύμμαχος της Ρωσίας -στην πράξη εννοεί- στον ίδιο βαθμό που είναι μέλος του ΝΑΤΟ. Η παρατήρηση αυτή παραπέμπει στην πραγματική διαφορά στρατηγικών συμφερόντων μεταξύ του ελληνισμού αφενός και της δύσης αφετέρου. Έχει δίκιο -κι εγώ συμφωνώ εδώ- ο Χάντιγκτον. Δεν συμπίπτουμε ως προς κανένα εθνικό μας θέμα, τουρκική επιθετικότητα, Κύπρος, σύνορα και επιχειρησιακή ευθύνη στο Αιγαίο, ελληνισμός Αλβανίας και Τουρκίας, Μακεδονικό, οποιοδήποτε. Ούτε ως προς οποιοδήποτε φλέγον ζήτημα στην ευρύτερη περιοχή μας, π.χ. σας θυμίζω τον αντισερβισμό των δυτικών, την ετεροβαρή φιλοϊσραηλινή πολιτική, ή ως προς οποιονδήποτε από τους νέους σκοπούς του ΝΑΤΟ: αντιδυτικά καθεστώτα της περιοχής, ισλαμισμό και πετρέλαιο στη Ν.Δ. Ασία ή στην Αφρική. Με αυτά από δω και στο εξής θ’ ασχοληθεί το ΝΑΤΟ στην περιοχή μας. Τι θα έπρεπε να κάνει άραγε κατά τον Χάντιγκτον το ΝΑΤΟ στην περιοχή μας; Το λέει στο βιβλίο του ίσως, δεν ξέρω, αλλά διερωτάμαι πως θα ήθελε να συνεργάζεται με τα κράτη-πυρήνες του Ισλαμικού Πολιτισμού και σαν τέτοια αναφέρει στην περιοχή μας την Αίγυπτο και το Ιράν όχι την Τουρκία κι αυτό είναι ενδιαφέρον.
Το Ιράν -και βέβαια γνωρίζετε τις αμερικάνικες προσπάθειες- που τις περιγράφουν ως προσπάθειες να επανενταχθεί η Τεχεράνη στο «διεθνές σύστημα».
Την Τουρκία την εξαιρεί λόγω ανερχόμενου ισλαμισμού -αναφέρει συγκεκριμένα τοΚόμμα της Ευημερίας. Κι έχει δίκιο στο βαθμό που -παρά τον Ερμπακάν και τους άμεσους συνεργάτες του- έχουν ενταχθεί στο Κόμμα της Ευημερίας όπως και σε άλλα τουρκικά κόμματα συσπειρούμενες γύρω από τον Ισλαμισμό μεγάλες μάζες που καταπι
έζονται από το φασιστικό και φιλοδυτικό καθεστώς της Άγκυρας. Όσο για την εξαίρεση της Ελλάδας – γιατί τόση ανησυχία;
Ξέρω πως πολλοί θεωρούν αυτονόητο πως η Δύση μας παρέχει κάποια προστασία αλλά πάντα διερωτάμαι αν μπορούν να το αποδείξουν. Τι είδους προστασία είναι αυτή όταν ο κύριος Πάγκαλος στη θαυμάσια συνέντευξή του προς τον κύριο Πρετεντέρη μας εξηγεί ότι «κι αν είχαμε -λέει- κατατροπώσει τους Τούρκους στα Ίμια οι Αμερικάνοι θα μας είχαν αναγκάσει να ικανοποιήσουμε τις αξιώσεις της Άγκυρας». Μήπως όμως και την ίδια πολιτική βούληση, δεν έχουν και οι κοινοτικοί μας εταίροι;
Είναι αλήθεια ότι ΕΟΚ και ΝΑΤΟ το ίδιο συνδικάτο όπως έλεγε -για να μην πράξει βέβαια – το ΠΑΣΟΚ. Και μια που έφτασα στα τσιτάτα θα τελειώσω θυμίζοντας ότι το ψευτοδίλημμα του Νοταρά μεταξύ φακιολιού Τούρκων και καλύπτρας λατινικής συνδέεται με την Άλωση. Σας ευχαριστώ πολύ.
