Εποικισμός και «δοσίματα»
Του Δημήτρη Ναπ. Γιαννάτου
Στις μέρες μας, μετά την τουρκική επίθεση στα σύνορα του Έβρου, θυμάμαι ακόμα περισσότερο τον καθηγητή μου Νεοκλή Σαρρή! Νιώθω τυχερός που τον είχα καθηγητή στο Πάντειο. Αξέχαστος και σοφός! Νομίζω ο πιο εμπεριστατωμένος oσμανολόγος-τουρκολόγος που έβγαλε η χώρα μας! Ως Έλληνας της Πόλης, είχε τη βιωματική και βέβαια και την επιστημονική επάρκεια, να μας μυήσει στην ιδιαίτερη ταυτότητα της οσμανοτουρκικής πραγματικότητας και πολιτικής.
Συχνά, μας υπενθύμιζε το θεμελιώδες λάθος που κάνει η Ευρώπη, ή η Δύση ευρύτερα, όταν χρειάζεται να αναλύσει την πολιτική, γεωπολιτική ή οικονομική συμπεριφορά της Τουρκίας: «…προσπαθούν να κατανοήσουν και να αναλύσουν την Τουρκία με δυτικούς όρους και εργαλεία ανάλυσης και σκέψης». Ενώ, σαφώς για τον καθηγητή, κάθε ενέργεια της γείτονος, χρειάζεται να τοποθετηθεί και να κατανοηθεί εντός της ιδιαίτερης ανατολίτικης ιδιοσυστασίας της. Να παρατηρήσουμε τις ρίζες, τις δομές και τη συνακόλουθη νοοτροπία που αποτελεί συστατικό στοιχείο της κρατικής συγκρότησης. Για να δηλώσει χρόνια αργότερα με ένα πικρό, κυνικό υπονοούμενο ότι: «Σε λίγα χρόνια οι Τούρκοι θα κάνουν τους Έλληνες να σκέφτονται σαν Τούρκοι και αυτή θα είναι η μεγαλύτερή μας ήττα». Ήττα, επειδή θα μάθουμε να «σκεφτόμαστε» οθωμανικά εντέλει, αλλά αυτό θα γίνει με όρους και συντακτικό που θα θέτει η Τουρκία, έχοντας πείσει τις κυρίαρχες ελίτ – αλλά, αλίμονο, και μεγάλο ποσοστό του λαού – ότι οι δικές της προτάσεις και επιχειρήματα είναι η …κοινή γεωπολιτική λογική και η μοίρα μας.
Και πάλι ο Νεοκλής Σαρρής, μ’ ένα παράδειγμα μάς οδηγούσε στην κατανόηση: «Όταν ένας Τούρκος πολιτικός, έλεγε στον Ανδρέα Παπανδρέου, ότι εμείς είμαστε ανδρόγυνο και τα ανδρόγυνα έτσι μαλώνουν όπως εμείς, τι εικόνα σχημάτιζε το ελληνικό πολιτικό σύστημα; Την εικόνα ενός ισότιμου ζευγαριού ανθρώπων δυτικής κουλτούρας, που έχουν διαμάχες και η συνεννόηση ή τα δικαστήρια θα τους βοηθήσουν να βρουν δίκαιη λύση. Στο μυαλό όμως της οσμανικής οντολογίας και πολιτικής, η γυναίκα είναι κατώτερη από τον άνδρα, με ελάχιστα ή καθόλου δικαιώματα. Και στο ανδρόγυνο αυτό, η γυναίκα είναι η Ελλάδα».
Οι προτελευταίες εξελίξεις, με τις τροχιοδεικτικές βολές για συνεκμετάλλευση στο Αιγαίο και την προοπτική της Χάγης, μοιάζει να δικαιώνουν τον καθηγητή μας και ο κίνδυνος η Ελλάδα να σκέφτεται για το ….γεωπολιτικό ανδρόγυνο με την τουρκική σημειολογία και γλώσσα, να είναι απτός!
Εποικισμός και δοσίματα
Οι δομές του οσμανικού δεσποτικού μορφώματος και αργότερα κράτους, από τότε που η τουρκμενική νομαδική/ποιμενική φυλή τους εισήλθε στη Μικρά Ασία, το 1231 – καταδιωκόμενη από μογγολικές επιδρομές – μοιάζει να εκσυγχρονίζονται αλλά εντέλει να διατηρούν βασικούς μηχανισμούς αναπαραγωγής τους.
Η σκόπιμη μετακίνηση προσφύγων και μεταναστών στη συνοριακή γραμμή του Έβρου, αλλά και στα νησιά μας, είναι φανερό ότι αποτελεί στρατηγικό πολυεργαλείο στα χέρια του Ερντογάν για να πιέσει Ε.Ε και Ελλάδα και να αποτελέσει ένα ενδιάμεσο στάδιο για τις επιδιώξεις του στη νοτιοανατολική Μεσόγειο. Είναι σημαντικό να νοηματοδοτήσουμε την ενέργεια αυτή, όχι απλά ως έναν ανήθικο, ανορθόδοξο πόλεμο, αλλά ως μια ισχυρή παράδοση που έρχεται από παλιά και διαποτίζει τη μακραίωνη επεκτατική «προσωπικότητα» της τουρκικής πολιτικής.
Η συγκεκριμένη άσκηση πίεσης και ο επεκτατισμός του Ερντογάν αποτελεί μέρος μιας τυπικής μεθοδολογίας του οθωμανικού-τουρκικού κράτους. Βασικά μέσα της μεθοδολογίας αυτής είναι: η άμεση ή έμμεση αλλοίωση της εθνικής πληθυσμιακής σύνθεσης του εδάφους που κατακτούσε ο σουλτάνος, μέσω του εποικισμού και παράλληλα η οικονομική εκμετάλλευση των πληθυσμών που κατακτούσε ή απειλούσε, μέσων των «δοσιμάτων».
Η αλλοίωση της εθνικής σύνθεσης του πληθυσμού αποτελεί ένα συστηματικό και μόνιμο μέσο της αυταρχικής οθωμανικής διοίκησης και κατάκτησης, ενώ οι εξισλαμισμοί ήταν έκτακτο και έμμεσο. Η επεκτατική-εποικιστική στρατηγική ξεκινά στα μέσα του 14ου αιώνα, επί Ορχάν. Ολόκληρα χωριά που είχαν επαναστατήσει ή αντιστέκονταν, ή μια νομαδική φυλή, στέλνονταν σε αναγκαστική μετανάστευση!!! Ο εποικισμός συνδέεται με την εγκατάσταση νομαδικών πληθυσμών σε ιδιαίτερα στρατηγικά σημεία της οθωμανικής περιφέρειας: «Οι νεύληδες εγκαθίσταντο σε εύφορα ως επί το πλείστον εδάφη. Πάντα όμως σε νευραλγικής σημασίας σημεία. Τα σημεία αυτά είχαν στρατηγική σημασία και δέσποζαν σε μια ευρύτερη περιοχή. Έτσι τα χωριά που δημιουργούνταν αποτελούσαν παρατηρητήρια από τα οποία ελέγχονταν οι κινήσεις των ντόπιων σε μια καθορισμένη ακτίνα».
Τα δοσίματα, το μπαχτσίσι δηλαδή, είναι η αφαίμαξη χρημάτων, αγαθών ή άλλου οφέλους και αποτελεί μια κυρίαρχη πλευρά της οθωμανικής παρασιτικής οικονομίας. Σε τέτοιο σημείο, που ο Νεοκλής Σαρρής συμπλήρωνε την περιγραφή του δεσποτικού οσμανοτουρκικού κράτους και της κοινωνικοοικονομικής του αντανάκλασης με τον όρο, η δοσιματική διοίκηση. Η αξίωση και η πίεση του Ερντογάν για επιπλέον χρηματοδότηση από την Ευρώπη, λόγω του προσφυγικού, αποτελεί τον …εκσυγχρονισμό του δοσίματος και την ανάγκη μιας τονωτικής ένεσης της προβληματικής τουρκικής οικονομίας. Και όπως πάλι μας έλεγε ο αξιομνημόνευτος καθηγητής μας: «Τούρκο είδες, άσπρα θέλει κι άλλον είδες κι άλλα θέλει».
Η ανάλυση του προσφυγικού-μεταναστευτικού ζητήματος δεν μπορεί να εξαντλείται στην υπαρκτή ανθρωπιστική πλευρά του. Η αφετηρία της ελληνικής σκέψης και κατανόησης για το υβριδικό θερμό επεισόδιο που επιχειρεί στα σύνορά μας το τουρκικό καθεστώς, πρέπει να λαμβάνει σοβαρά υπόψη τα παραπάνω στοιχεία. Τα οποία, στην ουσία, αποτελούν διαχρονικά ψυχοκοινωνικά χαρακτηριστικά ενός «συλλογικού ασυνείδητου» της οθωμανοτουρκικής δεσποτικής διοίκησης.
